Czy schizofrenia rozpoczyna się w życiu płodowym? Dowody wspierające teorię neurorozwojową

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ VI ZDROWIE DOBROSTAN 4/2013 DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO 1 Katedra i Klinika Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie 2 Wojewódzki Podkarpacki Szpital Psychiatryczny w Żurawicy 3 Katedra i Klinika Dermatologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie HANNA KARAKUŁA 1, AGNIESZKA PELCZARSKA-JAMROGA 2, MICHAŁ DZIKOWSKI 1, MICHAŁ PRÓCHNICKI 1, IZABELA DZIKOWSKA 3 Czy schizofrenia rozpoczyna się w życiu płodowym? Dowody wspierające teorię neurorozwojową Does schizophrenia begin in the fetal life? The evidence supporting the neurodevelopmental theory Schizofrenia jest przewlekłą chorobą o indywidualnym przebiegu i wieloczynnikowej etiologii [21]. Ze względu na znaczną różnorodność symptomatologiczną, ciągle istniejące niejasności dotyczące czynników etiopatogenetycznych oraz uzyskiwanie mało satysfakcjonujących efektów leczenia, jest ona obiektem wielu trwających badań i poszukiwań naukowców. Schizofrenia jest obecnie jedną z najczęstszych chorób psychicznych ryzyko zachorowania w ciągu całego życia w populacji ogólnej wynosi około 1% [21,4]. Mężczyźni i kobiety chorują równie często na schizofrenię [22], natomiast zauważalne są różnice w początku zachorowania oraz w przebiegu choroby. U mężczyzn pierwsze zachorowanie zazwyczaj występuje wcześniej, z przewagą objawów negatywnych i z większa ilością zmian strukturalnych w mózgu. U mężczyzn rokowanie oraz odpowiedź na leczenie jest gorsza niż u kobiet. Nie obserwuje się natomiast różnic związanych z płcią w zakresie występowania niewielkich anomalii genotypowych, miękkich objawów neurologicznych czy powikłań okołoporodowych [31]. Schizofrenia jest zaburzeniem psychicznym, które ujawnia się zazwyczaj u osób młodych. Pojawienie się pierwszego epizodu psychotycznego u kobiet zazwyczaj ma miejsce między 25, a 32 rokiem życia, u mężczyzn natomiast szczyt zachorowalności przypada na okres między 21,a 25 rokiem życia [1].

2 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo Bardzo dużo uwagi poświęca się badaniom skierowanym na poszukiwanie kluczowych okresów dla rozwoju schizofrenii oraz czynników, które są istotne w powstawaniu tego schorzenia. Na przestrzeni lat powstawały różne teorie starające się wyjaśnić, dlaczego dochodzi do zachorowania na schizofrenię. Jednak żadna z nich nie jest w stanie wyjaśnić tego zjawiska w pełni, pomimo ciągle rosnących możliwości neuroobrazowania, badań genetycznych, badań molekularnych i innych metod diagnostycznych. Aktualnie funkcjonujące teorie etiopatogenetyczne nakładają się na siebie i tworzą swoiste puzzle, które w przyszłości być może uda się połączyć w całość i znaleźć odpowiedź na pytanie - kiedy, dlaczego i jak powstaje schizofrenia. Obecnie dominującym sposobem rozumienia przyczyn schizofrenii jest teoria neurorozwojowa, która zakłada, że pojawienie się objawów choroby jest końcowym etapem nieprawidłowych zmian zachodzących w okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, które mają miejsce najprawdopodobniej jeszcze w okresie życia płodowego, a następnie w okresie okołoporodowym i wczesnego dzieciństwa [45]. Teoria neurorozwojowa schizofrenii ma swój początek w latach 80-tych XX wieku, kiedy niezależnie od siebie I.Feinberg [16], T. Crow [14], D. Weinberger [59] i R. Murray [39] w swoich pracach umieścili pierwsze doniesienia o neurorozwojowym charakterze powstawania schizofrenii. Wg wielu autorów [51] schizofrenia jest behawioralną manifestacją zaburzonego procesu neurorozwojowego, który rozpoczyna się na długo przed początkiem objawów klinicznych i jest wywołany przez kombinację czynników środowiskowych i genetycznych. Aby przedstawić zarys teorii neurorozwojowej schizofrenii należy prześledzić proces dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego, co zostało w uproszczeniu przedstawione w tab.1 Tab I. Etapy rozwoju CUN (Kolb, 1989) Etapy rozwoju Neurulacja Proliferacja Migracja Różnicowanie Do 40 dnia Wiek dzień 8-16 tydzień III trymestr ciąży pierwsze 3 lata życia Od ok. 4 r.