Zakres, rozmiar i motywy przestępstw gospodarczych w polskich przedsiębiorstwach

Transkrypt

1 Dr Marcin Kaczmarek Instytut Rachunkowości Uniwersytet Szczeciński Zakres, rozmiar i motywy przestępstw gospodarczych w polskich przedsiębiorstwach. Wstęp W ostatnich latach przestępczość gospodarcza przybiera nowe, nieznane wcześniej formy, w postaci: prania brudnych pieniędzy, uchylania się od zobowiązań podatkowych i celnych, oszustw podatkowych i przemytu na wielką skalę. Patologie występujące w sferze gospodarczej są zagrożeniem dla stabilności ekonomicznej gospodarki. Z opracowań instytucji takich jak Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Policja wynika, że roczne straty Skarbu Państwa z tytułu przestępstw gospodarczych wynoszą około 5 mld zł. W artykule została przedstawiona klasyfikacja przestępstw oraz zagrożeń gospodarczych występujących w polskiej gospodarce. Dokonano również charakterystyki wybranych przestępstw, odnoszących się bezpośrednio do działalności jednostek gospodarczych. W kolejnych częściach artykułu wskazano definicję oszustwa i nadużycia gospodarczego motywy osób, które przestępstwa popełniają oraz techniki oszustw księgowych.. Rodzaje przestępstw i zagrożeń przestępczością gospodarczą Zdaniem instytucji badających zjawiska przestępcze, do najgroźniejszych zjawisk kryminalnych w zakresie obrotu gospodarczego należą: wyłudzenia podatku pośredniego od towarów i usług VAT, dokonywane przede wszystkim przez fikcyjny eksport towarów i usług, na podstawie sfałszowanych dokumentów oraz przez pozorowany obrót towarami i usługami o celowo zaniżonej cenie, pomiędzy podmiotami na rynku wewnętrznym, w tzw. łańcuszku firm, uszczuplenia podatku akcyzowego w związku z przemytem towarów objętych wysokimi stawkami akcyzy, tj. alkoholu, wyrobów tytoniowych i paliw. Natomiast, wśród głównych zagrożeń w zakresie przestępczości gospodarczej można wymienić: Zagrożenie przestępczością zorganizowaną w Polsce w r.. Raport po Radzie Ministrów, Warszawa 8.8. r.

2 . Przestępstwa tradycyjne, zwłaszcza produkcja, dystrybucja i przemyt fałszywych znaków pieniężnych, akcyzy i papierów wartościowych, przemyt papierosów, alkoholu i wyrobów przemysłowych, wyłudzenia VAT, wyłudzenia bankowe oraz manipulacje giełdowe.. Wykorzystanie do działalności przestępczej na terytorium Polski, również do prania brudnych pieniędzy, specjalnie utworzonych podmiotów, zarejestrowanych w tzw. rajach podatkowych.. Angażowanie się podmiotów podejrzanych do usług konsultingowych, pośrednictwa kredytowego, a także pośrednictwa w obrocie wierzytelnościami na rzecz dużych podmiotów sektora państwowego. 4. Aktywność inwestycyjna rodzimych lub zagranicznych ośrodków kapitałowych o nieokreślonym pochodzeniu, angażujących w Polsce znaczne środki finansowe o trudnym do ustaleniu źródle, co w niektórych wypadkach może wskazywać na legalizowanie środków płatniczych pochodzących z przestępstw. 5. Wykorzystywanie do celów kryminalnych wszelkich luk w przepisach celnych i podatkowych. 6. Podatność zakładów przemysłu zbrojeniowego lub podmiotów uczestniczących w obrocie specjalnym na podejmowanie kontaktów handlowych z mało wiarygodnymi partnerami, co zagraża nielegalnymi transakcjami handlowymi.. Charakterystyka wybranych obszarów zagrożeń przestępczością gospodarczą Wymieniane w opracowaniach zagrożenia w dziedzinie przestępczości gospodarczej obejmują ponad 5 różnych obszarów. Z punktu widzenia działalności jednostki gospodarczej na szczególną uwagę zasługują dotyczące: a) działalności leasingowej, b) wyłudzeń podatku od towarów i usług, c) zaniżania zobowiązania w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych, d) obrotu gospodarczego z udziałem spółek prawa handlowego i cywilnych, e) korupcji gospodarczej i urzędniczej. Ibidem. Zagrożenie przestępczością gospodarczą w Polsce. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Warszawa. s..

