ODŁOWY ZWÓJEK W PUŁAPKI FEROMONOWE W DRZEWOSTANACH DĘBOWYCH PUSZCZY NIEPOŁOM ICK IEJ

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "ODŁOWY ZWÓJEK W PUŁAPKI FEROMONOWE W DRZEWOSTANACH DĘBOWYCH PUSZCZY NIEPOŁOM ICK IEJ"

Nina Kurowska
5 lat temu
Przeglądów:

KOSMOS, 992, 4 (2/3): 25 256 PIOTR PŁONKA Zakład Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN Kraków ODŁOWY ZWÓJEK W PUŁAPKI FEROMONOWE W DRZEWOSTANACH DĘBOWYCH PUSZCZY NIEPOŁOM ICK IEJ Obszary

Zakłady przemysłowe Krakowa, wyrzucają do atmosfery w ciągu roku więcej niż 20 tys. t pyłów i 550 tys. t związków gazowych []. Od 987 roku, Zespół Doc. dr hab.

funkcjonowanie ekosystemów leśnych w tym rejonie. W roku 99, dzięki uprzejmości Doc. dr hab. A.

1 KOSMOS, 992, 4 (2/3): PIOTR PŁONKA Zakład Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN Kraków ODŁOWY ZWÓJEK W PUŁAPKI FEROMONOWE W DRZEWOSTANACH DĘBOWYCH PUSZCZY NIEPOŁOM ICK IEJ Obszary położone w okolicach Krakowa (w tym również usytuowana na wschód od niego Puszcza Niepołomicka) należą do najbardziej zanieczyszczonych terenów w Polsce. Zakłady przemysłowe Krakowa, wyrzucają do atmosfery w ciągu roku więcej niż 20 tys. t pyłów i 550 tys. t związków gazowych []. Od 987 roku, Zespół Doc. dr hab. Zbigniewa Witkowskiego z Zakładu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (którego jestem członkiem) prowadzi badania na wpływem emitowanych przez aglomerację krakowską pollutantów na funkcjonowanie ekosystemów leśnych w tym rejonie. W roku 99, dzięki uprzejmości Doc. dr hab. A. Króla dyrektora OZLP w Krakowie, który udostępnił nam pułapki feromonowe na motyle z rodziny zwójkowatych, przeprowadzono na badanym terenie jednorazowy odłów zwójek dębowych głównie zwójki zieloneczki (Tortrix viridaria.l). Badania przeprowadzono na, poddawanych obserwacjom od roku 987,0 grądowych (Tilio-carpinetum) ach badawczych 7 użytkowanych gospodarczo i 3 zlokalizowanych na obszarze rezerwatów przyrody. Wszystkie e położone były w stosunkowo niewielkiej odległości (2,8-39,5 km) od huty im. T. Sendzimira głównego źródła emisji zanieczyszczeń w rejonie Krakowa i jednego z najbardziej uciążliwych dla środowiska zakładów przemysłowych Polski południowej. Powierzchnie najbliższe emitorów (IX Las Łęgowski i X Las Mogilski) umiejscowiono na zachód od huty, w odległości 2,8 i 2,9 km. Dwie następne e VI (rezerwat przyrody Koło ) i VII umieszczono w leśnym uroczysku Koło Puszczy Niepołomickiej, w odległości 8,7 i 8,9 km na wschód od Krakowa. Kolejne dwie e V (las w miejscowości Chobot) i IV (rezerwat przyrody Lipówka ) położone były w uroczysku Grobla Puszczy Niepołomickiej, 22,5 i 23,4 km w kierunku wschodnim od źródeł emisji. Powierzchnię III zlokalizowano w uroczysku leśnym Grobelczyk (23,9 km na wschód od huty), a na ę VIII wybrano teren rezerwatu,dęb in a, leżący w głównej części puszczy (25,4 km w kierunku wschodnim od źródeł zanieczyszczeń). Dwie najdalsze e las Bratucice (II) i Dąbrówka (I) położone były na wschód od emitorów, w odległości odpowiednio 37, i 39,5 km (rys. ).

252 Piotr Pionka Rys.. Lokalizacja badań (kółkami zaznaczono e na terenie rezerwatów przyrody) 25 czerwca 99 r.

Rezultaty przeprowadzonego doświadczenia obrazują tabele (tab. -4).

i 2), z czego przeważającą większość, bo aż 55 stanowiły ćmy z rodziny zwójkowatych (Tortricidae).

tab. 3, 4), która na obszarach Puszczy Niepołomickiej jest spotykana powszechnie, a co kilka lat pojawia się tam masowo [3,

,3), za główny czynnik limitujący liczbę chwytanych zwójek w ekosystemach użytkowanych gospodarczo należy uznać odległość od