ż. do końca II dekady Zmiany Tworzenie się pierwotnej cewy nerwowej oraz pierwotnych pęcherzyków przodo-, śród- i tyłomózgowia Namnażanie neuronów skupionych w okolicy okołokomorowej Przemieszczanie się neuronów wzdłuż włókien glejowych do miejsc przeznaczenia Okres intensywnego wzrostu liczby obwodów i połączeń synaptycznych Okres regresji Apoptozy Trzebieży (prunning) Cofanie aksonów, mielogeneza 112

3 Hanna Karakuła, Agnieszka Pelczarska-Jamroga, Michał Dzikowski, Michał Próchnicki, Izabela Dzikowska Czy schizofrenia rozpoczyna się w życiu płodowym? Dowody wspierające teorię neurorozwojową Niektóre czynniki środowiskowe mogą zaburzyć normalny neurobiologiczny proces dojrzewania mózgu na jednym lub kilku jego etapach [44]. W 1999 roku Keshavan zaproponował model podwójnego uderzenia (,,2 hits model ) w schizofrenii obejmujący dwa krytyczne okresy, w których zadziałanie szkodliwego czynnika może zwiększyć ryzyko zachorowania na schizofrenię tj. okres migracji neuronów i przycinania (,,pruningu ). Czas migracji neuronów na wczesnych etapach rozwoju mózgu może prowadzić do nieprawidłowości w sieci synaptycznej, co skutkuje powstawaniem objawów przedchorobowych np. zaburzeń koordynacji ruchów. Drugim krytycznym momentem jest czas adolescencji, kiedy dochodzi do nadmiernego przycinania ( pruningu ) synaps i utraty plastyczności mózgu co może odpowiadać za pojawienie się objawów choroby. Dowodami wskazującymi na neurorozwojowe pochodzenie schizofrenii są badania strukturalne in vivo i post mortem wskazujące na nieprawidłowości cytoarchitektoniczne [20], ilościowy ubytek neuronów [48] i zmiany wielkości niektórych struktur mózgowych, bez towarzyszącej opisanym zjawiskom gliozy [24]. Za tym, że są to zmiany rozwojowe przemawia fakt, że obserwuje się je u osób z pierwszym epizodem albo jeszcze przed jego wystąpieniem [46].Wyniki licznych prac naukowych potwierdzają, że u osób ze schizofrenią zmiany morfologiczne mózgu są częstsze niż w grupie kontrolnej lub u osób chorujących na inne schorzenia psychiczne [49]. Szczególnie intensywne badania nad zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym rozpoczęły się wraz z pojawieniem się badań wykorzystujących rezonans magnetyczny, jako narzędzie umożliwiające szczegółowe, w porównaniu do tomografii komputerowej, określenie zmian w istocie szarej lub białej [49]. Pierwsze badanie przy pomocy rezonansu magnetycznego u osoby chorej na schizofrenię miało miejsce w 1984 roku (Smith, 1984) i od tego czasu badanie to jest podstawowym narzędziem do oceny zmian neuroanatomicznych u tych pacjentów. Najczęściej opisywanymi zmianami w grupie pacjentów ze schizofrenią są na podstawie metaanalizy dokonanej przez Shentona i wsp. (2001): poszerzenie układu komorowego (80% ), powiększenie komory trzeciej (73%) oraz anomalie zakrętów skroniowych górnych (100%). Przeprowadzone badania u bliźniąt jednojajowych, gdzie jedno z nich chorowało na schizofrenię wykazały istnienie istotnych różnic dotyczących poszerzenia komory trzeciej, poszerzenie komór bocznych oraz zmniejszenie hipokampa u chorego bliźniaka [52], co może świadczyć o wyraźnym związku tych zmian z powstawaniem objawów schizofrenii i potwierdza teorię neurorozwojową tego zaburzenia [18]. W przeglądzie prac poświęconym analizie nieprawidłowości w MRI u osób chorujących na schizofrenię podkreśla się wysokie rozpowszechnienie zaników korowo podkorowych. Zaniki w zakręcie skroniowym górnym występują w 67% przeglądanych prac, zaniki płatów czołowych w 59%, a w płatach ciemieniowych w 60% [49]. W ostatnich latach szczególną uwagę badaczy skupiają zaburzenia w obrębie istoty białej wskazujących na nieprawidłowości w funkcjonowaniu sieci mózgo- 113

