ŁĄKI SOWIŃSKIE. Fot. 30. Łąka świeża (kod 6510) (Powierzchnia C); (fot. M. Rudy).

Transkrypt

1 Fot. 30. Łąka świeża (kod 6510) (Powierzchnia C); (fot. M. Rudy). ŁĄKI SOWIŃSKIE Fot. 32. Różny sposób użytkowania łąk zmiennowilgotnych na Łąkach Sowińskich (powierzchnia nr 1); (fot. M. Rudy). Fot. 31. Łąka wilgotna na północy kompleksu Łąk Sowińskich (powierzchnia nr 1); (fot. M. Rudy).

2 6.3. ŁĄKI SOWIŃSKIE Podłużny kompleks łąk położonych po obu stronach drogi Niemodlin Korfantów, pomiędzy lasem a polami, w okolicach miejscowości Sowin. Teren jest nieznacznie pofalowany, podłoże jest tu w większości wilgotne lub podmokłe. Znajduje się tu kilka rowów odprowadzających wodę do Czarnego Stawu. Teren podzielony jest na niewielkie działki należące do różnych właścicieli, co ma odzwierciedlenie w sposobie użytkowania łąk. Jest to bardzo cenne kompleks łąkowy zarówno ze względu na występujące tu siedliska przyrodnicze, zróżnicowanie awifauny oraz występowanie rzadkich gatunków motyli Zbiorowiska roślinne Zarówno zmienna wilgotność podłoża, jak i różnorodny sposób użytkowania niewielkich działek, doprowadziły do powstania w kompleksie Łąki Sowińskie skomplikowanej mozaiki siedlisk. Dla jasności opisu podzielono kompleks na stronę po północnej i południowej stronie drogi z Niemodlina do Korfantowa. Część po północnej stronie szosy Niemodlin Korfantów (powierzchnia nr 1) Tuż przy drodze (powierzchnia A) znajduje się podłużna łąka zmiennowilgotna Molinion z zestawem gatunków charakterystycznych, takich jak trzęślica modra Molinia caerulea, krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis (osiągający bardzo duże zagęszczenie), koniopłoch łąkowy Silaum silaus, olszewnik kminkolistny Selinum carvifolia, turzyca filcowata Carex tomentosa i czarcikęs łąkowy Succisa pratensis. Łąka jest bogata gatunkowo, obecne są również gatunki łąk wilgotnych, takie jak ostrożeń błotny Cirsium palustre, knieć błotna Caltha palustris, sit skupiony Juncus conglomeratus czy firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi oraz turzycowisk Magnocaricion, jak turzyca pęcherzykowata Carex versicaria. Cześć łąki jest regularnie, corocznie koszona i w tym miejscu duży udział mają gatunki młak niskoturzycowych, głównie turzyca pospolita Carex nigra i turzyca gwiazdkowata Carex echinata oraz fiołek błotny Viola palustris. Na całej łące dobrze rozwinięta jest warstwa mszysta. Powierzchnie z łąką zmiennowilgotną przecięta jest powierzchnią z łąką wilgotną przechodzącą w turzycowisko (powierzchnia D) Podobna, jednak już nie tak różnorodna łąka pojawiają się w północnej części kompleksu - przy granicy z zagajnikiem (powierzchnia B), przy czym w część wschodniej jest w stanie dobrym, a w zachodniej zdominowana jest przez gatunki ekspansywne, takie jak trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos i pokrzywę zwyczajną Urtica dioica. Na skraju łąki wykopano niewielki rów melioracyjny, można więc podejrzewać, że łąka ta, po odwodnieniu oraz przy regularnym użytkowaniu, przekształci się w bardziej pospolity i uboższy w gatunki typ łąki świeżej. Przy północnej granicy kompleksu łąkowego znajduje się nieużytkowana powierzchnia (C), ze śladami starego przeorania. Znajduje się tam łąka wilgotna, z pojedynczymi pędami wełnianki wąskolistnej Eriophorum angustifolium. Po wschodniej stronie, w obniżeniu terenu, znajduje się duża powierzchnia (D) łąki wilgotnej przechodzącej w turzycowisko. Podłoże jest tu wyraźnie bardziej mokre, miejscami podmokłe. Łąka jest użytkowana nieregularnie. W roślinności występują zarówno gatunki łąki wilgotnej ze związku Calthion, takie jak knieć błotna Caltha palustris, ostrożeń łąkowy Cirsium rivularis, sitowie leśne Scirpus sylvaticus (tworzące