Danuta Radziszewska-Szczepaniak
|
|
- Wojciech Milewski
- 5 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Danuta Radziszewska-Szczepaniak Dobro wspólne w świecie narastających podziałów i nierówności utopia czy realizm? Czy w świecie gwałtownie narastających podziałów (politycznych, kulturowych, religijnych) i nierówności (społecznych, ekonomicznych, edukacyjnych) da się jeszcze interpretować politykę przez pryzmat dobra wspólnego? A może właśnie taka perspektywa jest dziś konieczna? Odpowiedź na te pytania musi być poprzedzona doprecyzowaniem znaczenia terminu dobro wspólne. Osnowę niniejszego wystąpienia stanowić będzie filozofia polityki M.A. Krąpca, zawarta w takich publikacjach, jak: O ludzką politykę 1, Suwerenność czyja?, Człowiek i prawo naturalne, Ludzka wolność i jej granice. Definiowanie wspólnego dobra podkreśla Krąpiec nie może dokonywać się niezależnie od sposobu rozumienia samego dobra. Musi być poprzedzone pytaniem o jego istotę. Już Arystoteles dostrzegł, że w naturze dobra leży bycie celem 2. W średniowieczu podjął i rozwinął ten wątek Tomasz z Akwinu 3. Krąpiec, kontynuując tradycję arystotelesowsko-tomistyczną uzupełnia ją analizą ludzkiego działania. Określa dobro jako cel działania, a mając świadomość wieloznaczności słowa cel, wyjaśnia, że chodzi o cel w znaczeniu: motyw, realna racja zaistnienia działania 4. Dobro-cel jawi się jako to, co człowieka porusza, pociąga, wyzwala jego aktywność. Bez tak scharakteryzowanego celumotywu fakt działania byłby zupełnie niezrozumiały. Dlaczego działam, skoro działać nie muszę? Żadne konkretne działanie nie zawiera w sobie konieczności. Jego wyłonienie wymaga, by w polu mojego poznania pojawił się taki czynnik, który okaże się na tyle atrakcyjny (dobry), by wzbudzić moje pragnienie, wytrącić z bierności. Inaczej mówiąc zaistnienie ludzkiego działania uwarunkowane jest pojawieniem się odpowiedniego motywucelu 5. Skoro natura dobra wyraża się w byciu celem, motywem, to dobrem wspólnym możemy nazwać jedynie wspólny cel, wspólny motyw, rację inicjującą każde ludzkie działanie, a przez to wspólną wszystkim ludziom. Wbrew licznym przekonaniom, że, wobec wielości i różnorodności ludzkich pragnień, sposobów widzenia rzeczywistości, pomysłów na życie, żaden wspólny cel-motyw nie może istnieć, Krąpiec wyraźnie stwierdza, że taki cel nie tylko istnieje, ale jest fundamentem, spoiwem każdej ludzkiej społeczności. 1 Książka wydana została również pod tytułem Człowiek i polityka. 2 Wszelka sztuka i wszelkie badanie, a podobnie też wszelkie zarówno działanie jak i postanowienie, zdają się zdążać do jakiegoś dobra i dlatego trafnie określono dobro jako cel wszelkiego dążenia. Arystoteles, Etyka nikomachejska, przeł. D. Gromska, Warszawa 1982, s. 3 (1094a). 3 Samo pojęcie dobra wskazuje na to, że jest celem. Czemu? Bo: Dobro oznacza to, czego wszyscy pożądają [i ku czemu dążą], a to właśnie znaczy tyle, co: być celem. ( ) dobro promieniuje, roznosi siebie, udzielając się innym, ale nie jako przyczyna sprawcza, tylko ( ) tak, jak cel pobudza do działania. Św. Tomasz z Akwinu, Summa Theologiae, I, q. 5, a. 4 c i ad 2. Przekład za: Św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna (1, 1-13), t. 1. O Bogu, przeł. i objaśnieniami zaopatrzył P. Bełch, Londyn 1975, s Cel może być rozumiany: 1. jako kres działania; 2. jako sama czynność, przez którą osiąga się dobro; 3. jako osoba, której to dobro jest przyporządkowane; 4. jako motyw (czynnik wyzwalający działanie). Zob. M.A. Krąpiec, Problematyka celu w wyjaśnianiu filozoficznym, w: Spór o cel. Problematyka celu i celowościowego wyjaśniania, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, P. Gondek, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2008, s Dobro i cel realnie są tym samym, ze względu jednak na różne funkcje formalne ujmujemy je różnymi pojęciami. Dobro ( ) ma możność wzbudzenia pożądania siebie, natomiast cel jest tym samym dobrem, o ile aktualnie pożądanie to realizuje. Tenże, Metafizyka, Lublin 1984, s Zob. również tenże, Problematyka celu, s
2 Podstawowe znaczenie dla uznania możliwości istnienia wspólnego celu-motywu ludzkich dążeń osobowych ma dostrzeżenie potencjalno-dynamicznej natury człowieka. W sensie praktycznym prawda ta ujawnia się w każdym działaniu, natomiast teoretyczne uzasadnienie znalazła w arystotelesowskiej metafizyce. Realnie istniejący człowiek z racji swojej przygodności, nie jest istotą doskonałą. Rodzi się, istnieje i działa jako byt spotencjalizowany, a więc nie gotowy, wykończony, a jedynie zdolny do rozwijania zawartych w nim możności, do kształtowania siebie. Dopiero poprzez własne rozumne i wolne działania realizuje się i doskonali. Człowiek całym sobą jest jak pisze Krąpiec przyporządkowany aktualizowaniu się swoich naturalnych potencjalności 6. To konieczne przyporządkowanie przejawia się w postaci istniejących w nim naturalnych inklinacji. Już stoicy, a za nimi prawnicy rzymscy (Ulpian) wyróżnili jako oczywiste trzy podstawowe skłonności natury ludzkiej: do zachowania własnego życia, do przekazania go potomstwu, do własnego rozwoju. Krąpiec, te trzy inklinacje ujmuje w następujący sposób: Jest więc skłonność do zachowania swej bytowości (swego istnienia) u wszystkich bytów istniejących podmiotowo (substancji). Jest skłonność wszystkich istot żyjących do przekazania życia i jego utrwalania w pokoleniach następnych. Jest wreszcie specyficzna dla człowieka inklinacja do rozwoju swego życia racjonalnego, osobowego 7. Będąc ludźmi pisze w innym miejscu jesteśmy na mocy natury przyporządkowani do wewnętrznego osobowego rozwoju 8, to znaczy do wzrostu tego, co w nas istotnie ludzkie zdolności poznania, miłości i twórczości. Człowiek, w sposób naturalny, dąży do doskonalenia siebie, do ubogacania własnego sposobu istnienia. To ubogacanie stanowi motyw uzasadniający zaistnienie prawdziwie ludzkiego działania, a w konsekwencji jest dla każdego człowieka jego rzeczywistym celem. I właśnie jako właściwy wszystkim ludziom, a więc wspólny cel, rozwój osobowy człowieka może być określony jako dobro wspólne. Wspólne nie w znaczeniu pewnej całości, którą między siebie dzielimy, ale w znaczeniu analogicznie rozumianego celu osobowego działania każdej osoby. Coraz