ŁĄKI PRÓSZKOWSKIE. Fot. 56. Torfowisko przejściowe (kod 7140) w kompleksie łąkowym Prószkowskie Łąki, (powierzchnia M); (fot. D. Strząska).

Transkrypt

1 ŁĄKI PRÓSZKOWSKIE Fot. 56. Torfowisko przejściowe (kod 7140) w kompleksie łąkowym Prószkowskie Łąki, (powierzchnia M); (fot. D. Strząska). Fot. 55. Torfowisko przejściowe (kod 7140) w kompleksie łąkowym Prószkowskie Łąki, (powierzchnia M); (fot. D. Strząska).

2 6.9. ŁĄKI PRÓSZKOWSKIE Rozległy kompleks łąkowy wzdłuż Prószkówki i jej dopływów, podzielony na wiele mniejszych powierzchni. Łąki rozciągają się wzdłuż cieku od Ligoty Prószkowskiej, przez Przysiecz, Prószków po Oborę. Największy zwarty kompleks łąkowy znajduje się na północny-zachód od Prószkowa. Wielkość powierzchni łąkowych jest niespotykana jak na Opolszczyznę i już z tego powodu zasługują na ochronę. Dominują tutaj łąki świeże i wilgotne, w dobrym stanie zachowania. Miejscami wykształcają się torfowiska oraz turzycowiska. Poziom wody jest bardzo zróżnicowany. Większość łąk jest użytkowana, część dwu i trzykośnie. Łąki Prószkowskie są jednym z najważniejszych miejsc dla ptaków terenów otwartych w Borach Niemodlińskich Zbiorowiska roślinne Powierzchnie nr 1 i 2. Śródleśny fragment kompleksu łąkowego położony po zachodniej stronie Ligoty Prószkowskiej. W zachodniej i środkowej części kompleks łąkowy składa się z mozaiki łąk świeżych i wilgotnych (powierzchnia Ł), częściowo w typie łąk sitowych z dominującym sitem rozpierzchłym Juncus effusus (zespół Epilobio-Juncetum effusi, tzw. pastwisko sitowe). Łąki są użytkowane, poprzecinane rowami i drogami polnymi, otoczone lasem. W roślinności dominują trawy, m.in.: kostrzewa czerwona Festuca rubra, kłosówka wełnista Holcus lanatus i kupkówka pospolita Dactylis glomerata. Na granicy z lasem licznie występuje paproć orlica pospolita Pteridium aquilinum. Darń jest luźna. W runi mniejszy udział mają rośliny dwuliścienne o barwnych kwiatach, takie jak firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi, jaskier ostry Ranunculus acris, pięciornik kurze ziele Potentilla erecta, dzwonek rozpierzchły Campanula patula oraz przetacznik ożankowy Veronica chamaedrys. W kierunku wschodnim łąki przechodzą w torfowisko przejściowe i trzęsawisko (siedlisko umieszczone w I załączniku Dyrektywy Siedliskowej o kodzie 7140) (powierzchnia M). Podłoże tutaj jest silnie uwodnione, występują niewielkie zastoiska wody. Na całej powierzchni dominuje wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium. Warstwę mszystą budują mchy torfowce oraz mchy właściwe. Po wschodniej stronie torfowiska występuje płat z trzciną pospolitą Phragmites australis. Obecna jest również nawłoć wąskolistna Solidago graminifolia gatunek inwazyjny. Na powierzchni nr 2 (wschodnia część łąk) największą powierzchnie zajmują łąki świeże ze związku Arrhenatherion elatoris (kod 6510). W runi dominują wysokie trawy, takie jak: rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, kłosówka wełnista Holcus lanatus oraz kupkówka pospolita Dactylis glomerata. Niższą warstwę tworzą gatunki dwuliścienne o barwnych kwiatach, m.in.: dzwonek rozpierzchły Campanula patula, koniczyna łąkowa Trifolium pratense, firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi, komonica zwyczajna Lotus corniculatus. W kierunku północnym łąki świeże przechodzą w łąkę wilgotną należącą do rzędu Molinietalia caerulae. Niewielkie powierzchnie zajmuje zespół ostrożenia łąkowego Cirsietum rivularis oraz zespół sitowia leśnego Scirpetum sylvatici. Na obrzeżach łąki występuje trzcina pospolita Phragmites australis. Obecne są pojedyncze podrosty sosny. Powierzchnie nr 3, 4 i 5. Fragment kompleksu łąkowego leżący po wschodniej stronie Ligoty Prószkowskiej i wsi Przysiecz wzdłuż niewielkiego potoku Prószkówki oraz Prószkowskiego Potoku, ograniczony autostradą A4 i główną drogą prowadzącą do Prószkowa. Łąki położone w niewielkiej dolinie rzecznej o łagodnie wzniesionych zboczach. Łąki wzdłuż Prószkówki są schowane w wąskim pasie pomiędzy lasem (powierzchnia A) z licznymi gatunkami leśnymi w strefie ekotonowej. Są użytkowane, częściowo wypasane oraz poprzecinane niewielkimi rowami odwadniającymi. Podłoże jest żyzne i wilgotne. Roślinność jest różnorodna i bogata, charakterystyczna dla łąk świeżych Arrhenatheretum elatioris oraz w miejscach bardziej wilgotnych dla łąk wilgotnych ze związku Calthion. Prawdopodobnie miejscami skład gatunkowy wynika z podsiewania łąk atrakcyjnymi paszowo trawami, jednak nie prowadzi to do degeneracji zbiorowiska. Na łąkach tych dominują trawy, jak: rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, kłosówka wełnista Holcus lanatus, kupkówka pospolita Dactylis glomerata i wiechlina łąkowa Poa pratensis. Duży udział mają gatunki kolorowo kwitnące, takie jak jaskier ostry Ranunculus acris czy firletka poszarpana Lychnis flos cuculi, groszek łąkowy Lathyrus pratensis. Podłoże, wraz ze zbliżaniem się do terenu otwartego, staje się coraz bardziej podmokłe, a roślinność