miejscami zwarte łany), jak i gatunki szuwarów turzycowych głównie turzyca błotna Carex acutuformis. Najwięcej miejsca po północnej stronie drogi zajmują łąki świeże (powierzchnia E). W większości są użytkowane koszone, a w części prawdopodobnie podsiewane i nawożone. W kilku miejscach występują niewielkie rowy odwadniające teren, są one utrzymywane. Zarówno ubogie podłoże, jak i zabiegi gospodarcze powodują, że nie są to łąki o bogatym składzie gatunkowym. Dominują trawy, takie jak: kłosówka wełnista Holcus lanatus, rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, tomka wonna Anthoxantum odoratum, mietlica pospolita Agrosis capillaris na miejscach suchych oraz wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis i kostrzewa trzcinowata Festuca arundinacea na miejscach bardziej wilgotnych. Dość częsty jest trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos. W miejscach bardziej wilgotnych pojawia się turzyca pospolita Carex nigra i turzyca zajęcza C. ovalis. Rośliny kolorowo kwitnące rosną w rozproszeniu, są to głównie: jaskier ostry Ranunculus acris i rozłogowy R. repens, groszek łąkowy Lathyrus pratensis, dzwonek rozpierzchły Campanula patula, firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi czy dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum. Na południu, wraz ze wzrostem wilgotności podłoża, pojawia się więcej gatunków łąk wilgotnych, takich jak krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis czy ostrożenie: błotny Cirsium palustre i łąkowy C. rivularis. Część po południowej stronie szosy Niemodlin Korfantów (powierzchnia 2) Podłoże tu jest znacznie bardziej wilgotne. Jedynie łąki wzdłuż drogi oraz na wzniesionym terenie przy polach są łąkami rajgrasowymi, ale z gatunkami łąk wilgotnych. Są one w większości regularnie użytkowane. Natomiast teren wzdłuż cieku zajmuje mozaika szuwarów wielkoturzycowych Magnocaricion i łąk zmiennowilgotnych Molinion (powierzchnia F) z krwiściągiem lekarskim Sanguisorba officinalis, koniopłochem łąkowym Silaum silaus, olszewnikiem kminkolistnym Selinum carvifolia, turzycą prosowatą Carex panicea oraz okszynem łąkowym Laserpitium prutenicum. Łąki w większości nie są użytkowane i zaczynają na nich dominować gatunki ziołoroślowe, jak wiązówka błotna Filipendula ulmaria i szuwarowe, takie jak turzyca zaostrzona Carex cracilis. Łąki poprzecinane są kilkoma rowami melioracyjnymi oraz występującymi wzdłuż nich szuwarami trzcinowymi. Pod lasem znajduje się torfowisko niskie (powierzchnia G) z siedmiopalecznikiem błotnym Comarum palustre i wełnianką wąskolistną Eriophorum vaginatum. Jego stan nie jest najlepszy, pomimo dobrego uwodnienia podłoża, ponieważ zarasta szuwarem turzycowym. Zarówno na powierzchni torfowiska, jak i na nieużytkowanych łąkach zmiennowilgotnych bardzo duży udział ma tawuła kutnerowata Spiraea tomentosa gatunek inwazyjny, obcego pochodzenia Siedliska z I załącznika Dyrektywy Siedliskowej W kompleksie Łąki Sowińskie występuje duża powierzchnia łąk zmiennowilgotnych (kod 6410) w dobrym, średnim i złym stanie zachowania. Zła ocena spowodowana jest głównie zarzuceniem użytkowania oraz dużym udziałem tawuły kutnerowatej Spiraea tomentosa. Również dużą powierzchnię zajmuje siedlisko: górskie i niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie o kodzie Niewielką powierzchnię zajmuje siedlisko: 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska Cenne gatunki roślin Nie stwierdzono obecności gatunków chronionych. Z gatunków stwierdzanych rzadko występuje: koniopłoch łąkowy Silaum silaus, olszewnik kminkolistny Selinum carvifolia, turzyca filcowata Carex tomentosa, czarcikęs łąkowy Succisa pratensis, siedmiopalecznik błotny Comarum palustre i wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium Bezkręgowce Rośliny żywicielskie Na Łąkach Sowińskich wykazano krwiściąg lekarski, szczaw oraz czarcikęs łąkowy. Krwiściąg obecny był na większości obszaru, miejscami prezentował bardzo wysokie zagęszczenie. Szczaw rósł głównie przy rowach melioracyjnych i występował dość licznie. Czarcikęs łąkowy obecny był w niewielkiej liczbie w kilku miejscach na badanej powierzchni Gatunki z II załącznika DŚ Modraszek nausitous - wykazany na prawie całym badanym obszarze. W miejscu występowania motyli warunki pod kątem ich wymagań siedliskowych były bardzo dobre - obecny krwiściąg lekarski oraz gniazda mrówek. Obszar jest nieznacznie izolowany od sąsiednich populacji motyla. Zarastanie obszaru przez ekspansywne byliny i siewki drzew jest nieznaczne, obszar jest bardzo wartościowy pod kątem występowania badanego gatunku. Tab.12. Wskaźniki stanu populacji dla modraszka nausitousa na Łąkach Sowińskich. Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena 1 i 2 Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Prowadzono transekt 500 metrów. Obserwowano 18 motyli podczas najliczniejszej kontroli. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska - 2,5 km U1 U

3 Modraszek telejus - wykazany na prawie całym badanym obszarze. W miejscu występowania motyli warunki pod kątem ich wymagań siedliskowych były bardzo dobre - obecny krwiściąg lekarski oraz gniazda mrówek. Obszar jest nieznacznie izolowany od sąsiednich populacji motyla. Zarastanie obszaru przez ekspansywne byliny i siewki drzew jest nieznaczne, obszar jest bardzo wartościowy pod kątem występowania badanego gatunku. Tab.13. Wskaźniki stanu populacji dla modraszka telejusa na Łąkach Sowińskich. Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena 1 i 2 Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Prowadzono transekt 500 metrów. Obserwowano 13 motyli podczas najliczniejszej kontroli. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska - 2,5 km Czerwończyk nieparek - stwierdzono obecność jaj na liściach szczawiu, od 2 do 5 jaj na kilku pojedynczych roślinach. Dorosłych osobników nie obserwowano Inne cenne gatunki bezkręgowców siedlisk łąkowych Z uwagi na obecność czarcikęsa łąkowego na powierzchni badawczej prowadzono poszukiwania oprzędów przelatki aurinii, dla których czarcikęs łąkowy jest rośliną żywicielską. Motyli nie wykazano Zagrożenia dla motyli Tab.14. Ocena zagrożeń za pomocą wskaźników stanu siedliska dla modraszków z rodzaju Phengaris. Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena 1 i 2 Powierzchnia 52 ha Obszar składa się z łąk, częściowo pól uprawnych. Dostępność roślin żywicielskich Dostępność mrówek gospodarzy Zarastanie ekspansywnymi bylinami Zarastanie przez drzewa /krzewy >20 % Krwiściąg obecny na znacznej części powierzchni. Na niektórych fragmentach bardzo liczny, w innych obecny jedynie w postaci pojedynczych kęp % Liczba gniazd mrówek wysoka na fragmentach łąkowych % Zarastanie terenu znaczne. U1 <25 % Pojedyncze siewki drzew i krzewów obecne na obszarze, ale nie w dużej liczbie. Ocena ogólna stanu siedliska U Ogólna ocena obszaru pod kątem motyli Na Sowińskich Łąkach wykazano obecność modraszka nausitousa oraz telejusa, a także bardzo wysokie zagęszczenie krwiściągu lekarskiego i mrówek gospodarzy. Na fragmentach terenu z wysokim zagęszczeniem rośliny żywicielskiej motyle były bardzo liczne. Wykazano ich obecność także wzdłuż rowów melioracyjnych, przebiegających przy drodze Niemodlin-Korfantów, znajdującej się w centrum obszaru. Jest to istotne pod kątem możliwości migracji modraszków i umożliwia mieszanie się populacji z różnych stanowisk. Stan siedliska oceniono na U1 - stan niezadowalający, gdyż część