Wariant ptasi w monitoringu siedliskowym w roku 2013

Transkrypt

1 Wariant ptasi w monitoringu siedliskowym w roku 2013 Łukasz Krajewski Zakład Ochrony Przyrody i Krajobrazu Wiejskiego Instytut Technologiczno-Przyrodniczy

2 Wariant ptasi w monitoringu siedliskowym w roku 2013 losowanie, rozmieszczenie i liczebność działek wariantu ptasiego (RSO) na tle wariantu siedliskowego (RSS) analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach wariantu ptasiego kryterium kwalifikacji, rozmieszczenie i podział na warianty zróżnicowanie siedlisk w obrębie wybranych wariantów siedliskowych stwierdzonych na działkach RSO, wybrane cenne elementy przyrodnicze, podsumowanie w skali kraju stan zachowania siedlisk na działkach RSO: zróżnicowanie regionalne, porównanie w stosunku do działek RSS - analiza wybranych parametrów, wskaźników, użytkowania podsumowanie czy możliwe jest pogodzenie wymogów wariantów ptasiego i siedliskowego?

3 Liczebność i rozmieszczenie monitorowanych działek wariantu ptasiego na tle monitorowanych działek wariantu siedliskowego w roku 2013 rozpoczęto monitoring siedliskowy działek wariantu ptasiego (RSO) losowanie spośród działek RSO zgłoszonych w roku 2011, co wynika z opóźnień w przekazywaniu dokumentacji w celu zwiększenia efektywności terenowej preferowanie powiatów z największą powierzchnią zgłoszonych działek (30 powiatów z 338 działkami), ze średnio ok. 10 działkami na powiat, stąd wyraźne zgrupowania monitorowanych działek wylosowanie z nich 199 działek, na których ostatecznie monitorowano siedliska wylosowane monitorowane działki nie odzwierciedlają rzeczywistego rozmieszczenia RSO w skali kraju, nie uwzględniano działek zgłoszonych przed rokiem 2011 (rok zmiany metodyki)

4 Liczebność i rozmieszczenie monitorowanych działek wariantu ptasiego na tle monitorowanych działek wariantu siedliskowego RSS,199 RSO; razem 1095 monitorowanych działek - działki RSO losowano w rejonach ich największego nagromadzenia - działki RSS losowano spośród wszystkich zgłoszonych w 2013 roku

5 Liczebność i rozmieszczenie monitorowanych działek wariantu ptasiego na tle monitorowanych działek wariantu siedliskowego 18% 58% 42% RSO RSS 82% Działki wariantu ptasiego (RSO) zajmowały łącznie 1700 ha wobec 2350 ha działek wariantów siedliskowych (RSS) Spośród 1095 monitorowanych działek rolnośrodowiskowych, 199 działek należało do wariantu ptasiego (RSO) wobec 896 działek wariantów siedliskowych (RSS)

6 Liczebność i rozmieszczenie monitorowanych działek wariantu ptasiego na tle monitorowanych działek wariantu siedliskowego -199 działek z 338 wylosowanych spośród zgłoszonych w roku skupiskowość monitorowanych działek nie odzwierciedla faktycznego rozmieszczenia działek RSO, lecz wynika z metodyki

7 Liczebność i rozmieszczenie monitorowanych działek wariantu ptasiego na tle monitorowanych działek wariantu siedliskowego Regionalne zróżnicowanie udziału monitorowanych działek RSO [n] Pojezierza Dział Północny Pas Nizin Polesie Nizina Śląska Wyżyny Kotliny Sudety Karpaty

8 Liczebność i rozmieszczenie monitorowanych działek wariantu ptasiego na tle monitorowanych działek wariantu siedliskowego wpływ losowania (wybierane działki w skupiskach) działki zgrupowane w południowo-wschodniej i wschodniej Polsce: woj. podkarpackie (Beskid Niski, Bieszczady, Kotlina Sandomierska), woj. lubelskie (Wyżyna Lubelsko-Lwowska, Polesie) działki zgrupowane na zachodzie kraju: woj. dolnośląskie (Sudety Środkowe), woj. lubuskie (doliny Odry i Warty), woj. zachodniopomorskie (Nizina Szczecińska), woj. wielkopolskie (doliny Noteci i Warty) działki w pasie pojezierzy: woj. pomorskie (Pojezierze Pomorskie), warmińsko-mazurskie (Pojezierze Olsztyńskie), podlaskie (Pojezierze Suwalskie) tylko niewielkie grupy działek na pozostałym obszarze kraju: woj. świętokrzyskie (dolina Nidy), woj. mazowieckie (dolina Wisły), niemal brak działek w centralnej Polsce (brak działek RSO w woj. łódzkim)