przechodzi w łąkę wilgotną ze związku Calthion z kniecią błotną Caltha palustris, sitowiem leśnym Scirpus lacustris oraz szuwar turzycowy z turzycą zaostrzoną Carex gracilis oraz szuwar trzcinowy. Teren otwarty pomiędzy lasem a zabudowaniami wsi Pulów zajmuje mozaika pól oraz łąk świeżych, koszonych przynajmniej dwa razy w roku, częściowo nawożonych i podsiewanych (powierzchnia B). Są to również łąki rajgrasowe Arrhenatheretum elatioris, których skład gatunkowy jest zazwyczaj dość bogaty, szczególnie w miejscach z bardziej wilgotnym podłożem. Powierzchnie koszone trzy razy w roku oraz dodatkowo podsiewane są mniej różnorodne florystycznie (powierzchnia B1). W niektórych miejscach, gdzie nastąpiły próby przekształcenia łąk w pole orne lub w miejscach intensywnego żerowania dzików, pojawiają się gatunki ruderalne, takie jak wrotycz pospolity Tanacetum vulgaris czy ostrożeń polny Cirsium arvense. Ciekawym zbiorowiskiem, niespotykanym w innych inwentaryzowanych kompleksach jest szuwar skrzypu bagiennego Equisetetum fluviatilis. Występuje on w dwóch miejscach (powierzchnie D) na podłożu torfowym i z płytko zalegającą wodą powierzchniową, której poziom zmienia się w ciągu roku. Pierwsze położone jest po obu stronach Prószkowskiego Potoku, drugie w mozaice siedlisk szuwarowych przy Przysieckim Stawie. Gatunkiem panującym w tym siedlisku jest skrzyp bagienny Equisetum fluviatile, jednak w przeciwieństwie do innych zespołów szuwarowych, zbiorowisko to jest różnorodne i budowane przez wiele gatunków, zarówno szuwarowych, jak np. tojeść pospolitą Lysimachia vulgaris, jak i łąkowych np. knieć błotną Caltha palustris czy komonicę błotną Lotus uliginosus. Wzdłuż Prószkowskiego Potoku (powierzchnia C) oraz przy Przysieckim Stawie występują pasy szuwarów turzycowych ze związku Magnocaricion. Ze względu na wysoki poziom wód gruntowych nie są one koszone, występuje więc na nich sukcesja naturalna wkraczają takie gatunki jak olsza czarna Alnus glutinosa czy kruszyna pospolita Frangula alnus. Szuwar trzcinowy występuje w wąskich pasach wzdłuż rowów oraz na dużej powierzchni przy Przysieckim Stawie. Na tym podmokłym terenie, występuje mozaika szuwarów różnego typu oraz torfowiska przejściowego z siedmiopalecznikiem błotnym Comarum palustre i wełnianką wąskolistną Eriophorum angustifolium (powierzchnia F). Wyjątkowym zjawiskiem na opisywanym odcinku jest bardzo mały udział gatunków inwazyjnych w zbiorowiskach, zarówno użytkowanych, jak i nieużytkowanych od dłuższego czasu. Prawdopodobnie tak dobra sytuacja spowodowana jest tym, że niemal wszystkie dostępne użytki zielone są tu przynajmniej raz w roku koszone. Pozostałe powierzchnie są natomiast bardzo silnie nawodnione, bez śladów przesuszenia. Wyjątkiem jest niewielki fragment (powierzchnia H) przy Przysieckim Stawie, przy jego zachodniej granicy, gdzie na podmokłym podłożu występuje łanowo inwazyjna rudbekia naga Rudbeckia lancinata. Obszar pomiędzy Przysieckim Stawem a autostradą A4 jest w większości zajęty przez mozaikę ziołorośli połąkowych z pokrzywą, tojeścią pospolitą, przytulią czepną i mozgą trzcinowatą (powierzchnia I), szuwarów trzcinowych i szuwarów wielkoturzycowych (powierzchnia J) ze związku Magnocaricion, które przechodzą w łąki wilgotne (powierzchnia K) i ubogie łąki świeże (powierzchnia L) graniczące z polami ornymi. Znajduje się tam też fragment torfowiska niskiego z wełnianką wąskolistną Eriophorum angustifolium i siedmiopalecznikiem błotnym Comarum palustre (kod 7140). Na powierzchni nr 5 znacznie większy udział w zbiorowiskach ma nawłoć kanadyjska Solidago canadensis, gatunek inwazyjny obcego pochodzenia. Powierzchnia nr 6. Kompleks łąkowy położony przy na południe od miejscowości Prószków (częściowo przy autostradzie A4). Przez powierzchnie przebiegają rowy melioracyjne. Od północy graniczy z polami ornymi i zabudowaniami Wybłyszczowa. W środkowej części kompleksu dominują łąki wilgotne (powierzchnia N), lepiej wykształcone po południowej stronie rowu melioracyjnego. Większość z nich jest nieużytkowana od kilku lat. W roślinności dominują: ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, sit rozpierzchły Juncus effusus oraz krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis. Licznie występuje trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, który zaczyna dominować wśród runi. W zachodniej części kompleksu podłoże jest bardzo wilgotne. Niewielką powierzchnie zajmuje szuwar wielkoturzycowy. Występuje tu pałka szerokolistna Typha latifolia. Znaczny fragment powierzchni został zdominowany przez inwazyjny gatunek - rudbekię nagą Rudbeckia laciniata (powierzchnia O). We wschodniej części kompleksu występuje niewielki płat łąki świeżej (powierzchnia P), zachowanej w złym stanie, od lat nieużytkowanej. Po północnej stronie rowu niewielkie powierzchnie zajmują ziołorośla połąkowe z sitowiem leśnym Scirpus sylvaticus, pokrzywą Urtica sp. oraz trzcinnikiem piaskowym Calamagrostis epigejos. Na znacznej powierzchni

