OBRAZ PYŁKOWY MIODÓW I PIERZGI KOTLINY JELENIOGÓRSKIEJ. Zofia Warakomska Zakład Botaniki Akademii Rolniczej w Lublinie WPROW ADZENIE

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXIX 1985 OBRAZ PYŁKOWY MIODÓW I PIERZGI KOTLINY JELENIOGÓRSKIEJ Zofia Warakomska Zakład Botaniki Akademii Rolniczej w Lublinie WPROW ADZENIE Praca mniejsza należy do badań rejonów produkcji miodów odmianowych Polski. Publikacje z tego zakresu ogłosili między innymi: D e- mianowiczowa i in. (1966,1977,1981), Poszwiński, Warak o m s k a (1969), Kra c z k o w s k a, War a k o m s k a (1973), L e c e- w i c z (1979). W wielu krajach posłużono się analizą pyłkową miodów lub pierzgi jako źródłem informacji o rodzaju pożytków pszczelich. Przykładem może być praca A n d rej e w a (1926), który na podstawie analizy pyłkowej pierzgi opracował florę pożytkową obwodu charkowskiego na Ukrainie w ZSRR. M a u r i z i o opracowała ostatnio miody Luksemburga (1971) i Norwegii (1979); miody Holandii przebadali Ker k v l i e t i P u t t e n (1975), Belgii - M a r t e n s i in. (1964) zaś Finlandii - Va r i s i in. (1982, 1983). S c h w a n i M a r t i n o v s (1954) zbadali pożytki pyłkowe Szwecji, P e l i m o n (1960), na podstawie analizy pyłkowej miodów wykonała mapę roślinności miododajnej Rumunii, a L o u- ve a u x (1968) w zbiorowym dziele "Biologia pszczół", przedstawił barwną mapę pożytków pyłkowych Francji. Ostatnio próbę oceny warunków produkcji pasiecznej w Kotlinie Jeleniogórskiej, w latach oraz mapkę tego terenu opublikował I w a n c e w i c z (HJ80). Celem niniejszej pracy było zbadanie jakości miodów, uznawanych przez pszczelarzy Kotliny Jeleniogórskiej za spadziowe, przy zastosowaniu kilku metod: mikroskopowych wskaźników spadziowości (L o u- v e a u x i in. 1970), przewodności elektrycznej (V o r w o h l, 1964) i chemicznego wskaźnika spadzi (polska Norma PN-75/A-77626). Równocześnie zamierzono sprawdzić zgodność obrazu pyłkowego miodów i pierzgi z wybranych pasiek, co sugeruje A n d rej e w (1926) i L o u v e a u x (1958). 253

2 MATERIAŁ I METODYKA Próbki miodów i pierzgi pobierano w lipcu i sierpniu 1972 roku w 7 pasiekach rozmieszczonych na terenie Kotliny Jeleniogróskiej, w strefie od dna doliny aż po regiel dolny. Wybór pasiek uzgodniono w ówczesnym Powiatowym Związku Pszczelarzy w Jeleniej Górze. Wytypowane pasieki były wolne od zgnilca i choroby zarodnikowcowej; właściciele ich byli znani w okolicy jako doświadczeni i solidni pasiecznicy. Twierdzili oni, że uzyskują miody głównie ze spadzi świerkowej z domieszką liściastej, z malin porastających obrzeża lasów i częściowo z pożytków łąkowych dna Kotliny. Miody te były corocznie chętnie nabywane jako spadziowe przez okoliczne zakłady pracy lub sprzedawane stałym nabywcom prywatnym. Wszystkie miody były odwirowane z nadstawek. Rozmieszczenie pasiek przedstawia mapka (rys. 1) i poniższe zestawienie: Nr próbki Położenie pasieki Pszczelarz Data zbioru miodu 1 Cieplice-Stawy Podgó- Stanisław 13 VII 1972 rzyńskie Ślimak 2 Jan 2 VII 1972 Chrośnica Kotowicz 3 Józef 9 VII 1972 Sobieszów-Cicha Dolina Kopeć 4 ("Huta Szkła") Stanisław 9 VII 1972 jak wyżej Piel as 5 Józef 10 VII 1972 Górzyniec Frankowski 6 Stanisław 10 VII 1972 Janówlee Wielkie Kokot 7 Karpacz Bolesław 20 VII 1972 Tomaszewski Analizę pyłkową miodów