9 Potencjał działek RSO w kontekście kryteriów kwalifikacji do wariantów siedliskowych siedlisko brak siedliska 40% 60%

10 [%] Potencjał działek RSO w kontekście kryteriów kwalifikacji do wariantów siedliskowych Regionalny udział działek RSO spełniających kryteria kwalifikacji do wariantów siedliskowych Pojezierza Dział Północny Pas Nizin Polesie Nizina Śląska Wyżyny Kotliny Sudety Karpaty Polska 75 60

11 Potencjał działek RSO w kontekście kryteriów kwalifikacji do wariantów siedliskowych największy procent działek RSO spełniających kryteria wariantu siedliskowego stwierdzano w górach (Sudety i Karpaty) i na wyżynach (Wyżyna Małopolska, Roztocze), czyli w południowej Polsce najrzadziej działki spełniające kryterium siedliskowe monitorowano w pasie nizin (Polesie, Nizina Wielkopolska) i pojezierzy (Pojezierza: Wielkopolskie, Mazurskie, Suwalskie, Pomorskie), czyli w środkowej i północnej Polsce

12 Potencjał działek RSO w kontekście kryteriów kwalifikacji do wariantów siedliskowych 29% 1% 1% 2% 17% 4.2/ / /5.4 37% 1% 8% 10% 8% 4.6/ / / /5.9 42% Udział poszczególnych wariantów siedliskowych na działkach RSO, stwierdzonych podczas monitoringu 44% Powierzchnia płatów spełniających kryteria kwalifikacji do poszczególnych wariantów siedliskowych na monitorowanych działkach RSO

13 Potencjał działek RSO w kontekście kryteriów kwalifikacji do wariantów siedliskowych

14 Potencjał działek RSO w kontekście kryteriów kwalifikacji do wariantów siedliskowych stwierdzono niemal wszystkie warianty siedliskowe (aż dziewięć typów siedlisk, poza siedliskami wariantów muraw ciepłolubnych 4.5/5.5 i użytków przyrodniczych 4.10/5.10 najczęściej wystąpił wariant łąk wilgotnych ze związku Calthion 4.6/5.6 - na 52 działkach RSO (ponad ¼ wszystkich monitorowanych, 42% działek z siedliskiem) rzadziej wystąpił wariant łąk świeżych 4.7/5.7 (35 działek RSO), przy czym spośród jego podtypów siedlisko łąk rajgrasowych reprezentowało 25 działek wobec 10 działek siedliska górskich łąk konietlicowych

15 Zróżnicowanie siedlisk na działkach RSO w obrębie wariantu łąk świeżych 4.7/5.7 Udział procentowy w wariancie 4.7/5.7 Powierzchnia w wariancie 4.7/5.7 29% 42% 58% 71% łąki rajgrasowe łąki konietlicowe łąki rajgrasowe łąki konietlicowe

16 Analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach RSO podział na warianty w skali kraju fot. Magdalena Kowalska Łąki rajgrasowe ze związku Arrhenatherion reprezentujące wariant 4.7/5.7 na działce RSO w Karpatach, siedlisko Natura 2000 kod 6510

17 Analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach RSO podział na warianty w skali kraju fot. Zygmunt Kącki Górskie łąki konietlicowe ze związku Polygono-Trisetion reprezentujące wariant 4.7/5.7 na działce RSO w Sudetach, siedlisko Natura 2000 kod 6520

18 Zróżnicowanie siedlisk na działkach RSO w obrębie wariantu łąk trzęślicowych 4.4/5.4 Udział procentowy w wariancie 4.4/5.4 Powierzchnia w wariancie 4.4/5.4 40% 49% 51% 60% łąki selernicowe łąki trzęślicowe łąki selernicowe łąki trzęślicowe