3 dominują inwazyjne gatunki nawłoci Solidago sp. i trzcina pospolita Phragmites australis (powierzchnia P). Łąki graniczą z polami ornymi. W przeszłości kompleks łąkowy zajmował z pewnością większą powierzchnię. Część łąk została przekształcona w pola uprawne. Powierzchnia nr 7 i 8. Kompleks łąkowy położony na północny-zachód od miejscowości Prószków. Dominują tutaj łąki świeże użytkowane ekstensywnie (powierzchnie R i S), zarówno w wariancie świeżym jak i wilgotnym (kod 6510). Zachowane są w dobrym stanie, koszone co najmniej dwa razy w ciągu roku. Powierzchnie przecinają rowy melioracyjne, przy których licznie występują drzewa, główne olchy. Wśród roślinności dominują trawy: rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, kłosówka wełnista Holcus lanatus, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis oraz tymotka łąkowa Phleum pratense. W runi znaczny udział mają rośliny dwuliścienne o barwnych kwiatach, takie jak: koniczyna łąkowa Trifolium pratense, dzwonek rozpierzchły Campanula patula, złocień właściwy Leucanthemum vulgare, ostrożeń siwy Cirsium canum, firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi oraz chaber łąkowy Centaurea jacea. W pobliżu rowów melioracyjnych i w miejscach, gdzie podłoże jest znacznie wilgotniejsze niewielkie powierzchniowo płaty zajmuje zespół Scirpetum sylvatici z sitowiem leśnym Scirpus sylvaticus i ostrożeniem łąkowym Cirsium rivulare. W południowo-zachodniej części kompleksu (powierzchnia T) dominują łąki wilgotne. Licznie na nich występują: tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, ostrożeń błotny Cirsium palustre, koniopłoch łąkowy Silaum silaus, ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare oraz sity Juncus sp. Tylko część z nich jest użytkowana. Na niekoszonych fragmentach obecna jest nawłoć wąskolistna Solidago graminifolia, a przy granicy z lasem występują podrosty drzew, głównie brzozy i olchy. W północnej części kompleksu (powierzchnia U) dominują szuwary wielkoturzycowe Magnocaricion reprezentowane przez zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis. Niewielką powierzchnię zajmuje szuwar szerokopałkowy Typhetum latifoliae, a na obrzeżu - szuwar trzciny pospolitej Phragmitetum australis. Jednocześnie znaczną powierzchnie zajmują nieużytkowane łąki wilgotne. Dominuje na nich sitowie leśne Scirpus sylvaticus, żywokost lekarski Symphytum officinale oraz koniopłoch łąkowy Silaum silaus. Na powierzchni tej występują inwazyjne gatunki nawłoci Solidago sp. oraz trzcina pospolita Phragmites australis. W miejscu, gdzie podłoże jest silnie nawodnione występuje pałka szerokolistna Typha latifolia. Część powierzchni zajmuje uprawa roślin motylkowych m.in. z koniczyną krwistoczerwoną Trifolium incarnatum i wykami Viccia sp. Powierzchnię przecina rów melioracyjny. Obecne są podrosty krzewów i drzew świadczące o postępującej sukcesji ekologicznej. Na zachód od rezerwatu przyrody Staw Nowokuźnicki (powierzchnia W) znajduje się niewielka łąka otoczona polami ornymi. Teren w tym miejscu jest lekko pofałdowany, co wpływa różnicująco na wilgotność podłoża na tej łące. Występują tu łąki zarówno świeże, jak i wilgotne, koszone przynajmniej dwa razy w roku. Roślinność nie jest bardzo bogata. Z traw dominuje rajgras wyniosły Arrhenatherus elatior, kłosówka wełnista Holcus lanatus oraz tomka wonna Anthoxanthum odoratum. Ponadto, duży udział ma babka lancetowata Plantago lanceolata, jaskier rozłogowy Ranunculus repens, pięciornik gęsi Potentilla anserina, ostrożeń błotny Cirsium palustre i sit skupiony Juncus compressus. Szczególnie w miejscach suchszych widać tendencję przekształcania się łąki w psiary, zapewne w wyniku zbyt intensywnego użytkowania na niezbyt zasobnym podłożu. W takich miejscach gęstą darń tworzy bliźniczka psia trawka Nardus stricta, duże zagęszczenie osiąga też pięciornik kurze ziele Potentilla erecta Bezkręgowce Rośliny żywicielskie Na łąkach stwierdzono występowanie krwiściągu lekarskiego oraz wilgociolubnych gatunków szczawiów. Krwiściąg lekarski odnaleziono na powierzchni nr 3 i 8. Na powierzchni nr 8 krwiściąg lekarski obecny był dość licznie, ale tylko na fragmentach niekoszonych, na powierzchni nr 3 był obecny na koszonej łące. Szczawie odnaleziono na powierzchni nr 3, 5 i Gatunki z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej Modraszek nausitous - wykazany tylko na jednej z ośmiu badanych powierzchni. Motyle występowały bardzo nielicznie w stosunku do rozmiaru powierzchni. W miejscu występowania motyli warunki pod kątem ich wymagań siedliskowych były złe - obecny krwiściąg lekarski oraz gniazda mrówek, jednak bardzo nieliczne. Obszar jest mocno izolowany od sąsiednich populacji motyla. Łąka jest nieużytkowana i powoli zarasta ekspansywnymi gatunkami roślin, co stanowi główne zagrożenie dla populacji motyla. Obszar ten otaczają łąki, które są z kolei koszone co najmniej dwukrotnie w roku, co powoduje, że motyle na nich nie występują. Tab. 35. Wskaźniki stanu populacji dla modraszka nausitousa w kompleksie łąkowym Łąki Prószkowskie. Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena 8 Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Prowadzono transekt 200 metrów. Obserwowano 7 motyli podczas najliczniejszej kontroli. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska - 10,2 km. 5 Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Motyli nie obserwowano. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska - 10,2 km. 3 Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Motyli nie obserwowano. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska - 10,2 km. Modraszek telejus - wykazany tylko na jednej z ośmiu badanych powierzchni. Motyle występowały bardzo nielicznie w stosunku do rozmiaru powierzchni. W miejscu występowania motyli warunki pod kątem ich wymagań siedliskowych były złe - obecny krwiściąg lekarski oraz gniazda mrówek, jednak bardzo nieliczne. Obszar jest mocno izolowany od sąsiednich populacji motyla. Łąka jest nieużytkowana i powoli zarasta ekspansywnymi gatunkami roślin, co stanowi główne zagrożenie dla populacji motyla. Obszar ten otaczają łąki, które są z kolei koszone co najmniej dwukrotnie w roku, co powoduje, że motyle na nich nie występują. Tab. 36. Wskaźniki stanu populacji dla modraszka telejusa w kompleksie łąkowym Łąki Prószkowskie Siedliska z I załącznika Dyrektywy Siedliskowej W kompleksie Łąki Prószkowskie bardzo duży udział posiadają niżowe i górskie łąki świeże użytkowane ekstensywnie o kodzie Większość z nich jest użytkowana, koszone są dwa razy w roku, są w dobrym stanie zachowania. Poza łąkami świeżymi na uwagę zasługuje płat torfowiska przejściowego (powierzchnia M) o kodzie Jest on zachowany w dosyć dobrym stanie, choć zaczynają na niego wkraczać rośliny inwazyjne i siewki drzew i krzewów Cenne gatunki roślin Na torfowisku przejściowym (powierzchnia M) licznie występuje wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium. Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena 8 Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Prowadzono transekt 200 metrów. Obserwowano 3 motyle podczas najliczniejszej kontroli. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska - 10,2 km. 5 Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Motyli nie obserwowano. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska - 10,2 km