wykonano według ustaleń Międzynarodowej Komisji Botaniki Pszczelarskiej (1970) i Metod Badania Żywności FAO (1970). W osadach miodowych określono mikroskopowy wskaźnik spadziowości, czyli stosunek sumy zarodników, grzybni i glonów (IM = indicateurs de miellat) do liczby ziarn pyłku roślin nektarodajnych JM (P = pollen), o symbolu p.autorzy metody ustalili następującą skalę ilości spadzi w miodach: wskaźnik 0-1,5 1,5-3,0 3,0-4,5 ponad 4,5 JM p ilość spadzi mało średnia ilość dużo bardzo dużo 254

3 r=..=-~~--~----= J:..".,.-~.~':::;;;'c..."..'77. ~.. ~.~"~~-~. ~.:J~~E~"ciA>.,.«: "o l i l I I Rys. 1. Rozmieszczenie pasiek na terenie Kotliny Jeleniogórskiej, z których pobrano próbki miodów i pierzgi Fig. 1. Locality of api arie s in Jelenia Góra Hollow field, from which the sarnples of honeys and bee bread were taken Uwzględniono też udział procentowy pyłku roślin wiatropylnych, wskazujących, według przyjętej skali, na obecność spadzi: poniżej 30/0- rzadkie, 3-15% - nieliczne, 16-45% - częste, ponad 45% - bardzo częste. Ogólna frekwencja ziarn pyłku, w zależności od ich udziału procentowego, również w zastosowanej metodzie wyraża się skalą: % - bardzo częste, 16-44% - częste, 3-150/0 - rzadkie, poniżej 30/0 - pojedyncze. Ziarna pyłku oznaczano według stopnia identyfikacji, do możliwie dokładnego taksonu w oparciu o dostępne klucze, tablice i preparaty porównawcze. Intepretacja wyników analizy opierała się na wskazówkach wyżej wspomnianych ustaleń. Przewodność elektryczną miodów zmierzono miernikiem przewodności MP 2, wyrażając ją w Siemensach, w oparciu o pracę Vo r w o h l a (1964). Ponadto określono ilość spadzi w miodach metodą octanową (PN-1976). Barwę miodów, bezpośrednio po pobraniu próbek w stanie płynnym i półpłynnym, oznaczono za pomocą klucza do barw Maerza i Paul (1950). Z pasiek otrzymano tylko 5 próbek pierzgi. Tworzyła ona w komórkach sypką pastę, ułożoną w różnobarwne warstwy. Początkowo określano pyłek w warstwach pierzgi o różnych barwach; potem, gdy okazało się, że warstwy te nie są równoległe, a często przemieszane, sposobu 255

4 tego zaniechano, jako zbyt pracochłonnego. W oparciu o wcześniejszą pracę (War a k o m s k a, 1967), odważano po 3,5 g pierzgi z każdej próbki i rozcierano ją w 10 ml wodnego roztworu gliceryny (1 : 1). Z zawiesiny tej wykonywano jednolite rozmazy i określano w nich pod mikroskopem udział procentowy pyłku. Do rozmazów dodawano kilka kropli 5% KOH. Ziarna pyłku wówczas lekko pęczniały i zmieniały odcień zabarwienia na odmienny u poszczególnych gatunków roślin, co ułatwiało odróżnianie ich i liczenie w polu widzenia. Wyniki analiz mikroskopowych zestawiono tabelarycznie, a wskaźniki spadziowości otrzymane różnymi metodami porównano ze sobą. OMÓWIENIE WYNIKÓW Barwa miodów wahała się w odcieniach tabaczkowych, smak zaś wyraźnie wskazywał na obecność spadzi. Skład florystyczny miodów i pierzgi był podobny, zgodnie ze stwierdzeniami A n d rej e w a (1926) oraz wynikami doświadczeń L o u ve a u x (1958), który udowodnił to karmiąc pszczoły w pomieszczeniu zamkniętym mieszaniną syropu z pyłkiem roślin wiatropylnych i zarodnikami paproci, a następnie wykonał analizę poszytego "miodu". Obraz pyłkowy osadu zawierał taki sam skład gatunkowy i proporcje pyłku oraz zarodników, jakimi pszczoły były karmione. Szczegółowy