SYSTEM GWARANCJI KREDYTÓW EKSPORTOWYCH NA WĘGRZECH

Transkrypt

1 Budapeszt - Kraków, lipiec 1999 Katedra Handlu Zagranicznego Wydział Ekonomii Akademia Ekonomiczna w Krakowie SYSTEM GWARANCJI KREDYTÓW EKSPORTOWYCH NA WĘGRZECH 1. ŹRÓDŁA SUKCESU WĘGIERSKIEJ OFENSYWY EKSPORTOWEJ Sukcesy w stabilizacji zewnętrznej równowagi gospodarki węgierskiej związane są w głównej mierze z dynamicznym wzrostem eksportu odnotowanym na przestrzeni kilku ostatnich lat (Tabela 1). Zmiany eksportu, PKB i udział salda obrotów bieżących w PKB na Węgrzech w okresie Tabela eksport 6,3% 5,1% -16,8% 20,1% 20,2% 22,0% 21,6% 20,4% PKB -11,9% -3,1% -0,6% 2,9% 1,5% 1,3% 4,4% 5,5% CA/PKB 0,8% 0,9% -9,0% -9,4% -5,5% -3,7% -2,1% -4,8% źródło: dane Węgierskiego Banku Narodowego Od 1994 r., w którym nastąpiło zatrzymanie spadku węgierskiego PKB i zarejestrowano jego wzrost o 2,9 %, dodatnie zmiany wielkości eksportu wynosiły w każdym roku conajmniej 20 %. Pozwoliło to obniżyć stosunek deficytu rachunku bieżącego bilansu płatniczego do wielkości PKB z poziomu zagrażającego stabilności gospodarki w wysokości ponad 9 % do rozmiarów uznawanych za bezpieczne (poniżej 5 %) przez międzynarodową społeczność finansową. Ustalenie jednoznacznych związków przyczynowo skutkowych, które doprowadziły do tak dynamicznego wzrostu węgierskiego eksportu, który zwiększył swoją wartość z poziomu 10 mld USD w 1991 r. do poziomu 23 mld USD w 1998 r. jest osobnym zadaniem analitycznym. Niewątpliwie katalizatorami tego procesu była liberalizacja regulacji dotyczących handlu zagranicznego, prywatyzacja gospodarki (szacuje się, że obecnie ponad 75 węgierskiego PKB wytwarzane jest przez sektor prywatny), znaczący napływ inwestycji zagranicznych ( na koniec 1998 r. szacowany na kwotę ponad 19 mld USD) w tym typu green-field oraz spowodowany restrukturyzacją wielu branż przemysłowych wzrost wydajności. Również organa administracji centralnej poprzez prowadzone działania instytucjonalne z zakresu polityki fiskalnej, monetarnej oraz wykorzystywanie zwyczajowych instrumentów stymulowania działalności gospodarczej starały się wywierać dodatni wpływ na wzrost eksportu. Jednym z takich instrumentów stał się na Węgrzech uruchomiony pod koniec 1994 r. profesjonalny system gwarancji kredytów eksportowych na Węgrzech. Analiza funkcjonowania tego systemu i wnioski z tego płynące są tematem niniejszego opracowania

2 2. POWSTANIE FIRMY WĘGIERSKIE UBEZPIECZENIA KREDYTÓW EKSPORTOWYCH S.A. Mimo, że już w listopadzie 1991 r. na mocy dekretu rządu powstała pierwsza instytucja ubezpieczeń węgierskiego eksportu, to właściwa działalność w tym zakresie rozpoczęła się dopiero wraz z uchwaleniem ustawy nr XLII z kwietnia Wtedy to działająca od 1991 r. firma Gwarancji Eksportowych S.A., która zajmowała się głównie udzielaniem poręczeń od ryzyka politycznego na rachunek skarbu państwa, została podzielona na dwie firmy: Węgierską Ubezpieczalnia Kredytów Eksportowych S.A. (Magyar Exporthitel Biztosító Rt. - MEHIB) oraz Export-Import Bank S.A. (EXIMBANK). Pełną działalność z początkowym kapitałem akcyjnym 1 mld HUF MEHIB rozpoczął z początkiem 1995 r. Pod koniec 1995 r. kapitał akcyjny został podniesiony do kwoty 1,8 mld HUF. Organem założycielskim w stosunku do MEHIB, sprawującym nadzór i wykonującym prawa z akcji jest Ministerstwo Finansów. Równocześnie do rady nadzorczej (obecnie 4 osoby) i zarządu (obecnie 11 osób) MEHIB są wyznaczone osoby reprezentujące zarówno Urząd Premiera, jak i Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Regionalnego oraz Węgierski Bank Narodowy. Od listopada 1995 r. do października 1998 r. MEHIB i EXIMBANK posiadały wspólną dyrekcję, chociaż składy rad nadzorczych i zarządu były oddzielne. Zgodnie z postanowieniami ustawy nr XLII z kwietnia 1994 głównym zadaniem MEHIB jest redukcja ryzyka utraty płatności przez węgierskich eksporterów z tytułu dostaw towarów w kredycie dla zagranicznych odbiorców. Głównym wyróżnikiem działalności MEHIB w stosunku do jego poprzedników prawnych było i jest rozróżnienie ubezpieczeń od ryzyka utraty płatności spowodowanej dwoma odmiennymi przyczynami. MEHIB ubezpiecza bowiem na swój rachunek od ryzyka związanego z czynnikami natury komercyjnej (tzw. ryzyko handlowego), jak również na rachunek węgierskiego państwa od ryzyka związanego z czynnikami natury politycznej (tzw. ryzyko niehandlowe) do wysokości limitu ustalanego co roku w ramach ustawy budżetowej. W statucie MEHIB znajduje się zapis, że jest on instytucją typu non-profit, chociaż działa w oparciu o zasady obowiązujące przy funkcjonowaniu spółek akcyjnych. Takie regulacje pozwalają MEHIB oferować stosunkowo korzystne warunki współpracy podmiotom gospodarczym przy równoczesnym zwracaniu uwagi na stan kapitałów własnych adekwatnych do bieżącej sytuacji rynkowej. Jednocześnie forma spółki akcyjnej zapewnia działania zgodne z ogólnie przyjętymi zasadami dotyczącymi prowadzenia działalności gospodarczej. 3. Przegląd wyników działalności MEHIB 3.1. Spadek po instytucji poprzedzającej MEHIB przejął na koniec 1994 r. po firmie Gwarancje Eksportowe S.A. wystawione poręczenia kredytowe od ryzyka politycznego na łączną sumę 163 mln USD 1. Było to rezultatem prowadzenia działalności przez Gwarancje Eksportowe S.A w latach Podstawowe dane obrazujące działalność tej instytucji w zakresie ubezpieczania kredytów eksportowych od ryzyka politycznego w tym okresie przedstawione są w tabeli 2. 1 Dane liczbowe przedstawione w opracowaniu zostały wyrażone w USD w celu lepszej porównywalności. Do przeliczenia danych bilansu, rachunku wyników i innych danych finansowych z HUF na USD zostały wykorzystane średnie kursy roczne opublikowane przez Węgierski Bank Narodowy za lata Kursy te kształtowały się następująco: 1995 r. : 1 USD = 125,69 HUF; 1996 r. : 1 USD= 152,57 HUF; 1997 r. : 1 USD = 186,75 HUF; 1998 r. : 1 USD = 214,45 HUF