pełniejsze (na miarę naturalnych potencjalności jednostki) realizowanie swych bytowych aspiracji w zakresie poznania, miłowania i wolnej autodeterminacji konstatuje Krąpiec jest tą «siłą atrakcyjną», tym dobrem, które jest racją bytu działania każdej ludzkiej osoby i w tym sensie tj. w sensie analogicznej tożsamości celu stanowi dobro wspólne 9. Aktualizacja ludzkich potencjalności jako cel-dobro każdego człowieka, a przez to celdobro wszystkich ludzi nie wyczerpuje jeszcze pojęcia dobra wspólnego. Drugim istotnym momentem jest fakt, że cel ten może być on osiągnięty tylko w społeczności osób, tylko wspólnie z innymi. Żadna z inklinacji ludzkiej natury nie da się zrealizować w samotności. Potrzebujemy innych, by przetrwać i by przekazać życie. Potrzebujemy ich również, by móc się rozwijać jako osoby doskonalić w sferze poznawczej i wolitywnej, i to w dwojakim aspekcie. Społeczność okazuje się niezbędna do tego, by wykształcić ludzką mowę, a przez mowę i społeczny kontakt, udoskonalić poznanie, wyzwolić ludzką miłość jako motor 6 Tenże, Suwerenność czyja?, Lublin 1996, s Tamże, s W przypadku człowieka wyraźnie ludzkie zabarwienie mają również dwa pierwsze typy inklinacji. Skłonność do zachowania własnego życia ujawnia się przecież nie tylko w dążeniu do biologicznego przetrwania, ale również w pragnieniu utrwalenia swojego istnienia poprzez działalność twórczą. Skłonność do przekazywania życia znajduje swój wyraz nie tylko w sferze seksualnej, ale również jako dziedzictwo intelektualne i przeżyciowe. Zob. tenże, Człowiek i prawo naturalne, Lublin 1993, s Tenże, Człowiek i polityka, Lublin 2007, s ( ) poprzez aktualizowanie swych potencjalności, poprzez ich realizowanie, stajemy się bytowo bogatsi i w ten sposób umacniamy się w ludzkim «być», czyli w ludzkim sposobie istnienia ( ). Tamże, s Tenże, Człowiek i prawo, s Jeśli ( ) istniejące w nas przyporządkowanie do dobra osobowego (aktualizacji naszych osobowych potencjalności intelektu i woli) znajdujemy w każdej osobie, to możemy to przyporządkowanie do dobra nazwać dobrem wspólnym, gdyż jest ono właśnie wszystkim nam wspólne. Tenże, Człowiek i, s
3 ludzkiego działania, a nadto umożliwić twórczość we wszystkich porządkach człowieczeństwa 10. Jest również konieczna, gdy chodzi o stworzenie warunków sprzyjających realizacji potencjalności osobowych ludzi i dostarczenie im odpowiednich narzędzi w postaci mechanizmów prawnych, społecznych, instytucjonalnych oraz środków materialnych. Środowisko społeczne, od rodziny po państwo i społeczność międzynarodową, stanowi zatem naturalny kontekst rozwoju człowieka. Bez niego czytamy człowiek nie mógłby rozwinąć swych potencjalności i udoskonalić swego ducha w aspekcie poznania, miłości, twórczości, gdyż zabrakłoby mu realnych warunków dla tego rozwoju 11. Dwa wskazane wyżej momenty: aktualizacja ludzkich potencjalności jako cel-dobro każdego człowieka, a przez to wspólny cel-dobro wszystkich ludzi oraz fakt, że ten cel może być on osiągnięty tylko w społeczności osób, warunkują rozumienie dobra wspólnego. Jest nim wszechstronny intelektualny, moralny, twórczy rozwój życia osobowego człowieka, realizowany przy współudziale innych 12. Wracając do tytułowego pytania traktowanie koncepcji dobra wspólnego jako naiwnego marzycielstwa lub niebezpiecznej utopii jest zwykle związane z błędnym rozumieniem pojęcia dobro wspólne. Błąd ten wynika przede wszystkim z: I. Odrzucenia przyczynowania celowego jako istoty dobra. Jedynie dobro wspólne ujęte finalistycznie jako ostateczna racja, motyw, cel każdego działania może być dobrem zarówno całej społeczności, jak i dobrem konkretnego człowieka. I to z dwóch powodów: po pierwsze nie antagonizuje, nie rodzi podziałów, nikogo nie wyklucza. W dobru wspólnym pojmowanym jako wszechstronny intelektualny, moralny, twórczy rozwój życia osobowego człowieka 13 mogą uczestniczyć wszyscy, co więcej uczestnictwo jednych nie dokonuje się kosztem innych. ( ) nikt nie traci na tym, że poszczególni ludzie stają się bardziej mądrzy, lepsi, bardziej twórczy; przeciwnie zaznacza Krąpiec wszyscy na tym zyskują, gdyż cała społeczność staje się doskonalsza doskonałością swych członków 14. Po drugie tak zdefiniowane dobro wspólne respektuje wyższość sfery osobowej wobec rzeczywistości społecznej. ( ) pojawia się przed człowiekiem-osobą jako jego»własne«, osobowe dobro, ujmowalne przez rozum 15. Nie jest jedynie narzucone, nakazane przez społeczność. Rozpoznane przez człowieka, ma moc jak pisze Krąpiec wiązania go (zobowiązywania) od wewnątrz. Dobro wspólne pojęte nie jako właściwy każdemu człowiekowi cel rozwój osobowy, ale jak pisze Krąpiec wspólnotowo, jako pewna całość, ogół, w którym poszczególne jednostki mają swój udział, swoją część, nieuchronnie prowadzi do konfliktów. Zwykle bowiem udział jednego człowieka czy grupy osób w tej całości, pomniejsza udział innych. Ujęcie wspólnotowe godzi również w naturalną wyższość osoby bytu samego w sobie (substancjalnego) nad społecznością, która ma jedynie 10 Tamże, s. 44. Człowiek rodzi się jako byt przyporządkowany do rozwoju osobowego w porządku uzyskiwania prawdy przez poznanie i realizowanie dobra w swym postępowaniu. A ku temu jest konieczny drugi człowiek i wspólnota, która umożliwia nauczenie się mowy, nauczenie się poznawania i prawego działania. Tenże, Ludzka wolność i jej granice, Lublin 2008, Tenże, Człowiek i, s Tenże, Suwerenność, s Tamże. 14 Tenże, Człowiek w kulturze, Warszawa 1990, s ( ) nikt nie traci przeciwnie, wszyscy zyskują na tym, że ja i poszczególni ludzie stają się mądrzejsi, moralnie lepsi, bardziej twórczy; cała społeczność bogaci się bogactwem osobowym swych członków. I tylko rozwój osobowy może stanowić rację istnienia społeczności, gdyż jest on rzeczywiście dobrem, które realizuje się w ludziach i poprzez ludzi ( ). Tenże, Dobro wspólne i zagrożenie alienacją, w: U źródeł tożsamości kultury europejskiej, red. T. Rakowski, Lublin 1994, s Tenże, Człowiek i prawo, s Nakaz narzucony tylko»od zewnątrz«, nierozumiany ani ukochany»od wewnątrz«, jest przemocą moralną. Tamże. Zob. też tenże, Człowiek, s