3 Rynek leasingowy, jako element rynku finansowego, jest przedmiotem zainteresowania działalności przestępczej. Zagrożenie przestępczością skierowaną przeciwko firmom leasingowym dotyczy systemu weryfikacji nieuczciwych kontrahentów. Powyższy stan sprzyja działalności kryminalnej prowadzonej na szkodę firm finansujących. W dokonywaniu wyłudzeń na szkodę tych firm znaczącą rolę odgrywają zorganizowane grupy przestępcze, które w wielu przypadkach działają jednocześnie na szkodę licznych podmiotów spoza tego sektora. W postępowaniach stwierdza się przypadki współpracy pracowników firm leasingowych ze sprawcami wyłudzeń. Mechanizmy działalności kryminalnej polega na wykorzystaniu przez sprawców tych przestępstw, sfałszowanych dokumentów, które potwierdzają rzekomą wiarygodność podmiotów gospodarczych występujących w roli korzystającego, czy dostawcy przedmiotu leasingu, wprowadzając w błąd firmy leasingowe i doprowadzając je do niekorzystnego rozporządzenia majątkiem. Instytucje prowadzące śledztwa w tym obszarze zauważają również przypadki popełnienia oszustwa z wykorzystaniem leasingu zwrotnego, gdzie przedmiotem transakcji są nieruchomości. Jak zaznaczono na początku artykułu, jednym z najliczniej występujących przestępstw gospodarczych jest wyłudzanie podatku od towarów i usług. Do dotychczas występujących postaci wyłudzeń, zalicza się: 4 wyłudzanie zwrotu podatku VAT przez pozorowanie eksportu towarów i usług o celowo zawyżonej wartości, trudnej do oszacowania (np. programy komputerowe, kamienie szlachetne), wyłudzanie zwrotu VAT przez zawyżanie wartości obrotu towarami i usługami pomiędzy podmiotami na rynku krajowym (tzw. łańcuszki firm), z wykorzystaniem firm, celowo zakładanych przez podstawione lub fikcyjne osoby, zaniżanie podatku należnego VAT przez podmioty gospodarcze, przez podwyższanie kosztów działalności w oparciu o sfałszowane dokumenty księgowe na fikcyjny zakup towarów lub usług od nieistniejących firm. Zauważono również nowe metody dokonywania wyłudzeń, które obejmują: unikanie opodatkowania przez nielegalne wykorzystanie, w obrocie pomiędzy firmami na rynku krajowym, podmiotów, którym przysługuje zwolnienie z VAT, takich jak zakłady doskonalenia zawodowego czy szkoły, zorganizowany proceder wyłudzania podatku VAT, polegający na obrocie samochodami osobowymi, fikcyjnie przerobionymi na ciężarowe, pomiędzy firmami dealerskimi, 4 Ibiden, s. 4.

