Wspólne Polityki UE Wspólna polityka Rolna

Transkrypt

1 Wspólne Polityki UE Wspólna polityka Rolna Dr hab. Katarzyna Śledziewska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego

2 Wspólna polityka Rolna Wstęp CeleWPR Zasady Zasady Skutki Reforma Gospodarka globalna

3 Wspólna Polityka Rolna -Wstęp 1. Znaczenie rolnictwa w założycielskiej Szóstce w połowie lat 1950-tych; 25% pracujących w rolnictwie 2. Znaczne rozbieżności w dochodach w rolnictwie i w innych działach gospodarki; Przeciętny dochód w rolnictwie wynosił ok. 50% dochodów w innych zawodach we Francji, Niemczech i Włoszech. 3. Szybki spadek zatrudnienia w rolnictwie i udziału rolnictwa w PKB pod koniec XX w. 4. Wzrost udziału dużych gospodarstw. 3

4 Wspólna Polityka Rolna -Wstęp Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich wspierane są w UE: w ramach Wspólnej Polityki Rolnej w ramach Funduszy Strukturalnych. Od połowy lat 1990-tych systematycznie obniżane są wydatki na WPR przy jednoczesnym wzroście wydatków na działania strukturalne. 4

5 Cele WPR Podstawa Wspólnej Polityki Rolnej -Traktat Rzymski z 25 marca Cele WPR (art. 33 ust.1): 1. Podnoszenie produkcyjności rolnictwa; 2. Zapewnienie ludności rolniczej właściwego poziomu życia; 3. Stabilizacja rynków; 4. Gwarancja bezpiecznego poziomu zaopatrzenia; 5. Zapewnienie konsumentom żywności po rozsądnych cenach. 5

6 Zasady WPR WPR ma kierować się trzema zasadami: 1. Zasada jedności rynku; 2. Zasada preferencji Wspólnoty; 3. Zasada solidarności finansowej. 6

7 Zasada jedności rynku Wspólny rynek produktów rolnych -swobodny przepływ produktów rolnych między krajami dzięki: likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych; wprowadzeniu wspólnych cen i ujednoliceniu reguł konkurencji; ujednoliceniu przepisów sanitarnych i fito-sanitarnych; stabilne kursy walutowe (zielone kursy); jednolitej polityce handlowej wobec państw trzecich. 7

8 Zasada jedności rynku 1962 r. -podstawowe metody funkcjonowania Wspólnej Organizacji Rynku w odniesieniu do zbóż; 1967 r. wprowadzenie wspólnych cen zboża; Kolejne produkty w ciągu kilku kolejnych lat. 8

9 Zasada preferencji Wspólnoty Stworzenie warunków zapewniających pierwszeństwo zbytu dla własnych produktów rolnych poprzez: wysokie cła, zmienne opłaty wyrównawcze, licencjonowanie przywozu, itd. 9

10 Zasada solidarności finansowej Wspólne finansowanie WPR za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie (FEOGA: Fond Europeen d Orientation et de Garantie Agricole EAGGF: European Agriculture Guidance and Guarantee Fund) Od 2007 r. za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Rolniczy Gwarancji (EFRG) Europejskiego Funduszu RolnegoRozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) 10

11 Wydatki na WPR jako % budżetu UE 100% 90% 80% 70% 70% 90% 80% 73% 66% 60% 50% 40% 40% 50% 46% 30% 20% 10% 0% Źródło: dane KE 11

12 Fundusz Orientacji i Gwarancji Fundusz Orientacji i Gwarancji powstał w 1962 r. W 1964 r. został podzielony na dwie sekcje: Sekcja Gwarancji wspieranie działań interwencyjnych na rynkach rolnych, Sekcja Orientacji wspieranie modernizacji rolnictwa. włączona do Funduszy Strukturalnych w 1989 r. 12