3 Tabela 2 Rezultaty działania firmy Gwarancje Eksportowe S.A. w latach w mln USD wartość ubezpieczonych kredytów eksportowych 96,15 36,26 wartość składki 2,38 0,89 łączna wartość wystawionych polis ubezpieczeniowych 203,60 163,00 Na podstawie tych danych można stwierdzić, że zarówno w 1993 r., jak i w 1994 r., średni koszt ubezpieczenia kredytu eksportowego od ryzyka politycznego wynosił 2,4-2,5 %. W sumie 96,1 mln USD kredytów eksportowych ubezpieczonych od ryzyka politycznego w 1993 r. największy udział miały dostawy dla: Turcji (40,8 mln USD), Brazylii (21,4 mln USD) i Kazachstanu (10,4 mln USD). W roku następnym suma 36,3 mln USD została rozdzielona głównie na węgierską sprzedaż do: Kuwejtu (10,1 mln USD), Brazylii (7,9 mln USD) i Iranu (6,8 mln USD) MEHIB w latach Wyniki operacyjne Na początku istnienia MEHIB głównym zadaniem było skonsolidowanie i organizacyjne rozwinięcie aktywności tej instytucji. Pierwszym zadaniem było doprowadzenie do bardziej wyrównanego rozkładu ciężaru działalności MEHIB pomiędzy ubezpieczaniem kredytów eksportowych od ryzyka politycznego i ubezpieczaniem kredytów eksportowych od ryzyka handlowego. Wykres 1 - Wartość ubezpieczonych przez MEHIB kredytów eksportowych i podział (w %) na ryzyko handlowe i polityczne 100% % 250,25 233, % 40% 20% 52,96 84, mln USD 0% 0 od ryzyka handlowego od ryzyka politycznego wartość ubezpieczonych kredytów eksportowych - 3 -

4 Udało się zmniejszyć początkową dominację udziału ubezpieczeń od ryzyka politycznego z poziomu 86,2 % w 1995 r. do poziomu 46, % w 1998 r. Ponieważ jednak wielkość pobieranej składki za ubezpieczanie kredytów od ryzyka politycznego jest wyższa niż w przypadku ryzyka handlowego, to tym samym średni poziom tej składki odniesiony do wartości wszystkich ubezpieczonych kredytów eksportowych zmniejszył się z wysokości 3,0 % w 1995 r. do wysokości 1,5 %. Zasygnalizowane procesy zobrazowane są na wykresach 1 i 2 Wykres 2 - Przeciętne koszty ubezpeiczenia kredytów eksportowych przez MEHIB w latach ,0% 3,5% 3,4% 3,8% 3,0% 3,0% 2,8% 2,5% 2,6% 2,0% 1,5% 1,6% 1,5% 1,0% 0,5% 0,8% 0,6% 1,1% 0,4% 0,3% 0,0% od ryzyka politycznego od ryzyka handlowego łączny średni koszty ubezpieczenia Wyższy poziom składki od ubezpieczenia kredytów eksportowych od ryzyka politycznego ma uzasadnienie w wyższym poziomie relatywnej wartości odszkodowań wypłacanych z tego tytułu odniesionych do sumy ubezpieczonych kredytów eksportowych niż to ma miejsce w przypadku odszkodowań z tytułu ryzyka handlowego. W pierwszym pełnym roku funkcjonowania MEHIB wskaźnik ten dla kredytów eksportowych ubezpieczonych od ryzyka politycznego wynosił 6,31 %, podczas gdy dla kredytów ubezpieczonych od ryzyka handlowego wynosił tylko 0,31 %. Z czasem ta różnica w relatywnej wartości odszkodowań pomiędzy ryzykiem politycznym a handlowym została zmniejszona odpowiednio do poziomu w 1998 r., co jest zobrazowane na wykresie 3. Również w wartościach bezwględnych udział odszkodowań wypłacanych z tytułu ubezpieczenia kredytów eksportowych od ryzyka politycznego w całości ubezpieczeń jest dominujący i w 1995 r. wynosił 99,2 %, ale w 1998 r. obniżył się już do poziomu 62,2 %. Proces ten jest zobrazowany na wykresie 4. Ponieważ zasadnicza część odszkodowań jest wypłacana z tytułu ubezpieczenia kredytów eksportowych od ryzyka politycznego, to i również odzyskane przez MEHIB utracone należności z tego tytułu stanowiły w okresie minimum 97 % wszystkich zwrotów utraconych należności