4 leasingowymi a nabywcami - podmiotami gospodarczymi, będącymi płatnikami VAT i podatku dochodowego od osób fizycznych. Nowe, ujawnione mechanizmy, świadczą o zorganizowanym i powszechnym nadużywaniu uprawnień do zwolnień i odliczeń, przewidzianych w prawie podatkowym. Ich istnienie skutkuje, wbrew intencji ustawodawcy, stratami dla Skarbu Państwa, szacowanymi, jak np. w przypadku przerobionych samochodów, na miliard złotych. Oszustwa dotyczące obniżania zobowiązań z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych, przejawiają się w przeważającej mierze w generowaniu wysokich kosztów działalności. 5 Proceder ten dotyczył przede wszystkim tego rodzaju działalności gospodarczej, której przedmiot obciążony jest wysokimi stawkami podatkowymi, np. przemysł tytoniowy, doradztwo finansowe, marketing. Zdaniem przedstawicieli policji skuteczność zwalczania tego rodzaju przestępczości jest teraz ograniczona, ponieważ od wejścia w życie nowego Kodeksu karnego skarbowego, prowadzenie postępowań w takich sprawach zostało przypisane organom skarbowym. Nie mając dostępu do informacji o zobowiązaniach podatkowych określonego podmiotu, ma ograniczone możliwości prowadzenia spraw operacyjnych o uszczuplenia podatku dochodowego. Uszczuplenia podatku dochodowego od osób fizycznych polega na ukrywaniu przez podatników części dochodów, uzyskiwanych w ramach oficjalnych źródeł przychodów, albo całości dochodów ze źródeł nieujawnionych. 6 W wypadku przestępstw w zakresie obrotu gospodarczego z udziałem spółek prawa handlowego i cywilnych mechanizmy działania polega, na fałszowaniu dokumentacji finansowo-księgowej, w celu doprowadzenia poszczególnych podmiotów do niewypłacalności (utraty płynności finansowej) i w konsekwencji upadłości, przy jednoczesnym wyprowadzaniu środków finansowych i majątku trwałego przez osoby odpowiedzialne, przede wszystkim członków zarządu. Większości przestępstw gospodarczych towarzyszy zjawisko korupcji w sferze gospodarczej i urzędniczej. Najbardziej narażone na korupcję są działania na styku finansów publicznych i prywatnej przedsiębiorczości, co powoduje powstawanie zjawiska łapownictwa 5 Ibiden, s.5. 6 W r. zainicjowano realizację programu tzw. śledztwa finansowego, w ramach którego jednostki Policji przekazały urzędom kontroli skarbowej około 4 wniosków o kontrolę operacyjnie rozpoznanych osób, podejrzewanych o ukrywanie dochodów, w tym pochodzących z działalności kryminalnej. Stopień trafności typowań i jakość materiałów przekazanych tym urzędom zweryfikują wdrożone kontrole.

5 w gospodarce i administracji. 7 Zachowania korupcyjne występują najczęściej w takich obszarach życia gospodarczego jak: sektor ubezpieczeń, sektor przedsiębiorstw państwowych, sektor bankowy, służba zdrowia, administracja państwowa i samorządową, instytucje kontrolno nadzorcze, sądy i organy egzekucyjne, przetargi i zamówienia publiczne. Korupcja w Polsce stanowi problem o którym mówi szereg badań i raportów. 8 W tabeli przedstawiono wyniki ankiety na zadane pytanie Jak Pan/Pani sądzi, czy korupcja w Polsce jest problemem dużym czy małym? Wyniki są przedstawione poniżej. Tabela Jak Pan/Pani sądzi, czy korupcja w Polsce jest problemem dużym czy małym? Kryteria Bardzo dużym Raczej dużym Bardzo małym Procentowo Raczej małym Trudno powiedzieć Ogółem Płeć: Mężczyźni Kobiety Wiek: 8-4 lat lat i więcej Miejsce zamieszkania: wieś miasto do tys. - tys. -5 tys. 5 tys. i więcej mieszkańców Wykształcenie: Podstawowe 6 67 zasadnicze zawodowe średnie 7 5 wyższe 64 6 Grupa społeczno-zawodowa pracujący: kadra kierownicza, inteligencja pracownicy umysłowi niższego szczebla pracownicy fizyczni.-umysłowi robotnicy wykwalifikowani robotnicy niewykwalifikowani rolnicy pracujący na własny rachunek Bierni zawodowo: renciści emeryci uczniowie i studenci bezrobotni gospodynie domowe i inni Liczba osób Ibiden, s.4. 8 Na przykład:

6 Pracuje w: instytucji państwowej, publicznej spółce właścicieli prywatnych i państwa sektorze prywatnym poza rolnictwem prywatnym gosp. rolnym Dochody na jedną osobę do 75 zł powyżej Ocena własnych wartości materialnych złe średnie dobre Udział w praktykach religijnych: kilka razy w tygodniu raz w tygodniu - razy w miesiącu kilka razy w roku w ogóle nie uczestniczy Poglądy polityczne: lewica centrum 6 9 prawica 68 5 trudno powiedzieć 58 6 Źródło: Korupcja i afery korupcyjne w Polsce. Komunikat z badań. Centrum Badania Opinii Publicznej, BS /, Warszawa r., s.. Do istotnych czynników sprzyjających zjawiskom korupcyjnym w Polsce, mającym równocześnie wpływ na poziom zagrożenia przestępczością gospodarczą, raporty zaliczają przede wszystkim: obowiązujące rozwiązania prawno-organizacyjne, a w szczególności przyjęte procedury administracyjne (np.niejasne zasady realizacji zamówień publicznych, manipulacjaprocesem prywatyzacji), nepotyzm i protekcję przy obsadzaniu stanowisk w sektorze publicznym, nieskuteczne mechanizmy kontrolne, znaczny udział Państwa w kształtowaniu gospodarki, wyrażający się nadmierną reglamentacją obrotu gospodarczego, brak kontroli społecznej nad działaniami władz samorządowych, niski poziom płac w sektorze państwowym, w tym w aparacie administracyjnym, organach kontroli i ścigania itp. Wymienione przestępstwa gospodarcze w dużej mierze mogą mieć swój początek w decyzjach właścicieli majątku lub osób zarządzających podmiotami. Decyzje mogą mieć przełożenie na działania przestępcze w dziale księgowości. W dalszej części artykułu zdefiniowane zostanie pojęcie oszustwa i nadużycia gospodarczego oraz przesłanki osób do ich popełnienia Definicja i geneza oszustwa i nadużycia gospodarczego

7 W literaturze spotyka się stwierdzenie, że w świecie biznesu przedsiębiorcy ponoszą koszty wytworzenia i sprzedaży swoich towarów i usług. W zakres tych kosztów wchodzą: koszty bezpośrednie takie jak robocizna, materiały, reklama, czynsze, badania i rozwój oraz oszustwa i nadużycia. 9 Jednak wymienione na końcu pozycje kosztowe mają specyficzny charakter ponieważ są one ukryte i nie mają bezpośredniego odzwierciedlenia w rachunku zysków i strat. W najszerszym ujęciu oszustwo może oznaczać dokonane w złej wierze wprowadzenie osoby w błąd, nie wyprowadzenie osoby z błędu i następnie wykorzystanie błędu lub wyzyskiwanie niezdolności do należytego pojmowania działania np. osoby małoletniej w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (bezpośrednio lub pośrednio). Sprawca popełnia oszustwo wtedy, kiedy działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Z uwagi na konieczność działania w określonym celu oszustwo stanowi tzw. przestępstwo kierunkowe (czyli popełnione w określonym celu, z określonej pobudki, lub z określonego motywu). Oszustwo jest popełnione nie tylko wtedy, gdy sprawca sam chce osiągnąć korzyść majątkową, lecz także wtedy, kiedy chce jej przysporzyć innej osobie kosztem pokrzywdzonego. Według prawa zwyczajowego do zaistnienia oszustwa konieczne jest wystąpienie czterech warunków: a) istotne zafałszowanie informacji, b) świadomość fałszu w momencie składania oświadczenia, c) poleganie przez ofiarę na fałszywej informacji, d) szkoda jako skutek. Pojęcie nadużycia zdefiniowane jest w różnych pozycjach literatury. W Słowniku Webstera nadużycie (ang. Abuse) wywodzące się z łacińskiego abusus oznacza: czyn oszukańczy, oszustwo; oszustwo lub zwyczaj korupcyjny; niewłaściwe wykorzystanie lub traktowanie. W kodeksie karnym nadużycie określone jest jako działanie osoby, która będąc obowiązana na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową oraz działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. 9 J. T. Wells, Corporate Fraud Handbook: Prevention and Detection, LexisNexis Sp. z oo, Warszawa 6, s.. Webster s Dictionary, Houghton Miffilin, Boston 996, s. 47. Ustawa z dnia 6 czerwca 997, Kodeks Karny, Dz. U. z 997 Nr 88, poz. 55, art. 96.