terenu nie oferowała aż tak właściwych warunków dla motyli (ekspansja bylin, tawuły kutnerowatej, siewek drzew), mimo tego jest to niezwykle cenny obszar ze względu na modraszki z rodzaju Phengaris. Głównym zagrożeniem dla modraszków jest zarastanie powierzchni roślinami inwazyjnymi oraz siewkami drzew i krzewów, a także niewłaściwe użytkowanie fragmentów z licznym krwiściągiem lekarskim - niewłaściwe pory koszeń lub ich całkowity, wieloletni brak. U2 U1 FV FV U1 FV W przypadku czerwończyka nieparka zagrożeniem mogą być prace melioracyjne w okresie rozrodu motyla na rowach, gdzie najliczniej obecny był szczaw. Udrażnianie rowów może doprowadzić do ustąpienia wilgociolubnych gatunków szczawiów. Niewłaściwe pory koszeń na terenach rowów melioracyjnych mogą ograniczyć liczbę motyli Ptaki Występowanie waloryzujących gatunków ptaków Znaczna większość stwierdzonych gatunków waloryzujących to ptaki rzadkie i nieliczne w skali kraju lub regionu. Liczebności poszczególnych gatunków nie przekraczały dziewięciu par lęgowych. Ogólny wskaźnik zagęszczenia par lęgowych: 11,1 par/10 ha. Tab.15. Występowanie waloryzujących gatunków ptaków na Łąkach Sowińskich. Gatunek Liczba par lęgowych Bocian czarny Ciconia nigra 1(ż) Błotniak stawowy Circus aeruginosus Błotniak łąkowy Circus pygargus 1(ż) 1(ż) Derkacz Crex crex 3 - Jarzębatka Sylvia nisoria 1 - Gąsiorek Lanius collurio 4 Przepiórka Coturnix coturnix 1 - Kszyk Gallinago gallinago Świergotek łąkowy Anthus pratensis Pokląskwa Saxicola rubetra Kląskawka Saxicola rubicola Świerszczak Locustella naevia Rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus Gatunki z I załącznika Dyrektywy Ptasiej Komentarz Obszar stanowi ważne żerowisko pary lęgowej, choć raczej nie jest częścią areału lęgowego. Obszar stanowi ważne żerowisko pary lęgowej i jest częścią areału lęgowego; obserwacje wskazują na prawdopodobną obecność gniazda w oddaleniu do kilku kilometrów od przedmiotowej powierzchni. Obszar stanowi ważne żerowisko pary lęgowej i jest częścią areału lęgowego; obserwacje wskazują na obecność gniazda w niewielkim oddaleniu od przedmiotowej powierzchni. Stwierdzoną liczebność gatunku można uznać za dość niską w stosunku do powierzchni potencjalnie dogodnych dla niego siedlisk lęgowych; co ciekawe, gąsiorek występował liczniej (3 pary vs. 1 para) w północno-zachodniej połowie kompleksu, która w teorii jest dla niego znacznie mniej odpowiednia niż pozostała część obszaru (występuje mniejsza liczba odpowiednich krzewów). Pozostałe gatunki chronione Są to cztery (ponad 20%) z zaledwie osiemnastu par lęgowych kszyka stwierdzonych na łąkowych powierzchniach badawczych w obrębie Borów Niemodlińskich; z powodu trudności w zdefiniowaniu faktycznej powierzchni potencjalnych siedlisk gatunku w obrębie obszaru, nie obliczano wskaźnika zagęszczenia, ale z pewnością stwierdzone stanowiska tworzą najliczniejsze skupisko kszyków na zbadanych powierzchniach w Borach Niemodlińskich. Odnotowana liczba par stanowi ponad 40% spośród wszystkich czternastu par lęgowych świergotka łąkowego stwierdzonych na łąkowych powierzchniach badawczych w obrębie Borów Niemodlińskich; obszar jest także miejscem o najwyższym w Borach N. zagęszczeniu gatunku (1,2 pary/10 ha). Zagęszczenie pokląskwy na powierzchni badawczej wynosi prawdopodobnie 1,2 pary/10 ha, plasując się wśród raczej przeciętnych wartości stwierdzanych na Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie (Tomiałojć i Stawarczyk 2003). Niemniej jednak występowanie rozmieszczonych dość równomiernie sześciu par gatunku świadczy o dobrej kondycji ekologicznej siedlisk łąkowych obszaru. Jest to jedna z siedemnastu par lęgowych rokitniczki stwierdzonych na łąkowych powierzchniach badawczych w obrębie Borów Niemodlińskich; pozostałych 16 par występuje na obszarach łąkowych wokół Niemodlina