19 Analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach RSO podział na warianty w skali kraju Łąki selernicowe ze związku Cnidion 4.4/5.4, masowy czosnek kątowaty Allium angulosum, siedlisko Natura 2000 kod 6440, działka RSO w wariancie ptasim 5.1 w dolinie Nidy

20 Analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach RSO podział na warianty w skali kraju fot. Agnieszka Gutkowska Łąki trzęślicowe ze związku Molinion reprezentujące wariant 4.4/5.4, siedlisko Natura 2000 kod 6410, działka RSO na Polesiu

21 Analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach RSO podział na warianty w skali kraju wariant łąk trzęślicowych i selernicowych 4.4/5.4 reprezentowało w sumie 10 działek RSO, przy czym 6 łąki trzęślicowe ze związku Molinion wobec 4 działek z łąkami selernicowymi ze związku Cnidion szuwary turzycowe ze związku Magnocaricion 4.3/5.3 wystąpiły na 20 działkach jedynie na pojedynczych działkach monitorowano warianty: mechowisk 4.2/5.2, muraw bliźniczkowych 4.8/5.8 i słonorośli 4.9/5.9 największą powierzchnię zajmowało siedlisko łąk wilgotnych 4.6/5.6 (222 ha), nieznacznie mniejszą łąki świeże 4.7/5.7 (184 ha, z tego łąki rajgrasowe ha, konietlicowe 78 ha), znaczną także łąki trzęślicowe i selernicowe 4.4/5.4 (51 ha, niemal po połowie) i szuwary wielkoturzycowe 4.3/5.3 (40 ha), pozostałe siedliska znacznie mniejszą

22 Analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach RSO podział na warianty w skali kraju siedlisko łąk wilgotnych 4.6/5.6 wystąpiło głównie w północnozachodniej i południowo wschodniej Polsce (woj. zachodniopomorskie i podkarpackie) łąki świeże 4.7/5.7 wyraźnie grupowały się w południowej Polsce, dotyczyło to nie tylko górskich łąk konietlicowych, ale także rajgrasowych spośród łąk trzęślicowych 4.4/5.4, łąki selernicowe notowano w rozproszeniu w dolinach Warty, Odry, Nidy, a łąki trzęślicowe głównie na Polesiu i Ponidziu szuwary wielkoturzycowe 4.3/5.3 grupowały się na pojezierzach zachodniej Polski i w południowo-wschodniej części kraju (Polesie, Kotlina Sandomierska, Wyżyna Wołyńska) na podkreślenie zasługuje monitorowanie na działkach RSO jednych z najrzadziej stwierdzanych (także wśród działek RSS) i najcenniejszych siedlisk przyrodniczych, takich jak słonorośla 4.9/5.9 (nad Zatoką Pucką) i murawy bliźniczkowe 4.8/5.8 (Polesie)

23 Analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach RSO podział na warianty w skali kraju 25 Liczba działek / / / / / / /5.9 Pojezierza Dział Północny Pas Nizin Polesie Nizina Śląska Wyżyny Kotliny Sudety Karpaty

24 Analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach RSO podział na warianty w skali kraju Jedno z najrzadziej monitorowanych siedlisk w programach rolnośrodowiskowych murawy bliźniczkowe, wariant 4.8/5.8, siedlisko Natura 2000 kod 6230, działka RSO na Polesiu

25 Analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach RSO podział na warianty w skali kraju fot. Aleksandra Kazuń Jedno z najrzadszych krajowych siedlisk przyrodniczych - siedlisko solnisk nadmorskich (zbiorowisko oczeretu Tabernemontana), kod 1330 (wariant słonorośla 4.9/5.9), działka RSO nad Zatoką Pucką, w granicach obszaru Natura 2000

26 Analiza występowania wariantów siedliskowych na działkach RSO podział na warianty w skali kraju Motyle z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej (z lewej modraszek telejus, z prawej czerwończyk nieparek), stwierdzone na działkach RSO reprezentujących wariant łąk trzęślicowych 4.4/5.4 na Ponidziu

27 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) RSO - łąki wilgotne 4.6/5.6, ocena ogólna RSS - łąki wilgotne 4.6/5.6, ocena ogólna 24% 29% 25% 42% FV U1 U2 34% 46% FV U1 U2

28 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) RSO - łąki wilgotne 4.6/5.6, perspektywy ochrony 16% RSS - łąki wilgotne 4.6/5.6, perspektywy ochrony 10% 42% 44% 42% FV U1 U2 46% FV U1 U2