13 Fundusz Orientacji i Gwarancji Sekcja Gwarancji Sekcja Orientacji Wspólna Organizacja Rynku I filar Środki towarzyszące II filar Modernizacja rolnictwa Tab. Udział wydatków z Sekcji Gwarancji w budżecie UE WE-9 WE-10 WE-12 WE % 68% 68% 62% 52% 51% Źródło: Tracy (1997) 13

14 Finansowanie w latach Europejski Funduszu Rolniczy Gwarancji (EFRG) finansowanie środków rynkowych i pozostałych środków Europejski Fundusz RolnyRozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) finansowanie programów rozwoju obszarów wiejskich poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich poprawa jakości życia na obszarach wiejskich 14

15 Finansowanie w latach EFOiGR Gwarancja EFOiGR Orientacja Cała UE Nowe kraje UE Poza celem 1 Objęte celem 1 Działania towarzyszące np. (renty strukturalne, ONW, itd.) Inwestycje w gospodarstwach rolnych, przetwórstwo i marketing produktów rolnych, rozwój obszarów wiejskich Tymczasowy Instrument Rozwoju (wsparcie gospodarstw niskotowarowych, dostosowanie do standardów UE, wsparcie grup producenckich, itd.) PROW LEADER + (cała UE) SPO 15

16 Finansowanie w latach Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich Regulacja rynków rolnych, płatności bezpośrednie, itd. Dawna Sekcja Gwarancji EFOiGR Finansowanie programu rozwoju obszarów wiejskich Dawny II filar WPR i część polityki strukturalnej dla obszarów wiejskich i rolnictwa 16

17 Budżet na 2010 r. (w Źródło: 17

18 Ewolucja wydatków WPR (mld euro) 18

19 Ewolucja wydatków WPR (mld euro)

20 Kryzys WPR jako główny element kryzysu europejskiej wspólnotowości Presja globalizacji i liberalizacji handlu na system instytucjonalny oraz politykę UE Trudności pogodzenia europejskiego modelu rolnictwa z zasadami wolnego handlu Przyspieszenie erozji wspólnotowości i solidaryzmu po rozszerzeniu UE Kurczenie się wspólnotowego budżetu (J. Wilkin) 20

21 Skutki WPR WPR osiągnęła początkowo zakładane cele: Wzrost wielkości produkcji i produkcyjności, Stabilizacja rynków, Zwiększenie poziomu samowystarczalności, Ochrona rolników przed fluktuacjami cen na rynkach światowych. 21

22 Rozwój samowystarczalności UE 22

23 Skutki WPR Ale pojawienie się efektów ubocznych Nadprodukcja, Nierównomierna dystrybucja korzyści 20% największych farmerów otrzymuje 80% środków na płatności bezpośrednie tylko ok. 10% wartości wsparcia cen rolnych trafia do rolników Nadmierny wzrost wydatków na rolnictwo Wysokie koszty społeczne WPR (ponoszone przez konsumentów i podatników) koszt WPR = 15% VAT na żywność (A Visionfor the CommonAgricultural Policy 2005) 23

24 Skutki WPR Inne problemy: Degradacja środowiska naturalnego i dobrostanu zwierząt Rocznie ponad 200 mln na oczyszczanie wód skażonych przez rolnictwo w UK Depopulacja terenów wiejskich i dezintegracja wspólnot lokalnych polityka rolna a nie dotycząca terenów wiejskich Kwestia jakości żywności bezpieczna żywność a bezpieczeństwo żywności Wpływ na warunki handlu międzynarodowego Konieczność reform 24

25 Skutki WPR M. Tracy: Trudno jest w tym wszystkim rozpoznać «gospodarkę rynkową». Zasięg interwencjonizmu w rolnictwo jest bardzo szeroki. Gdyby w przeszłości podejmowano inne decyzje, może uniknęłoby się obecnych kłopotów; teraz zmianę sytuacji trudno jest sobie wyobrazić (1997, s.199). 25

26 Najważniejsze reformy WPR: 1968 Plan Mansholta 1972 Wprowadzenie instrumentów strukturalnych Reformy dotyczące m.in.: wprowadzenia kwot na mleko, odłogowania Plan MacSharry ego Agenda Reformy podjęte w Luksemburgu 2008 Health Check 26

