ŁĄKI SZYDŁOWA. Fot. 70. Łąki świeże (kod 6510) w północnej części Łąk Szydłowa (powierzchnia B); (fot. D. Strząska).

Transkrypt

1 ŁĄKI SZYDŁOWA Fot. 70. Łąki świeże (kod 6510) w północnej części Łąk Szydłowa (powierzchnia B); (fot. D. Strząska). Fot. 69. Łąki wilgotne z wełnianką wąskolistną Eriophorum vaginatum w północnej części Łąk Szydłowa (powierzchnia B); (fot. D. Strząska).

2 6.14. ŁĄKI SZYDŁOWA Kompleks łąkowy położony jest w pobliżu miejscowości Szydłów (głównie w jej wschodniej części). Składa się z kilku niejednorodnych powierzchni. Otoczony jest lasem, od strony zachodniej graniczy z zabudowaniami wsi. Kompleks przecięty jest nasypem kolejowym. Uwodnienie terenu jest znaczne, w szczególności w okolicach nasypu kolejowego. Łąki Szydłowa to cenna mozaika głównie łąk wilgotnych i świeżych, w większości nieużytkowanych, w dużej części zarastających inwazyjnymi gatunkami roślin. Łąki posiadają dużą wartość ornitologiczną Zbiorowiska roślinne Po północnej stronie nasypu kolejowego (powierzchnia nr 1) dominują łąki świeże (kod 6510) po stronie zachodniej (powierzchnia A) oraz wilgotne po stronie wschodniej (powierzchnia B). Tylko niewielka powierzchnia łąk jest regularnie koszona. W runi łąk świeżych znaczny udział ma kłosówka wełnista Holcus lanatus, komonica zwyczajna Lotus corniculatus, kozibród łąkowy Tragopogon pratensis, pięciornik kurze ziele Potentilla erecta oraz gwiazdnica trawiasta Stellaria graminea. W wielu miejscach dominuje trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos. W północno-zachodniej części tej powierzchni, gdzie łąki od lat są nieużytkowane, postępuje sukcesja ekologiczna. Podłoże miejscami jest bardzo suche. Na nieużytkowane fragmenty zaczynają wkraczać siewki drzew. Łąki wilgotne (powierzchnia B) licznie porasta sit skupiony Juncus conglomeratus. W roślinności ponadto występują gatunki charakterystyczne dla łąk ze związku Calthion, z kniecią błotną Caltha palustris, kosaćcem żółtym Iris pseudacorus, ostrożeniem łąkowym Cirsium rivulare oraz firletką poszarpaną Lychnis flos-cucculi. Licznie występuje tu również wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium. Większość łąk wilgotnych jest niekoszona, przez co duży udział mają tutaj gatunki inwazyjne. Występuje m.in. nawłoć wąskolistna Solidago graminifoli, która jednakże nie degraduje tak mocno siedliska jak pozostałe inwazyjne gatunki nawłoci. W części zachodniej zaczyna występować również trzcina pospolita Phragmites australis oraz tawuła kutnerowata Spiraea tomentosa, która przy granicy z lasem osiąga bardzo duże zagęszczenie. Po południowej stronie nasypu kolejowego (powierzchnia 2) największy obszar zajmują łąki świeże (kod 6510) zachowane w dobrym stanie. W roślinności dominują: kłosówka wełnista Holcus lanatus, drżączka średnia Briza media, wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis, kozibród łąkowy Tragopogon pratensis, złocień właściwy Leucanthemum vulgare, dzwonek rozpierzchły Campanula patula, dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum, komonica zwyczajna Lotus corniculatus oraz goździk kropkowany Dianthus deltoides. Bliżej rowu melioracyjnego, przecinającego łąki, wykształciły się łąki wilgotne oraz łąki świeże w typie wilgotnym (powierzchnia C). W runi znaczny udział posiadają: krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis, ostrożeń błotny Cirsium palustre, sitowie leśne Scirpus sylvaticus, turzyca lisia