4 3 Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Motyli nie obserwowano. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska - 10,2 km. Czerwończyk nieparek - wykazany na 3 powierzchniach (powierzchnia nr 3, 5 i 8). Na powierzchni nr 8 i 3 obserwowano tylko jaja na liściach szczawiu, na powierzchni nr 5 obserwowano pojedynczego samca podczas żerowania. Mimo dogodnych siedlisk (użytkowane łąki świeże i wilgotne) obszar nie stanowi cennej ostoi modraszków. Większość łąk jest zbyt intensywnie użytkowana, by mogły utrzymać się na nich motyle. Drugi termin koszenia łąk przypada na lipiec-sierpień, co powoduje, że motyle nie mogą złożyć jaj na krwiściągu lekarskim, który z resztą prawdopodobnie ze względu na intensywne użytkowanie występuje tutaj nielicznie. Poza tym odnalezione stanowisko modraszków jest mocno izolowane od innych populacji motyli (izolacja ponad 10 km). Czerwończyk nieparek został wykazany na 3 powierzchniach, na łąkach w sąsiedztwie cieków. Ilość szczawiów była duża, dzięki czemu można stwierdzić, że nie występują znaczące zagrożenia dla tego gatunku Inne cenne gatunki bezkręgowców siedlisk łąkowych Nie wykazano Zagrożenia dla motyli Tab.37. Ocena zagrożeń za pomocą wskaźników stanu siedliska dla modraszków z rodzaju Phengaris. Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena 8 Powierzchnia 65 ha Obszar obejmuje głównie użytkowane łąki. FV Dostępność roślin żywicielskich Dostępność mrówek gospodarzy Zarastanie ekspansywnymi bylinami Zarastanie przez drzewa /krzewy <5% Krwiściąg lekarski obecny na nieużytkowanych łąkach oraz na śródpolnych miedzach. - Nie badano % Zarastanie ekspansyjnymi gatunkami roślin obecne na terenach niekoszonych, na których występują modraszki. <25% Zarastanie drzewami ograniczone w wyniku użytkowania kośnego większości obszaru. U1 FV Ogólna ocena obszaru pod kątem motyli Oba gatunki modraszków (modraszek telejus i modraszek nausitous) zostały wykazane na powierzchni nr 8. Jest to tylko jedna z ośmiu powierzchni wchodzących w skład obszaru Łąki Prószkowskie. Wskazuje to na bardzo niewielki procent zasiedlenia dostępnych powierzchni przez motyle. Dzieje się tak, ponieważ łąki są tu intensywnie użytkowane (2-3 pokosy), a roślina żywicielska krwiściąg lekarski - nie występuje licznie. Z tego powodu zarówno stan siedliska modraszków jak i populacje motyli oceniono jako złą (). Szanse na poprawę oceny siedliska są niskie ze względu na izolację populacji motyli, a przede wszystkim niską liczbę roślin żywicielskich na łąkach, wywołaną najprawdopodobniej intensywnym ich użytkowaniem. W przypadku czerwończyka nieparka stan populacji oceniono jako dobry, co wynika z mobilności tego gatunku oraz dostępności na łąkach jego rośliny żywicielskiej Ptaki Występowanie waloryzujących gatunków ptaków Większość stwierdzonych gatunków waloryzujących to ptaki nieliczne w skali kraju lub regionu. Na poszczególnych ośmiu częściach obszaru stwierdzono zróżnicowane wskaźniki ogólnego zagęszczenia par lęgowych. Ogólny, średni wskaźnik zagęszczenia par lęgowych: 8,7 par/10 ha (średnia arytmetyczna z zagęszczeń na ośmiu poszczególnych częściach kompleksu; zakres: 3,3-15,0 par/10 ha). Ocena ogólna siedliska 5 Powierzchnia 27 ha Główną cześć obszaru stanowią łąki. FV Dostępność roślin żywicielskich Dostępność mrówek gospodarzy Zarastanie ekspansywnymi bylinami Zarastanie przez drzewa/krzewy >20% Krwiściąg lekarski nie występuje. - Nie badano % Zarastanie ekspansywnymi bylinami występuje, szczególnie na terenach nieużytkowanych. <25% Zarastanie ograniczone w wyniku użytkowania obszaru. Ocena ogólna siedliska 3 Powierzchnia 27 ha Główną cześć obszaru stanowią użytkowane łąki. Dostępność roślin żywicielskich Dostępność mrówek gospodarzy Zarastanie ekspansywnymi bylinami Zarastanie przez drzewa/krzewy >20% Krwiściąg lekarski bardzo nieliczny. - Nie badano % Zarastanie ekspansywnymi bylinami występuje, szczególnie na terenach nieużytkowanych. <25% Zarastanie ograniczone w wyniku użytkowania łąk. U1 FV FV U1 FV Tab.38. Występowanie waloryzujących gatunków ptaków na Łąkach Prószkowskich. Gatunek Błotniak stawowy Circus aeruginosus Liczba par lęgowych Derkacz Crex crex 25 Jarzębatka Sylvia nisoria 7 - Gąsiorek Lanius collurio 30 Ortolan Emberiza hortulana 1-2 Gatunki z I załącznika Dyrektywy Ptasiej Komentarz Stwierdzono zarówno miejsce lęgu błotniaka stawowego (przy stawie po południowo-zachodniej stronie Prószkowa), jak i stanowisko żerowiskowe gatunku (łąki po północno-zachodniej stronie Prószkowa). Stwierdzona liczba aktywnych głosowo samców stanowi ponad 30% populacji derkacza w bioregionie Borów Niemodlińskich. Gatunek występował na sześciu spośród ośmiu fragmentów kompleksu. Lokalne zagęszczenie wewnątrzbiotopowe stwierdzone na łąkach po wschodniej stronie wsi Przysiecz (1,6 samców/10 ha) jest jednym z najwyższych w Borach Niemodlińskich i należy do największych stwierdzanych na obszarze Polski (Sikora i in. 2007; Budka i in. 2012). Na części kompleksu łąkach przylegających od południowo-zachodniej strony do Prószkowa, wskaźnik wewnątrzśrodowiskowego zagęszczenia gatunku wynosił 1,7 pary/10 ha. Jest to wartość dość wysoka w skali naszego kraju i innych państw europejskich (Goławski 2006); świadczy to o dużym znaczeniu siedlisk lęgowych tej części obszaru dla gąsiorka i szeregu innych, cennych gatunków ptaków. Pozostałe gatunki chronione Ocena ogólna siedliska