4 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo wych. W badaniach z ostatnich lat wykorzystujących MRI z analizą opartą na wokselach wykazano zmniejszenie istoty białej w płatach czołowych i skroniowych, z jednoczesnym zmniejszeniem objętości istoty szarej w lewym górnym płacie skroniowym, korze wyspy, zakręcie obręczy i środkowym zakręcie płata czołowego [50]. Ocena istoty białej przy zastosowaniu konwencjonalnej techniki MRI jest trudna ze względu na zbyt małą czułość co do wykrywania zaburzeń w zakresie struktury jej włókien. Nową techniką stosowaną do oceny nieprawidłowości istoty białej jest DTI (diffusion tensor imaging), który bada stopień rozproszenia cząsteczek wody w tkankach mózgowych. Badanie to umożliwia wizualizację anatomicznych połączeń między różnymi częściami mózgu i dzięki niemu możemy ocenić nieprawidłowości w obrębie szlaków istoty białej. Do opisywania obserwowanych zmian używa się kilka wskaźników opisujących stopień anizotropii dyfuzji: FA (anizotropia frakcjonalna), RA (względna anizotropia), VR (współczynnik objętości). Najczęściej opisywaną zmianą u osób chorujących na schizofrenię jest zmniejszenie FA w płatach przedczołowych i skroniowych, co najprawdopodobniej świadczy o zaburzonej strukturze istoty białej w tych obszarach mózgowia [29]. W kolejnych badaniach wykazano, że zaburzenia w istocie białej występuję właściwie w każdym obszarze mózgu ciemieniowym, skroniowym, potylicznym i przedczołowym [29,53,56]. W kontekście rozumienia schizofrenii jako zaburzenia sieciowego, ostatnie wyniki badań wykorzystujących obrazowanie zarówno strukturalne i funkcjonalne sugerują, że rozwój sieci odbywa się pod genetycznej kontrolą [17] i jest zaburzony w schizofrenii [32,34,54,59] zgodne z modelem regionalnego deficytu synaptycznego z nienaruszonymi połączeniami długodystanowymi [2,3]. Wyniki te potwierdzają teoretyczny model zaburzonego,,pruningu synaptycznego w schizofrenii. Innymi argumentami wskazującymi na zaburzenia rozwoju elementów ektodermalnych może być występowanie różnego rodzaju anomalii rozwojowych. Wady ośrodkowego układu nerwowego jak: agenezja ciała modzelowatego, zwężenie wodociągu mózgu, jama przegrody przezroczystej albo drobne anomalie fizyczne takie jak nisko osadzone uszy, szerokie przestrzenie między palcami, nakryta zmarszczka nakątna, uszy Kuspidyna i inne sugerują uszkodzenia w pierwszym lub drugim trymestrze ciąży [33,38]. W wyniku wczesnego zadziałania czynnika uszkadzającego powstają także zaburzenia dermatoglifów [37]. Drobne anomalie fizyczne (MPA) są to subtelne oznaki zaburzeń rozwojowych, głównie w obrębie twarzy i kończyn, które nie mają większego znaczenia funkcjonalnego czy kosmetycznego. [9]. Wiele badań wskazuje, że MPA obejmujące nieprawidłowości anatomiczne w obrębie oczu, ust, uszu, kończyn występują częściej u osób chorujących na schizofrenię niż w populacji osób zdrowych. [8,47,57]. Istnieje wiele doniesień, że u małych dzieci, u których po latach ujawnia się schizofrenia występują tzw. miękkie objawy neurologiczne (Neurological Soft Signs NSS) np. przemijające ruchy choreoatetotyczne lub subtelne drżenia dłoni [55,13]. NNS najprawdopodobniej powiązane są z uszkodzeniami w przedniej części wzgórza i prawego jądra ogoniastego [25]. Dodatkowo częściej obserwuje się słabe wyniki w testach uwagi, sprawności motorycznej, poznania i funkcjonowania społecznego osiągane przez dzieci wysokiego ryzyka rodziców chorych na schizofrenię 114