Carex vulpina oraz występują pojedyncze wełnianki wąskolistne Eriophorum angustifolium. Część powierzchni łąk w pobliżu drogi asfaltowej od kilka lat nie była użytkowana. Została zdominowana przez inwazyjne gatunki nawłoci (powierzchnia D). Miejscami pojawia się również trzcina pospolita Phragmites australis. Liczne są podrosty brzozy, sosny, głogu, wierzby i dzikiej róży. W pobliżu zabudowań, po zachodniej stronie, powierzchnia jest mocno zarośnięta przez kilkuletnie sosny i brzozy. Podłoże jest zróżnicowane, miejscami bardzo suche i piaszczyste. Rośnie tu jasieniec piaskowy Jasione montana, przymiotno białe Erigeron annuus, koniczyna polna Trifolium arvense, kłosówka wełnista Holcus lanatus, wyka ptasia Viccia cracca. W niektórych miejscach na południu powierzchni (powierzchnia E) wśród łąk świeżych zaczynają dominować, takie gatunki jak bliźniczka psia trawka Nardus stricta. Należałoby na tych powierzchniach przeprowadzić dalsze badania, które mogłyby potwierdzić lub wykluczyć występowania tutaj różnych rodzajów muraw. Pomiędzy nasypem kolejowym a drogą asfaltową występuje szuwar wysoki Phragmition reprezentowany przez zespół pałki szerokolistnej Typhetum latifoliae (powierzchnia G), a obok niego niewielką powierzchnię zajmuje trzęsawisko (kod 7140) (powierzchnia H). Niewielką powierzchnie zajmują ziołorośla łąkowe z sitowiem leśnym Scirpus sylvaticus i tojeścią pospolitą Lysimachia vulgaris. Niewielki kompleks łąkowy (powierzchnia 3) znajduje się w pobliżu dawnego zakładu ceramicznego. Łąki zachowane są tutaj w dobrym stanie i są w większości użytkowane. Znaczną powierzchnie zajmuje tu łąka świeża (kod 6510) przechodząca w wilgotną. W roślinności dominuje kłosówka wełnista Holcus lanatus, mietlice Agrostis sp., dzwonek rozpierzchły Campanula patula, złocień właściwy Leucanthemum vulgare, sit skupiony Juncus comglomeratus. Niewielki fragment porasta zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis. Występuje tu m.in. sitowie leśne Scirpus sylvaticus, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, ostrożeń błotny Cirsium palustre, jaskier rozłogowy Ranunculus repens, jaskier ostry Ranunculus acris. Rozwinięta jest warstwa mszysta występują mchy torfowce. Niewielki obszar po wschodniej stronie powierzchni został zdominowany przez inwazyjne gatunki roślin. Rośnie tu trzcina pospolita Phragmites australis oraz obce gatunki nawłoci Solidago sp Siedliska z I załącznika Dyrektywy Siedliskowej W omawianym kompleksie łąkowym występują górskie i niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie o kodzie Część użytkowana jest w bardzo dobrym stanie zachowania, część nieużytkowana zarasta inwazyjnymi gatunkami roślin i siewkami drzew i jest zachowana w złym stanie. Oprócz tego występuje niewielki płat kilkuarowy zbiorowiska zakwalifikowany jako trzęsawisko (o kodzie 7140) Cenne gatunki roślin Na łąkach wilgotnych występuje wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifoilum Bezkręgowce Rośliny żywicielskie Stwierdzono występowanie krwiściągu lekarskiego. Krwiściąg odnaleziono w północnej części kompleksu łąkowego (powierzchnia nr 1) na intensywnie użytkowanej łące. Poza tym gatunek ten dość nieliczny był w części południowej obszaru (powierzchnia nr 2), jego występowanie ograniczało się do powierzchni koszonych Gatunki z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej Modraszek nausitous występuje nielicznie na Łąkach Szydłowa. W