29 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) fot. Zygmunt Kącki Dobrze zachowane łąki ostrożeniowe ze związku Calthion reprezentujące wariant 4.6/5.6, działka RSO w Sudetach

30 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) RSO - łąki świeże 4.7/5.7, ocena ogólna 9% 26% RSS - łąki świeże 4.7/5.7, ocena ogólna 12% 32% 65% FV U1 U2 56% FV U1 U2

31 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) RSO - łąki świeże 4.7/5.7, perspektywy ochrony 0% 29% RSS - łąki świeże 4.7/5.7, perspektywy ochrony 2% 26% 71% 72% FV U1 U2 FV U1 U2

32 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) sposób użytkowania działek RSO wariantu ptasiego 4.1/5.1 jest zgodny z użytkowaniem działek RSS w wariantach łąk wilgotnych 4.6/5.6 i świeżych 4.7/5.7 (2 pokosy lub 1 pokos i wypas, podobna powierzchnia niekoszona), różnią się jednak terminy użytkowania - późniejsze o półtora miesiąca koszenia w wypadku wariantu ptasiego należy podkreślić, że działki kwalifikujące się do wariantów łąk wilgotnych 4.6/5.6 i świeżych 4.7/5.7 były jednocześnie najczęściej stwierdzanymi siedliskami w obrębie monitorowanych działek wariantu ptasiego 4.1/5.1 (87 działek, co stanowiło niemal ¾ działek wariantu ptasiego 4.1/5.1, na których stwierdzono jakikolwiek wariant siedliskowy) w wypadku łąk tych dwóch wariantów siedliskowych opóźnienie koszenia może powodować zmiany składu florystycznego, skutkujące pogorszeniem stanu zachowania tych siedlisk (zbyt bujny rozwój runi powoduje eliminowanie gatunków światłolubnych, a także może powodować wzrost żyzności siedliska, skutkujący nadmiernym rozwojem gatunków azotolubnych, zwłaszcza ekspansywnych i inwazyjnych)

33 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) RSO - szuwary wielkoturzycowe 4.3/5.3, ocena ogólna RSS - szuwary wielkoturzycowe 4.3/5.3, ocena ogólna 40% 25% 31% 27% 35% FV U1 U2 42% FV U1 U2

34 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) RSO - szuwary wielkoturzycowe 4.3/5.3, perspektywy ochrony 20% RSS - szuwary wielkoturzycowe 4.3/5.3, perspektywy ochrony 15% 50% 44% 30% 41% FV U1 U2 FV U1 U2

35 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) fot. Zygmunt Kącki Bardzo rozległe, lecz źle zachowane z powodu silnego odwadniania szuwary wielkoturzycowe ze związku Magnocaricion, spełniające wymogi wariantu 4.3/5.3, działka RSO w Kotlinie Sandomierskiej

36 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) w przypadku szuwarów wielkoturzycowych 4.3/5.3 zwraca uwagę intensywniejsze użytkowanie w wariancie ptasim 4.1/5.1, zarówno pod względem liczby pokosów i wypasu (w wariancie 4.3/5.3 tylko jeden pokos lub wypas), jak i pozostawiania powierzchni niekoszonej (aż 80% w wariancie szuwarów wielkoturzycowych wobec 5-10% w wariancie ptasim), natomiast terminy użytkowania są mocno zbieżne (wcześniejsze tylko o 2 tygodnie w wariancie 4.3/5.3) zbytnia intensyfikacja użytkowania siedliska szuwarów wielkoturzycowych ze związku Magnocaricion niewątpliwie może negatywnie oddziaływać na stan zachowania tego siedliska, powodując zmniejszenie zwarcia szuwarów i przekształcanie się siedliska szuwarów w siedlisko łąk wilgotnych ze związku Calthion (wariant 4.6/5.6), zwłaszcza w wypadku niedostatecznego uwodnienia, z punktu widzenia programów rolnośrodowiskowych łąki wilgotne są jednak siedliskiem cenniejszym (nie licząc bardzo rzadkiego podtypu szuwarów wielkoturzycowych torfowisk nakredowych zwłaszcza szuwarów kłociowych, należących do najcenniejszych siedlisk przyrodniczych Polski)