wynik analizy pyłkowej miodów zestawiono w tabeli L Jako pyłek dominujący wystąpiła tylko raz Filipendula, pozbawiona nektarników i raz Vicia, której zidentyfikowanie do gatunku nie było możliwe. Przypuszczalnie był to pyłek Vicia villosa, której nasienna plantacja rosła nieopodal pasieki w Sobieszowie. Pyłek towarzyszący pochodził z Phacelia, Rubus i Brassica, znanych jako rośliny nektarujące oraz wiatropylnej Plant ago i owadopylnej Filipendula. Udział pyłku roślin wiatropylnych i owadopylnych, lecz pozbawionych nektarników, w 6 próbkach był częsty i tylko raz nieliczny. Mikroskopowy wskaźnik spadziowości wahał się w zbadanych miodach od 1,3 - mało do 8,3 - bardzo dużo. Opierając się wyłącznie na tej podstawie możnaby 4 miody określić jako spadziowe, zaś 3 jako nektarowo-spadziowe, co nie pokrywa się z oceną pszczelarzy dostarczających próbek. Jeśli ocenę organoleptyczną uzupełnić natomiast badaniami przewodności elektrycznej i badaniem chemicznym, okazuje się, że wszystkie miody są spadziowe (tab. 2). Wszystkie miody wykazały bowiem przewodność wyższą od 10 Simensów (od 13,20 do 14,96), co jest wskaźnikiem miodów spadziowych. Metoda octanowa również ujawniła wskaźnik od 8,5 do 10, co według Polskiej Normy świadczy o spadziowych miodach, gdyż przekracza znacznie wartość 5. Spośród mikroskopowych wskaźników spadzi odnotowano zarodniki grzybów niepasożytniczych, strzępki grzybni i glony. Wśród nich udało się zidentyfikować Pleurococcus viridis, Chlorella vulgaris, Gleacapsa 256

5 Tabela 1 Obraz pyłkowy miodów Pollen spectrum of honeys + pyłek przewodni > 45%; ++ pyłek towarzyszący 16-45"0; pyłek pojedynczy 3-15%; " pyłek sporadyczny < 3%. Rośliny nie nektarujące podkreślono, kolejność gatunków uporządkowano według malejącego udziału procentowego + dominant pollen > 45; + + accompaning pollen /0; ++ + single pollen 3-15'/0; sporadic pollen < 3%. Plants which do not produce nectar underline, sequence of species put in order according to decreasing percentage of pollen Pyłek Pollen 'lo pyłku roślin nie nektarujących Percentagę of pollen of pollen yielding plants l Phacelia Raphanus, Lotus, Gramineae, Centaurea cyan. Filipendula Plantago, Rumex, Brassica, Umbelliferae "Galium, Salix, Trifolium repens, Vicia, Myosotis, Polygonum bistorta, Galeopsis, Rubus, Taraxaeum typ, Caryophyl!aceae, Fagopyrum, Rosaceae, Tilia, Vaccinium, Viola hort., Cirsium typ, Kanutia, Chamaenerion 2 + Filipendula Trifolium repens, Raphanus, Umbelliferae, Rubus Trifolium pratense, Lotus "emdicago, Galeopsis, Graminae, Frangula, Rumex, Galium, Centaurea eyan., Brassica, Sinapsis, Myosotis, Cirsium typ, Achillea typ, Jacea, typ, Rosaceae, Taraxacum typ, Tilia, Sedum, nieznane Plant ago, Filipendula Vieia, Rubus, Gramineae, Raphanus, Sinapis, Brassica " Salix, Trifolium pratense, Symphytum, Umbelliferae, Trifolium repens, Melilotus, Geranium, Rumex, Lysimachia s. l., Myosotis, Galeopsis, Polygonum bistorta 4 + Vicia ++ Rubus Gramineae, Filipendula, Raphanus "Trifolium repens, Cruciferae, Trifolium pratense, nieznane, Sati», Plantago, Polygonum bistorta, Rumex, Lotus, Rosaceae, Jasione, Trifolium typ, CiT. sium typ Puczelnicze Zeszyty Naukowe - r. XXIX 257