5 Przepiórka Coturnix coturnix 7 Wodnik Rallus aquaticus 2 - Czajka Vanellus vanellus 4 Kszyk Gallinago gallinago 7 Świergotek łąkowy Anthus pratensis Pokląskwa Saxicola rubetra 15 Kląskawka Saxicola rubicola 10 - Świerszczak Locustella naevia Strumieniówka Locustella fluviatilis Łozówka Acrocephalus palustris Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus Trzciniak Acrocephalus arundinaceus Piegża Sylvia curruca 2 - Cierniówka Sylvia communis 39 - Srokosz Lanius excubitor 3 Potrzos Emberiza schoeniclus 28 - RAZEM Stwierdzona liczba aktywnych głosowo samców przepiórki stanowi prawie 45% spośród wszystkich szesnastu stanowisk gatunku odnotowanych na łąkowych powierzchniach badawczych w obrębie Borów Niemodlińskich. Większość samców (5) występowała na użytkowanych łąkach leżących na północny-zachód od Prószkowa. Wszystkie pary lęgowe występowały na częściach kompleksu położonych koło Prószkowa (tj. po północnej stronie autostrady A4). Są to jedyne stanowiska czajki stwierdzone w roku 2014 w bioregionie Borów Niemodlińskich na powierzchniach łąkowych. Potwierdza to trudną sytuację gatunku w Polsce, przejawiającą się systematycznym spadkiem liczebności populacji (Kuczyński i Chylarecki 2012; Chodkiewicz i in. 2013). Stwierdzona liczba par stanowi prawie 40% spośród wszystkich osiemnastu par lęgowych kszyka odnotowanych na łąkowych powierzchniach badawczych w obrębie Borów Niemodlińskich. Odnotowana liczba par stanowi prawie 60% spośród wszystkich czternastu par lęgowych świergotka łąkowego stwierdzonych na łąkowych powierzchniach badawczych w obrębie Borów Niemodlińskich. Wszystkie pary występowały w obrębie dwóch obszarów łąkowych położonych po północno-zachodniej stronie Prószkowa. W poszczególnych częściach kompleksu pokląskwa osiągała niskie lub bardzo niskie wskaźniki zagęszczenia (poniżej 1 pary/10 ha). Wbrew oczekiwaniom, nie zasiedlała wszystkich powierzchni łąkowych nie stwierdzono jej na łąkach po wschodniej stronie południowej części Ligoty Prószkowskiej (Pulowa) oraz na łąkach po zachodniej stronie Kolonii Przysieckiej. Zastanawiające jest stwierdzenie tylko kilku par lęgowych strumieniówki w obrębie tak rozległego obszaru z dość dużą liczbą dogodnych dla gatunku siedlisk; być może nie wykryto wszystkich stanowisk na skutek zastosowania zbyt ogólnej metody kontroli terenowej (np. ze względu na zbyt małą liczbę kontroli wieczornych i nocnych). Są to trzy z siedmiu par lęgowych srokosza stwierdzonych na łąkowych powierzchniach badawczych w obrębie Borów Niemodlińskich Wartość ornitologiczna obszaru W ujęciu ogólnym kompleks łąk rozmieszczonych w okolicach Prószkowa, Przysiecza i Ligoty Prószkowskiej przedstawia wysoką wartość ornitologiczną. Średni wskaźnik zagęszczenia par lęgowych, wynoszący prawie 9 par/10 ha, należy uznać za dość wysoki. Odnotowano występowanie 22 waloryzujących gatunków ptaków, w tym pięć wpisanych do I załącznika Dyrektywy Ptasiej (patrz tabela nr 38). Najważniejszymi awifaunistycznymi wyróżnikami kompleksu są: wysoka liczebność i jedno z najwyższych w skali Borów Niemodlińskich wewnątrzbiotopowe (miejscowe) zagęszczenie derkacza (patrz tabela nr 38), obecność par lęgowych czajki, najliczniejsze w bioregionie występowanie świergotka łąkowego (prawie 60% populacji) oraz wysoka różnorodność gatunkowa awifauny na poszczególnych fragmentach obszaru. Z uwagi na rozległość i nieciągły charakter kompleksu, jego części różnią się między sobą rodzajem dostępnych środowisk, charakterem otoczenia, a co za tym idzie składem zespołów ptaków lęgowych. Poniżej przedstawiono krótkie charakterystyki wartości ornitologicznych poszczególnych fragmentów obszaru. Powierzchnia nr 1. Śródleśny fragment łąk po zachodniej stronie Ligoty Prószkowskiej i Pulowa Na obszarze stwierdzono jedynie pięć gatunków ptaków waloryzujących i odnotowano niski wskaźnik ich zagęszczenia (3,3 pary/10 ha). Biorąc jednak pod uwagę specyficzne położenie i przestrzenny charakter tych łąk (wąski, śródleśny pas terenu), ich znaczenie awifaunistyczne należy określić jako ponadprzeciętne. Decyduje o tym przede wszystkim występowanie aż czterech aktywnych głosowo samców derkacza. Co ciekawe, okupowały one rewiry jedynie w środkowej i wschodniej części łąk, również w ich najwęższych rejonach. Dość niespodziewane jest występowanie trzech par pokląskwy gatunku preferującego łąki graniczące z terenami otwartymi, który rzadko zasiedla siedliska śródleśne. Pod względem środowiskowym zdecydowaną zaletą łąkowej, dominującej części obszaru jest jej coroczne użytkowanie (koszenie). Skutkuje to całkowitym brakiem obcych, inwazyjnych gatunków roślin. Pokos na większości powierzchni odbywa się późno, co pozwala derkaczom na niezakłócone odbycie przynajmniej pierwszego lęgu. W ujęciu potencjalnym wartość obszaru jest najprawdopodobniej znacząco wyższa. Jest on w większości odwadniany przez szereg rowów, co powoduje silne przesuszanie wartościowych siedlisk (łąk sitowych i wilgotnych), także w okresie wiosennym. Poprawa warunków wodnych umożliwiłaby zasiedlenie terenu przez co najmniej kilka dodatkowych par gatunków kwalifikujących w tym tak cennych ptaków jak kszyk i świerszczak. Powierzchnia nr 2. Fragment łąk przylegający od zachodu do Pulowa Rejon ten ma wysoką wartość awifaunistyczną. Na niewielkim, szesnastohektarowym obszarze stwierdzono 22 pary lęgowe należące do 11 gatunków waloryzujących. Generuje to wysoki wskaźnik zagęszczenia wynoszący 13,5 pary/10 ha. Stwierdzono ptaki różnych środowisk, przy czym aż pięć to gatunki siedlisk podmokłych i wilgotnych (wodnik, kszyk, świerszczak, trzciniak i potrzos). Na wysoką rangę obszaru najsilniej wpływa obecność aktywnego głosowo samca derkacza, dwóch par lęgowych kszyka oraz obecność takich wymagających siedliskowo gatunków jak gąsiorek, pokląskwa, świerszczak i potrzos. W rejonie zachodniego skraju obszaru, na niewielkich fragmentach siedlisk łąkowych, jest obecna nawłoć wąskolistna. Występuje ona jeszcze w sposób rozproszony i nie zniekształca poważnie rodzimych zbiorowisk roślinnych. Na pozostałej powierzchni obszaru, zwłaszcza w jego południowej części, występują sporadycznie rozproszone, niewielkie kępy i pojedyncze egzemplarze nawłoci kanadyjskiej i/lub późnej. Zdecydowana większość opisywanych łąk jest jednak zupełnie wolna od obcych roślin inwazyjnych. Potencjalna wartość ornitologiczna obszaru jest najprawdopodobniej jedynie nieznacznie wyższa od obserwowanej. Poprawę warunków siedliskowych dla ptaków mogłoby przynieść przywrócenie do regularnego koszenia nieużytków w południowej części obszaru. Ten fragment terenu cechuje się jednak niewielką wilgotnością podłoża, zatem raczej nie rozwiną się na nim większe powierzchniowo, cenne siedliska łąkowe. Prawdopodobnie miejsce to zasiedliłyby 2-3 pary pospolitszych gatunków waloryzujących. Powierzchnia nr 3. Fragment kompleksu leżący po wschodniej stronie Ligoty Prószkowskiej i Pulowa Pomimo niewielkiego wskaźnika ogólnego zagęszczenia par lęgowych (5 par/10 ha), obszar wykazuje wysoką wartość ornitologiczną. Na terenie tym odnotowano dziesięć ptaków z grupy gatunków kwalifikujących, w tym trzy z I załącznika Dyrektywy Ptasiej. Były to głównie gatunki środowisk łąkowych i otwartych siedlisk podmokłych. Na wysoką ocenę tego fragmentu kompleksu najsilniej wpływa obecność aż pięciu samców derkacza (w dość wysokim zagęszczeniu 1,1 pary/10 ha) oraz występowanie takich cennych gatunków jak przepiórka, kszyk, świerszczak, strumieniówka i jarzębatka. Na przedmiotowym obszarze siedliska otwarte nie są zniekształcone przez inwazyjne, obce gatunki roślin. Jest to spowodowane przede wszystkim przez intensywne zagospodarowanie dużej części użytków zielonych (koszonych dwa lub trzy razy w roku). Sposób użytkowania łąk oraz obecność niezagospodarowanych siedlisk,