37 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) RSO - łąki trzęślicowe 4.4/5.4, ocena ogólna 20% RSS - łąki trzęślicowe 4.4/5.4, ocena ogólna 2% 22% 40% 32% FV U1 U2 40% 44% FV U1 U2 XX

38 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) dla wariantu łąk trzęślicowych 4.4/5.4 wymagane jest pozostawianie znacznie większej niż w wariancie ptasim 4.1/5.1 powierzchni niekoszonej (50% wobec 5-10%), mniej intensywne użytkowanie (tylko 1 pokos i brak wypasu wobec 2 pokosów/wypasu/1 pokosu i wypasu w wariancie ptasim), przy znacznie późniejszych terminach koszenia (6 tygodni później niż w wariancie ptasim) zgodnie z obserwacjami terenowymi pracowników Instytutu, siedlisko łąk trzęślicowych ze związku Molinion w obrębie wariantu 4.4/5.4 wymaga jednak często intensywniejszego i wcześniejszego użytkowania, co bywa jedynym sposobem na eliminowanie z siedliska ekspansywnych i inwazyjnych roślin, prowadzących do jego znacznego zubożenia i stopniowego zaniku (inwazja nawłoci, ekspansja trzęślicy i trzcinnika piaskowego), tym samym intensywniejsze użytkowanie zgodnie z wariantem ptasim 4.1/5.1 nie powinno wpłynąć negatywnie na siedlisko dla podtypu wariantu 4.4/5.4, siedliska łąk selernicowych ze związku Cnidion, znacznie większe znaczenie dla zachowania ma sam fakt występowania zalewów rzecznych, niż sama intensywność użytkowania

39 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) fot. Waldemar Heise Doskonale zachowane łąki selernicowe ze związku Cnidion, z masową selernicą żyłkowaną i licznym czosnkiem kątowatym - wariant łąk trzęślicowych 4.4/5.4, RSO nad Odrą

40 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) RSO - wskaźnik gatunki ekspansywne 21% RSS - wskaźnik gatunki ekspansywne 0% 19% 23% 56% 27% 54% FV U1 U2 FV U1 U2 XX

41 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) RSO - wskaźnik gatunki inwazyjne 5% 3% RSS - wskaźnik gatunki inwazyjne 5% 4% 0% 92% FV U1 U2 91% FV U1 U2 XX

42 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) RSO - wskaźnik gatunki charakterystyczne 1% RSS - wskaźnik gatunki charakterystyczne 3% 1% 35% 34% 64% 62% FV U1 U2 FV U1 U2 XX

43 Stan zachowania siedlisk wybranych wariantów na działkach RSO w porównaniu do ich stanu w wariantach siedliskowych (RSS) 27% RSO - wskaźnik gatunki wskaźnikowe RSS - wskaźnik gatunki wskaźnikowe 3% 0% 17% FV U1 73% FV U1 U2 XX 80%

44 Stan zachowania siedlisk na działkach RSO Liczba działek z daną oceną ogólną FV U1 U Pojezierza Dział Północny Pas Nizin Polesie Nizina Śląska Wyżyny Kotliny Sudety Karpaty

45 Podsumowanie czy jest możliwe pogodzenie użytkowania działek w wariancie ptasim 4.1/5.1 z wymogami optymalnymi dla wariantów siedliskowych / ? nie jest możliwe całkowite pogodzenie wymogów użytkowania wariantów siedliskowych / i wariantu ptasiego 4.1/5.1, niemniej w wypadku zdecydowanej większości siedlisk ochrona ptaków nie powinna znacząco pogorszyć ich stanu zachowania dla siedlisk hydrogenicznych, związanych z podłożem torfowym (torfowiska 4.10/5.10, mechowiska 4.2/5.2, szuwary wielkoturzycowe 4.3/5.3, łąki wilgotne 4.6/5.6), zwłaszcza wprowadzanie wypasu w obrębie wariantu 4.1/5.1 może znacznie pogorszyć ich stan, wykaszanie w znacznie mniejszym stopniu może na nie oddziaływać negatywnie dla wariantu łąk trzęślicowych 4.4/5.4 intensywniejsze użytkowanie w obrębie wariantu 4.1/5.1 może polepszyć stan ich zachowania

46 fot. Marcin Karetta

47 Dziękuję za uwagę