4 charakter relacyjny, a więc niesamodzielny, przypadłościowy. Eliminacja z zakresu pojęcia dobra wspólnego motywacji związanych z własnym rozwojem osobowym na rzecz troski o wspólne mienie i konieczności podporządkowania się społecznym ustaleniom pod groźbą użycia siły, oznacza sprowadzenie człowieka do roli narzędzia, którym organizm społeczny może się posłużyć. Gdyby ( ) pisze Krąpiec wspólne dobro było tylko zespołem dóbr materialnych i środków dla urządzenia sobie łatwiejszego, wygodniejszego życia, a nie miało na celu dóbr osobowych człowieka, to przez to samo czyniłoby człowieka tylko jakimś ułamkowym egzemplarzem ogółu czy kolektywu, wyższego i bytowo bardziej doskonałego niż sam człowiek 16. Realizacja dobra wspólnego wymaga oczywiście odpowiednich narzędzi (określa się je jako dobro wspólne przedmiotowe, instrumentalne) właściwych mechanizmów prawnych, społecznych, instytucjonalnych oraz środków materialnych. W związku z ograniczoną ich ilością, między dobrem wspólnym osobowym a dobrem wspólnym instrumentalnym istnieje wyraźne napięcie, a co za tym idzie rysuje się konieczność wypracowania zasad sprawiedliwego podziału tych środków. Poważne trudności, jakie na tym tle powstają skłaniają do weryfikowania założeń różnych systemów prawnospołeczno-ekonomicznych i poszukiwania jak najlepszych rozwiązań. Żadne z nich jednak nie może łamać zasady podporządkowania narzędzi celowi. Właściwe ujęcie relacji między dobrem wspólnym osobowym a dobrem wspólnym instrumentalnym wymaga dostrzeżenia tego, że osobowa doskonałość człowieka stanowi cel społeczności, a sfera prawno-gospodarcza to zespół środków wprzężonych w realizację tego celu. W stosunku do WSPÓLNEGO DOBRA, jako osobowego celu podstawową alienacją będącą źródłem wszelkich innych typów zwyrodnień społecznych jest pisze Krąpiec odwrócenie relacji środków i celu 17. W innym miejscu czytamy: Odwrócenie relacji celu do środków jest głównym złem społeczno-ustrojowym naszych czasów 18. Położenie akcentu na warunki, urządzenia i instytucje, uznanie, że one właśnie stanowią istotę wspólnego dobra, może w konsekwencji prowadzić do zagubienia instrumentalnego (jedynie!) charakteru owych warunków, urządzeń i instytucji. II. Błędnego rozumienia bytu społecznego. W sensie metafizycznym społeczeństwo nie jest rzeczywistością samoistną. Stanowi zespół ludzi powiązanych relacjami 19. Relacje konstytuujące społeczeństwo różnią się jednak od więzi łączących części z całością. Te bowiem zakładają całkowitą zależność i podporządkowanie elementów składowych dobru całości. Część istnieje i funkcjonuje tylko ze względu na całość. Istnienie i działanie ręki ma swoje uzasadnienie tylko w istnieniu i działaniu całego organizmu. Gdybyśmy tak właśnie pojęli relacje tworzące społeczeństwo, trzeba by uznać, że jednostki wchodzące w jego skład same w sobie nie mają żadnej wartości, że ich znaczenie wyczerpuje się w funkcji służenia społeczeństwu jako rzeczywistości nadrzędnej. Konsekwentnie trzeba by również przyjąć, że dobro wspólne oznacza dobro 16 M.A. Krąpiec, Człowiek, s. 112; zob. tenże, Ludzka wolność, s A.E. Szołtysek dostrzega w pracy Krąpca program oryginalnej formuły ustroju państwa dobra wspólnego, którego realizacja ( ) czy jest możliwe na przełomie XX i XXI wieku urealnienia filozoficznej wizji państwa wspólnego dobra na mapie Europy? wymaga nowej formuły edukacyjnej osadzonej w prawach naturalnych i zakładającej radykalne wzięcie w nawias teorii wychowania oraz teorii nauczania, wyprowadzonych z prawa pozytywnego, pozytywistycznej lub postpozytywistycznej wizji człowieka i wspólnoty, wszelkich odmian materializmu historycznego oraz ateistycznego scjentyzmu. A.E. Szołtysek, Recenzja: Mieczysław A. Krąpiec: O ludzką politykę!, Wydawnictwo Tolek, Katowice 1993, ss. 304, Ruch Filozoficzny 1994, t. 51, nr 3 4, s. 395, M.A. Krąpiec, Dobro wspólne, s Tenże, Człowiek i, s Tenże, Człowiek i prawo, s
5 społecznej całości, a to, co jednostkowe powinno mu być bezwarunkowo podporządkowane. Takie koncepcje niejednokrotnie pojawiały się w dziejach filozofii i zwykle rodziły dramatyczne skutki w postaci różnego typu totalitaryzmów. Społeczeństwo podkreśla Krąpiec konstytuują relacje pomiędzy całościami. Jeśli pisze byt społeczny jest zbiorem ludzi osób to można go pojąć tylko jako jedność relacji pomiędzy osobami 20, samodzielnie istniejącymi bytami rozumnymi i wolnymi. Człowiek będąc osobą jest bytowo mocniejszy aniżeli wszelkie społeczności. Społeczność w stosunku do człowieka nie jest rzeczywistością wyższą, pełniejszą. Istnieje poprzez realnych ludzi i ze względu na nich. Jedynym powodem organizowania się ludzi w różnego typu społeczności jest potencjalność ludzkiego bytu i, będąca wynikiem tego stanu, konieczność aktualizowania własnych możności. Społeczność ( ) pisze Krąpiec jest zbiorem «więzią» kategorialnych relacji, wiążących ludzkie osoby tak, by mogły one rozwinąć swoją spotencjalizowaną osobowość możliwie najbardziej wszechstronnie (nie każda jednostka we wszystkich aspektach, ale różne jednostki w różnych aspektach) celem spełnienia się dobra wspólnego dla każdej osoby 21. III. Niedostrzeżenia, że wspólność dobra-celu trzeba rozumieć analogicznie, a nie jednoznacznie lub wieloznacznie 22. Analogia oznacza podobieństwo pomiędzy tym, co zasadniczo różne, a tylko w niektórych aspektach podobne 23. Mamy tu do czynienia z analogią proporcjonalności ogólnej, w której równość (podobieństwo) dotyczy jedynie relacji analogatów (poszczególnych osób, z całą ich wyjątkowością, oryginalnością) do analogonu (własnego, indywidualnego rozwoju). Jak ma się X do swojego rozwoju osobowego, tak ma się Y do własnego rozwoju osobowego, tak ma się Z do własnego rozwoju osobowego itd. Albo: tak jak dla X celem (dobrem) jest własny rozwój osobowy tak dla Y celem (dobrem) jest własny rozwój osobowy itd. Inaczej mówiąc wszyscy Będąc ludźmi jesteśmy na mocy natury przyporządkowani do wewnętrznego osobowego rozwoju 24. To przyporządkowanie stanowi element podobieństwa, o różności przesądza fakt, że rozwój osobowy w każdym konkretnym ludzkim przypadku dokonuje się w szczególny sposób. Analogicznie wspólny cel-dobro, będący konsekwencją potencjalności ludzkiej natury, nie oznacza jednego modelu osobowej doskonałości, ale zawiera w sobie ogromną różnorodność działań, z całą ich niepowtarzalnością, swoistością, odrębnością. Realizm koncepcji dobra wspólnego jako wszechstronnego rozwoju życia osobowego człowieka ujawnia się, gdy dostrzegamy, że: stanowi ono konsekwencję odczytania potencjalności ludzkiej natury, a nie aprioryczną kategorię; musi być rozumiane analogiczne; wyznacza cel polityki: ( ) w sensie pierwotnym i zasadniczym ( ) polityką byłoby dobieranie właściwych (realnych i realnie możliwych!) środków dla celu, jakim jest 20 Tamże. 21 Tamże, s Przeciwieństwem ( ) analogii poznania (orzekania) jest jednoznaczność (gdzie nazwa ma tylko jeden desygnat, np.: nazwa «stolica Polski»), a także wieloznaczność (gdzie nazwa ma wiele różnych desygnatów, np. nazwa «zamek»). Tenże, Analogia, [w:] Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 1, Lublin 2000, s Zob. tenże, Teoria analogii bytu, Lublin 1993, s Tenże, Człowiek i, s