5 Wykres 3 - Wypłacone w latach przez MEHIB odszkodowania w relacji do wartości ubezpieczonych kredytów eksportowych 7,0% 6,3% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 1,3% 0,3% 0,5% 0,0% 0,1% 0,1% 0,3% od ryzyka politycznego od ryzyka handlowego Wykres 4 - Wartość wypłaconych przez MEHIB odszkodowań i podział (w %) na zrealizowane ryzyko handlowe i polityczne 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2,9 0,7 0,88 0,17 3 2,4 1,8 1,2 0,6 0 mln USD od ryzyka handlowego od ryzyka politycznego wypłacone odszkodowania - 5 -

6 Pod względem dynamiki zmian w portfelu ubezpieczanych przez MEHIB kredytów eksportowych należy odnotować malejący trend wzrostu wartości kredytów eksportowych ubezpieczonych od ryzyka handlowego (w 1996 r. wartość tych kredytów wzrosła w stosunku do 1995 r. o 321,2 %, podczas gdy wzrost w 1998 r. w stosunku do 1997 r. wyniósł już tylko 19,9%). Równocześnie można zaobserwować duże wahania w zmianach wartości kredytów eksportowych ubezpieczonych od ryzyka politycznego (w 1995 r. wzrost o 16,7 %, w 1998 r. spadek o 25,7 %). Tendencje te zobrazowane są na wykresie 5. Wykres 5 - Zmiany wartości gwarantowanych przez MEHIB kredytów eksportowych w podziale na ubezpieczone od ryzyka handlowego i politycznego 350,0% 300,0% 250,0% 200,0% 150,0% 100,0% 50,0% 0,0% -50,0% -100,0% 321,2% 242,4% 172,0% 16,7% 19,9% 0,5% 0,3% -25,7% od ryzyka politycznego od ryzyka handlowego Często używanym miernikiem roli instytucji ubezpieczeń kredytów eksportowych w gospodarce narodowej jest relacja wartości ubezpieczeń kredytów eksportowych do zrealizowanych w danym roku całości transakcji eksportowych danego kraju. W przypadku węgierskiego MEHIBU wskaźnik ten wahał się na przestrzeni lat od,41 % do 1,02 %. Związane to było głównie z nierównym tempem wzrostu wartości eksportu i wartości ubezpieczonych kredytów eksportowych (w 1996 r. i 1997 r. szybciej wzrastała wartość ubezpieczonych kredytów eksportowych, natomiast w 1998 r. większy wzrost został odnotowany w całości węgierskiego eksportu). Procesy te są zobrazowane na wykresie 6. Co roku w budżecie RW ustalana jest kwota maksymalnego dopuszczalnego łącznego zaangażowania węgierskiego państwa w gwarantowanie kredytów eksportowych od ryzyka politycznego. W rozpatrywanym okresie kwota ta wzrosła z poziomu 636,5 mln USD w 1995 r. do wysokości 826,7 mln USD w 1998 r. Najwyższe wykorzystanie tego limitu nastąpiło w 1997 r. i osiągnęło poziom 66 %, a najniższe było w 1995 r. na wysokości 36 %. Zmiany w tym zakresie zobrazowane są na wykresie

7 Wykres 6 - Zmiany wartości węgierskiego eksportu i gwarancji kredytowych MEHIBU oraz udział tych gwarancji w całości eksportu w latach ,0% 200,0% 150,0% 100,0% 50,0% 0,0% -50,0% 197,8% 1,31% 1,02% 58,7% 22,0% 21,6% 20,4% 0,54% 0,41% -6,5% zmiany wartości ubezpieczonych kredytów eksportowych zmiany wartości eksportu wartość ubezpieczonych kredytów w stosuku do eksportu 1,40% 1,20% 1,00% 0,80% 0,60% 0,40% 0,20% 0,00% Wykres 7 - Wykorzystanie limitu gwarancji od ryzyka politycznego przez MEHIB w latach % 90% mln USD ,0% ,0% ,0% 44,0% 80% 70% 60% 50% 40% 30% % % 0 0% limit gwarancji od ryzyka politycznego w mln USD wykorzystanie limitu gwarancji od ryzyka politycz. Procedury operacyjne MEHIB dotyczące określania poziomu ryzyka zaangażowania gwarancyjnego w poszczególnych krajach są standartowe dla tego typu instytucji. Każdy kraj zaklasyfikowany jest do odpowiedniej grupy ryzyka i na tej podstawie ustalane są limity - 7 -