2 252 Piotr Pionka Rys.. Lokalizacja badań (kółkami zaznaczono e na terenie rezerwatów przyrody) 25 czerwca 99 r. na ach tych wyłożono po pułapce feromonowej i po 26 dniach ekspozycji, pułapki zebrano. Rezultaty przeprowadzonego doświadczenia obrazują tabele (tab. -4). W trakcie przeprowadzonego doświadczenia schwytano ogółem 360 bezkręgowców (348 owadów i 2 pajęczaków) (por. tab. i 2), z czego przeważającą większość, bo aż 55 stanowiły ćmy z rodziny zwójkowatych (Tortricidae). Wśród gatunków należących do tej rodziny wyraźnie dominowała (68 osobników) zwójka zieloneczka (Tortrix viridana L.) (por. tab. 3, 4), która na obszarach Puszczy Niepołomickiej jest spotykana powszechnie, a co kilka lat pojawia się tam masowo [3, 4, 6]. W świetle uzyskanych danych (rys. 2, tab.,3), za główny czynnik limitujący liczbę chwytanych zwójek w ekosystemach użytkowanych gospodarczo należy uznać odległość od Krakowa, w jakiej położone były e badań. Zaobserwowano bowiem, że ich liczebność bardzo istotnie dodatnio (p = 0,006) koreluje z dystansem od aglomeracji (rys. 2). Rys. 2. Korelacja pomiędzy odległością badań od źródeł emisji zanieczyszczeń [km] a liczbą schwytanych zwójkowatych (wliczając zwójkę zieloneczkę). r = 0,898, p = 0,006, Y = e0,2*5 xo^»

Cd O S3 cd H n 8 8 8 8 8 8 8.-H»-t r -t T- h n m oi oo h ^ oo n h ^ m h n 00 298 CS cd o S3 cd H 8 8 8 8 Os Os CS <N vo Pajęczaki n co «n c-.,.s o n SO n «T.

$(Nl H h oc ^ 0 d - p - ^ rh H rh (S «O 0 \ m «n n 2»n <N 45 CO C«-,... i.$

3 Cd O S3 cd H n H»-t r -t T- h n m oi oo h ^ oo n h ^ m h n CS cd o S3 cd H Os Os CS <N vo Pajęczaki n co «n c-.,.s o n SO n «T. «-H ' Tf n CS O O O H «n Pajęczaki c s s o so m»-n so" «O t s to rh rh Wyniki odłowu owadów do pułapek w lasach gospodarczych Inne owady Mszyce Błonkoskrzydłe Inne motyle Zwójkowate r r- oo -sj- r~~ os. H O ''"I. H so" os" H os" r i m ot V) (< 't H rt H O rh t-* so i " m u-i vo np t-h tn rn Tf rt vo 0 s *-T c-f o" oo" T-f 0" so" rh rh rh t 4 CS rh V ox v on 00 on vo in d* rh *-^ rh O OV l VO rh m H N N (Nl H h oc ^ 0 d - p - ^ rh H rh (S «O 0 \ m «n n 2»n <N 45 CO C«-,... i »-I rh O O O O O <N 59,26 34,37 8,33 ^ O O O O <S H VO Wyniki odłowu owadów do pułapek w rezerwatach przyrody Inne owady Mszyce Błonkoskrzydłe Inne motyle Zwójkowate CJ^ v ox 3,58 0,53 4,6 VO (S h M N S3 co^ cn^ so so" so es CS -tf- ST) vn 2 5,79 26,32 8,33 n ici M Os Zwójka zielon. s 0s 00 O 00 Os -H 00 so 00 0 r*o ro r-^ ^ so oc <o" sf oc 0 N «yo so " 00" h so" h $ cs h- 8 rh I II III V VII IX X rh v v O O O 0 5,26 0 i 0 - Zwójka zielon. 0s* I CS so cn so so" r-t... 0 ^ 2 to rh v m IV VI [253]

254 Piotr Pionka Tabela 3 Wyniki odłowu zwójki zieloneczki (Tortrix vir id ana L.

56 00 II 8 42, 57,89 9 00 IH 47 00,00 0 47 00 V 34 00,00 0 34 00 VII 7 00,00 0 7 00 IX 2 00,00 0 2 00 X 4 66,66 2 33,33 6 00 20 6 8

),i innych zwójkowatych (Tortricidae) do pułapek feromonowych w rezerwatech przyrody Zwójka zieloneczka Zwójkowate VIII 0 0 0 IV 5

4 254 Piotr Pionka Tabela 3 Wyniki odłowu zwójki zieloneczki (Tortrix vir id ana L.) i innych zwójkowatych (Tortricidae) do pułapek feromonowych w lasach gospodarczych Zwójka zieloneczka Zwójkowate I 8 4, , II 8 42, 57, IH 47 00, V 34 00, VII 7 00, IX 2 00, X 4 66, , Tabela 4 Wyniki odłowu zwójki zieloneczki (Tortrix viridana L.),i innych zwójkowatych (Tortricidae) do pułapek feromonowych w rezerwatech przyrody Zwójka zieloneczka Zwójkowate VIII IV 5 83,33 6, VI 0 00, Rys. 3. Korelacja pomiędzy odległością badań od źródeł emisji zanieczyszczeń [km] a średnim żerem gąsienic na liściach dębów w latach (wszystkie wartości wyrangowane). r = 0,882, p = 0,008, Y - 0,76x + 0,95

Odłowy zwójek w pułapki feromonowe... 255 W badaniach prowadzonych wcześniej (por.

drzewostany dębowe (por. rys. 3). Zestawiając wyniki odłowu zwójek do pułapek feromonowych w 99 r. ze średnim procentem wyżerów w liściach dębów z lat 987-989 (rys.