6 wspólne dobro 25 ; nie dostarcza jednak gotowych modeli życia społecznopolitycznego 26 ; wiążąc sferę polityki z prawdą o człowieku, dostarcza kryterium wartościowania działań i teorii politycznych, społecznych, ekonomicznych, prawnych itp. Właściwe są te, które eliminując niszczące podziały, nierówność szans czy nierówny udział w podziale dóbr, sprzyjają rozwojowi osobowemu. Nie zawsze jednak łatwo jest dostrzec i ocenić czy prawa wydawane przez jakąś społeczność umożliwiają osiągnięcie dobra wspólnego czy raczej je ograniczają lub wręcz uniemożliwiają. Szczególnie ten drugi aspekt może okazać się trudny do określenia. Przykładem zastosowania kryterium dobra wspólnego w procesie stanowienia prawa może być konstytucyjny test dobra wspólnego zaproponowany przez Marka Piechowiaka w pracy Dobro wspólne jako fundament polskiego porządku konstytucyjnego 27. Składa się z sześciu głównych pytań i adresowany jest przede wszystkim do negatywnego prawodawcy Trybunału Konstytucyjnego. Odpowiedzi na pytania testowe mają umożliwić stwierdzenie czy oceniana regulacja prawna przyczynia się do realizacji dobra wspólnego czy też nie. Aby uznać, że coś jest dobrem wspólnym, trzeba twierdząco odpowiedzieć na każde z tych pytań 28. Konstytucyjny test dobra wspólnego: 1. Test celu czy warunki życia kształtowane daną regulacją tworzą warunki rozwoju jednostek lub tworzonych przez nie społeczności? 2. Test społeczny czy warunki życia kształtowane daną regulacją są warunkami o charakterze społecznym? 3. Test sumy czy warunki życia kształtowane daną regulacją są elementem sumy warunków sprzyjających rozwojowi wszystkich podmiotów tworzących wspólnotę polityczną, czy są elementem pewnej całości? a. Test koherencji czy i na ile tworzone warunki życia społecznego mogą być realizowane wraz z innymi? b. Test proporcjonalności czy tworzone warunki nie naruszają proporcjonalnej równości w możliwości korzystania ze wspólnych zasobów? 4. Test dynamiczności czy suma warunków życia społecznego współkształtowanych daną regulacją pozwala członkom wspólnoty politycznej rozwijać się łatwiej i pełniej, niż suma warunków życia społecznego, które zachodziłyby niezależnie od tej regulacji? 5. Test konieczności czy konieczne jest tworzenie danych warunków przez działanie państwa? 6. Test partycypacji czy oceniane rozstrzygnięcie jest rezultatem procedur zapewniających wszystkim obywatelom, jako gospodarzom własnego państwa, udział, pośredni lub bezpośredni, w kierowaniu sprawami publicznymi? 25 Tenże, Suwerenność, s Realne i naprawdę skuteczne modele mogą się zrodzić jedynie w ramach różnych historycznych sytuacji, dzięki wysiłkowi tych wszystkich, którzy w sposób odpowiedzialny podejmują konkretne problemy we wszystkich ich aspektach społecznych, gospodarczych, politycznych i kulturalnych zazębiających się ze sobą. Jan Paweł II, Centesimus annus Zob. M. Piechowiak, Dobro wspólne jako fundament polskiego porządku konstytucyjnego, Warszawa 2012, s Tamże, s
Etyka problem dobra i zła
Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem
Bardziej szczegółowoRADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA
RADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA TOMASZ A RADOŚĆ Radość - pełnia i kres uczuć, w której dokonuje się spełnienie wszystkich pragnień
Bardziej szczegółowoI Z A B E L L A A N D R Z E J U K
I Z A B E L L A A N D R Z E J U K bo bez przyjaciół nikt nie mógłby pragnąć żyć, chociażby posiadał wszystkie inne dobra; wszak i ci, którzy mają bogactwa, stanowisko i władzę, zdają się najbardziej potrzebować
Bardziej szczegółowoPrzyjaźń jako relacja społeczna w filozofii Platona i Arystotelesa. Artur Andrzejuk
w filozofii Platona i Arystotelesa Artur Andrzejuk Plan Greckie pojęcie przyjaźni philia. Idealistyczna koncepcja przyjaźni u Platona. Polityczna rola platońskiej przyjaźni. Arystotelesowska koncepcja
Bardziej szczegółowoProfesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób
Bardziej szczegółowoZasady życia społecznego. Katolicka Nauka Społeczna
Zasady życia społecznego Katolicka Nauka Społeczna 1. Wolność w sferze ekonomicznej Wolny rynek jest niezbędnym narzędziem w ekonomii jednak nie wszystkie dobra mogą podlegać jego regulacjom nie wszystkie
Bardziej szczegółowoKoncepcja religii w tomizmie konsekwentnym. Mieczysław Gogacz
Koncepcja religii w tomizmie konsekwentnym Mieczysław Gogacz Teoria relacji osobowych - punkt wyjścia osoba jako byt posiada doskonalsze osobowe istnienie u bytów osobowych z racji ich doskonałości inaczej
Bardziej szczegółowoA Marek Piechowiak FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony
A 345459 Marek Piechowiak V FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony Lublin 1999 Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego SPIS TREŚCI WSTĘP 1. Wstępna
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych
Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych 2 Podział dyscyplin filozoficznych Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych:
Bardziej szczegółowoFilozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje
Filozofia człowieka Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Spotkanie źródłem poznania i nauk POZNAWANIE 2 Jedność doświadczenia filozoficznego Filozofia nauką o zasadach ( principia) Do wiedzy o
Bardziej szczegółowoosobiste zaangażowanie, czysto subiektywna ludzka zdolność intuicja, jako warunek wewnętrznego doświadczenia wartości.