8 Do przykładów nadużyć popełnianych przez pracowników zalicza się między innymi: a) wykorzystanie rabatów pracowniczych przy zakupie towarów dla przyjaciół i krewnych, b) wynoszenie produktów należących do firmy, c) pobieranie wynagrodzeń za nieprzepracowane godziny, d) inkasowanie kwoty większej, niż w rzeczywistości z tytułu wydatków służbowych, e) przedłużanie przerw obiadowych i innych bez zgody zwierzchnika, f) spóźnianie się i wcześniejsze wychodzenie z pracy, g) przedstawianie fikcyjnych zwolnień lekarskich, h) ociąganie się i nie przykładanie do pracy, i) wykonywanie powierzonych obowiązków pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Jednak zdecydowanie większym kosztem przedsiębiorstwa są oszustwa i nadużycia powodowane przez osoby zajmujące znaczące stanowiska w strukturze jednostki. Badania nad oszustwami i nadużyciami z wykorzystaniem stanowiska prowadzone były w wąskim zakresie mimo dużej skali negatywnych skutków. Do głównych amerykańskich autorów prac z tego zakresu zalicza się Edwina H. Sutherlanda, Donalda E. Cresseya, W. Stevea Albrechta, Richarda C. Hollingera. 4 Edwin H. Sutherland jako pierwszy zdefiniował określenie przestępstwa w białych kołnierzykach, które oznaczało działalność przestępczą podmiotów gospodarczych i osób działających w ich imieniu. Definicja ta z czasem ewoluowała do każdego przestępstwa finansowego i gospodarczego bez względu na to kto je popełnił. Ważnym wkładem E.H. Sutherlanda w zwalczanie przestępstw w białych kołnierzykach była zmiana spojrzenia na zbrodnie. Większość kryminologów i socjologów uważała, że ma ona wyłącznie podłoże genetyczne, a kryminaliści płodzą kolejnych przestępców. Sutherland stwierdził, że przestępstw uczymy się podobnie jak innych dziedzin na przykład rachunkowości. 5 Nauka przestępczości odbywa się w drodze komunikacji z innymi osobami a skłonności przestępcze nie pojawiają się bez ingerencji osób trzecich. Donald E. Cressey swój obszar badawczy skupił na defraudantach. W wyniku badań opracował hipotezę mówiącą, że ludzie zaufani nadużywają tego zaufania, kiedy uznają, że mają krępujący problem finansowy, wiedzą, że problem ten można po cichu rozwiązać, wykorzystując zaufanie związane ze stanowiskiem, oraz są w stanie racjonalnie wytłumaczyć J. T. Wells, Corporate Fraud Handbook, op. cit., s Ibidem, s L. J. Siegel, Cryminology, wyd., West Publishing Co., New York 989, s. 9.