6 c.d. t a b e l i l u "O :.;2 ~ :g ti)... o. o.. o ZZ Pyłek Pollen Bras sica, Filipendula +++ Rubus, Lotus, Sambucus recemosa, Plantago, nieznane " Centaurea cyan., Gramineae, Tilia, Acer pseudo pl a. tanus, Umbelliferae, Rumex, Trifolium repens, Malus typ, Qttercus, Sedum, Melapyrum, Campanula, Aesculus hippocastanum, Lychnis Hos-cuculi, Myosotis, Petunia typ, Ranunculus Filipendula, Trifolium repens, Rubus Raphanus, Brassica, Grq.mineae, UmbeHiferae " Myostia, nieznane, Trifolium pratense, Rumex, Sinapis, Ranunculus, Sambucus racemosa, Trifolium typ, Polygonum bistorta, Salix, Cantaurea cyan., Frangula, Acer platanoides, Taraxacum typ, Jasione, Cirsium typ, Plantago, Lotus, Lamium typ, Lupinus flos-cuculi, Pinus, Thymus typ, Tilia Rubus Rumex, Plantago, Gramineae, Trifolium repens, Geum, Filipendula, Lotus, Umbelliferae "TWa, Begonia, Fragaria, Papaver, Salix, Spiraea, Beta, Centaurea cyan., Ranunculus, Secale % pyłku roślin nie nektarujących Percentage of pollen of pellen yielding plants minor i G. dermochlora. Elementy te w czasie wirowania roztworów miodu, mieszania osadu, przemieszczania go do pipety i na szkiełko podstawowe, mogą zczepiać się lub rozpadać - jak kolonie Gleocapsa lub poskręcane strzępki grzybni. Powoduje to zmienność obrazu mikroskopowego, gdyż w tym samym miodzie można przez przypadkowe konglomeracje lub rozdrobnienia spotkać zmienną ilość wskaźników spadzi. Powoduje to niejednolitość obrazu mikroskopowego, zaś liczba stwierdzanych elementów jako wskaźniki spadzi jest niemiarodajna. Wynika stąd, że mikroskopowe określanie spadziowości miodów może tylko potwierdzać badania fizyko-chemiczne, podobnie jak i ocena organoleptyczna. W miodach wystąpiło 26 gatunków roślin łąkowych, 10 roślin drzewiastych, 9 uprawnych, 6 chwastów, 3 zioła leśne, 2 ozdobne i 4 inne, nie dające się jednoznacznie zaklasyfikować. Obraz pyłkowy wskazał na znaczny udział pożytków łąkowych, nie przesądzając jednak o udziale 258

7 Stopień spadziowości miodów Degree of honeydewing of honeys Tabela 2 I Barwa Wskaźnik Przewodność Nr próbki miodu* spadziowości elektryczna N of sample Colout IM Electrical - conducti vity of honey* P 10-4 Scm- 1 Polska Polish Norma Norm l 12 L 18 1,8 14, K/9 6,1 13,64 8, 3 12 L/9 2,3 13,20 9, 4 13 K/8 1,3 14,08 9, 5 12 K/9 1,8 14,96 9, 6 13 L 111 8,3 14,8 8, 7 12 L 111 3,5 14,96 3, * Według klucza Maeua i Paul (1950). After Maerz and Paul (1950). z nich nektaru W miodach; łącznie spotkano 60 taksonów roślin. We wszystkich próbkach frekwencji wykazały z wiatropylnych i owadopylnych beznektarnikowych - Filipendula, Gramineae, Rumex, a z nektarujących - Raphanus raphanistrum, Rubus i Trifolium repens. Ponad frekwencji wykazał pyłek roślin nektarujących - Brassiec Centaurea cyanus, Cirsium, Myosotis, Polygonum bistor ta, Rubus typ, Saiix; Tilia, Trifolium pratense; pyłek wiatropylnych i owadopylnych nie nektarujących należał do Lotus i Plantago. W czasie wstępnych analiz, kiedy określano pyłek w poszczególnych warstwach pierzgi z jednej komórki pszczelej, spotkano przykładowo następującą kolejność: Lotus, Trifolium repens, Plantago, Tilia, Filipendula, Taraxacum typ, Raphanus raphanistrum, Chamaenerion, Chrystanthemum leucanthemum, Sinapsis, Rumex, Centaurea cyanus, Knautia, Utnbelliferae, Cirsium typ. Świadczy to, że pszczoły zbierały pyłek zarówno z roślin nektarujących jak i wiatropylnych oraz nie nektarujących owadopylnych. W zasięgu ich lotu