miejscu stwierdzenia motyli warunki pod kątem ich wymagań siedliskowych były złe obecny krwiściąg lekarski oraz gniazda mrówek, jednak w niewielkiej liczbie. Łąki, na których stwierdzono motyla w roku badań były mocno przesuszone. Obszar jest nieznacznie izolowany od sąsiednich populacji motyla. O ile łąka na której stwierdzono motyle jest użytkowana i nie grozi jak zarastanie ekspansyjnymi gatunkami roślin, to już łąki sąsiadujące z siedliskiem motyli są nieużytkowane i zdominowane przez ekspansywne gatunki roślin, takie jak trzcinnik piaskowy i nawłoć wąskolistna. Tab. 43. Wskaźniki stanu populacji dla modraszka nausitousa w kompleksie łąkowym Łąki Szydłowa. Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena Liczba obserwowanych osobników Liczba osobników/100 m Prowadzono transekt 300 metrów. Obserwowano odpowiednio 6 motyli podczas najliczniejszej kontroli. Izolacja km Odległość od najbliższego znanego stanowiska 3,5 km. Modraszek telejus gatunek ma większe wymagania siedliskowe od modraszka nausitousa, nie występuje na Łąkach Szydłowa. Czerwończyk nieparek nie został wykazany na Łąkach Szydłowa Inne cenne gatunki bezkręgowców siedlisk łąkowych Nie wykazano Zagrożenia dla motyli U2 U

3 Tab. 44. Ocena zagrożeń za pomocą wskaźników stanu siedliska dla modraszków z rodzaju Phengaris. Powierzchnia Wskaźnik Miara Opis Ocena Powierzchnia 46 ha Obszar obejmuje głównie obszary łąkowe. FV Dostępność roślin żywicielskich Dostępność mrówek gospodarzy Zarastanie ekspansywnymi bylinami Zarastanie przez drzewa /krzewy <5% Krwiściąg lekarski obecny na jednej koszonej łące oraz nieliczne kępy w południowej części terenu. <20% Liczba gniazd mrówek ograniczona, teren zbyt suchy % Inwazyjnymi gatunkami roślin zarastają obszary wkoło miejsca stwierdzenia motyli. <25% W stosunku do powierzchni terenu stopień zarastania jest niewielki. Ocena ogólna siedliska U2 Głównym zagrożeniem dla modraszków jest zbyt intensywne użytkowanie łąk z krwiściągiem lekarskim, położonych w południowej części obszaru (powierzchnia nr 2). Motyle nie były tam obserwowanie. Z powodu bardzo częstych koszeń nie jest możliwe przeprowadzenie cyklu rozwojowego przez modraszki. Motyle występowały nielicznie w północnej części łąk (powierzchnia B), na fragmentach wyraźnie rzadziej koszonych. Pozostała część obszaru zajęta jest przez siedliska niepreferowane przez modraszka nausitousa i telejusa. W runi zaczynają dominować ekspansywne gatunki roślin, takie jak nawłoć wąskolistna. Poza tym w roku prowadzenia badań obszar wydawał się być mocno przesuszony. Modraszki nie preferują suchych terenów Ogólna ocena obszaru pod kątem motyli Łąki Szydłowa nie są szczególnie cenne dla modraszka telejusa i nausitousa. Populacja modraszka nausitousa jest niewielka, tak samo jak ilość rośliny żywicielskiej krwiściągu lekarskiego. Przywrócenie koszenia na nieużytkowanych fragmentach łąk, w terminach dogodnych da modraszków, mogłoby znacznie poprawić stan populacji motyli na tym obszarze Ptaki Występowanie waloryzujących gatunków ptaków Na przedmiotowej powierzchni odnotowano występowanie głównie ptaków nielicznych w skali kraju lub regionu. Dwa spośród gatunków nielicznych osiągały liczebności wyższe od oczekiwanych. Ogólny wskaźnik zagęszczenia par lęgowych: 8,8 par/10 ha. Tab. 45. Występowanie waloryzujących gatunków ptaków na Łąkach Szydłowa. Gatunek Liczba par lęgowych Derkacz Crex crex 4 Jarzębatka Sylvia nisoria