27 Najważniejsze reformy WPR: Szereg istotnych reform WPR zmieniło jej obraz ze wspierającej produktywność na wielofunkcyjną politykę, która promuje rynkowo zorientowaną produkcję rolna zintegrowaną ze środowiskiem i rozwój obszarów wiejskich (FAPA 2010) 27

28 Reformy WPR Plan Mansholta poprawastruktury agrarnej, likwidacja mało wydajnych gospodarstw, zmniejszenie nadwyżek produktów rolnych-nie zostałw pełni zrealizowany Wprowadzenie instrumentów strukturalnych 28

29 Reformy WPR Reformy dotyczące m.in.: Wprowadzenie kwot na mleko, Obniżanie realnego poziomu cen, Wprowadzenie odłogowania, Ograniczenie rocznej stopy wzrostu wydatków na finansowanie WPR. 29

30 Reforma MacSharry ego Plan MacSharry ego( ) m.in.: obniżenie cen regulowanych podstawowych produktów w ciągu trzech lat o 15 % -30 %, wprowadzenie dopłat bezpośrednich, uzależnienie subwencji kompensacyjnych od zmniejszenia powierzchni upraw lub obniżenia intensywności produkcji zwierzęcej, zmniejszenie kwot mlecznych, itd. Pozytywne efekty reformy 30

31 Agenda 2000 Agenda odpowiedzią na nowe wyzwania Podstawowe założenia dokumentu Agenda 2000 dotyczące WPR: stopniowa redukcja cen gwarantowanych, rezygnacja z podtrzymywania cen rynkowych na rzecz dotacji wyrównawczych, bezpośrednie płatności kompensujące rolnikom spadek dochodów w wyniku zmniejszenia produkcji i niższych cen. 31

32 Reformy -Luksemburg 2003 Wybrane zasady: Wprowadzenie jednolitych płatności na gospodarstwo lub jednolitych płatności regionalnych uniezależnionych od wielkości produkcji; Oddzielenie pomocy od wielkości produkcji (decoupling); Redukcja wsparcia bezpośredniego w większych gospodarstwach (modulacja - modulation); Dofinansowanie działań w ramach rozwoju obszarów wiejskich (II filar); Zaostrzenie standardów ochrony środowiska, bezpiecznej żywności i dobrostanu zwierząt (współzależność - cross-compliance). 32

33 Debata nad przyszłością WPR HealthCheck ocena WPR jako podstawa do rozważań o przyszłości WPR 18 listopada 2010 Komunikat "The CAP towards 2020 Cele: Urealniona produkcja żywnościowa, Zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi i działania przeciw zmianom klimatu, Zrównoważony rozwój terytorialny 3 warianty (status quo, bardziej zrównoważone podejście, eliminacja dopłat i instrumentów rynkowych) Propozycje legislacyjne: lato

34 Warianty polityki 34

35 WPR a WTO RundaUrugwajskiaGATT( ) -Wspólnota zobowiązała się do liberalizacji handlu artykułami rolnospożywczymi m.in.: obniżenie stawek celnych, zastąpienie wszystkich środków ochrony zewnętrznej cłami, niepodnoszenie ceł powyżej istniejącego poziomu, zmniejszenie nakładów na subsydiowanie eksportu, zmniejszenie ogólnej kwoty wewnętrznej pomocy rynkowej dla rolnictwa. 35

36 WPR a WTO Runda Rozwojowa Doha(2001-?) pełniejsze uwzględnienie interesów krajów rozwijających się; obszary konfliktu: dostęp do rynku, dopłaty do eksportu, wsparcie wewnętrzne sektora rolnego. Propozycja Stanów Zjednoczonych: - pełna liberalizacja handlu rozłożona na dwa pięcioletnie etapy; - największa redukcja ceł w krajach UE, Japonii i innych krajach utrzymujących ich wysoki poziom (80% już w pierwszym etapie). 36