znajdowały się pożytki łąkowe, leśne i pól uprawnych. W jednej komórce znalazł się pyłek z 16 gatunków roślin. Obraz pyłkowy rozmazów pierzgi przedstawia tabela 3. Wydzielono w niej pyłek roślin wiatropylnych i nie nektarujących owadopylnych, w celu porównania jego udziału z obrazem pyłkowym miodów (tab. 1). Jak widać z zestawienia, udział procentowy tego pyłku jest w miodach i pierzdze różny. W 3 próbkach pierzgi dominował pyłek Raphanus rephanistrum, Filipendula i Plantago. Jako pyłek towarzyszący w 2 próbkach stwierdzono Centaurea cyanus, Lotus, Raphanus, Sinapis, Taraxacum typ, Vicia. Pyłek określany jako Taraxacum typ mógł pochodzić głównie z brodawnika jesiennego (Leontodon autumnalis) kwitnącego wówczas na łąkach, jednak w budowie ziarn pyłku grupy określanej w 17* 259

8 Tabela 3 Obraz pyłkowy pierzgi Pollen spectrum ol bee bread '+ pyłek dominujący 45'/.; + + pyłek towarzyszący 16-45'/0; pyłek pojedynczy i sporadyczny 1-15'/. Rośliny nie nektarujące podkreślano, kolejność gatunków uporządkowano według malejącego udziału procentowego + dominant pollen 45 % ; + + accompaning pollen 16-45%; single or sporadic pollen 1-15 % Plant which do not produ nectar underline, sequence of species plant in order according to decressing percentage of póllen Pyłek Pollen Raphanus, Centaurea cyan., Lotus TaTaxacum typ, Sinapis, Phacelia, GTamineae, Rumex, TTifolium repem, CiTsium typ, BTassica, Carex, ChamaeneTion, Secale, Rubus, FiZipendula, Plantago Vicia, Sinapsis Rubus, Lotus, UmbellifeTae, Plantago, TTifolium repens, Raphanus, Begonia, GTamineae, Tilia, nieznane, Filipendula, TTifolium prateme, TaTaxacum typ, CentauTea cyan. 3 + Raphanus CentauTea cyan., Sinapsis, TTifolium repens, Filipendula, Plantago, TaTaxacum typ, Galeopsis, Lotus, Begonia, UmbellifeTae, FagopyTum, Salix, Phacelia, Lamium typ, Achillea typ 4 + Filipendula Lotus, Jasione, Trifolium repens, Tilia, Sinapis, Rubus, Begonia, CentauTea cyan,. UmbeUifeTae, Sedum, Raphanus, TaTaxacum typ, nieznane 5 + Plantago Begonia, FiZipendula, Rumex, TTifolium repens, Ta- Taxacum typ, Rubus, Tilia, CentauTea cyan., Raphanus TTifolium ptatense, CiTsium typ, Sedum Lotus 1/. pyłku roślin nie nektarujących Percentagę of pellen of pollen yielding plants melitopalynologii jako Taraxacum typ, brak jest wyraźnych cech różniących gatunki. Skład procentowy ziarn pyłku w pierzdze nie jest odpowiednikiem jego masy w nagromadzonym pokarmie. Ziarna pyłku mają dość sze- 260

9 roką skalę wielkości, bo od 6 firn u niezapominajki i 10 firn u tawuł - do wielkich ziarn pyłku dyni, malwy i inn. Właściwy obraz masy gromadzonego pyłku daje analiza botaniczno-wagowa odławianych obnóży. Dzielenie pierzgi na warstwy i osobne ic~ ważenie nie jest możliwe, gdyż jak wspomniałam, warstwy te nie układają się zawsze równolegle, lecz mają różne jakby sfałdowania lub zmienne grubości danej warstwy pyłku. WNIOSKI Obraz pyłkowy miodów i pierzgi z pasiek położonych w zasięgu Kotliny Jeleniogórskiej wykazał zbieżność źródeł pożytkowych. Pochodziły one głównie z łąk i chwastów przy znacznym udziale roślin wiatropylnych i entomofilnych, beznektarnikowych. Miody określane przez pszczelarzy jako spadziowe, według metod fizycznych i chemicznych okazały się rzeczywiście spadziowe. Mikroskopowy wskaźnik spadzi nie był wystarczającym