6 w tym hydrogenicznych, przylegających do koryta rzeki, powodują nierównomierne, a miejscami skupiskowe rozmieszczenie stanowisk lęgowych ptaków. Niewielki wskaźnik zagęszczenia par lęgowych i jednocześnie w większości otwarty charakter dostępnych powierzchni wskazują, że potencjalna wartość obszaru jest znacząco wyższa od obserwowanej. Zbyt intensywne użytkowanie łąk (wczesny termin pierwszego koszenia i zbyt duża liczba pokosów) powoduje, że ponad połowa terenu staje nieużyteczna dla ptaków waloryzujących. Głównie z tego powodu nie występuje na min pokląskwa. Dominacja użytkowania ekstensywnego oprócz pokląskwy umożliwiłaby także pojawienie się kląskawki oraz dodatkowych par lęgowych obecnych już gatunków np. gąsiorka, świerszczaka czy potrzosa. Powierzchnia nr 4. Fragment kompleksu przylegający od zachodniej strony do Przysieckiego Stawu Jest to najmniejszy fragment kompleksu objęty inwentaryzacją ornitologiczną zajmuje powierzchnię 14,6 ha. Obserwacjami nie objęto intensywnie użytkowanego pasa łąk przylegającego do obszaru od zachodu, ponieważ w trakcie pierwszej kontroli łąki te były już całkowicie skoszone. Pomimo obecności jedynie ośmiu waloryzujących gatunków ptaków, na terenie tym stwierdzono dość wysoki wskaźnik ogólnego zagęszczenia par lęgowych, wynoszący 9,6 par/10 ha. W połączeniu z występowaniem niektórych, cennych gatunków ptaków, każe to uznać ten obszar za ponadprzeciętny pod względem awifaunistycznym. Najcenniejszymi gatunkami są świerszczak i strumieniówka ptaki o wysokich wymaganiach ekologicznych, preferujące silnie uwilgotnione fragmenty terenu. Skład gatunkowy awifauny znacząco urozmaica występowanie gatunków szuwarowych trzciniaka i trzcinniczka. Występowaniu ptaków z wielu grup ekologicznych sprzyja mozaika różnych, licznych siedlisk (co najmniej siedmiu rodzajów). Nieobecność lub niska liczebność gatunków typowo łąkowych wynika z niewielkiej powierzchni łąk, oraz bardzo intensywnego wykorzystywania użytków zielonych przylegających do obszaru od strony zachodniej (wczesny termin pierwszego pokosu i wykonywanie 2-3 koszeń w roku). W obrębie powierzchni występuje zwarty płat jednej z roślin inwazyjnych rudbekii nagiej (przy północnym rogu działki). W najbliższej przyszłości gatunek ten może się rozprzestrzenić na cenne siedliska łąkę wilgotną i zbiorowisko skrzypu błotnego, zagrażając niektórym stanowiskom waloryzujących gatunków ptaków. Poza rudbekią, na przedmiotowym obszarze nie stwierdzono obcych, inwazyjnych gatunków flory. Na dużej części obszaru występują zaawansowane stadia naturalnej sukcesji roślinnej. Jego północna i południowo-wschodnia część jest miejscami porośnięta przez gęste drzewa i krzewy. Zasięg roślinności drzewiastej powiększa się jednak bardzo wolno, co jest skutkiem dużego uwodnienia podłoża i dużego stopnia zwarcia roślinności zielnej i szuwarowej. Powierzchnie drzew i krzewów mają obecnie dla ptaków waloryzujących głównie znaczenie siedliskotwórcze. Obecnie nie wymagają poważniejszego ograniczania, a jedynie selektywnej redukcji w celu ukształtowania odpowiedniej wielkości płatów i uzyskania preferowanego przez ptaki zagęszczenia kęp i pojedynczych drzew i krzewów. Najistotniejsze jest natomiast zahamowanie zwiększania się zasięgu tej roślinności, po to, aby zachować odpowiednią dla ptaków powierzchnię (proporcję) siedlisk otwartych. Potencjalna wartość obszaru jest trudna do określenia, głównie z powodu jego niewielkiej powierzchni. Jej ocena wiąże się ze wspomnianym powyżej dużym udziałem roślinności drzewiastej, a także występowaniem inwazyjnej rudbekii nagiej. Ukształtowanie w odpowiednim zagęszczeniu kęp drzew i krzewów oraz eliminacja rudbekii doprowadziłoby do znacznej poprawy warunków siedliskowych dla awifauny. Najprawdopodobniej pozwoliłoby to na osiedlenie się kilku dodatkowych par lęgowych gatunków waloryzujących. Powierzchnia nr 5. Fragment kompleksu leżący po wschodniej stronie wsi Przysiecz Jest to obszar o wysokich wartościach ornitologicznych. Stwierdzono na nim jedenaście waloryzujących gatunków ptaków, w tym trzy wpisane do I załącznika Dyrektywy Ptasiej. Ogólny wskaźnik zagęszczenia par lęgowych wynosił 8,4 pary/10 ha, co jest wartością stosunkowo wysoką. Największym walorem tego fragmentu jest wysokie zagęszczenie aktywnych głosowo samców derkacza - 1,6 samców/10 ha. Obok fragmentu łąk przy Ligocie Tułowickiej, gdzie stwierdzono identyczną wartość, obszar koło Przysiecza jest miejscem o najwyższym zagęszczeniu derkacza w bioregionie Borów Niemodlińskich. Na wartość obszaru silnie wpływa także występowanie takich cennych gatunków ptaków jak jarzębatka, przepiórka, kszyk i świerszczak. Liczebnie przeważają gatunki łąkowe o wysokich wymaganiach ekologicznych. Dużą część obszaru zajmują zwarte kępy zadrzewień i krzewów oraz pojedyncze rośliny drzewiaste, tworzące cenną dla awifauny mozaikę środowisk. Są to w większości utrwalone elementy krajobrazu. Prawie nie występują dynamiczne stadia sukcesji roślinnej, które mogłyby poważnie zagrażać siedliskom otwartym. Obecne są natomiast obce, inwazyjne gatunki roślin nawłoć kanadyjska i późna. Występują w południowo-wschodniej części obszaru, tworząc pojedyncze, czasem rozleglejsze kępy przy jej południowych rogach; na pozostałej powierzchni tego terenu rosną w rozproszeniu w postaci pojedynczych egzemplarzy. Jak wynika z obrazu rozmieszczenia stanowisk lęgowych, miejsca z większą koncentracją nawłoci są unikane przez ptaki. Może to być wynikiem wpływu roślin inwazyjnych, niekorzystnego charakteru terenu w skutek jego nieużytkowania lub obu tych czynników. Potencjalne walory ornitologiczne obszaru są nieco wyższe od obecnie obserwowanych. Osiedlenie się dodatkowych par lęgowych gatunków waloryzujących zapewne zostałoby umożliwione poprzez przywrócenie do użytkowania łąk położonych w południowo-wschodniej części obszaru. Jak już wspomniano wyżej, niektóre powierzchnie siedlisk w tym rejonie są już dość znacząco zniekształcane przez nawłocie. Powierzchnia nr 6. Fragment kompleksu leżący po południowo-zachodniej stronie Prószkowa Obszar ma bardzo wysoką wartość awifaunistyczną. Stwierdzono na nim najwyższy w całym kompleksie wskaźnik ogólnego zagęszczenia par lęgowych wynosi aż 15 par/10 ha. Odnotowano występowanie aż szesnastu waloryzujących gatunków ptaków, w tym czterech gatunków z I załącznika Dyrektywy Ptasiej. Awifauna obszaru jest różnorodna ekologicznie występują tu ptaki różnych środowisk otwartych. Były to ptaki: terenów typowo łąkowych (pokląskwa), łąk z udziałem zadrzewień i pojedynczych krzewów (derkacz, jarzębatka, gąsiorek i czasami kląskawka), nieużytkowanych wilgotnych łąk i turzycowisk z fragmentami szuwarów (potrzos, świerszczak), podmokłych łąk i turzycowisk (czajka), zaroślowych siedlisk marginalnych (łozówka), szuwarów trzcinowych (trzcinniczek i trzciniak), siedlisk przejściowych z udziałem roślinności sukcesyjnej (cierniówka), wilgotnych zarośli ekotonowych (strumieniówka), cennego ekstensywnego krajobrazu rolniczego dolin rzecznych (srokosz) oraz zarastających brzegów zbiorników wodnych (błotniak stawowy i wodnik). Na uwagę najbardziej zasługuje wysokie zagęszczenie gąsiorka (1,7 pary/10 ha), występowanie trzech aktywnych głosowo samców derkacza oraz stanowiska lęgowe błotniaka stawowego i czajki. Obszar stanowi cenną mozaikę siedlisk (łąkowych i szuwarowych), urozmaicanych w dużej części przez skupiska, pojedyncze egzemplarze i pasowe formacje drzew i krzewów. Roślinność drzewiasta ma obecnie głównie znaczenie siedliskotwórcze środowiska otwarte nie są przez nią porośnięte w nadmiernych proporcjach. Jednak w przyszłości, na skutek nieużytkowania niektórych fragmentów terenu, sukcesja roślinna może spowodować zanik wielu stanowisk lęgowych ptaków waloryzujących. Poważniejsze jednak problemy będą sprawiać obce, inwazyjne gatunki roślin zielnych. Obecnie największą degradację rodzimych siedlisk powoduje rudbekia naga, tworząca zwarte łany na otoczonych zadrzewieniami fragmentach kompleksu po zachodniej stronie północnej części Wybłyszczowa. W rejonie tym występuje wyraźnie mniej stanowisk ptaków. Na pozostałym obszarze, zwłaszcza w południowej części kompleksu, występują dość powszechnie gatunki wysokich nawłoci kanadyjskiej i późnej. Rosną jeszcze w dość dużym rozproszeniu, tworząc sporadycznie większe kępy znajdują się zatem w początkowej, miejscami środkowej fazie ekspansji, nie powodując obecnie znacząco negatywnych skutków dla awifauny. Przy dalszym braku wykorzystywania użytków zielonych, rośliny te najprawdopodobniej będą stopniowo poszerzać zasięg swego występowania, porastając w zwarty sposób kolejne fragmenty rodzimych zbiorowisk. W przyszłości problematyczne może okazać się nadmierne poszerzanie zasięgu trzciny pospolitej, zwłaszcza w postaci utrwalonego szuwaru trzcinowego. Dotyczy to przede wszystkim nieużytkowanych powierzchni przylegających do koryta Prószkowskiego Potoku w północnej części kompleksu. Wysoki wskaźnik zagęszczenia stanowisk i duża różnorodność gatunkowa ptaków wskazują, że potencjalna wartość ornitologiczna obszaru nie różni się w poważnym stopniu od obserwowanej. Wydaje się, że istotną poprawę obecnych warunków siedliskowych przyniosłoby jedynie zwalczenie rudbekii nagiej. Roślina ta pokrywa teraz ponad pół hektara powierzchni dawnych siedlisk. Ich odtworzenie pozwoliłoby na osiedlenie się do kilku par lęgowych gatunków waloryzujących