5 Hanna Karakuła, Agnieszka Pelczarska-Jamroga, Michał Dzikowski, Michał Próchnicki, Izabela Dzikowska Czy schizofrenia rozpoczyna się w życiu płodowym? Dowody wspierające teorię neurorozwojową [40,41]. Wszystkie te dane są zgodne z hipotezą traktującą zaburzenia nieprawidłowego rozwoju mózgu jako przyczynę rozwoju schizofrenii. CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE Wiele badań potwierdza zwiększoną liczbę powikłań położniczych i okołoporodowych u osób chorujących na schizofrenię [26]. Powikłania takie jak niedotlenienie, uszkodzenia niedokrwienne lub krwotoki dokomorowe często są wymieniane jako czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia schizofrenii [19,38]. Do często wymienianych czynników uszkadzających centralny układ nerwowy, powiązanych ze wzrostem ryzyka zachorowania na schizofrenię są infekcje w okresie prenatalnym [6], szczególnie infekcje wirusowe. Istnieją badania, które podają, że wielu pacjentów ze schizofrenią rodzi się w okresie późnej zimy i wiosny, czyli okres ciąży przypada na czas potencjalnego wzrostu liczby zachorowań na grypę [23,35]. W badaniu przeprowadzonym w Finlandii zauważono 50% wzrost ryzyka zachorowania na schizofrenię u dzieci matek, które były narażone na epidemię grypy w 1957 r. będąc w II trymestrze ciąży [35, 36]. Innymi wirusem, który także wyraźnie łączą się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na schizofrenię jest wirus różyczki, który wiąże się z 10-20% wzrostem ryzyka pojawienia się choroby jeśli matka była eksponowana w okresie ciąży [7]. Wyniki badania przeprowadzonego przez Pedersena i wsp. w 2011 roku poszukującego związków pomiędzy schizofrenią i toksoplazmozą, wskazują na zwiększone ryzyko zapadania na schizofrenię dzieci matek z podwyższonym poziomem IgG przeciwko Toxoplasma gondii [43]. W ostatnich latach zwraca się uwagę na korelację pomiędzy patologią łożyska, a zwiększonym ryzykiem uszkodzeń mózgu w okresie prenatalnym, co także mogłoby wiązać się wyższym ryzykiem zachorowania na schizofrenię [45]. Niska punktacja w skali Apgar tuż po urodzeniu [12] oraz niska masa urodzenia i poród przed terminem (<2055g,<37 tydzień ciąży) są istotnymi, chociaż niespecyficznymi czynnikami zwiększającymi ryzyko chorób psychicznych, w tym schizofrenii [45]. Wśród czynników związanych z komplikacjami okołoporodowymi wymienia się także występowanie konfliktu serologicznego, cukrzycy, krwawienia w ciąży [10]. Wg teorii Keshavana [26 ],,drugie uderzenie w rozwoju schizofrenii może wiązać się z wystąpieniem drugiego procesu patologicznego pod wpływem stresu np. migracji [11], nadużywania substancji psychoaktywnych [5], mając charakter czynnika spustowego, który może wyzwolić objawy psychozy u osoby predysponowanej. Wyniki badania przeprowadzonego przez Pedersena i Mortensena wskazują, że ryzyko zachorowania na schizofrenię wzrasta u osób mieszkających w dużych aglomeracjach miejskich (szczególnie przed 15 rokiem życia). Najprawdopodobniej ma to związek z zanieczyszczeniem środowiska, dietą, stresem i infekcjamim[42]. 115