8 zaangażowania gwarancyjnego przez MEHIB dla danego kraju. Równocześnie stanowi to element wyjściowy przy ustalaniu wysokości stawki pobieranej od danej transakcji ubezpieczeniowej. Obowiązująca w ramach MEHIBU w okresie I półrocza 1999 r. lista krajów zaklasyfikowanych wg stopnia ryzyka związanego z udzielaniem gwarancji na kredyty eksportowe stanowi załącznik 1. Dzięki zaklasyfikowaniu każdego kraju do odpowiedniej grupy ryzyka możliwe jest pokazanie struktury zaangażowania MEHIBU wg poszczególnych rodzajów ryzyka w ramach wykorzystania limitów budżetowych na gwarancje udzielane od ryzyka politycznego. Zmiany w tym zakresie w latach ukazane są na wykresie 8. Można łatwo stwierdzić, że dominowały w tym względzie zarówno w 1997 r., jak i w 1998 r. kraje średniego oraz wysokiego ryzyka stanowiąc 91 % zaangażowania w 1997 r. i 96,7 % w 1998 r. Wykres 8 - Gwarantowane przez MEHIB kredyty eksportowe wg kategorii ryzyka w latach % 80% 60% 40% 20% kraje ryzyka indywidualnego grupa D - kraje wysokiego ryzyka grupa C - kraje średniego ryzyka grupa B - kraje niskiego ryzyka 0% grupa A - kraje minimalnego ryzyka Struktura geograficzna ubezpieczeń kredytów eksportowych od ryzyka politycznego charakteryzowała się w latach znacznymi wahaniami. Z 13 krajów jakie były w tym okresie objęte gwarancjami tylko dwa (Brazylia i Iran) występowały na liście krajów objętych gwarancjami w każdym roku. Równocześnie Rosja, która została pośrednio beneficjentem tego systemu dopiero w 1997 r. zaabsorbowała ponad 45 % gwarancji udzielonych przez MEHIB od ryzyka politycznego w tym okresie i jest głównym odbiorcą węgierskiego eksportu objętego gwarancjami o tego rodzaju ryzyka. Inne główne kraje objęte działaniem tego systemu to: Brazylia (27 % udziału w gwarancjach), Iran i India (po ok. 6 % udziału w gwarancjach). Szczegółowe dane na ten temat przedstawione są w tabeli

9 Tabela 3 Wartość ubezpieczonych przez MEHIB kredytów eksportowych od ryzyka politycznego w latach (mln USD) L.p. Kraj Razem Udział 1 Rosja 109,05 49,85 158,91 45,2% 2 Brazylia 34,24 39,97 8,22 12,92 95,35 27,1% 3 Iran 10,93 8,70 1,76 0,41 21,80 6,2% 4 India 11,36 9,83 21,19 6,0% 5 Słowacja 1,00-15,01 16,01 4,6% 6 Jugosławia 3,60 3,15 5,04 11,79 3,4% 7 Chorwacja 3,15 5,39 8,54 2,4% 8 Mołdawia 7,92 7,92 2,3% 9 Kuwejt 0,47 7,24-7,71 2,2% 10 Ukraina 0,47 1,26 1,73 0,5% 11 Rumunia 0,49 0,03 0,53 0,1% 12 Ekwador 0, ,01 0,0% 13 Mauritius 0,01-0,01 0,0% Razem 45,65 53,27 144,90 107,66 351,49 100,0% W ramach geograficznego zróżnicowania gwarancji od ryzyka handlowego udzielanych przez MEHIB na kredyty eksportowe można wyróżnić następujące grupy krajów: państwa Unii Europejskiej 2, pozostałe państwa rozwinięte 3, państwa CEFTA 4, państwa poradzieckie 5, kraje bałkańskie 6 i kraje rozwijające się 7. W strukturze geograficznej kredytów eksportowych ubezpieczonych przez MEHIB od ryzyka handlowego dominują od początku kraje UE, ale ich udział znacznie się obniżył z poziomu 92,0 % w 1995 r. do wysokości 54,9 % w 1998 r. Najwięcej gwarancji w okresie MEHIB udzielił w tej grupie krajów na kredyty eksportowe skierowane do Niemiec i Austrii (odpowiednio 39,0 % i 23,8 % udziału w całości), czyli do krajów które są największymi partnerami handlowymi Węgier, przy łącznym zaangażowaniu się na tym kierunku na kwotę 157,46 mln USD. Obniżka udziału krajów UE w gwarancja od ryzyka handlowego udzielanych przez MEHIB na kredyty eksportowe nastąpiła przy równoczesnym wzroście od początku udziału pozostałych krajów rozwiniętych, które z poziomu 8 % w 1995 r. osiągnęły w 1998 r. udział na wysokości 19,8 % (w latach udział ten kształtował się na poziomie %). 2 W okresie oprócz Portugalii eksport do wszystkich kraje UE był objęty gwarancjami. 3 W grupie pozostałych państw rozwiniętych objętych gwarancjami wystąpiły następujące państwa: Cypr, Islandia, Izrael, Japonia, Kanada, Norwegia, RPA, Szwajcaria, Tajwan i USA. 4 W grupie państw CEFTA objętych gwarancjami wystąpiły w omawianym okresie wszystkie państwa tego ugrupowania. 5 W grupie państw poradzieckich objętych gwarancjami wystąpiły następujące państwa: Estonia, Litwa, Łotwa, Rosja i Ukraina. 6 W grupie państw bałkańskich objętych gwarancjami wystąpiła tylko Chorwacja. 7 W grupie państw rozwijających objętych gwarancjami wystąpiły następujące państwa: Egipt i Panama