37 Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej Stopień protekcjonizmu producentów rolnych mierzony w PSE (Producer Support Estimate) w UE Źródło: Baza danych OECD Wyraźny spadek wsparcia producentów na korzyść konsumentów na skutek zmiany w instrumentach wsparcia 37

38 Skutki dotychczasowej liberalizacji handlu Liberalizacja handlu, korygowana przez instrumenty WPR, nie doprowadziła do ograniczenia europejskiego rolnictwa; UE jest największym importerem produktów rolnych na świecie (też znaczącym eksporterem); Dotychczasowa liberalizacja handlu produktami rolnymi sprzyjała bardziej krajom rozwiniętym niż rozwijającym się; W końcu lat grupa krajów rozwijających się stała się importerem netto w zakresie produktów rolniczych; W 2030 r. deficyt zbóż w krajach rozwijających się może wynieść 265 mln. ton 38

39 Liberalizacja handlu Liberalizacja obrotów nie jest najważniejszym czynnikiem sprzyjającym poprawie sytuacji krajów rozwijających sięw handlu międzynarodowym; Najważniejszym czynnikiem jest przeprowadzenie w tych krajach reform systemowo-instytucjonalnych poprawiających sprawnośći efektywnośćgospodarowania, w tym także w rolnictwie(j. Wilkin). 39

40 Wpływ zjawisk globalnych na rolnictwo europejskie i WPR Najważniejszeprocesyw gospodarce globalnej i światowej polityce: wzrost popytu na żywność w najliczniejszych krajach świata: Chinach, Indiach, Indonezji i Brazylii np. konsumpcja produktów rolno-spożywczych w Indiach wzrost o ok. 4,5% rocznie w latach (Asthana 2008) deficyt paliw konwencjonalnych i szybki wzrost ich cen; przewidywane ocieplenie globalne i narastający deficyt wody słodkiej 40

41 Wpływ zjawisk globalnych na rolnictwo europejskie i WPR Reformy WPR wynikające ze zjawisk globalnych: obniżanie poziomu protekcjonizmu w rolnictwie np. wycofanie subsydiów eksportowych; wprowadzanie zasad i narzędzi wspierających ochronę środowiska np. zasada współzależności czy działania w ramach osi 2 Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich; wzrost wydatków na rzecz energii odnawialnej. 41

42 Wpływ na polskie rolnictwo skutki długookresowe wzrost cen produktów rolnych 30-40% wzrost światowych cen zbóż i 20-30% wzrost światowych cen mięsa w latach Cena (US$/mt) ryż pszenica kukurydza soja Źródło: na podstawie IFPRI, IMPACT

43 Wpływ na polskie rolnictwo skutki długookresowe Presja na zwiększanie konkurencyjności w sektorze rolnospożywczym w Polsce przy zmniejszających się wydatkach na WPR i rosnącej liberalizacji handlu towarami rolno-spożywczymi wzrostu eksportu produktów rolno-spożywczych i wzrost dochodów części producentów rolnych; odpływ zatrudnionych w rolnictwie do innych sektorów. 43

44 Wpływ na polskie rolnictwo skutki długookresowe Konsekwencje wynikające z ocieplenia globalnego (Karaczun 2007) : scenariusze: wzrost temperatury, zmiany wielkości opadów, zmiany w zakresie gospodarki wodnej możliwe negatywne konsekwencje: spadek produkcji podstawowych upraw, spadek produktywności trwałych użytków zielonych możliwe pozytywne konsekwencje: wzrost plonów i wprowadzanie nowych, ciepłolubnych odmian 44

45 Nowe argumenty na rzecz wspierania europejskiego rolnictwa Rolnictwo, to m.in.: ważny filar bezpieczeństwa żywnościowego; rosnący segment bezpieczeństwa energetycznego; usługi na rzecz zachowania różnorodności biologicznej, ekologicznej i kulturowej obszarów wiejskich; jest silnie zintegrowane z sieciąosiedleńczą, nadal istotnie warunkuje ciągłość kulturową, lokalną tożsamość, turystyczną atrakcyjność licznych terenów, itd. 45