6 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo Badania pokazują istotny związek pomiędzy urazem we wczesnym dzieciństwie a rozwinięciem się w późniejszym wieku psychozy [45]. Dużą rolę wydaje się odgrywać wykorzystywanie seksualne [15], a także przemoc fizyczna, psychiczna i zaniedbanie. 116 PODSUMOWANIE Nasze rozumienie procesów związanych z rozwojem mózgu w ciągu ostatnich 30 lat znacznie wzrosło, pozwalając na identyfikację niektórych z czynników, które mogą modulować ten proces. Dało to podstawy do stworzenia teorii neurorozwojowej schizofrenii, która pomimo istniejących jeszcze wielu niejasności i sprzeczności wydaje się być bardzo interesującą bazą dalszych poszukiwań w tym względzie, znakomicie wpisując się w teoretyczny model uwrażliwienia i stresu w schizofrenii. Zrozumienie czynników modulujących rozwój centralnego układu nerwowego będzie miało zasadnicze znaczenie dla stworzenia metod zapobiegania lub odwrócenia patologicznych zmian zaczynających się w bardzo wczesnym okresie życia. Jednak przyszłe lata pokażą, ilu modyfikacjom teoria ta jeszcze ulegnie, zanim w sposób zadawalający wyjaśni wszystkie istniejące niespójności i niedostatki argumentacji. PIŚMIENNICTWO 1. Afzal Javed M. Gender and Schizophrenia - Journal of Pakistan Medical Association, Alexander-Bloch A, i wsp.: The discovery of population differences in network community structure: new methods and applications to brain functional networks in schizophrenia. NeuroImage. 2011; 59: Alexander-Bloch AF. i wsp.: Disrupted modularity and local connectivity of brain functional networks in childhood-onset schizophrenia. Front Syst Neurosci. 2010; 4: American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV). Washington, DC: American Psychiatric Press; Arseneault L. i wsp.: Causal association between cannabis and psychosis: examination of the evidence. Br J Psychiatry. 2004;184: Brown AS, Derkits EJ. Prenatal infection and schizophrenia: a review of epidemiologic and translational studies. Am J Psychiatry. 2010;167: Brown AS. Prenatal infection as a risk factor for schizophrenia. Schizophr Bull. 2006;32: Buckley PF i wsp.: A three-dimensional morphometric study of craniofacial shape in schizophrenia. Am J Psychiatry 2005;162: Buckley PF. The clinical stigmata of aberrant neurodevelopment in schizophrenia. J Nerv Ment Dis 1998;186: Buka S. i wsp.: Maternal Infections and Subsequent Psychosis Among Offspring Arch Gen Psychiatry, 2001;58(11):

7 Hanna Karakuła, Agnieszka Pelczarska-Jamroga, Michał Dzikowski, Michał Próchnicki, Izabela Dzikowska Czy schizofrenia rozpoczyna się w życiu płodowym? Dowody wspierające teorię neurorozwojową 11. Cantor-Graae E, Selten JP. Schizophrenia and migration: a meta-analysis and review. Am J Psychiatry. 2005;162: Clarke MC i wsp.: Increased risk of schizophrenia from additive interaction between infant motor developmental delay and obstetric complications: evidence from a population-based longitudinal study. Am J Psychiatry, 2011;168: Compton MT i wsp.: Neurological soft signs and minor physical anomalies in patients with schizophrenia and related disorders, their first-degree biological relatives, and nonpsychiatric controls. Schizophr Res 2007;94: Crow T. The two-syndrome concept: origins and current status. Schizophr Bull. 11 (3), s , Cutajar MC i wsp.: Schizophrenia and other psychotic disorders in a cohort of sexually abused children. Arch Gen Psychiatry, 2010; 67: Feinberg I. Schizophrenia: Caused by a fault in programmed synaptic elimination during adolescence? Journal of Psychiatric Research Volume 17, Issue 4, , Fornito A. i wsp.: General and specific functional connectivity disturbances in first-episode schizophrenia during cognitive control performance. Biol Psychiatry. 2011; 70: Gawłowska M, Rabe-Jabłońska J, Gębski P: Neuroobrazowanie w schizofrenii nowe techniki, nowe możliwości. Postępy Psychiatrii i Neurologii 2008; 17 (4): Gilmore JH, Murray RM: Prenatal and perinatal factors. The American Psychiatric Publishing Textbook of Schizophrenia. Washington, DC: American Psychiatric Publishing Inc.; p Glantz LA, Lewis DA. Decreased dendritic spine density on prefrontal cortical pyramidal neurons in schizophrenia. Arch Gen Psychiatry. 