1. Czy wartości - choć nie mieszczą się w obiektywistycznej wizji świata - są jedynie subiektywną reakcją czy oceną podmiotu? Podmiot substancja, centrum wiedzy, działania, decyzji i wyborów. Filozofowie
Bardziej szczegółowoKLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII
KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII Różnice w koncepcjach religii człowiek Bóg człowiek doświadcza Boga człowiek doświadcza Boga i odnosi się do Niego nie za bardzo wiadomo, czy jakiś przedmiot istnieje można
Bardziej szczegółowoFilozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa
Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Podział nauk Arystoteles podzielił wszystkie dyscypliny wiedzy na trzy grupy:
Bardziej szczegółowoPrzewodnik. Do egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu)
Przewodnik Do egzaminu z Filozofii Człowieka Kierunek Filozofia semestr III opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Warszawa 2004 Treści
Bardziej szczegółowoFilozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa
Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2011-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Różnice w metodzie uprawiania nauki Krytyka platońskiej teorii idei Podział
Bardziej szczegółowoEtyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Bardziej szczegółowoWykład 4: Etyka w Akademii Krakowskiej Dr Magdalena Płotka
Wykład 4: Etyka w Akademii Krakowskiej Dr Magdalena Płotka E-mail: magdalenaplotka@gmail.com Dwa rodzaje etyki w Krakowie Burydanowska: Burydan podkreślał wagę ideału wychowawczego etyki Burydan oddzielał
Bardziej szczegółowoRozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II
Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania
Bardziej szczegółowoSylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu
Sylabus Nazwa Przedmiotu: Teoria bytu (ontologia) Typ przedmiotu: obligatoryjny Poziom przedmiotu: zaawansowany rok studiów, semestr: I rok, semestr II; II rok, semestr I (studia filozoficzne I stopnia)
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYCZNE RYSY FILOZOFII POLITYKI MIECZYSŁAWA A. KRĄPCA
Przegląd Tomistyczny, t. XXI (2015), s. 525 537 ISSN 0860-0015 Danuta Radziszewska-Szczepaniak Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Nauk Społecznych CHARAKTERYSTYCZNE RYSY FILOZOFII POLITYKI
Bardziej szczegółowoPrzewodnik. Do wykładów i egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu)
Przewodnik Do wykładów i egzaminu z Filozofii Człowieka Kierunek Filozofia semestr III opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Warszawa
Bardziej szczegółowoMieczysław Gogacz. Przedmowa
1 Mieczysław Gogacz Przedmowa Książka jest prezentacją krótkich opracowań poglądów i przytoczonych tekstów św. Tomasza z Akwinu. Poglądy są ułożone w zespoły nauk filozoficznych, wyjaśniających, kim jest
Bardziej szczegółowoAby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo".
Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo". W ujęciu przedmiotowym rozumiane jest ono jako system norm prawnych, czyli ogólnych, które powstały w związku
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wartości w wychowaniu prof. Ewa Chmielecka Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 20 października 2009 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTETDZIECIECY.PL O czym
Bardziej szczegółowoTolerancja (łac. tolerantia - "cierpliwa wytrwałość ) termin stosowany w socjologii, badaniach nad kulturą i religią. W sensie najbardziej ogólnym
TOLERANCJA Tolerancja (łac. tolerantia - "cierpliwa wytrwałość ) termin stosowany w socjologii, badaniach nad kulturą i religią. W sensie najbardziej ogólnym oznacza on postawę wykluczającą dyskryminację
Bardziej szczegółowo1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:
Bardziej szczegółowoFilozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.
2010-10-01 Plan wykładu 1 Czym jest filozofia Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady 3 Metafizyka Ontologia Epistemologia
Bardziej szczegółowoFILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA
Andrzej Marek Nowik FILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA Publikacja Mądrość buduje państwo 1 stanowi istotny punkt w rozwoju filozoficznej koncepcji narodu i państwa
Bardziej szczegółowoOsoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk
Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki Izabella Andrzejuk Plan wystąpienia 1. Człowiek jako osoba 1. Relacje osobowe 2. Istota wychowania 1. Znaczenie relacji osobowych w wychowaniu 3. Pedagogika, filozofia
Bardziej szczegółowoPanorama etyki tomistycznej
Panorama współczesnej etyki tomistycznej w Polsce Artur Andrzejuk Ramy organizacyjne organizacyjne 1946 - Wydział Filozoficzny KUL J. Keller, W. Bednarski, K. Wojtyła, T. Styczeń, A. Szostek. J. Gałkowski,
Bardziej szczegółowoOdpowiedzialne rodzicielstwo. Strumienie, 20 XI 2010 r.
Odpowiedzialne rodzicielstwo Strumienie, 20 XI 2010 r. Płodność miłości małżeńskiej (1) Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię» (Rdz 1, 26-18)
Bardziej szczegółowoKilka słów o tomizmie konsekwentnym, jego historii i głównych założeniach rozmowa z Panem Profesorem Mieczysławem Gogaczem
Warszawa, 9 stycznia 2005 roku Kilka słów o tomizmie konsekwentnym, jego historii i głównych założeniach rozmowa z Panem Profesorem Mieczysławem Gogaczem - Tematem mojej pracy magisterskiej jest stosunek
Bardziej szczegółowoHugo Grotius ( ) Franciszek Suarez ( ) Samuel Pufendorf ( )
Hugo Grotius (1583-1645) Franciszek Suarez (1548-1617) Samuel Pufendorf (1632-1694) Tomistyczna koncepcja prawa jako rozumnego urządzenia świata (Hugo Grotius) Woluntarystyczna wizja prawa, którego źródłem
Bardziej szczegółowoCZŁOWIEK JEST ISTOTĄ SPOŁECZNĄ, TEN ZAŚ, KTO NIE ŻYJE W SPOŁECZEŃSTWIE JEST BESTIĄ ALBO BOGIEM Arystoteles
CZŁOWIEK JEST ISTOTĄ SPOŁECZNĄ, TEN ZAŚ, KTO NIE ŻYJE W SPOŁECZEŃSTWIE JEST BESTIĄ ALBO BOGIEM Arystoteles Czy można żyć poza społeczeństwem? To, co przynosimy na świat z naszego ewolucyjnego dziedzictwa,
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16
SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... 5 P r z e d m o w a do d r u g i e g o w y d a n i a... 7 P r z e d m o w a do t r z e c i e g o w y d a n i a... 9 P r z e d m o w a do c z w a r t e g o w y d a n i a...