7 Powierzchnia nr 7. Fragment kompleksu leżący pomiędzy Prószkowem a Rudnicą Małą Znaczenie awifaunistyczne obszaru należy określić jako wysokie, pomimo tego, iż wskaźnik zagęszczenia par lęgowych wszystkich gatunków nie jest wysoki (5,6 par/10 ha). Odnotowano bowiem dwanaście gatunków waloryzujących (w tym dwa wpisane do I załącznika Dyrektywy Ptasiej), wśród których są ptaki bardzo cenne, wykazujące w Polsce silne spadki liczebności. Na obszarze przeważają intensywnie zagospodarowane łąki. Duża część z nich to typowe, podsiewane użytki paszowe, koszone trzy razy w sezonie, z majowym terminem pierwszego pokosu. Zadrzewienia i kępy krzewów zajmują niewielką powierzchnię, koncentrując się głównie w południowej części terenu. Z powyższych okoliczności wynika niewielki wskaźnik zagęszczenia par lęgowych, ale jednocześnie skład gatunkowy awifauny jest zaskakująco bogaty. Występują głównie gatunki łąkowe, bez wyraźnej liczebnej dominacji któregoś z nich. Niewątpliwie najcenniejszymi elementami zespołu lęgowego są czajka i świergotek łąkowy ptaki o wyjątkowo niekorzystnych w ostatnich latach krajowych trendach populacyjnych, wymagające wysokiej jakości siedlisk. Stanowisko czajki jest jednym z zaledwie czterech stwierdzonych w Borach Niemodlińskich (wszystkie odnotowane w obrębie kompleksu łąk koło Prószkowa). Także dwie pary świergotków łąkowych stanowią ważną część niewielkiej bioregionalnej populacji, złożonej tylko z czternastu par lęgowych. Ze względu na użytkowanie większości łąk oraz duże nawodnienie siedlisk niezagospodarowanych, na obszarze nie występują obce, inwazyjne gatunki roślin. Nie stwierdzono ich także w bezpośrednim sąsiedztwie terenu. Potencjalna wartość ornitologiczna przedmiotowego obszaru jest o wiele większa od obecnie obserwowanej. Po zmianie użytkowania łąk z intensywnego na ekstensywne oraz po wzbogaceniu północy terenu w odpowiednio rozmieszczone drzewa i krzewy, doszłoby z pewnością do pojawienia się wielu dodatkowych stanowisk ptaków waloryzujących. Stwierdzony poziom zagęszczenia wskazuje, że mogłoby to być nawet dwadzieścia par lęgowych. tam obecne pojedyncze egzemplarze rośliny i jej niewielkie pojedyncze kępy. Jej rozmieszczenie i zagęszczenie wymagają regularnego monitorowania. W południowo-zachodniej części terenu zachodzi dość intensywna sukcesja drzew i krzewów. Na obecnym etapie rozwoju roślinność ta (głównie krzewy) współtworzy doskonałe siedlisko dla wielu waloryzujących gatunków ptaków. W przyszłości jednak, przy braku koszenia, drzewa i krzewy zajmą większą powierzchnię łąk, zmieniając charakter terenu z łąkowego na zaroślowo-leśny. Potencjalna wartość ornitologiczna obszaru wiąże się z intensywnym zagospodarowaniem dużej powierzchni użytków zielonych w jego środkowej i południowo-wschodniej części. Obecnie z tego powodu wiele łąk jest niedostępnych dla ptaków koszenia odbywają się za często, a pierwszy pokos w zbyt wczesnym terminie. Zmiana tej sytuacji najprawdopodobniej doprowadziłaby do pojawienia się co najmniej kilkunastu dodatkowych par lęgowych waloryzujących gatunków ptaków. Powierzchnia nr 8. Fragment kompleksu leżący po północno-zachodniej stronie Prószkowa Jest to najrozleglejszy fragment kompleksu łąk okolic Prószkowa ma powierzchnię 105 ha. Cechuje się dużą różnorodnością i wysoką jakością otwartych siedlisk przyrodniczych. Znajduje to odzwierciedlenie w składzie gatunkowym i liczebności awifauny. Na obszarze stwierdzono występowanie aż dwudziestu gatunków waloryzujących najwięcej wśród wszystkich powierzchni badawczych w Borach Niemodlińskich. Obecne były ptaki niemal wszystkich stwierdzonych w bioregionie otwartych i półotwartych siedlisk przyrodniczych. Wskaźnik ogólnego zagęszczenia par lęgowych był dość wysoki wynosił 9,0 par/10 ha. Ornitologiczną rangę obszaru należy zatem określić jako bardzo wysoką. Jednocześnie jest to jeden z najcenniejszych awifaunistycznie obszarów w skali regionu. Na uwagę zasługuje między innymi obecność siedmiu terytorialnych samców derkacza, aż sześciu par lęgowych świergotka łąkowego czy pięciu samców przepiórki. W ujęciu małoskalowym najważniejszy jest środkowy rejon obszaru, obejmujący specyficzną mozaikę bardzo cennych siedlisk głównie łąk wilgotnych, łąk świeżych i turzycowisk, wzbogaconą przez zróżnicowane skupiska drzew i krzewów. Duża część łąk tego terenu jest użytkowana niektóre powierzchnie także w sposób intensywny. W miejscu tym (obszar o powierzchni 24 ha) gatunki waloryzujące występowały w dużym zagęszczeniu (wskaźnik ogólnego zagęszczenia par lęgowych wynosił 13,8 par/10 ha), przy czym dużą część zgrupowania tworzyły ptaki nieliczne o wysokich wymaganiach środowiskowych. Jest to jedyny w bioregionie obszar o tak dużej akumulacji stanowisk wyróżnionych gatunków parasolowych, i gdzie jednocześnie stwierdzono wszystkie te gatunki. Na tak niewielkim obszarze odnotowano w jednym sezonie lęgowym trzy samce derkacza, dwie pary kszyka i jedną parę czajek. Na uwagę zasługuje także gniazdowanie trzech par świergotka łąkowego oraz fakt, iż jest to najliczniejsze w bioregionie skupisko aktywnych głosowo samców przepiórki (pięciu). Na dużej części obszaru są obecne inwazyjne gatunki nawłoci. Najliczniejsza jest nawłoć wąskolistna, rosnąca w różnym zagęszczeniu na większości łąk w południowo-zachodniej i północno-wschodniej części obszaru. Obecnie rodzime siedliska łąkowe skutecznie jeszcze opierają się ekspansji tej rośliny, co znajduje potwierdzenie w dość wysokich zagęszczeniach par lęgowych ptaków. W przypadku dalszego braku użytkowania będzie jednak dochodziło do systematycznego pogarszania stanu zbiorowisk i stopniowego zaniku stanowisk awifauny. W północno-wschodnim rejonie obszaru rośnie także znacznie groźniejsza nawłoć kanadyjska/późna. Na razie są