miernikiem spadziowości miodów i nie pokrywał się z o- ceną fizyko-chemiczną. Przy wirowaniu próbek miodowych, przelewaniu osadu do probówek i wykonywaniu preparatu mikroskopowego glony i grzybnia, uznawane za wskaźniki spadzi, mogą przypadkowo skupiać się lub rozdzielać, w następstwie czego liczone elementy spadziowości miodów mogą być niemiarodajne. Rejon Kotliny Jeleniogórskiej może być uznany za źródło dobrych miodów spadziowych. Pragnę złożyć serdeczne podziękowania dr Wandzie Lecewicz z Zakładu Botaniki AR w Lublinie, za okreslenie glonów w osadach miodowych, a dr Helenie Rybak z Oddziału Pszczelnictwa ISiK w Puławach, za chemiczne oznaczenie ilości spadzi w badanych miodach. LITERATURA 1. A n d rej e v V. N., 1926: Pylca rastienij sobierajemaja pczełami. Charkovskaja Obłastnaja Opytriaja Stancija. Charkov, s D e m i a n o w i c z Z., L e c e w i c z W., War a k o m s k a Z., 1966: Beltrag zur quantitativen Pollenanalyse der Buchweizenhonige, Zeitschr. fur Bienenforsch., 8 (5): Demianowicz Z., Warakomska Z., 1977: Influence de la population de la ruche sur le spectre pollinique du miel de colza. Symp. Int. de la Flore Mellifere, Budapest septembre. Ed. Apimondia, Bucarest: l. 4. D e m i a n o w i c z Z., L e c e w i c z W., War a k o m s k a Z., 1981: Miody rzepakowe Żuław Wisła i Krainy Mazowieckiej. Pszczelno Zesz. Nauk, 25: I w n a c e w i c z S t., 1980: Ocena warunków produkcji pasiecznej w Kotlinie Jeleniogórskiej. Pszczelarstwo, 11:

10 r niederlandischer Honige. Apidologie, 6 (3): ra c z k o w s k a J., War a k o m s k a Z., 1973: Analiza pyłkowa miodów rzekowych i gryczanych województwa lubelskiego. XII Nauk. Kont. Pszczel., uławy: e c e w i c z W., 1979: Miody odmianowe najczęściej występujące w południoej części Lubelszczyzny. Pszczelno Zesz. Nauk.. 23: o u v e a u x J., 1958 Recherches sur I'origine dans le miel du pollen de plantes tomophiles depourvues de nectaires. Annales de l'abeihe, 1 (2): o u v e a u x J., 1968: Etude experimentale de la recolte du pollen. W: Traite de ologie de l'abeille, vol. 3: , Masson &-cie. o u v e a u x J., 1970: Annexes microphotographiques aux rnethodes officielles analyse. Tome III. Commission Generale d'unification des Methodes d' Analyse. ris. o u v e a u x J., M a u r i z i o A., IVo r v o h l G., 1970: Les methodes de la ćlissopylynologie. Apidologie, 1 (2): a e r z A., P a u l M,; 1950: A dictionary of color. McGraw-Hill Book Company, ew York-Toronto-London, 208 pp. a r t e n s N., ;Va n L a e re O., P e l e r e n t s C., 1964: Studije van bijenora in Belgie door pollenanylyse. Biologisch Jaarboek, 32: a u r i z i o A., 1971: Le spectre pollinique des miels luxembourgeois, Apidogie, 2 (3): a u r i z i o A., 1979: Bettrag zur kenntnis des Pollenspektrums norwegischer onige. Apidologie, 10 (4): e l i m o n C., 1960: L'analyse polliniques des miels de la republique populaire oumaine. Annales de l'abeihe, serie C bis, 3 (4): olska Norma PN-75/A-77626, 1976: Wydawnictwa Normalizacyjne. o s z w i ń s k i L., War a k o m s k a Z., 1969: Analiza pyłkowa miodów rzekowych i wrzosowych województwa warszawskiego. Pszczelno Zesz. Nau):., 3 (1-2-3): c h w a n B., M a r t i n o v s A., 1954): Studier over binas (Apis mellifica) ollendrag i Uultuna. Meddelande, 57: ar a k o m s k a Z., 1967): Badania roślin pyłkodajnych województwa lubeliego. 