2000;57: Gottesman I.I.: Schizophrenia genesis: the origins of madness, New York, W.H. Freeman and Co Hales RE, Yudofsky SC, Talbott JA: The American Psychiatric Press Textbook of Psychiatry. Washington, DC: American Psychiatric Press; Hare EH, Price JS, Slater E. Schizophrenia and season of birth. Br J Psychiatry. 1972;120: Jaaro-Peled H. i wsp.: Review of Pathological Hallmarks of Schizophrenia: Comparison of Genetic Models With Patients and Nongenetic Models Schizophr Bull March; 36(2): Janssen J.: Brain morphology and neurological soft signs in adolescents with first-episode psychosis British Journal of Psychiatry 2009; 195:

8 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo 26. Keshavan MS, Gilbert AR, Diwadkar VA: Neurodevelopmental theories. The American Psychiatric Publishing Textbook of Schizophrenia. Washington, DC: American Psychiatric Publishing Inc.; p Keshavan MS, Hogarty GE Brain maturational processes and delayed onset in schizophrenia. Dev Psychopathol Summer;11(3): Keshavan MS. Development, disease and degeneration in schizophrenia: a unitary pathophysiological model. J Psychiatr Res 1999;33: Kubicki M. i wsp.: Cingulate fasciculus integrity disruption in schizophrenia: a magnetic resonance diffusion tensor imaging study. Biol Psychiatry. 2003; 54 (11): Kubicki M. i wsp.: Uncinate fasciculus findings in schizophrenia: a magnetic resonance diffusion tensor imaging study. Am J Psychiatry. 2002; 159 (5): Leung A, Chue P. Sex differences in schizophrenia, a review of the literature. Acta Psychiatr Scand Suppl. 2000;401: Liu Y. I wsp.: Disrupted small-world networks in schizophrenia. Brain. 2008; 131(Part 4): Lloyd T i wsp.: Minor physical anomalies in patients with first-episode psychosis: their frequency and diagnostic specificity. Psychol Med 2008;38: Lynall ME i wsp.: Functional connectivity and brain networks in schizophrenia. J Neurosci. 2010; 30: Machon RA, Mednick SA, Schulsinger F. The interaction of seasonality, place of birth, genetic risk and subsequent schizophrenia in a high risk sample. Br J Psychiatry. 1983;143: Mednick SA, Machon RA, Huttunen MO. Adult schizophrenia following prenatal exposure to an influenza epidemic. Arch Gen Psychiatry. 1988;45: Mellor CS: Dermatoglyphic evidence of fluctuating asymmetry in schizophrenia. Br J Psychiatry 1992; 160: Meltzer HY, Fatemi SH: Schizophrenia and other psychotic disorders. Current Diagnosis and Treatment in Psychiatry. Norwalk, Conn: Appleton and Lange; p Murray RM, Lewis SW. Is schizophrenia a neurodevelopmental disorder? BMJ (Clin Res Ed) 1987; 295: Niemi LT i wsp.: Childhood developmental abnormalities in schizophrenia: evidence from high-risk studies. Schizophr Res. 2003;60: Ott SL i wsp.: The New York High-Risk Project: social and general intelligence in children at risk for schizophrenia. Schizophr Res. 1998;31:

9 Hanna Karakuła, Agnieszka Pelczarska-Jamroga, Michał Dzikowski, Michał Próchnicki, Izabela Dzikowska Czy schizofrenia rozpoczyna się w życiu płodowym? Dowody wspierające teorię neurorozwojową 42. Pedersen C., Mortensen P.: Are the Cause(s) Responsible for Urban-Rural Differences in Schizophrenia Risk Rooted in Families or in Individuals? Am. J. Epidemiology 2006; 163: Pedersen MG i wsp.: Toxoplasma infection and later development of schizophrenia in mothers. Am J Psychiatry. 