Gąsiorek Lanius collurio Przepiórka Coturnix coturnix Gatunki z I załącznika Dyrektywy Ptasiej Komentarz Występowanie aż czterech aktywnych głosowo samców derkacza na stosunkowo niewielkiej powierzchni łąk koło Szydłowa (dogodne siedliska znajdują się tylko po północnej stronie linii kolejowej) stanowi o dość dużym znaczeniu tego obszaru dla zachowania populacji w Borach Niemodlińskich i znacznie podnosi jego rangę ornitologiczną. Pozostałe gatunki chronione U2 U2 U1 FV Kszyk Gallinago gallinago Pokląskwa Saxicola rubetra Kląskawka Saxicola rubicola Świerszczak Locustella naevia Łozówka Acrocephalus palustris Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus Trzciniak Acrocephalus arundinaceus Cierniówka Sylvia communis Potrzos Emberiza schoeniclus RAZEM 45 - Jest to jedna z zaledwie osiemnastu par lęgowych kszyka stwierdzonych na łąkowych powierzchniach badawczych w obrębie Borów Niemodlińskich. Występowanie pokląskwy należy uznać za dość liczne (prawdopodobne zagęszczenie 1,5 pary/10 ha), co wskazuje na dużą wartość przyrodniczą większości łąk obszaru. W odniesieniu do wielkości obszaru i dość dużej powierzchni dogodnych dla łozówki siedlisk, stwierdzoną liczebność należy uznać za niską Wartość ornitologiczna obszaru W ogólnym rozrachunku wartość ornitologiczną obszaru należy ocenić jako wysoką. Decyduje o tym przede wszystkim duża liczba stwierdzonych gatunków waloryzujących (aż 13 gatunków) oraz obecność wśród nich ptaków zasiedlających różne rodzaje i warianty środowisk. Na rangę obszaru bardzo istotnie wpływa obecność czterech aktywnych głosowo samców derkacza i występowanie kszyka. Są to gatunki o wysokich wymaganiach ekologicznych. Podobnie jak w kompleksie łąkowym Jutra, ukazuje to zróżnicowanie, a jednocześnie wysoką jakość ekologiczną środowisk otwartych. Duże znaczenie ma także stwierdzenie aż siedmiu par lęgowych pokląskwy gatunku doskonale waloryzującego dobrze wykształcone i zachowane siedliska łąkowe. Wskaźnik ogólnego zagęszczenia par lęgowych, sięgający prawie 9 par/10 ha, przy wzięciu pod uwagę uwarunkowań siedliskowych całego kompleksu, można uznać za dość wysoki. Odnotowano trzy gatunki z I załącznika Dyrektywy Ptasiej. Najcenniejszym fragmentem kompleksu jest jego północno-wschodnia część. Jest to wilgotne, rozległe obniżenie terenu zasilane przez wody płynącego pod ścianą lasu bezimiennego cieku. Obecne są tam wilgotne i podmokłe łąki i turzycowiska. Na fragmencie tym stwierdzono 10 ze wszystkich 45 par gatunków kwalifikujących odnotowanych w kompleksie, w tym kszyka. Z terenem tym graniczy poprzez nasyp kolejowy mniejszy obszar łąk i szuwarów otaczających niewielki zbiornik wodny. Stanowi on siedlisko dla trzciniaka i trzcinniczka. W obrębie tych dwóch miejsc występuje wyraźne, najliczniejsze na obszarze skupisko stanowisk lęgowych ptaków. Gatunki ptaków preferujące siedliska łąkowe są związane głównie z północną i północno-zachodnią częścią kompleksu. W części południowej zagęszczenie stanowisk jest o wiele mniejsze. Spowodowane jest to prawdopodobnie dużym udziałem siedlisk suchych, z niską roślinnością oraz bliskością zabudowy Szydłowa, która w przeciwieństwie do części północnej obszaru, nie jest oddzielona żadną barierą liniową (w części północnej łąki są oddzielone od zabudowań nasypem kolejowym). Występująca na obszarze sukcesja naturalna na obecnym etapie nie stanowi istotnego zagrożenia dla awifauny, a wręcz występujące drzewa i krzewy są niezbędne dla części gatunków waloryzujących. Trudno również stwierdzić, czy obecność tawuły kutnerowatej przyczynia się do braku stanowisk w północno wschodnim rogu kompleksu, ponieważ sąsiadujące powierzchnie bez tego gatunku inwazyjnego również nie są zasiedlone przez ptaki. Potencjalna wartość obszaru dla ptaków po przeprowadzeniu działań ochronnych jest zatem trudna do oceny