10 Dominującym państwami w tej grupie krajów za okres są Izrael i Szwajcaria (odpowiednio 51,8 % i 30,9 % udziału w całości wynoszącej 58,08 mln USD). Od 1996 r. pojawił się udział krajów CEFTA, które z poziomu 2,2 % osiągnęły poziom 20,5 % w 1998 r. Koncentracja działalności MEHIBU na tym kierunku, który udzielił łącznie gwarancji od ryzyka handlowegow w okresie r. w kwocie 46,50 mln USD była skupiona na: Polsce, Czechach i Słowacji (odpowiednio 40,2 %, 27,0 % i 15,2 % udziału). Pozostałe trzy grupy krajów nie stanowiły w omawianym czasie łącznie więcej niż 2,8 % całej puli gwarancji od ryzyka handlowego udzielonych przez MEHIB na kredyty eksportowe o całkowitej sumie 269,59 mln USD. Kształtowanie się struktury podziału kredytów eksportowych na które MEHIB udzielił w latach gwarancji od ryzyka handlowego przedstawione jest na wykresie 9. Wykres 9 - Wartość ubezpieczonych od ryzyka handlowego przez MEHIB kredytów eksportowych i ich struktura geograficzna 100,00% ,00% 105,35 126, ,00% 80 mln USD 25,00% 0,00% 7,17 30,77 UE pozostałe kraje rozwinięte kraje rozwijające się kraje poradzieckie kraje bałkańskie CEFTA wartość ubezpieczonych kredytów eksportowych 40 0 Na szczególną uwagę zasługuje miejsce Polski, jako kraju do którego węgierski eksport realizowany w kredycie objęty jest ubezpieczeniami MEHIB. Kraj nasz pojawił się na liście państw objętych gwarancjami w 1996 r. i MEHIB udzielił wtedy gwarancji od ryzyka handlowego na kwotę 0,3 mln USD. W 1997 r. była to kwota 8,1 mln USD, a w 1998 r. osiągnęliśmy wartość 10,4 mln USD. W kolejnych latach kwoty te stanowiły 1, 1,4 % i 1,8 % węgierskich dostaw do Polski. Warty podkreślenia jest fakt, że Polska nigdy nie znajdowała się wśród krajów objętych ubezpieczeniem od ryzyka politycznego, tak jak to miało miejsce w przypadku Słowacji, wśród innych krajów CEFTA. Oznacza to, że Polska

11 postrzegana jest zarówno przez węgierskich eksporterów, jak i MEHIBU jako kraj stabilny pod względem politycznym. W samym 1998 r. wartość węgierskiego eksportu do Polski objętego gwarancjami od ryzyka handlowego była na trzecim miejscu po Niemczech i Austrii, co oznacza, że polski rynek stanowił pośrednio poważne źródło przychodu składki ubezpieczeniowej dla MEHIBU. Pod względem szkodowości wypłaty dla węgierskich firm z tytułu utraconych kredytów eksportowych na rynku polskim miały miejsce tylko w 1998 r. i wyniosły 28,9 tys USD. Udzielanie i ubezpieczanie kredytów na dostawy do Rosji stanowiły jeden z najbardziej kontrowersyjnych problemów w działalności MEHIB i EXIMBANK w 1998 r. MEHIB odgrywał kluczową rolę w ubezpieczaniu eksportu autobusów Ikarus do Rosji (kredyty na te dostawy wyniosły ogółem ponad 100 mln USD, a partnerzy rosyjscy zostali zobowiązani do ich spłaty w okresie 2-5 lat). Z uwagi na sytuację w Rosji w sierpniu 1998 r. MEHIB odmówił ubezpieczania eksportu. EXIMBANK na kredytowaniu eksportu do tego kraju poniósł stratę szacowaną na 0,7 mld HUF., co nie pozostało bez wpływu na jego politykę. W rezultacie EXIMBANK i MEHIB zostały ostro skrytykowane przez firmy handlujące z Rosją za unikanie podejmowania ryzyka. Przedstawiciele tych instytucji zaprzeczyli takim oskarżeniom i wskazali jedynie na konieczność prowadzenia bardziej ostrożnej polityki w przyszłości. Oczekuje się wypracowania przez EXIMBANK nowej strategii wobec krajów WNP. Za konieczne uznaje się podjęcie rozmów z bankami Rosji dotyczących stworzenia gwarancji na kompleksowy system transakcji barterowych. Uzyskane w okresie od stycznia do maja 1999 r. wyniki operacyjne MEHIB, który ubezpieczył w tym czasie kredyty eksportowe na łączną sumę 13,8 mld HUF (9,3 mld HUF od ryzyka handlowego i 4,5 mld HUF - od ryzyka politycznego) sugerują, że skutki kryzsu rosyjskiego nie zostały jeszcze przełamane. Suma tych ubezpieczeń odniesiona do całej wartości węgierskiego eksportu, który wynosił 2.140,3 mld HUF stanowi zaledwie 0,64 %. Oznacza to, że MEHIB ma jeszcze długą drogę do pokonania, aby stać się naprawdę powszechnym węgierskim ubezpieczycielem transakcji eksportowych realizowanych w kredycie Wyniki finansowe Osiągnięte przez MEHIB rezultaty działalności finansowej w latach były uwarunkowane dwoma istotnymi czynnikami. Pierwszym była baza kapitałowa jaką MEHIB miał do dyspozycji w analizowanym okresie. Drugim był charakter non-profit prowadzonej działalności nastawionej głównie na ułatwianie dostępu węgierskiego eksportu do krajów trzecich, a nie na maksymalizację zysku. Wyposażenie na początku istnienia MEHIB w kapitał akcyjny w wysokości 1 mld HUF, a następnie sukcesywne zwiększanie go do 1,8 mld HUF na koniec 1995 r., dalej do 2,0 mld HUF na koniec 1996 r. i kolejno do poziomu 3,5 mld HUF na koniec 1997 r., który to stan pozostał na niezmienionym poziomie na koniec 1998 r., pozwoliło uzyskać tej instytucji wartość kapitału akcyjnego na poziomie 16,3 mln USD przy uwzględnieniu średniego kursu USD do HUF. Natomiast łączna wartość kapitału własnego na koniec 1998 r. wyniosła 25,3 mln USD i stanowiło to 85,1 % wartości wszystkich pasywów MEHIBU (na koniec 1998 r. relacja ta kształtowała się na poziomie 96,8 %). Na tle całego rynku ubezpieczeń na Węgrzech działalność MEHIBU stanowi bardzo niewielką część. Łączna wartość pobranych na Węgrzech w 1998 r. składek z tytułu