5 Odłowy zwójek w pułapki feromonowe W badaniach prowadzonych wcześniej (por. [2, 5]), kiedy to oceniano uszkodzenia liści powodowane przez owady o gryzącym aparacie gębowym, stwierdzono istotny (p = 0,008) wzrost nacisku gąsienic różnych gatunków motyli na omawiane drzewostany dębowe (por. rys. 3). Zestawiając wyniki odłowu zwójek do pułapek feromonowych w 99 r. ze średnim procentem wyżerów w liściach dębów z lat (rys. 4), uzyskano silną (p = 0,003) dodatnią korelację. Korelacja ta wskazuje, że w grupie gąsienic żerujących na liściach dębów, zwójki należą do dominujących. Powyższe badania i obserwacje doprowadziły nas do następującej ogólnej konkluzji: wzrost odległości od źródeł emisji powoduje zmniejszanie się napływu Rys. 4. Korelacja pomiędzy liczbą schwytanych zwójkowatych (wliczając zwójkę zieloneczkę) a średnim żerem gąsienic na liściach dębów w latach (wszystkie wartości wyrangowane). r = 0,927, p = 0,003, Y = e0-*6 xm9 Rys. 5. Porównanie wyników odłowu zwójkowatych (wliczając zwójkę zieloneczkę) w (A) drzewostanach gospodarczych (pow. VII, V i III) i (B) w rezerwatach przyrody (pow. VI, IV i VIII)

256 Piotr Pionka zanieczyszczeń, a z naszych badań (por. [2, 5]) wynika, że konsekwencją tego są zmiany w składzie metabolicznym liści drzew.

drzewostany. Wyniki przedstawione w niniejszej pracy potwierdzają powyższe uogólnienia.

Na ach chronionych odłowiono znacznie mniej zwójek (por. tab. 3,4), niż na leżących w ich pobliżu terenach lasów gospodarczych (rys. 5). Wydaje się, że obszary rezerwatów (pow.

6 256 Piotr Pionka zanieczyszczeń, a z naszych badań (por. [2, 5]) wynika, że konsekwencją tego są zmiany w składzie metabolicznym liści drzew. To z kolei powoduje ich niejednakową odporność na atak owadów roślinożernych [2]; w przypadku liściożernych gąsienic, im dalej od źródła emisji, tym większy jest nacisk tej grupy foliofagów na drzewostany. Wyniki przedstawione w niniejszej pracy potwierdzają powyższe uogólnienia. Interesujące wydaje się też zestawienie i porównanie wyników przeprowadzonego doświadczenia w drzewostanach gospodarczych i rezerwatach przyrody. Na ach chronionych odłowiono znacznie mniej zwójek (por. tab. 3,4), niż na leżących w ich pobliżu terenach lasów gospodarczych (rys. 5). Wydaje się, że obszary rezerwatów (pow. VI, IV i VIII) stwarzają lepsze warunki dla utrzymania równowagi biologicznej w ekosystemach, w tym też dla zachowania większej odporności drzewostanów na inwazje owadów roślinożernych. LITERATURA. Kassenberg A. Obszary Ekologicznego Zagrożenia nowa kategoria planistyczna. Kosmos 35 (): 53-60, P ł o n k a P. Wpływ zanieczyszczeń przemysłowych na układ roślina-roślinożerca na przykładzie owadów żerujących na liściach dębów w Puszczy Niepolomickiej. Kosmos, 39 (4): , Witkowski Z. Environmental regulation o f the population size o f the oak roller moth (Tortrix viridana L.) in the Niepołomice Forest. Bull. Acad. Polon. Sci. 23: 53-59, Witkowski Z., BorusiewiczK. Ecology, energetics, and the significance o f phytophagous insects in deciduous and coniferous forest. In: W. Grodziński, J. Weiner and P.F. M a y c o c k (eds.): Forest ecosystems in industrial regions. Berlin, p. 03-2, Witkowski Z., Grzybek J, Płonka P. Effect o f air pollution on oak leaf biochemistry and herbivorous insects abundance in Niepołomice Forest. Ekologia (Bratisl.), Vol., no : 59 77, Witkowski Z., Langer M. Zagrożenie drzewostanów dębowych Puszczy Niepolomickiejprzez masowe pojawy zwójki zieloneczki Tortrix viridana L. (Lepidopłera, Tortricidae). Studia Nat. PAN A 4: 9-204, 978.

Podobne dokumenty

WYKORZYSTANIE PUŁAPEK KOŁNIERZOWYCH DO OCENY

WYKORZYSTANIE PUŁAPEK KOŁNIERZOWYCH DO OCENY ZAGĘSZCZENIA POPULACJI MIERNIKOWCOWATYCH (GEOMETRIDAE) W DRZEWOSTANACH DĘBOWYCH Badania finansowane przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych w latach 2013-2016