4 Mapa nr 28. Rozmieszczenie siedlisk przyrodniczych, chronionych gatunków roślin, ptaków i motyli na Łąkach Szydłowa

5 Zagrożenia Najważniejsze zagrożenie dla obszaru stanowi opanowywanie siedlisk łąkowych przez obce, inwazyjne gatunki roślin (tawułę kutnerowatą i nawłocie, głównie nawłoć wąskolistną) oraz spontaniczna sukcesja roślin drzewiastych i rodzimych gatunków ekspansywnych na nieużytkowanych częściach łąk. Problem dotyczy szczególnie północno-wschodniego fragmentu Łąk Szydłowa (powierzchnia 1; podpowierzchnia B). Ten podmokły teren stopniowo zarasta tawułą kutnerowatą. Największe zagęszczenie tej rośliny występuje przy wschodniej ścianie lasu i jest coraz mniejsze w kierunku zachodnim. Można określić, że na obszarze tym tawuła znajduje się w środkowej fazie ekspansji. Niepodjęcie działań w celu jej zwalczania najprawdopodobniej doprowadzi do zajęcia przez jej zwarte fitocenozy całej powierzchni łąk podmokłych i turzycowisk. Skutkuje to ryzykiem zaniku co najmniej kilku stanowisk lęgowych cennych gatunków ptaków (między innymi kszyka). Na nieużytkowanych łąkach powierzchni B również dość powszechnie występuje nawłoć wąskolistna. Miejscami osiąga ona ponad osiemdziesięcioprocentowy udział w zbiorowiskach. Poprzez znaczne zubożenie składu gatunkowego łąk doprowadza ona do degeneracji wielu cennych siedlisk (miejsc) lęgowych ptaków. Nawłoć wąskolistna najliczniej występuje na łąkach w północno-zachodniej i środkowej części kompleksu (powierzchnia B), a także wzdłuż biegnącej do Szydłowa drogi asfaltowej oraz w pasie terenu między tą drogą a nasypem kolejowym. We wschodniej części podpowierzchni B swoją ekspansję rozpoczęła również trzcina pospolita Phragmites australis. Przez nawłoć wąskolistną opanowana jest także większość łąki stanowiącej wschodnią część niewielkiego obszaru leżącego przy stacji PKP w Szydłowie (powierzchnia nr 3). Pozostałe, bardziej ekspansywne gatunki nawłoci (nawłoć kanadyjska i/lub późna) na razie obecne są nielicznie w postaci pojedynczych, niewielkich kęp, z wyjątkiem powierzchni 2 (podpowierzchni D), gdzie zaczynają dominować. Porastanie nieużytkowanych łąk przez drzewa i krzewy nie stanowi jeszcze obecnie poważnego problemu sukcesja na większości takich powierzchni jest dopiero w fazie początkowej, w szczególności na łąkach świeżych (powierzchnia 1, podpowierzchnia A). Zacznie jednak negatywnie oddziaływać na siedliska i ptaki za kilka-kilkanaście lat. W celu jej powstrzymania konieczne jest przywrócenie większości łąk co najmniej do sporadycznego, cyklicznego użytkowania. W miejscach z większym zagęszczeniem drzew i krzewów (centralna część łąk położonych po południowej stronie szosy prowadzącej do Szydłowa (podpowierzchnia D) i wschodni skraj północno-wschodniej części kompleksu (podpowierzchnia A) należałoby uniemożliwić pojawianie się nowych roślin poprzez regularne zabiegi redukujące (usuwanie młodych egzemplarzy drzew i krzewów). Mapa znajduje się na stronie następnej

6 Mapa nr 29. Zagrożenia występujące na Łąkach Szydłowa