4 Łozówka Acrocephalus palustris Cierniówka Sylvia communis 6 - Potrzos Emberiza schoeniclus 5 - RAZEM 54-9 Należałoby oczekiwać liczniejszego występowania cierniówki w południowej, bardziej zadrzewionej części obszaru, niż na jego pozostałej powierzchni; tymczasem stanowiska gatunku były rozmieszczone równomiernie na całym przedmiotowym kompleksie. (ż) oznacza część areału lęgowego stanowiącą istotne żerowisko pary lęgowej Wartość ornitologiczna obszaru Ornitologiczną rangę obszaru należy określić jako bardzo wysoką. Decyduje o tym zarówno bogaty skład gatunkowy awifauny, jak i osiągane przez niektóre ptaki wysokie względne wskaźniki zagęszczeń. Stwierdzono obecność aż szesnastu gatunków ptaków kwalifikujących, zajmujących różne rodzaje i warianty siedlisk łąkowych. Występują gatunki preferujące tereny łąkowe (derkacz, jarzębatka, gąsiorek, pokląskwa, przepiórka i świergotek łąkowy), nieużytkowane wilgotne łąki i turzycowiska z płatami szuwaru (potrzos, świerszczak), biotopy mieszane z udziałem szuwarów (rokitniczka), zaroślowe siedliska marginalne (łozówka), wilgotne środowiska ekotonowe (strumieniówka), ekosystemy mokradłowe i bagienne (kszyk) i siedliska przejściowe z udziałem roślinności sukcesyjnej (cierniówka). Ukazuje to dużą różnorodność środowisk obszaru. Odnotowano aż sześć gatunków z I załącznika Dyrektywy Ptasiej. Pomimo wysokiego ogólnego wskaźnika zagęszczenia par lęgowych wynoszącego ponad 11 par/10 ha, liczebności i zagęszczenia poszczególnych gatunków w ujęciu ogólnym nie są wysokie. Wartość ta wynika w dużej mierze z bogactwa gatunkowego awifauny. Ale dwa gatunki można uznać za liczne w kontekście ich lokalnego i regionalnego statusu liczebności. Są to kszyk i świergotek łąkowy. W przypadku kszyka mamy z pewnością do czynienia z najbardziej zagęszczonym skupiskiem tego gatunku na zbadanych powierzchniach w Borach Niemodlińskich. Podobnie przedstawia się sytuacja świergotka łąkowego. Na łąkach kompleksu osiąga ona najwyższe zagęszczenie wewnątrzbiotopowe w skali całego bioregionu. Warto podkreślić, że w Borach Niemodlińskich oprócz opisywanego obszaru gatunek występuje tylko na rozległym kompleksie łąk w okolicach Prószkowa. Gniazduje tam jednak w pewnym rozproszeniu, nie tworząc tak gęstych skupisk. Występowanie aż czterech par lęgowych kszyka na względnie niewielkim obszarze (ptaki zajmują dodatkowo w zasadzie tylko południową część kompleksu) wskazuje na wysoki ciągle stan zachowania siedlisk mokradłowych pomimo dużego udziału zarastającej je tawuły kutnerowatej. Świergotek łąkowy na nizinach południowej Polski jest wyznacznikiem dobrze wykształconych niskich turzycowisk oraz łąk wilgotnych i zmiennowilgotnych o niezaburzonych stosunkach wodnych. Obecność aż sześciu par lęgowych gatunku potwierdza zatem wysoką wartość siedlisk łąkowych obszaru. Na wartość awifaunistyczną obszaru wpływa także szczególnie obecność trzech aktywnych głosowo samców derkacza oraz regularne żerowanie dwóch gatunków błotniaków (stawowego i łąkowego) i bociana czarnego. Wymagania pokarmowe trzech ostatnich gatunków wskazują na występowanie licznej herpetofauny oraz dużej liczby małych ssaków. Na tej podstawie można wnioskować o wysokiej, ogólnej bioróżnorodności faunistycznej obszaru. Trudno jednoznacznie określić znaczenie obszaru dla ptaków w ujęciu potencjalnym. W jego części południowej znajdują się dwa większe fragmenty terenu gęsto porośnięte przez drzewa i krzewy. Selektywne usunięcie nadmiaru tej roślinności z uformowaniem odpowiedniej struktury zakrzaczeń zapewne polepszyłoby warunki siedliskowe dla ptaków rozproszonych formacji krzewiastych, takich