12 ubezpieczeń wyniosła ok. 1,14 mld USD, a MEHIB z sumą składki na poziomie 3,4 mln USD posiadał zaledwie niecałe trzy promile udziału w tym rynku. W stosunku do wartości aktywów największego węgierskiego instytucji ubezpieczeniowej Hungaria Bízstositó, posiadającej 30,6 % udziału w rynku w 1998 r., wartość aktywów MEHIBU wynosiła 6,3 % w 1997 r. i 6,4 % w 1998 r. Podobna relacja pomiędzy MEHIB i Hungaria Bízstositó w odniesieniu do wartości kapitału własnego wynosiła 28,5 % w 1997 r. i 26,5 % w 1998 r. Krótki okres działania oraz niewielka baza kapitałowa była i jest powodem bardzo małego udziału rezerw (w tym technicznych) w sumie pasywów MEHIBU. Największy poziom udziału w wysokości 10,6 % osiągnęły one w 1997 r. Oznacza to, że przy prowadzeniu działalności przez MEHIB wymagane jest dokładanie szczególnej ostrożności, aby poziom ewentualnych wypłat z tytułu odszkodowań mógł być w całości zaspokojony ze stosunkowo niewielkich zgromadzonych rezerw i nie trzeba było uszczuplać wartości kapitałów własnych. Jest to poważne ograniczenie uniemożliwiające przypuszczalnie bardziej dynamiczny rozwój działalności. Równocześnie stanowi to o dominacji udziału kapitału własnego w pasywach przez co wskaźniki zysku na kapitale i zysku na aktywach były bardzo do siebie zbliżone i dopiero w 1998 r. różniły się wzajemnie o trzy punkty procentowe. Dokładne dane zamieszczone są na wykresie 10. Wykres 10 - Relacja zysku netto do kapitału własnego i sumy aktywów MEHIB w latach ,0% 15,0% 19,5% 10,0% 12,5% 16,6% 5,0% 12,1% 6,6% 0,0% 5,8% 0,0% 0,0% zysk netto/kapitał własny zysk netto/aktywa Na wykresie 11 zobrazowana jest struktura wyniku finansowego MEHIB w latach Widać wyraźnie, że MEHIB ponosił stratę na bezpośredniej działalności ubezpieczeniowej, z czego największą (3,1 mln USD) odnotowano w 1995 r., a najmniejszą (0,7 mln USD) w 1998 r. Straty te były zawsze rekompensowane dodatnim wynikiem generowanym na działalności inwestycyjnej lub działalności pozostałej

13 Wykres 11 - Finansowe wyniki działalności MEHIB w latach tys. USD Wynik działalności ubezpieczenowej Wynik pozostały Wynik działalności inwestycyjnej Wynik działalności pozaubezpieczeniowej Wynik zdarzeń nadzwyczajnych Zysk brutto Dokładne zapoznanie się z wynikami MEHIB w latach pozwala stwierdzić, że mimo odnotowanego wzrostu: kapitału własnego, sumy aktywów, zysku netto; jako zagregowanych kategorii ekonomicznych opisujących funkcjonowanie MEHIB oraz pozytywnych zmian wskaźników natury operacyjnej takich jak: dynamika wzrostu wartości ubezpieczanych kredytów (zarejestrowany spadek w 1998 r. z powodu kryzysu rosyjskiego), zwiększanie się sumy pobranych składek ubezpieczeniowych, utrzymywanie pod kontrolą wypłat odszkodowań oraz odzyskiwania utraconych należności; instytucja ta nie odgrywa jeszcze wiodącej roli w ekspansji węgierskiego eksportu. Jest to spowodowane głównie cały czas niewystarczającą bazą kapitałową, realizowaniem ponad połowy węgierskiego eksportu przez duże korporacje międzynarodowe, które posiadając własne kanały dystrybucji nie muszą zwracać się o gwarancje takiej instytucji jak