9 swoje zachowanie w tej sytuacji tak, by pogodzić swoje wyobrażenie o sobie jako człowieku zaufanym ze swoim obrazem człowieka wykorzystującego powierzone mu fundusze i mienie. 6 Autor hipotezy problem finansowy podzielił na sześć głównych podtypów, motywów działania: ) naruszenie przypisanych obowiązków, ) problemy wynikające z niepowodzenia osobistego, ) odwrócenie koniunktury, 4) fizyczna izolacja, 5) podnoszenie stopy życiowej, 6) stosunki między pracodawcą a pracownikiem. Cressey uważał, że oprócz wiedzy ogólnej sprawca nadużycia musi mieć w danej dziedzinie kwalifikacje umożliwiające popełnienie oszustwa w tajemnicy. 7 W. Steve Albrecht w latach 8-tych XX wieku przeprowadził wraz z zespołem badania ankietowe oszustw. Wnioski z ankiety zostały opublikowane w książce Deterring Fraud: The Internal Auditor s Perspective. Badania dotyczyły danych demograficznych i informacji o genezie popełnionych nadużyć. Jednym z wyników analizy była lista motywów działania sprawców oszustw, które podzielono na dziewięć grup: 8 ) życie ponad stan, ) nieodparta żądza bogacenia się, ) wysokie zadłużenie osobiste, 4) bliskie powiązania z klientami, 5) poczucie, że wynagrodzenie jest niewspółmierne do odpowiedzialności, 6) kombinatorstwo, 7) pokonanie systemu jako wyzwanie, 8) uzależnienie od hazardu, 9) nadmierna presja rodziny lub otoczenia. W celu wyjaśnienia tej koncepcji Albrecht opracował skalę oszustw, która uwzględnia presję sytuacji, dostrzeżone okazje i uczciwość osobistą. Skala oszustw została przedstawiona w schemacie. Wynika z niego, że jeżeli presja sytuacji i liczba okazji popełnienia jest duża i uczciwość osoby jest mała to wystąpienie nadużycia jest bardzo prawdopodobne. 6 D. R. Cressey, Other People s Money, Patterson Smith, Montclair, New York 97, s.. 7 Ibidem, s S. Albrecht, K. Howe, M. Rommey, Deterring Fraud: The Internal Auditor s Perspective, The Institute of Internal Auditors Research Foundation, Altamonte Springs 98, s. xiv.

10 R. C. Hollinger wraz z J. P. Clarkiem opublikowali wyniki badań tysięcy pracowników i wnioski płynące przedstawili w książce Theft by Employees. Uznali oni, że do kradzieży skłaniają pracowników przede wszystkim warunki pracy. Natomiast rzeczywiste koszty tego problemu są poważnie zaniżone. 9 Schemat. Skala oszustw Źródło: S. Albrecht, K. Howe, M. Rommey, Deterring Fraud: The Internal Auditor s Perspective, op. cit., s Podstawowe techniki oszustw księgowych Jak już pokazano oszustwem księgowym jest łamanie prawa w sposób bezpośredni lub pośredni przez praktyki wykorzystujące luki prawne dotyczące języka rachunkowości. Celem tych praktyk jest wprowadzenie w błąd odbiorców informacji w postaci sprawozdań finansowych. Oszustwa księgowe mogą być dokonywane w trakcie roku gospodarczego jednostki gospodarczej oraz na koniec okresu czyli na dzień bilansowy. W praktyce większość technik oszustw księgowych dotyczy fałszowania kategorii przychodów i kosztów co bezpośrednio wpływa na wynik finansowy jednostki w bieżącym okresie lub okresach kolejnych. W mniejszym zakresie oszustwa odnoszą się bezpośrednio aktywów i pasywów przedsiębiorstwa. Większość autorów określa zakres oszustw księgowych w następujący sposób: techniki pozwalające na manipulowanie poziomem kosztów, 9 R. C. Hollinger, J. P. Clark, Theft by employees, Lexington Books, Lexington 98, s.6. M. Kutera, A. Hołda, S.T. Surdykowska, Oszustwa księgowe, Difin, Warszawa 6, s. 57.