jak gąsiorek i jarzębatka. Jednak już teraz siedliska takie występują tam obficie, a stwierdzono w nich tylko jedną parę gąsiorków (nie odnotowano jarzębatki). Dwa rejony południowej części kompleksu porośnięte są także gęsto przez inwazyjną tawułę kutnerowatą. Nie wiadomo jednak, czy jej całkowite usunięcie doprowadziłoby do zajęcia tych miejsc przez nowe pary kwalifikujących gatunków ptaków. Miejsca te mają bowiem charakter półotwarty są otoczone przez las i gęste zadrzewienia. Możliwe jednak, że odtworzenie powyższych przestrzeni będzie miało pozytywny wpływ na zespół ptaków lęgowych. Mapa nr 6. Rozmieszczenie siedlisk przyrodniczych, chronionych gatunków roślin, ptaków i motyli w kompleksie łąkowym Łąki Sowińskie. Mapa znajduje się na stronie następnej 64 65

5 Mapa nr 6. Rozmieszczenie siedlisk przyrodniczych, chronionych gatunków roślin, ptaków i motyli w kompleksie łąkowym Łąki Sowińskie

6 Zagrożenia Głównym zagrożeniem dla Łąk Sowińskich jest sukcesja naturalna wkraczająca na łąki po południowej stronie szosy Niemodlin Korfantów (powierzchnia nr 2) w wyniku zarzucenia użytkowania oraz duży udział gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia nawłoci kanadyjskiej oraz tawuły kutnerowatej, która miejscami osiąga bardzo duże zagęszczenie. W przypadku awifauny duży udział drzew i krzewów nie stanowi jeszcze większego zagrożenia zdecydowanie przeważa siedliskotwórcza rola tej roślinności. Dla poprawienia warunków siedliskowych niektórych gatunków należałoby jedynie nieznacznie przerzedzić dwa najgęstsze skupiska drzew i krzewów. Jednak dalszy brak użytkowania większości siedlisk obszaru w najbliższych latach doprowadzi do opanowania wielu powierzchni przez roślinność drzewiastą. Przy braku zabiegów redukujących dojdzie także do nadmiernego zagęszczenia istniejących, luźnych jeszcze skupisk drzew i krzewów staną się one zupełnie nieprzydatne dla ptaków środowisk otwartych i półotwartych. Z dwóch wymienionych inwazyjnych gatunków roślin, zdecydowanie większe zagrożenie powoduje tawuła kutnerowata. Na powierzchni nr 2 zdominowała ona już dużą część siedlisk hydrogenicznych, osiągając na dwóch większych powierzchniach (obie pod ścianą lasu) ponad 60% pokrycia w zbiorowiskach. Obecnie w miejscach tych nie odnotowano żadnych par lęgowych ptaków gatunków kwalifikujących, choć niewykluczone, że wynika to także z innych czynników (np. otaczania tych miejsc przez las i zadrzewienia). Przy dalszym nieużytkowaniu sąsiednich podmokłych łąk, tawuła może w kolejnych latach skutecznie powiększać swój udział w rodzimych zbiorowiskach i zwiększać zasięg występowania. Oprócz degradacji siedlisk łąkowych ekspansja tego gatunku realnie zagraża aż trzem spośród czterech stwierdzonych w całym kompleksie par kszyka oraz modraszkom. Nawłoć kanadyjska występuje jeszcze w niewielkim zagęszczeniu w postaci samotnych, małych kęp oraz pojedynczych egzemplarzy. Znajduje się zatem w inicjalnej fazie ekspansji, najprawdopodobniej skutecznie powstrzymywanej przez korzystne stosunki wodne w siedliskach i ich dobra kondycję ekologiczną. Gatunek może jednak gwałtownie zwiększyć swą liczebność na skutek niekorzystnych zmian warunków funkcjonowania zbiorowisk (zmniejszenie nawodnienia w latach suchych, spontaniczna degradacja składu gatunkowego zbiorowisk w wyniku braku użytkowania). W części północno-zachodniej (powierzchnia nr 1) największe zagrożenie niesie ze sobą odwadnianie łąk wilgotnych i zmiennowilgotnych. Obecnie problem ten dotyczy głównie północnego skraju obszaru. Kopane są tam nowe, niewielkie rowy drenujące oraz pogłębiane i odnawiane są stare kanały. W wyniku tych działań może dojść do spadku różnorodności florystycznej oraz do spadku liczby par ptaków zależnych od siedlisk hydrogenicznych. Najsilniej zagrożone jest stanowisko lęgowe jednej pary derkacza i jednej pary świergotka łąkowego. Drugim poważnym zagrożeniem w tej połowie kompleksu jest zniekształcanie roślinności siedlisk łąkowych poprzez wsiewanie w nie pastewnych gatunków traw oraz zbyt intensywne nawożenie. Wpływa to bardzo negatywnie na bioróżnorodność fitocenoz, a co za tym idzie, na skład jakościowy i ilościowy entomofauny bazy pokarmowej większości stwierdzonych gatunków ptaków. Mapa znajduje się na stronie następnej 68 69

