4080 Subalpejskie zarośla wierzby lapońskiej lub wierzby śląskiej (Salicetum lapponum, Salicetum silesiacum)

Transkrypt

1 4080 Subalpejskie zarośla wierzby lapońskiej lub wierzby śląskiej (Salicetum lapponum, Salicetum silesiacum) Metodyka badań Autor: Krzysztof Świerkosz fot. K. Świerkosz Za stanowisko uznawano wystąpienia zarośli wierzby lapooskiej lub wierzby śląskiej pochodzenia naturalnego w formie płatów sąsiadujących z innymi płatami i nie oddalonych do siebie o więcej niż 50 metrów. Stąd też na terenie Karkonoszy wyróżniono 7 stanowisk siedliska, zamiast dwóch podawanych w literaturze (błędnie zresztą ponieważ istnieją tu co najmniej trzy duże stanowiska siedlisk Mały i Wielki Staw oraz Kocioł Łomniczki. Płaty siedliska występujące na danym stanowisku, są łatwe do identyfikacji gdyż wyraźnie, zarówno pod względem cech fizjonomicznych jak i florystycznych wyróżniają się od otaczających je zbiorowisk roślinnych. Zarośla wierzbowe graniczą albo z traworoślami i ziołoroślami nadpotokowymi, od których odróżniają się zwartym pokryciem krzewiastych wierzb osiągających od 1 m () aż po 3 metry wysokości (Salix silesiaca). Oba gatunki wierzb wkraczają także do siedliska 4070, tam jednak stanowią niewielką liczebnie domieszkę. Zdjęcia fitosocjologiczne wykonywano w zidentyfikowanych płatach siedliska na ach 25 m 2, przy użyciu metodyki zaproponowanej przez Braun-Blanqueta i przy użyciu jego skali oryginalnej. Każdą ę namierzano przy użyciu odbiornika GPS i nanoszono na ortofotomapy terenu. Z uwagi na charakter siedliska, które występuje w sprzyjających warunkach siedliskowych, w postaci płatów rozmieszczonych w nieregularnych odstępach i różnych odległościach, nie było możliwe prowadzenie transektów liniowych. Zdjęcia wykonywano w sąsiadujących ze sobą płatach siedliska, starając się, by odległości pomiędzy nimi wynosiły między 30 a 40 metrów. Optymalny okres badao w siedlisku to przełom czerwca i lipca, chod przy dobrej znajomości lokalnej flory zdjęcia fitosocjologiczne można wykonywad do kooca sierpnia. Do badao nie jest potrzebny specjalistyczny sprzęt poza odbiornikiem GPS oraz lornetką, ułatwiającą identyfikację płatów siedliska na stromych ścianach skalnych. Strona 1 z 5

2 Wskaźniki specyficznej struktury i funkcji siedliska przyrodniczego oraz sposób ich określania Wskaźniki przyjęte dla oceny specyficznej struktury i funkcji siedliska 4080 to: Ekspansja borówki czarnej Wskaźnik określa w procentach wielkośd pokrycia borówki czarnej Vaccinium myrtillus w badanych płatach. Ponieważ gatunek ten jest jednym z typowych gatunków siedliska jego umiarkowany udział w płatach (do 25%) ma charakter naturalny. Nadmierny wzrost pokrycia przez borówkę może świadczyd o degeneracji płatów siedliska wskutek acydifikacji. Ekspansja kosodrzewiny Wskaźnik określa w procentach wielkośd zwarcia kosodrzewiny Pinus mugo w badanych płatach. Ponieważ gatunek ten może pojawiad się sporadycznie w płatach siedliska, jego udział ma tu charakter naturalny. Nadmierny wzrost pokrycia przez kosodrzewinę może świadczyd o degeneracji płatów siedliska wskutek procesów sukcesyjnych. Należy jednak zauważyd, że obie wierzby są także składnikiem siedliska 4070, więc przeplatanie się ich płatów na niektórych stanowiskach ma charakter naturalny i nie świadczy o złym stanie zachowania obu typów siedlisk. Ekspansja krzewów i podrostu drzew Wskaźnik określa w procentach wielkośd zwarcia drzew i krzewów innych niż wierzby i kosodrzewina. Pojawianie się w płatach siedliska gatunków takich jak jarzębina pospolita Sorbus aucuparia var. glabrata, czeremcha skalna Padus petraea, olcha kosa Alnus viridis czy porzeczka skalna Ribes petraeum jest zjawiskiem naturalnym, jednak ich udział nie powinien przekraczad 25% zwarcia. Gatunki charakterystyczne Gatunkami charakterystycznymi dla siedliska są wierzba lapooska oraz wierzba śląska Salix silesiaca. W płatach towarzyszy im cały szereg gatunków ziołoroślowych i wysokogórskich, wspólnych z innymi jednostkami syntaksonomicznymi. Gatunki ekspansywne Wskaźnik określa pojawianie się ekspansywnych gatunków, które mogą prowadzid do ubożenia składu florystycznego w płatach zarośli wierzbowych. Należy jednak zauważyd, że niektóre z płatów w sposób naturalny charakteryzują się dominacją jednego gatunku (np. trzcinnik owłosiony Calamagrostis villosa lub trzęślica modra Molinia caerulea w Karkonoszach) i nie należy takich naturalnych zjawisk traktowad jako symptomów degeneracji. Naturalne odnowienie wierzby śląskiej (i lapooskiej) Wskaźnik określa w procentach wielkośd pokrycia przez siewki obu gatunków wierzb w badanych płatach. Odnowienia obu gatunków nie występują generalnie z wysokim pokryciem, ważne jest by pokrycie to było wyższe niż 1%. Obce gatunki inwazyjne Wskaźnik określa stopieo degeneracji fitocenozy przez neofityzację. Wskaźnik jak do tej pory ma charakter teoretyczny, gdyż nie stwierdzono dotąd występowanie obcych gatunków inwazyjnych w żadnym z badanych płatów. Strona 2 z 5