Bardziej szczegółowoESTETYKA FILOZOFICZNA
3 GÜNTHER PÖLTNER ESTETYKA FILOZOFICZNA Tłumaczenie Juliusz Zychowicz Wydawnictwo WAM Kraków 2011 5 SPIS TREŚCI Przedmowa 9 1 Problem określenia przedmiotu estetyki filozoficznej 11 1.1 Potoczne określenie
Bardziej szczegółowoFilozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk
Filozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk Doświadczenie mistyczne w filozofii i teologii Wydaje się, iż ujęcie doświadczenia mistycznego zarazem
Bardziej szczegółowoCzy możemy coś powiedzieć o istocie Boga?
Przymioty Boga Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga? dowody na istnienie Boga ustaliły, że On jest, ale czy poza wiedzą o Jego istnieniu możemy coś wiedzieć o Jego istocie? Św. Tomasz twierdzi, że
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia - studia pierwszego stopnia na kierunku administracja :
Efekty kształcenia - studia pierwszego stopnia na administracja : Symbol Kr1_W01 Kr1_W02 Kr1_W03 WIEDZA Ma podstawową wiedzę o państwie, administracji i jej miejscu w obszarze nauk społecznych, w dziedzinie
Bardziej szczegółowoWartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.
Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość.
Bardziej szczegółowoImmanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z
Bardziej szczegółowoOPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI T O M 8 T E X T U S E T S T U D I A 1987 SUBSYSTENCJA I OSOBA WEDŁUG ŚW. TOMASZA Z AKWINU REDAKTOR TOMU: MIECZYSŁAW GOGACZ A K A D E M I A T E O L O G I I K A T O L I C K
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA INTEGRALNA KIERUNKIEM ZMIAN ZAPOBIEGANIA UZALEŻNIENIOM
PROFILAKTYKA INTEGRALNA KIERUNKIEM ZMIAN ZAPOBIEGANIA UZALEŻNIENIOM dr Piotr Owczarek Prezes FSL Na podstawie : M. Dziewiecki, Nowoczesna profilaktyka uzależnień, Kielce 2005 r. MOŻE WRESZCIE SOBIE UZMYSŁOWISZ,
Bardziej szczegółowoCzy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN
Czy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN z.szawarski@uw.edu.pl 26.VI.2013 Dwa rodzaje sporów Spór teoretyczny Nauka Filozofia
Bardziej szczegółowoŁÓDŹ WŁĄCZA POLITYKA SPOŁECZNA dla Miasta Łodzi. dla Miasta Łodzi. dokument w trakcie uchwalania
ŁÓDŹ WŁĄCZA POLITYKA SPOŁECZNA 2020+ SPOŁECZNA dla Miasta Łodzi 2020+ dla Miasta Łodzi dokument w trakcie uchwalania WPROWADZENIE: Polityka Społeczna 2020+ dla Miasta Łodzi to dokument nowego typu, który
Bardziej szczegółowoAndrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii
Andrzej L. Zachariasz ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2004 Opiniowali Prof. zw. dr hab. KAROL BAL Prof. dr hab.
Bardziej szczegółowoZADANIA EDUKACJI ELEMENTARNEJ
ZADANIA EDUKACJI ELEMENTARNEJ 1. Wspieranie dziecka w poznawaniu oraz wykorzystywaniu własnego potencjału rozwojowego i budowaniu pozytywnego obrazu własnego ja. 2. Tworzenie warunków umożliwiających dziecku
Bardziej szczegółowoEtyka personalistyczna wobec kwestii nierówności
Etyka personalistyczna wobec kwestii nierówności W każdej społeczności ludzkiej istnieją różnice, wynikające z natury człowieka. Jeden jest zdolniejszy inny mniej zdolny, jeden rodzi się w bogatej rodzinie,
Bardziej szczegółowoTeoria potencjalności (capabilities approach)
Teoria potencjalności (capabilities approach) 1987-1993: współpraca z Amartyą Senem w WIDER w Helsinkach Zdolności wewnętrzne własności człowieka, które przy odpowiednim jego funkcjonowaniu w ramach właściwych
Bardziej szczegółowoARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych
ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co
Bardziej szczegółowoPOCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ
POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ Wstęp Żyjemy w świecie wielkich procesów integracji i globalizacji. Z samej swojej istoty są to procesy pozytywne pozwalające wspólnie
Bardziej szczegółowoUstrojowe zasady demokratycznego państwa prawa
A 363459 Bronisław Jastrzębski Ustrojowe zasady demokratycznego państwa prawa Dylematy i mity Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego Olsztyn 2002 Spis treści Od autora 10 Przedmowa 11 I. OGÓLNE
Bardziej szczegółowoProblem nierozerwalności zagadnienia polityki i etyki w starożytnej Grecji. przyjaźń i polityka 2
Izabella Andrzejuk Rozumienie philia w starożytnym świecie greckim Odnosi się do osób indywidualnych, ale dotyczy także spraw społecznych (dziedzina moralności i polityki) Problem nierozerwalności zagadnienia
Bardziej szczegółowoBUDOWANIE ZAUFANIA I DOBRA WSPÓLNEGO W ŚRODOWISKU LOKALNYM
BUDOWANIE ZAUFANIA I DOBRA WSPÓLNEGO W ŚRODOWISKU LOKALNYM 15/05/2018 PREZENTUJE: Renata Dobrzyńska PROWADZI: Małgorzata Makowska E-MOCNI: CYFROWE UMIEJĘTNOŚCI, REALNE KORZYŚCI PARTNERZY Renata Dobrzyńska
Bardziej szczegółowoPojęcie rozwoju w ekonomii. dr Tomasz Poskrobko
Pojęcie rozwoju w ekonomii dr Tomasz Poskrobko Czym jest rozwój? Jak podaje Słownik Języka Polskiego PWN, rozwój to proces przechodzenia do stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym względem doskonalszych.