14 MEHIB oraz małym uświadomieniem węgierskiego grona przedsiębiorców w grupie małych i średnich podmiotów gospodarczych. 4. PRZEMIANY INSTYTUCJONALNO-ORGANIZACYJNE Od grudnia 1997 r., w wyniku przyjęcia przez węgierski Parlament (4 listopada 1997 r.) Ustawy CXIII modyfikującej zapisy Ustawy XLII z 1994 r., stało się możliwe prowadzenie przez MEHIB bardziej elastycznej polityki handlowej oraz rozszerzenie rodzajów ubezpieczeń. Przyjęte rozwiązania legislacyjne wprowadziły pojęcie ryzyka tzw. rynkowego i nierynkowego, zamiast dotychczas stosowanego podziału na ryzyko handlowe i polityczne. Wprowadzono zatem terminologię obowiązującą w krajach UE. Pojęcie ryzyka nierynkowego ma znacznie szerszy zakres od ryzyka politycznego. Dotyczy ryzyka związanego z sytuacją polityczną i społeczną kraju, do którego kierowany jest eksport, bądź w którym podejmowana jest działalność inwestycyjna, obejmuje także ryzyko wynikające ze statusu prawnego nabywcy lub dłużnika, albo związane jest z okresem na jaki udzielane są kredyty eksportowe. Gwarancje udzielane na eksport w ramach tych rodzajów ryzyka nie mogą być sprzedane na rynku ubezpieczeniowym, nie można bowiem na nie znaleźć nabywcy. Z tego względu ubezpieczanie od ryzyka nierynkowego może odbywać się jedynie przy poręczeniu przez państwo. Pojęcie ryzyka rynkowego odpowiada dotychczasowemu określeniu ryzyka handlowego. Ubezpieczanie od ryzyka rynkowego może być dokonywane na ryzyko MEHIB. Wprowadzone zmiany legislacyjne umożliwiają także dokonywanie ubezpieczeń od tzw. ryzyka krajowego w sytuacjach, gdy występuje związek z ubezpieczaniem kredytów eksportowych. W dotychczasowej strategii ubezpieczania kredytów kupieckich oraz linii kredytowych przez MEHIB wspierane były głównie przedsięwzięcia realizowane przez EXIMBANK. Obecnie w MEHIB zatrudnione jest 64 osoby. Pracują one w trzech pionach: koordynacyjnym podporządkowanym Dyrektorowi naczelnemu operacyjnym podporządkowanym Zastępcy Dyrektora ds. Ubezpieczeń Struktura organizacyjna MEHIB Dyrekcja Z-ca Dyr. Nacz. ds. Ubezpieczeń Dyrektor Naczelny Z-ca Dyr. Nacz. ds. Ekonomicznych Departament Koordynacji Działalności Departament Sprzedaży Departament Reasekuracji Departament Odszkodowań Departament Marketingu Departament Prawny Departament ds. Aktuariatu Departament Kontroli Departament ds. Koordynacji Departament Finansowy Departament Ekonomiczny Departament Informatyczny

15 Mając na celu stałą poprawę obsługi eksporterów MEHIB prowadzi politykę szerokiej współpracy z zagranicznymi instytucjami ubezpieczeniowymi. Posiada on umowy o współpracy z m.in.: British Export Credits Guarantee Department (ECGD), Belgian Ducroire/Delcredere (OND), Austrian Kontrollbank i Israel Foreign Trade Risks Insurance Corp. (IFTRIC), Eximbank Stanów Zjednoczonych oraz utrzymuje robocze kontakty z polską KUKE i czeską EGAP. Ułatwia to węgierskim eksporterom współpracę z przedsiębiorcami tych krajów na rynkach trzecich tak w roli dostawców, jak i poddostawców. Na szczególną uwagę zasługuje współdziałanie z holenderską firmą Nederlandsche Creditverzekering Maatschappij (NCM) głównym reasekurantem MEHIB-u w zakresie ryzyka rynkowego. Z dniem 22 kwietnia 1998 r. MEHIB przystąpił, po dwóch latach posiadania statusu obserwatora, do Unii Berneńskiej (Międzynarodowe Stowarzyszenie Ubezpieczycieli Inwestycji i Kredytów) zrzeszającej instytucje ubezpieczeniowe z 47 krajów. 5. USŁUGI OFEROWANE PRZEZ MEHIB Zasadniczy podział typów udzielanych przez MEHIB poręczeń kredytowych jest następujący: 1. Całościowe ubezpieczenia ryzyka handlowego od kredytu krótkoterminowego dostawcy zarówno na zagranicznym, jak i na krajowym rynku: pakiet K1 - ubezpieczenie kredytu dostawcy po zrealizowaniu produkcji i sprzedaży z tytułu ryzyka wystąpienie długotrwałej zwłoki w płatności lub ogłoszenia niewypłacalności, pakiet K2 - ubezpieczenie kredytu dostawcy tylko po zrealizowaniu sprzedaży z tytułu ryzyka wystąpienie długotrwałej zwłoki w płatności lub ogłoszenia niewypłacalności, pakiet K4 - ubezpieczenie kredytu dostawcy tylko po zrealizowaniu sprzedaży i tylko z tytułu ryzyka ogłoszenia niewypłacalności; 2. Całościowe ubezpieczenia zarówno ryzyka handlowego, jak i politycznego od kredytu krótkoterminowego dostawcy tylko na rynku zagranicznym: pakiet C1 - ubezpieczenie kredytu dostawcy po zrealizowaniu produkcji i sprzedaży z tytułu ryzyka wystąpienie długotrwałej zwłoki w płatności lub ogłoszenia niewypłacalności, pakiet C2 - ubezpieczenie kredytu dostawcy tylko po zrealizowaniu sprzedaży z tytułu ryzyka wystąpienie długotrwałej zwłoki w płatności lub ogłoszenia niewypłacalności, pakiet C4 - ubezpieczenie kredytu dostawcy tylko po zrealizowaniu sprzedaży i tylko z tytułu ryzyka ogłoszenia niewypłacalności; 3. Całościowe ubezpieczenia zarówno ryzyka handlowego, jak i politycznego od kredytu średnio i długoterminowego dostawcy i pojedynczych transakcji eksportowych tylko na rynku zagranicznym: pakiet S - ubezpieczenie kredytu dostawcy tylko po zrealizowaniu sprzedaży, pakiet G+S - ubezpieczenie kredytu dostawcy po zrealizowaniu produkcji i sprzedaży, pakiet V - ubezpieczenie kredytu nabywcy w tym m.in. pojedynczy kredyt lub linia kredytowa pomiędzy bankiem krajowym, pakiet R ubezpieczenie zapasów w zagranicznym składzie konsygnacyjnym, pakiet L ubezpieczenie leasingowego kontraktu eksportowego