37 Zjazd Pol. Tow. Botanicznego, Poznań IX 1967 r. (maszynopis feratu). a r i s A., H e l e n i u s J., K o i v u l e h t o K., 1982: Pollen spectrum of Finnish oney. Journ. SC. Agric. Soc. Finland, 54: a r i s A., H e l e n i u s J., K o i v u l e h t o K., 1983: Composition and properties f Finnish honey and their dependence on the season, region, bee race and otanical origin. Journ. SC. Agric. Soc. Finland, 55: o r w o h l G., 1964: Die Beziehungen zwischen der elektrischen Leitfahigkeit er Honige und ihrer Trachtmassigen Herkunft. Annales de l'abeille, 7 (4): IIbIJIbIJ;EBOi1 COCTAB ME.n;OB 11 IIEI'Pl1 EJIEHErOPCKOi1 KOT.lIOBl1HbI 30ą>HJł BapaKoMcKa Pe3IO~le etom1972 rona cofipauo 06pa3~bI Ha):lcTaBO'-!I1bIX, ~ehtphlpyrhpomu!!lbixv.e- 3 7 nacex, pacnojlo:h<ehhbix no EJleHeropcKoo KOTJlOBHHe.Me):lbIHCCJle):lOBaHO acyrcrmse n3,z{hno 3 MeTO):laM: 3JleKTPOnpoBo~ocTH, XHMH'łeCKO~no TI.oJlb-

11 CKOH II<J\IlMe1975 H MHKpcCKOnH'IeCKOrO yk8.3atejui nanx.iibijib~eboh ahajih3 Me,llOB lh neprx C,I\eJIaHO no yka3ahmim Me:lK,I\YHapO,l\HOHKOMJ1CCHHno n'iejihhoh 60TaHHKe (1970). IIbIJIb~eBoH COCTaB Me,l\OB H neprx 6bIJI noxojk; nponenr nbijib~i pactehhh, He BbI,lleJIHIOll.I,J1Xnexrapa (aerpoonsrnaesrsre H JII1111eHHbleHeKTapHHKOB, HaCeKOMOITbIJIHeMble)KOJIe6aJICH c 11-61% B Me,l\aX - K 3-90% B nepre, Mmq>o- CKOITH'łeCKHHYKa3aTeJIb TIOKa3aJI KOJIe6aHHll OT MaJIOrO,1\0 O'łeHb 6oJIblllOrO CO- )'lep:lkahhh nazrrr. OIlHpaHCb Ha cpih3hko-xhmh'ieckheahaji1ł3bi, nce M,e)'lbJOKa3ClJI1łCo naneasnor; I1CTO'łHHKOMB3HTKa 6bIJI1ł, rjiabhbim 06pa30M, nyra 1ł COpHHKH oxpecr- HOCTHblXKyJIbTyp, rrazra-xce, no MHe~mIO n'lejiobo,llob, npc~c~o,l\i1jia c ejieh 11 'JaCTI1- '!HO c JIl1CTBeHHblX )'lepebbeb. MHKpoCKonWleCKHH yxasarecrs narta HBJIHeTCH H~,llOCTaTO'łHbIMonpeaemrrenca CO)'lepJKaHI1Hnazra B Me,l\ax, TaK KaK UpH H3fOTOBJIe- HHIO MI1KpOCKOIllI1'łeCKOrOnpenapara BO)'lOpOCID1ł rph6mn~a MoryT CJIy'łaHHO paazie- JISITbCSIJ1JIH COe)'lHHHTbCSI,zranaa paanoe M'MKpOCKOnH'IeCKOeH3OÓpa;KeJlHe. POLLEN SPECTRUM OF HONEYS AND BEE BREAD OF THE JELENIA GORA HOLLOW Zofia Warakomska Summary In summer 1972 samples of rotated, super honey cham ber and bee bread were taken from 7 apiaries from the Jelenia Góra Hollow. Contents of honeydcw in honeys was investigated by 3 methods. There were: electrical conductivity, chemical to the Polish Norm 1975 and microscopical honeydew indicator ~J.Pollen analysis of honeys and bee bread was made according to the methods of the International Commission for Bee Botany (1970). Pollen composition of honeys and bee bread was like. Pollen participation from no nectaring plants (wind- -pollinated and entomophilous without nectaries) oscillated in honeys between f0 and in bee bread 3-900J0. Various contents of honeydew by microscopic indicator was shown. On the bases of phisical and chemical investigations it was found that all honeys were honeydew honeys. The main sources of bee flow we re meadows and weeds. Honeydew was derived from spruces and leafy trees. The microscopic honeydew indicator is no sufficient standard for determination of heneydew contents in honey. Algas and spawn may connect and divide accidently, sa microscopic spectrum is different. The Jelenia Góra Hollow is region of goad honeydew honeys production.