3 Pokrycie przez mszaki Wskaźnik podaje stopieo pokrycia w warstwie mszaków. Płaty siedliska mają bardzo zróżnicowane pokrycie, które może wahad się od bliskiego zeru aż po 80-90% w płatach silnie zatorfionych. Jest to wskaźnik o charakterze opisowym i nie ma funkcji waloryzującej. Występowanie śmiałka pogiętego Wskaźnik określa w procentach wielkośd pokrycia śmiałka pogiętego Deschampsia flexuosa w badanych płatach. Ponieważ gatunek ten jest jednym z typowych gatunków siedliska jego umiarkowany udział w płatach (do 25%) ma charakter naturalny. Nadmierny wzrost pokrycia przez śmiałka darniowego może świadczyd o degeneracji płatów siedliska wskutek eutrofizacji. Występowanie wierzby śląskiej Wskaźnik określa występowanie wierzby śląskiej w płatach siedliska w ujęciu procentowym. Może byd istotny dla określenie stopnia degeneracji płatów, w których wierzba śląska jest wypierana przez inne gatunki, jednak w płatach zbiorowisk z Karkonoszy i Bieszczadów udział gatunku waha się w szerokich granicach, co jest tu zjawiskiem naturalnym. Zniszczenia mechaniczne Wskaźnik określa stopieo oraz powody zniszczeo mechanicznych, które utrudniają wzrost krzewów. Zniszczenia mogą mied charakter naturalny (lawiny, przemarzanie młodych pędów, zgryzanie przez zwierzęta roślinożerne) lub antropogeniczny (wydeptywanie ścieżek, uszkodzenia krzewów). Zwarcie krzewów w płacie Wskaźnik określa zwarcie krzewów w płacie, jednak należy pamiętad, że zwarcie to może wahad się w szerokich granicach od 20% dla inicjalnych, przypotokowych postaci siedliska aż po 100% w płatach dojrzałych o długiej historii i ustabilizowanej strukturze florystycznej. Wyskalowanie (waloryzacja) wskaźników w kategoriach FV, U1 i U2 Tab. 1. Waloryzacja wskaźników specyficznej struktury i funkcji siedliska Ocena Wskaźnik FV U1 U2 Ekspansja borówki czarnej do 25% 25-50% ponad 50% Ekspansja kosodrzewiny do 10% 10-20% ponad 20% Ekspansja krzewów i podrostu drzew do 25% 25-50% ponad 50% Gatunki charakterystyczne Gatunki ekspansywne W warstwie krzewów dominuje Brak gatunków ekspansywnych. Mogą byd nimi występują, jednak dominuje inny gatunek W płatach pojawiają się gatunki występują sporadycznie. Gatunki ekspansywne przekraczają 50 Strona 3 z 5

4 Naturalne odnowienie wierzby śląskiej (i lapooskiej) Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 gatunki typowe dla siedliska (Molinia coerulea, Calamagrostis villosa) co jest zjawiskiem naturalnym Występuje naturalne odnowienie wierzb >1% ekspansywne nie będące typowymi dla siedliska lub gatunki takie jak Vaccinium myrtillus, Deschampsia flexuosa, Deschampsia caespitosa > 25% Występuje naturalne odnowienie wierzb <1% pokrycia. Obce gatunki inwazyjne Brak Pojedynczo > 3 okazy na płat Pokrycie przez mszaki Dowolne, w zależności od siedliska - - Występowanie śmiałka pogiętego Występowanie wierzby śląskiej Zniszczenia mechaniczne Zwarcie krzewów w płacie Brak do 25% 25-50% ponad 50% Występuje w obu warstwach Nie występują Waha się w szerokich granicach, co jest zjawiskiem naturalnym Występuje w jednej warstwie (poza Salicetum lapponum, gdzie niższy udział tego gatunku w niektórych płatach jest zjawiskiem naturalnym) Pojedyncze zniszczenia nie zagrażające trwałości siedlisk (% zniszczonej lub uszkodzonej krzewów) Zmniejszenie zwarcia krzewów wskutek uszkodzeo mechanicznych, zoogenicznych lub antropogenicznych o 10% w stosunku do pierwotnej Nie występuje (poza Salicetum lapponum, gdzie niższy udział tego gatunku w niektórych płatach jest zjawiskiem naturalnym) Zniszczenia zagrażające trwałości siedliska (% zniszczonej lub uszkodzonej krzewów) Zmniejszenie zwarcia krzewów wskutek uszkodzeo mechanicznych, zoogenicznych lub antropogenicznych o 20% w stosunku do pierwotnej Strona 4 z 5

5 Wskaźniki kardynalne: Do wskaźników kardynalnych należy zaliczyd: Gatunki charakterystyczne Ekspansja kosodrzewiny Obce gatunki inwazyjne Zwarcie krzewów w płacie Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 Strona 5 z 5