11 techniki pozwalające na manipulowanie poziomem przychodów, techniki wpływające na wartość aktywów i pasywów majątku. Manipulowanie poziomem kosztów może się odbywać przez: ) aktywowanie niewłaściwych kosztów, ) wadliwą prezentację kosztów prac badawczo-rozwojowych, ) manipulowanie odpisami amortyzacyjnymi i nakładami na ulepszenie, 4) tworzenie fikcyjnych (cichych) rezerw, 5) odpisy aktualizujące aktywów (w szczególności zapasów i należności), 6) brak uwzględnienia normalnego rozmiaru działalności w wycenie zapasów. Wśród oszustw księgowych wpływających na poziom przychodów wyróżnia się następujące: ) przyspieszone fakturowanie i manipulowanie okresem ujęcia przychodów, ) sprzedaże z klauzulą odkupu, ) rozwiązywanie nieuzasadnionych rezerw, 4) fikcyjną sprzedaż, 5) szacunek przychodu w kontraktach długoterminowych, 6) wykorzystanie cen transferowych. Ostatnią grupę oszustw księgowych stanowią działania wpływające na składniki aktywów i pasywów majątku przedsiębiorstwa. Zalicza się do nich: ) manipulowanie terminami płatności, ) niewłaściwym klasyfikowaniem rozrachunków ze względu na termin płatności, ) niewłaściwym klasyfikowaniem aktywów finansowych ze względu na ich faktyczny okres użytkowania, 4) ujęcie zobowiązań warunkowych, 5) manipulowanie aktywowaniem kosztów jeżeli wydatki lub zużycie kosztów będzie dotyczyło okresów innych niż okres w którym je poniesiono, 6) brak rzetelnego wyodrębnienia strumieni działalności kontynuowanej i niekontynuowanej, 7) nieujawnianie realnych zagrożeń kontynuacji działalności. 6. Zakończenie W opracowaniach dotyczących oszustw i nadużyć księgowych czy też rachunkowości kreatywnej na konkretnych przykładach przedstawia się jak przedsiębiorstwa poprawiły sprawozdania finansowe. Dotychczas nie ukazała syntetyczna klasyfikacja procedur

12 obejmujących wymienione zagadnienia. Z drugiej strony techniki oszustw rozwijają się stając naprzeciw zmieniającym się regulacjom prawa oraz na skutek rozwoju rynków kapitałowych. Streszczenie W artykule przedstawiono klasyfikację przestępstw oraz zagrożeń gospodarczych występujących w polskiej jednostkach gospodarczych. Została zaprezentowana charakterystyka wybranych przestępstw, odnoszących się bezpośrednio do działalności jednostek gospodarczych. Wskazano genezę definicji oszustwa i nadużycia gospodarczego oraz motywy postępowania osób, które przestępstwa te popełniają. Zaprezentowano również techniki oszustw księgowych. Summary In paper introduced classification of crimes and of economic threats stepping out in Polish firms. One presented characterization of crimes, connected immediately with activity of economic individuals. One presented genesis of definition of fraud and abuses economic and motives of conduct of persons, which of crime commit. One presented also techniques of frauds book-keepers. Literatura. Albrecht S., Howe K., Rommey M., Deterring Fraud: The Internal Auditor s Perspective, The Institute of Internal Auditors Research Foundation, Altamonte Springs 98, s. xiv.. Cressey D. R., Other People s Money, Patterson Smith, Montclair, New York 97, s... Hollinger R. C., Clark J. P., Theft by employees, Lexington Books, Lexington 98, s Kutera M., Hołda A., Surdykowska S.T., Oszustwa księgowe, Difin, Warszawa 6, s Siegel L. J., Cryminology, wyd., West Publishing Co., New York 989, s Ustawa z dnia 6 czerwca 997, Kodeks Karny, Dz. U. z 997 Nr 88, poz. 55, art Webster s Dictionary, Houghton Miffilin, Boston 996, s Wells J. T., Corporate Fraud Handbook: Prevention and Detection, LexisNexis Sp. z oo, Warszawa 6, s.. 9. Zagrożenie przestępczością gospodarczą w Polsce. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Warszawa. s... Zagrożenie przestępczością zorganizowaną w Polsce w r,raport po Radzie Ministrów, Warszawa 8.8. r.