2011;168: Rabe-Jabłońska J.: Czy schizofrenia jest chorobą neurodegeneracyjną czy neurorozwojową?. Psychiatria i psychologia kliniczna Vol5 Numer 1: Rapoport JL, JN Giedd, and N Gogtay: Neurodevelopmental model of schizophrenia: update 2012, Mol Psychiatry December; 17(12): Rybakowski J. Co nowego w diagnostyce i leczeniu chorób afektywnych i schizofrenii Przewodnik Lek 2009; 1: Schiffman J. i wsp.: Minor physical anomalies and schizophrenia spectrum disorders: a prospective investigation. Am J Psychiatry 2002;159: Shah A, Lodge A. A loss of hippocampal perineuronal nets produces deficits in dopamine system function: relevance to the positive symptoms of schizophrenia Translational Psychiatry (2013) 3, e215; doi: /tp Shenton M. i wsp.: A review of MRI findings in schizophrenia Schizophr Res April 15; 49(1-2): Sigmundsson T. i wsp.: Structural abnormalities in frontal, temporal, and limbic regions and interconnecting white matter tracts in schizophrenic patients with prominent negative symptoms. Am J Psychiatry. 2001; 158 (2): Singh, S. i wsp.: Incidental neurodevelopmental episodes in the etiology of schizophrenia: An expanded model involving epigenetics and development. Clinical Genetics, 2004: 65: Suddath RL i wsp.: Anatomical abnormalities in the brains of monozygotic twins discordant for schizophrenia. N Engl J Med. 1990; 322 (12): Sun Z. i wsp.: Abnormal anterior cingulum in patients with schizophrenia: a diffusion tensor imaging study. Neuroreport. 2003; 14 (14): Van den Heuvel MP i wsp.: Aberrant frontal and temporal complex network structure in schizophrenia: a graph theoretical analysis. J Neurosci Off J Soc Neurosci. 2010; 30: Walker EF: Developmentally moderated expressions of the neuropathology underlying schizophrenia. Schizophr Bull 1994;20: Wang F. I wsp.:.anterior cingulum abnormalities in male patients with schizophrenia determined through diffusion tensor imaging. Am J Psychiatry. 2004; 161 (3): Weinberg i wsp. Minor physical anomalies in schizophrenia: A meta-analysis Schizophrenia Research, Volume 89, Issues 1 3, January 2007, Pages

10 ZDROWIE I DOBROSTAN NR 4 /2013 Dobrostan społeczeństwo 58. Weinberger DR. The pathogenesis of schizophrenia: a neurodevelopmental theory. In The Neurology of Schizophrenia: Elsevier, 1986: Zalesky A. i wsp.: Disrupted axonal fiber connectivity in schizophrenia. Biol Psychiatry. 2011; 69: STRESZCZENIE Pomimo ponad stuletniej historii badań nad schizofrenią, jej etiopatogeneza stale nie jest w pełni wyjaśniona. Obecnie dominującym sposobem rozumienia przyczyn schizofrenii jest teoria neurorozwojowa zakładająca, że pojawienie się objawów choroby jest końcowym etapem nieprawidłowych zmian zachodzących w okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, których początek najprawdopodobniej datuje się jeszcze w okresie życia płodowego. Celem pracy był przegląd literatury, mający przedstawić dowody wspierające teorię neurorozwojową. W kolejności omówiono dane związane z wynikami badań strukturalnych, wady rozwojowe, miękkie objawy neurologiczne, znaczenie czynników środowiskowych (infekcji wirusowych, komplikacji okołoporodowych, sytuacji stresowych). ABSTRACT Despite more than a century of history of research on schizophrenia, its etiology is not fully understood. Currently, the predominant way of understanding the causes of schizophrenia is a neurodevelopmental theory, which assumes that the occurrence of the disease is the final stage of abnormal changes occurring during the development of the central nervous system, which probably dates back to the beginning even in fetal live. Aim of this study was to review the literature, which being supposed to present evidence supporting the neurodevelopmental theory. In order describes the data associated with the results of structural brain research, congenital malformations, soft neurological signs, the importance of environmental factors (viral infections, perinatal complications, stressful situations). Artykuł zawiera znaków ze spacjami 120