8 Mapa nr 18. Rozmieszczenie siedlisk przyrodniczych, chronionych gatunków roślin, ptaków i motyli na Prószkowskich. A

9 B

10 C

11 D

12 Zagrożenia Poszczególne fragmenty Łąk Prószkowskich różnią się pod względem negatywnie oddziałujących na nie czynników. Poniżej wymieniono najważniejsze z zagrożeń, wskazując w których rejonach obszaru występują. Ekspansja obcych geograficznie gatunków roślin Zagrożenie to zaznacza się na większości powierzchni kompleksu łąkowego, choć skala negatywnego oddziaływania i zasięg występowania inwazyjnych gatunków roślin jest zróżnicowany. Na powierzchni nr 2 stwierdzono nawłoć wąskolistną; na powierzchni nr 5 nawłoć kanadyjską i/lub późną; na obszarach 4 i 6 rudbekię nagą i nawłoć kanadyjską i/lub późną, a na powierzchni nr 8 nawłoć wąskolistną i nawłoć kanadyjską i/lub późną. Rośliny te występują na nieużytkowanych łąkach i w przypadku dalszego braku koszenia lub wypasu będą zwiększać swoje zagęszczenie i zasięg występowania. Najsilniejszą ekspansję gatunków inwazyjnych obserwowano na powierzchni nr 6, na której łąki są od dłuższego czasu nieużytkowane. W celu zahamowania ich degradacji potrzebne jest szybkie przywrócenie koszenia. W zachodniej części powierzchni nr 6 znaczny obszar zajmuje rudbekia naga, zaś po północnej stronie rowu melioracyjnego licznie występuje nawłoć wąskolistna. Stwierdzono również obecność nawłoci kanadyjskiej. Udział roślin inwazyjnych w runi jest duży. Warto zwrócić uwagę, że na powierzchni nr 1 (podpowierzchnia M), gdzie występuje torfowisko przejściowe (kod 7140) w siedlisko wkracza nawłoć wąskolistna. Na razie nie oddziałuje ona znacząco na torfowisko, ale z czasem może znacznie zdegradować to cenne siedlisko. Torfowisku zagraża również trzcina pospolita. Przy braku użytkowania łąk może ona łatwo i szybko rozprzestrzenić się na obszar torfowiska. Prace regulacyjne i utrzymaniowe w korycie Prószkowskiego Potoku i Prószkówki Przez większość obszarów kompleksu przepływają cieki (Prószkowski Potok przez powierzchnie nr 2, 3, 5, 6 i 7; Prószkówka przez powierzchnię nr 3). Istnieje poważne ryzyko przeprowadzenia prac regulacyjnych i utrzymaniowych w obrębie ich koryt. Prace w korycie rzeki wiążą się często z deponowaniem na przyległych terenach materiału wybranego z dna cieku, co prowadzi do zniekształcenia fragmentów siedlisk. Ponadto pogłębienie koryta oraz przyśpieszenie spływu wody prowadzi do odwodnienia sąsiadujących z ciekiem siedlisk zależnych od wysokiego poziomu wód gruntowych i do wycofania się gatunków ptaków z nimi związanych. Sukcesja roślinna Zagrożenie nadmierną sukcesją roślinną występuje na obszarach nr 4, 6 i 8. Wszystkich trzech dotyczy ryzyko porośnięcia przez roślinność drzewiastą, a dodatkowo na powierzchni nr 6 dynamicznie rozszerza się zasięg trzciny pospolitej. Intensyfikacja użytkowania łąk i ich podsiewanie Łąki świeże i wilgotne występujące na powierzchni nr 7 i 8 są zbyt intensywnie użytkowane. Na obszarze tym, zwłaszcza w jego środkowej części, graniczą ze sobą pasy łąk o różnej intensywności użytkowania od nieużytkowanych lub użytkowanych sporadycznie, po koszone trzy razy w sezonie i intensywnie podsiewane. Pierwsze koszenie łąk na części powierzchni odbywa się już w maju. Taki sposób użytkowania łąk znacznie zubaża siedlisko, jednocześnie uniemożliwia odbycie lęgów przez ptaki. Istnieje ryzyko tworzenia większych, jednolitych powierzchni użytkowych o intensywnym zagospodarowaniu. Doprowadziłoby to do zaniku lub ograniczenia specyficznej mozaiki siedlisk warunkującej obecnie występowanie niezwykle cennego zespołu ptaków lęgowych. Zbyt intensywne użytkowanie łąk może również prowadzić do zubożenia siedliska łąkowego i przekształcenia go w psiary. Przekształcanie łąk w pola orne Poważne ryzyko wprowadzania upraw na obecnych powierzchniach łąkowych istnieje na trzech obszarach 5, 6 i 8. W przypadku obszaru nr 5 dotyczy to jego południowo-wschodniej części nieużytkowanej lub użytkowanej sporadycznie. O tę powierzchnię mogą zostać powiększone pola otaczające obszar od strony południowej. Na powierzchni nr 6 istnieje ryzyko zaorywania łąk w obrębie jego południowego skraju. W ostatnich latach w rejonie tym na uprawy zamieniono dwa obszary (o powierzchni ok. 0,8 i 1,2 ha). Na obszarze nr 8 zagrożone są łąki głównie w jego północno-wschodniej części. W ostatnim czasie zostały tam zaorane trzy powierzchnie łąk o wielkości od jednego do dwóch hektarów. Zjawisko przekształcania łąk na grunty orne może również wystąpić w innych miejscach. Zawsze istnieje ryzyko, iż rolnik zaplanuje tego typu przekształcenie gruntu. Prace melioracyjne Ryzyko przeprowadzenia prac melioracyjnych dotyczy przede wszystkim fragmentów kompleksu, na których obecne są rowy odwadniające. Zamulone i wypłycone rowy mogą zostać pogłębione i odnowione. Prowadzi to do przesuszenia siedlisk i zaniku stanowisk lęgowych ptaków. Działania takie przynoszą najbardziej katastrofalne skutki dla zbiorowisk hydrogenicznych

13 Mapa nr 19. Zagrożenia występujące na Łąkach Prószkowskich. A

14 B

15 C

16 D

17 Proponowany sposób ochrony Na powierzchni nr 7 i 8 łąki koszone są już w maju (podpowierzchnie R, S i W). Należałoby opóźnić koszenie co najmniej na termin i kosić łąki nie częściej niż dwa razy w roku. Na nieużytkowanych łąkach wilgotnych (powierzchnia T) należałoby przywrócić koszenie. Koszenie na tej powierzchni należałoby przeprowadzać w terminie Po skoszeniu bardzo ważne jest zebranie biomasy. Na powierzchniach z dominacją gatunków inwazyjnych (powierzchnia nr 6) ważne jest szybkie przywrócenie użytkowania, dopóki łąki nie zostały w zupełności zdegradowane. Zalecany termin koszenia to okres od do Po ustąpieniu inwazyjnych gatunków obcych zalecane jest koszenie łąk w terminie od do ze względu na występowanie na tym obszarze derkacza. Ze względu na liczne występowanie derkacza zaleca się przeprowadzać koszenie łąk na powierzchniach nr 3 i 5 (łąki przy Ligocie Prószkowskiej i Przysieczu) w terminie od W przypadku stwierdzonego torfowiska przejściowego (kod 7140) (powierzchnia M) podstawową metodą jego ochrony powinno być zachowanie naturalnego i wysokiego poziomu wody. Nie należy prowadzić prac powodujących odwodnienia terenu. Zalecana jest ochrona bierna i monitoring siedliska. Jednakże bardzo ważne jest usuwanie trzciny pospolitej, która znajduje się w pobliżu torfowiska (koszenie ręczne do 15 lipca) i łatwo może się rozprzestrzenić przy braku użytkowania pobliskich łąk. W przypadku wkraczającej na torfowisko nawłoci wąskolistnej zalecane jest jej wyrywanie przed okresem kwitnięcia, wywożenie poza obszar torfowiska i utylizacja (do końca czerwca). W przypadku części powierzchni nr 4 (przylegającej od zachodniej strony do Przysieckiego Stawu) należy przeprowadzić selektywne usuwanie nadmiernej liczby drzew i krzewów zarastających miejscowo powierzchnie łąkowe w północnej i południowo-wschodniej części obszaru - z uformowaniem odpowiednich dla ptaków kęp krzewów i zadrzewień i pozostawieniem pojedynczych krzewów. W żadnym wypadku nie wolno pogłębiać i odmulać rowów odwadniających Łąki Prószkowa. Fot. 58. Łąki wilgotne w kompleksie Prószkowskie Łąki, (powierzchnia nr 8); (fot. D. Strząska). Fot. 57. Łąki wilgotne przy torfowisku przejściowym w kompleksie Prószkowskie Łąki, (powierzchnia Ł); (fot. D. Strząska). Fot. 59. Łąki świeże (kod 6510) w kompleksie Prószkowskie Łąki, (powierzchnia nr 8); (fot. D. Strząska)