7 Mapa nr 7. Zagrożenia występujące w kompleksie łąkowym Łąki Sowińskie

8 Proponowany sposób ochrony Sowińskie Łąki to kompleks bardzo zróżnicowany siedliskowo, w którym występują zarówno rzadkie gatunki ptaków, jak i motyli. Niezmiernie trudno jest ustalić sposób użytkowania łąk, właściwy jednocześnie dla siedlisk przyrodniczych, ptaków i motyli. Dodatkowo część południowa (powierzchnia 2) w dużej części porośnięta jest gatunkami inwazyjnymi. W związku z powyższym należy w odmienny sposób postępować z łąkami użytkowanymi oraz z łąkami porzuconymi, z dominacją gatunków ekspansywnych. Proponuje się, by łąki zakwalifikowane jako łąki zmiennowilgotne oraz łąki, na których stwierdzono siedlisko modraszków wykaszać jesienią, po przekwitnięciu większości roślin, w terminie od do 30.10, wysokość koszenia nie powinna być mniejsza niż 10 cm od powierzchni gruntu ze względu na obecność w runi gatunków wrażliwych na niskie koszenie. Nie wskazane jest zbyt częste koszenie, np. coroczne. Najlepiej łąki zmiennowilgotne wykaszać na połowie areału co rok lub na całej powierzchni co dwa lata. Ponieważ torfowisko niskie (powierzchnia G) otoczone jest łąką zmiennowilgotną, o ile poziom wody gruntowej pozwoli, może być ono wykaszane razem z otaczającą je łąką. Po sianokosach należy zebrać siano. Na pozostałych łąkach koszenie wraz zebraniem siana powinno odbywać się maksymalnie dwa razy w roku w terminie od 1.07 do Na powierzchni nr 1 należy zahamować dalsze odwadniania łąk, w tym najlepiej zlikwidować (zasypać) nowoutworzone rowy melioracyjne, a także powstrzymać nawożenie i podsiewanie łąk pastewnymi odmianami traw. Na powierzchni nr 2 należy selektywnie usunąć nadmierną liczbę drzew i krzewów zarastających powierzchnie łąkowe z uformowaniem odpowiednich dla ptaków kęp krzewów i zadrzewień i pozostawieniem pojedynczych krzewów. Po tych zabiegach należy przywrócić coroczne koszenia nieużytkowanych łąk obszaru lub cykliczne (co dwa do kilku lat) wykaszanie w celu zapobiegania rozwojowi roślinności sukcesyjnej. W miejscach, gdzie dominują obce, inwazyjne gatunki roślin należy przeprowadzić ich zwalczania (tawuły kutnerowatej i nawłoci kanadyjskiej) za pomocą wypraktykowanych metod znanych z literatury przedmiotu (np. Dajdok i Pawlaczyk 2009). Najefektywniejszym sposobem pozbycia się tawuły kutnerowatej jest jej wyrywanie, suszenie oraz wywożenie poza teren kompleksu, pilnując, aby w przy okazji tych zabiegów, nie przenieść jej do innego kompleksu torfowiskowego lub łąkowego. Po wyrwaniu tawuły należy przywrócić koszenie na nieużytkowanych powierzchniach. Koszenie powinno być w miarę możliwości wykonywane w terminach odpowiadających potrzebom ochronnym ptaków, ale ważniejsza jest w tym przypadku likwidacja gatunków inwazyjnych. Każde koszenie musi być zawsze połączone z dokładnym zebraniem i usunięciem z powierzchni uzyskanej biomasy. Fot.33. Torfowisko niskie zarastające turzycami (powierzchnia G); (fot. M. Rudy). Fot.34. Postępujące zarastanie łąk od strony lasu siewkami drzew i krzewów na Łąkach Sowińskich. Na zdjęciu widoczna jest również tawuła kutnerowata oraz inwazyjne gatunki nawłoci (powierzchnia nr 2); (fot. M. Rudy)