Bardziej szczegółowoCzłowiek rzecz czy osoba
U r s z u l a W o l s k a Człowiek rzecz czy osoba? filozoficzne ujęcie człowieka jako osoby terapią dla zagubionych w płynnej ponowoczesności WYDAWNICTWO von borowiecky Radzymin 2017 3 Człowiek rzecz
Bardziej szczegółowoOPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI T O M 4 T E X T U S E T S T U D I A 1 9 82 AWICENNA I ŚREDNIOWIECZNA FILOZOFIA ARABSKA (Wydanie drugie - 1983) REDAKCJA TOMU: MIECZYSŁAW GOGACZ A K A D E M I A T E O L O
Bardziej szczegółowoSUBSTANCJA ISTOTA NATURA
SUBSTANCJA ISTOTA NATURA (gr. [ousía] [to ti en éinai] [physis]; łac. substantia essentia natura) aspekty charakteryzujące realnie istniejący byt jako podmiot dla swych właściwości (substancja) i przedmiot
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii
Bardziej szczegółowoCzym jest, jeśli istnieje, wspólnota semantyczna w biznesie, prawie,etyce?
KONFERENCJI BIZNES - PRAWO - ETYKA Warszawa, 10 grudnia 2008 r. Czym jest, jeśli istnieje, wspólnota semantyczna w biznesie, prawie,etyce? mgr Mroczkiewicz Paweł Uniwersytet Opolski KONFERENCJI BIZNES
Bardziej szczegółowoKarta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów)
Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów) studia pierwszego stopnia Rok: I Przedmiot: Filozofia Philosophy Semestr: I Rodzaje zajęć i liczba godzin: Studia stacjonarne Studia
Bardziej szczegółowoPedagogika współczesna
Pedagogika współczesna Sebastian Bakuła Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Struktura wykładu Wprowadzenie Pedagogika jako nauka: przedmiot, metody
Bardziej szczegółowoPEF Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
KONIECZNOŚĆ (gr. [ananke], [to anankáion], łac. necessitas) stany bytowe oraz pochodne od nich logiczne stany poznawcze wyrażone w sądach. Problematyka k. ujawniła się przy okazji omawiania warunków wartościowego
Bardziej szczegółowoSpis treści Wybór antropologii filozoficznej Antropologia przyrodnicza i antropologia kulturowa... 31
Wykaz skrótów... Bibliografia... XI XIII Część I. Prawo jako porządek budowany na antropologii Wprowadzenie... 1 Rozdział I. Prawo i antropologia... 17 1. Homo iuridicus... 17 1.1. Porządek prawny a obraz
Bardziej szczegółowoPsychopedagogika twórczości
Psychopedagogika twórczości Dziecko rodzi się wszechstronnie uzdolnione, z pełną możliwością rozwoju we wszystkich kierunkach, potencjalną wybitną inteligencją i zadatkami na rozwijanie wielkiej twórczości
Bardziej szczegółowoDanuta Radziszewska-Szczepaniak Polityka jako roztropna realizacja dobra wspólnego : ujęcie Mieczysława Alberta Krąpca. Studia Elbląskie 15,
Danuta Radziszewska-Szczepaniak Polityka jako roztropna realizacja dobra wspólnego : ujęcie Mieczysława Alberta Krąpca Studia Elbląskie 15, 315-331 2014 Danuta RADZISZEWSKA-SZCZEPANIAK* Studia Elbląskie
Bardziej szczegółowoWiedza o społeczeństwie Szkoła podstawowa
Wiedza o społeczeństwie Szkoła podstawowa Podstawowe założenia, filozofia zmiany i kierunki działania Autorzy: Piotr Załęski, Barbara Freier-Pniok, Janusz Korzeniowski, Łukasz Zamęcki Założenia realizacji
Bardziej szczegółowoBaruch Spinoza ( )
Baruch Spinoza (1632-1677) Dla jednych: najszlachetniejszy i najbardziej godny miłości z wielkich filozofów (B. Russell). Dla innych: Największy heretyk XVII wieku. Obrońca diabła. Duchowy sabotaŝysta.
Bardziej szczegółowoOlga Łodyga Praca jako dziedzina działań człowieka
Olga Łodyga Praca jako dziedzina działań człowieka Prace Naukowe. Pedagogika 8-9-10, 159-163 1999-2000-2001 Olga Łodyga (Częstochowa) Praca jako dziedzina działań człowieka Wprowadzenie W artykule autorka
Bardziej szczegółowoZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W KLESZCZOWIE. Liceum Ogólnokształcące Technikum Nowoczesnych Technologii PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA ETYKA
ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W KLESZCZOWIE Liceum Ogólnokształcące Technikum Nowoczesnych Technologii PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA ETYKA Realizowany przez nauczyciela etyki: Mgr Ewę Szczepaniak-Sieradzką
Bardziej szczegółowo2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14).
Miłość jest cnotą teologalną, dzięki której miłujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a naszych bliźnich jak siebie samych ze względu na miłość Boga. 1. "Bóg jest miłością" (1 J 4, 8. 16): miłość jest
Bardziej szczegółowoCzym jest nauka? Tomasz Poskrobko. Metodyka pracy naukowej
Czym jest nauka? Tomasz Poskrobko Metodyka pracy naukowej Nauka Kultura Poznanie naukowe Czynności wykonywane przez naukowców Zbiór czynności które należy przyswoić Nauka Kultura Poznanie naukowe Czynności
Bardziej szczegółowoKIERUNEK SOCJOLOGIA. Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia
KIERUNEK SOCJOLOGIA Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia 1. Podstawowe paradygmaty współczesnej socjologii K_W25 Posiada pogłębioną wiedzę na temat
Bardziej szczegółowoTomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta. Pisma Humanistyczne 3,
Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta Pisma Humanistyczne 3, 137-143 2001 Tomasz D reinert ZAGADNIENIE RZECZY SAMEJ W SOBIE W TRANSCENDENTALIZMIE IMMANUELA
Bardziej szczegółowoAdministracja a prawo
Administracja a prawo Administracja a prawo PAŃSTWO PRAWNE A PAŃSTWO POLICYJNE. DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE Państwo prawne a państwo policyjne Dawniej (np. w tzw. państwach policyjnych - choćby w monarchiach
Bardziej szczegółowoZagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii.
Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. historiozofia DZIEJÓW FILOZOFIA nauka filozoficzna o ostatecznych czynnikach sprawczych, istocie i sensie ludzkich dziejów jako całości, zw. także
Bardziej szczegółowoposiada podstawową wiedzę o instytucjonalnych uwarunkowaniach polityki społecznej.
Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie
Bardziej szczegółowoTEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW.
TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW. TOMASZA 399 0 1274 2012 PLAN PRACY I. Etyka Sokratesa II. System
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania przez ucznia śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych. z przedmiotu etyka
Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania przez ucznia śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z przedmiotu etyka Klasa 5, rok szkolny 2017/2018 dr Grzegorz Rostkowski Odniesienia do podstawy
Bardziej szczegółowoEfektywność pomocy udzielanej uczniom o specjalnych potrzebach edukacyjnych osiągana poprzez rozwiązania systemowe
Efektywność pomocy udzielanej uczniom o specjalnych potrzebach edukacyjnych osiągana poprzez rozwiązania systemowe Liliana Zientecka Warszawa, 23 maja 2014 r. 1 Rzeczywiste a nie deklaratywne włączenie
Bardziej szczegółowoWstęp Komentarze jako metoda wyjaśniania oraz interpretacji w średniowieczu Komentarz Akwinaty do Etyki nikomachejskiej krótka prezentacja Próba
Izabella Andrzejuk Wstęp Komentarze jako metoda wyjaśniania oraz interpretacji w średniowieczu Komentarz Akwinaty do Etyki nikomachejskiej krótka prezentacja Próba analizy fragmentu Komentarza według reguł
Bardziej szczegółowoPojęcie interesu Interes jest relacją pomiędzy: Ocena ta może mieć charakter: A. subiektywny; B. obiektywny.
Pojęcie interesu Interes jest relacją pomiędzy: - Istniejącym obiektywnie stanem technicznym; - a oceną jakiegoś podmiotu. Ocena ta może mieć charakter: A. subiektywny; B. obiektywny. Ocena ta może mieć
Bardziej szczegółowoCZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła
CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE Beata Pituła Kłopoty z kulturą Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura Johann Gottfried Herder, Myśli o filozofii dziejów, przeł. J. Gałecki, Warszawa 1952,
Bardziej szczegółowoWola PEF Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 1
WOLA (gr. [boúlesis], [proáiresis]; łac. voluntas) władza rozumnego pożądania, której celem jest osiągnięcie dobra. Na zagadnienie w. można patrzeć z dwóch punktów widzenia: a) ogólnego wówczas przez w.
Bardziej szczegółowoIMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że
Bardziej szczegółowoMISJA "UCZYMY NIE DLA SZKOŁY, LECZ DLA ŻYCIA"
Gimnazjum im. Jana Pawła II w Iwierzycach 39-124 Iwierzyce 186 tel. 17 745 50 94 fax. 17 222 15 25 www.gimiwierzyce.pl adres e-mail: gimnazjum@iwierzyce.pl MISJA "UCZYMY NIE DLA SZKOŁY, LECZ DLA ŻYCIA"
Bardziej szczegółowoTadeusz Klimski OSOBA I RELACJE
PIERWODRUK: M. GOGACZ (RED.), SUBSYSTENCJA I OSOBA WEDŁUG ŚW. TOMASZA Z AKWINU, OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI. TEXTUS ET STUDIA, T. 8, ATK, WARSZAWA 1987, S. 191-195. Tadeusz Klimski OSOBA I RELACJE Według
Bardziej szczegółowoKARTA PRZESTRZENI PUBLICZNEJ! przyjęta przez III Kongres Urbanistyki Polskiej Towarzystwa Urbanistów Polskich i Związku Miast Polskich
KARTA PRZESTRZENI PUBLICZNEJ! przyjęta przez III Kongres Urbanistyki Polskiej Towarzystwa Urbanistów Polskich i Związku Miast Polskich Czym jest KARTA? Karta jest wyrazem troski o przestrzeń publiczną
Bardziej szczegółowoProblem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka
Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka GLOBALNE PROBLEMY OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA Warszawa 28-29 listopada 2013 Marek Piechowiak SWPS Instytut Prawa w Poznaniu
Bardziej szczegółowoPreambuła. Jesteśmy szkołą gwarantującą równość szans.
Preambuła Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi w Kluczborku jest miejscem gdzie stwarza się warunki do wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dzieci i uczniów o specjalnych potrzebach
Bardziej szczegółowoANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ
ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2011 Recenzował prof. dr hab. TADEUSZ BUKSIŃSKI Opracowanie redakcyjne
Bardziej szczegółowoStanisław Koziej INTERESY NARODOWE
Stanisław Koziej INTERESY NARODOWE jako podstawa strategii bezpieczeństwa państwa oraz kryterium akceptacji strategii sojuszniczych WRZESIEŃ 2018 www.koziej.pl 1 POJĘCIE INTERESÓW PODMIOTU BEZPIECZEŃSTWA
Bardziej szczegółowoPO CO PEDAGOGOM METAFIZYKA REALISTYCZNA?
Polska Myśl Pedagogiczna Rok II (2016), nr 2 ISSN 2450-4572 eissn 2450-4564 Tomasz Mioduszewski SAC Warszawa PO CO PEDAGOGOM METAFIZYKA REALISTYCZNA? Do pedagogues need realistic metaphysics? S u m m a
Bardziej szczegółowoProgram szkolenia Prawa człowieka i metodyka ich nauczania
Załącznik nr 5 do SIWZ (Pieczęć Wykonawcy) Program szkolenia i metodyka ich nauczania 1. Cele ogólne szkolenia: 1) Zwiększenie świadomości znaczenia praw. 2) Dostrzeganie potrzeby edukowania w zakresie
Bardziej szczegółowoTożsamość Polski a cywilizacje*
Człowiek w Kulturze 10 Jarosław Paszyński Tożsamość Polski a cywilizacje* * Mówiąc o cywilizacji ma się na uwadze metodę ustroju życia zbiorowego". Jest to koncepcja cywilizacji sformułowana przez F. Konecznego.
Bardziej szczegółowoPojęcie administracji Administracja oznacza wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane specjalnie do realizacji określonych celów o charak
PRAWO ADMINISTRACYJNE *Pojęcie Administracji *Pojęcie Prawa Administracyjnego *Demokratyczne Państwo Prawa mgr Arkadiusz Łukaszów Zakład Prawa Administracyjnego Instytut Nauk Administracyjnych Pojęcie
Bardziej szczegółowoArtur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ
Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ Edukacja Kształcenie Wychowywanie SKUTEK SKUTEK Trafianie na prawdę i dobro Trwanie przy prawdzie i dobru Odnosi się do poznawania Odnosi się do postępowania
Bardziej szczegółowoWersja Demonstracyjna
JANUSZ LIBICKI GRANICE OPODATKOWANIA Wersja Demonstracyjna Wydawnictwo Psychoskok Konin 2018 Janusz Libicki Granice opodatkowania Copyright by Janusz Libicki, 1936 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok Sp.
Bardziej szczegółowoKu wolności jako odpowiedzialności
Marcin Kilanowski Ku wolności jako odpowiedzialności Dewey, Rorty, Habermas o nowej jakości w demokracji Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Toruń 2013 Spis treści Od Autora 11 Wstęp 13
Bardziej szczegółowoMATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA (Przedmioty podstawowe)
MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA (Przedmioty podstawowe) NAZWA PRZEDMIOTU SYMBOL KIERUNKOWYCH EFEKTÓW KSZTAŁCENIA EFEKTY KSZTAŁCENIA Mikroekonomia 1 Mikroekonomia 2 Makroekonomia 1 Makroekonomia 2 Matematyka
Bardziej szczegółowo