16 Ponadto MEHIB oferuje swoim kontrahentom dwa pakiety nie związane bezpośrednio z realizacją dostaw eksportowych: pakiet B ubezpieczenie ryzyka politycznego inwestycji zagranicznej w przedsięwzięciu poza granicami Węgier, pakiet T ubezpieczenie ryzyka udziału w przetargu zagranicznym i sytuacji, w której kontrahent węgierski jest zwyciezcą w przetargu, ale ostatecznie umowa nie zostaje z nim podpisana. MEHIB prowadzi również informacyjną bazę danych o możliwościach eksportowych związanych z inwestycjami finansowanymi ze środków Banku Światowego, EBOR lub Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju (IDA). Wśród zasobów informacyjnych MEHIB znajdują się też uporządkowane wiadomości na następujące tematy: - wnioski o kredyty, - udzielenie kredytów, - wstępne zaproszenia do przetargu, - zaproszenia do udziału we wstępnych procedurach kwalifikacyjnych, - zaproszenia do udziału w przetargach, - oferty firm poszukujących współpracy. 6. OCENA ROLI MEHIB W GOSPODARCE WĘGIERSKIEJ Obchodzący na wiosnę 1999 r. piątą rocznicę swojego ustawowego istnienia MEHIB stworzył nową ogniwo w węgierskim systemie pobudzania i wspomagania eksportu. Profesjonalne, zgodne z międzynarodowymi standardami, podejście do kontrahentów oraz wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy ryzykiem handlowym (rynkowym) a ryzykiem politycznym (nierynkowym) umożliwiło realizację eksportu do wielu krajów i kontrahentów, którzy mogliby się nie stać odbiorcami węgierskich towarów gdyby nie współuczestnictwo MEHIB w danych transakcjach. Dotychczasowa działalność zaowocowała udzieleniem poręczeń na spłatę kredytów eksportowych o łącznej sumie 150 mld HUF i wygenerowała dla MEHIB wpływy w postaci składki z tytułu ubezpieczeń w kwocie razem 2 mld HUF. Mając na uwadze, że środki jakie były potrzebne na uruchomienie działalności MEHIB pochodziły z budżetu państwa, to obiektywna ocena wpływu tej instytucji dynamikę powiązań Węgier z zagranicą nie może być jednoznaczna. Osiągnięty bowiem w 1998 r. rezultat w postaci relacji wielkości gwarantowanych kredytów eksportowych do całości dostaw dla zagranicy na poziomie 1,02 % jasno pokazuje, że jak do tej pory MEHIB nie odgrywa znaczącej roli w ekspansji węgierskiego eksportu. Należy jednak sądzić, że wraz z upływem czasu i zwiększaniem posiadanej bazy kapitałowej oraz wzrostem znaczenia w gospodarce sektora małych i średnich przedsiębiorstw będącego w krajach wysokorozwiniętych głównym odbiorcą usług oferowanych przez firmy ubezpieczeń kredytów eksportowych również rola MEHIB będzie nabierać coraz większej ważności. Obecnie główna uwaga MEHIB skierowana została na wypracowanie i doskonalenie technik minimalizacji ryzyka konieczności wypłat odszkodowań oraz procedur odzyskiwania utraconych należności. Sprawa ta nabrała szczególnego znaczenia w świetle ostatniego kryzysu na rynku rosyjskim, podczas którego okazało się, że ważna jest nie tylko dynamika wzrostu ubezpieczonych kredytów i wpływów z tytułu poboru składki, ale również

17 koniecznym jest posiadanie skutecznych metod działania w zakresie egzekwowania utraconych należności. Ważnym elementem strategii działania MEHIB było zwłaszcza w początkowych latach istnienia promowanie idei utworzenia zinstytucjonalizowanego środkowoeuropejskiego systemu gwarancji kredytów eksportowych. Pomysł ten opierał się na połączeniu relatywnie szczupłych środków kapitałowych stojących do dyspozycji polskich, węgierskich i czeskich instytucji ubezpieczeń kredytów eksportowych i przy wykorzystaniu specjalnych linii kredytowych EBOR intensyfikacji zarówno wzajemnego handlu, jak i ekspansji na rynkach trzecich. Pomysł ten nie doczekał się realizacji, ale zawsze może być na nowo rozważony. Niezaprzeczalną zasługą MEHIB było wprowadzenie na węgierskim rynku mechanizmów funkcjonujących w otoczeniu przedsiębiorstw działających w sferze eksportu we wszystkich rozwiniętych krajach uprzemysłowionych