Wspólna Polityka Rolna a zrównoważony rozwój obszarów wiejskich Polski

Transkrypt

1 Rozprawa habilitacyjna Uniwersytet Mikołaja Kopernika Wojciech Knieć Wspólna Polityka Rolna a zrównoważony rozwój obszarów wiejskich Polski Analiza socjologiczna Toruń 2012

2 Spis treści Wstęp... 9 Uwagi metodologiczne Przegląd badań Część 1. Rozwój zrównoważony. Konceptualizacja teoretyczna Konstruowanie koncepcji rozwoju zrównoważonego Cechy i wymiary rozwoju zrównoważonego Cele rozwoju zrównoważonego Rozwój zrównoważony a ekorozwój Atrakcyjność poznawcza i krytyka koncepcji zrównoważonego rozwoju Krytyka koncepcji zrównoważonego rozwoju Humanistyczny wymiar zrównoważonego rozwoju Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich Koncepcje zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich Rolnictwo zrównoważone Koncepcja zrównoważonego rozwoju w dokumentach programowych absorpcji funduszy Wspólnej Polityki Rolnej w Polsce deklaracje i realia Część 2. Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej w kierunku zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich Okres od połowy lat 50. do połowy lat 80. paradygmat rolnictwa zależnego Plan Mansholta Krytyka WPR z początków lat 90. w tle czy u źródeł zmiany paradygmatu rozwoju obszarów wiejskich? Wielofunkcyjny rozwój wsi i rolnictwa nowy paradygmat czy polityczny wybieg? Reforma McSharry ego w stronę zrównoważonego rozwoju... 82

3 6 Spis treści 2.6. Deklaracja z Cork Nadkompensacja i nowa tożsamość rolników Rozwój obszarów wiejskich jako realizacja interesów wsi i miasta debata końca lat 90. i reforma Fischlera Health check z 2008 roku i poszukiwanie równowagi pomiędzy protekcjonizmem i agrocentryzmem a rozwojem obszarów wiejskich Nowe, nieznane wyzwania unijna polityka rolna a zmiany klimatyczne Od presji industrializacyjnej po rozwój zrównoważony podsumowanie Część 3. Od SAPARD-u do PROW-u. Wdrażanie mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej w Polsce procesy i struktura Program SAPARD efekt demonstracyjny Programy poakcesyjne Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich i Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dwoisty charakter wsparcia unijnego dla wsi i rolnictwa w Polsce oferowanego w latach źródłem dysfunkcji Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Realizacja Wspólnej Polityki Rolnej Polska na tle innych krajów Wspólnoty Część 4. Przegląd wybranych instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej z perspektywy zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich Program Modernizacji gospodarstw rolnych w stronę zrównoważonego rolnictwa? Zrównoważona modernizacja gospodarstw Kreatywne aplikowanie o środki unijne i pozorna synchronizacja strategii gospodarstw indywidualnych z założeniami WPR Niekorzystna struktura demograficzna i agrarna jako podłoże stosowania zachęt dla młodych rolników i rent strukturalnych Program zachęt finansowych dla młodych rolników Dziurawy płot i dochodzenie do szczelności systemu Program rent strukturalnych

4 Spis treści 7 Renty strukturalne dla rolników rozwiązania w Unii Europejskiej Zasady programu Programy rolno-środowiskowe w stronę zrównoważonej produkcji rolnej. Zrównoważone gospodarowanie w rolnictwie Dobra Praktyka Rolnicza manifest zrównoważonego rolnictwa Zasada wzajemnej zgodności (cross-compliance praktyka polityczna dla zrównoważonego rozwoju Programy rolno-środowiskowe w Unii Europejskiej Dotychczasowy stan realizacji programu w Polsce Program rolno-środowiskowy jako najodważniejszy instrument wprowadzania zasad zrównoważonego rozwoju do rolnictwa Finansowa zachęta do rolnictwa zrównoważonego jako źródło dysfunkcji Chłopski etos pracy i zaradność życiowa jako ważne podłoże sukcesu programów rolno-środowiskowych w Polsce Uczestnictwo w programie rolno-środowiskowym jako deklaracja ideowa Program Odnowy wsi utrata równoważenia rozwoju społeczności wiejskich pomiędzy sektorami Odnowa wsi nadmierna biurokratyzacja Fikcja oddolności i podmiotowości wspólnot wiejskich Zwątpienie w sens wspólnych działań Naruszenie zasady dodatkowości. Dotacje unijne jako źródło repozycji priorytetów rozwoju wiejskich społeczności lokalnych Program LEADER partnerstwo dla zrównoważonego i oddolnego rozwoju obszarów wiejskich. Realia polskie Program LEADER założenia Rola LGD w mobilizacji zasobów lokalnych oraz budowie społeczeństwa obywatelskiego na obszarach wiejskich Władza w Lokalnych Grupach Działania Mechanizm utraty zaufania do działań oddolnych wskutek deficytu sprawczości Lokalnej Strategii Rozwoju w Lokalnych Grupach Działania Budżet Lokalnej Strategii Rozwoju jako pretekst zawłaszczania partnerstw wiejskich przez samorządy gminne oraz przetargu o władzę

5 8 Spis treści 4.6. Małe projekty rozwój endogenny czy blef? Wdrażanie i zarządzanie mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej dysfunkcje i ich konsekwencje Zidentyfikowane dysfunkcje programów unijnych dla wsi i rolnictwa W stronę biurokratycznego błędnego koła i biurokratycznej anarchii? Gigantyzacja i koszty funkcjonowania instytucji administrujących absorpcją środków unijnych dla wsi i rolnictwa Biurokratyczna anarchia Obniżona efektywność chaos biurokratyczny i delegowanie odpowiedzialności Niewłaściwy monitoring i ewaluacja Środki Unii Europejskiej dla terenów wiejskich jako instrument polityki Podsumowanie Wspólna Polityka Rolna w Polsce pozorny sukces? Zrównoważony charakter Wspólnej Polityki Rolnej między ideologią a praktyką Przyszłość Wspólnej Polityki Rolnej problemy, wizje, scenariusze W stronę jakiego modelu wsparcia rolnictwa z europejskich środków publicznych? Zmiany instytucjonalne Wspólna Polityka Rolna bez dotacji? Możliwe scenariusze przyszłości WPR Bibliografia Wykaz map Wykaz schematów Wykaz tabel Wykaz wykresów Wykaz zestawień Summary