SCENARIUSZ ZAJĘĆ NR II DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH

Transkrypt

1 Prjekt Bądźmy zdrwi wiemy, więc działamy SCENARIUSZ ZAJĘĆ NR II DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH Tytuł: Matematyka ma wielkie czy Wybrane elementy edukacji zbilanswanej diecie. Temat: Racjnalne dŝywianie w liczbach. 1. Cel gólny Wykrzystanie prstych działań matematycznych w edukacji zbilanswanej diecie. Cele szczegółwe - p zakńczeniu zajęć uczniwie pwinni: wyjaśnić pjęcia: racjnalneg dŝywiania, zbilanswanej diety, bjaśnić Nwą Piramidę Zdrwia, 1

2 wskazać własną nrmę zaptrzebwania na energię uwzględniając pdział na płeć i rdzaj aktywnści fizycznej, wyjaśnić definicję GDA (Wskazane Dzienne SpŜycie) i jeg rlę w przygtwywaniu psiłków, bliczyć GDA (wartść kalryczna) dla wybraneg prduktu spŝywczeg (prcji), uwzględniając własną nrmę zaptrzebwania na energię, wyjaśnić definicję BMI (Bdy Mass Index) i jeg znaczenie dla edukacji na temat zbilanswanej diety, bliczyć własny wskaźnik BMI. 2. Czas: 45 min (jednstka lekcyjna). 3. Uczestnicy : uczniwie szkół gimnazjalnych (klasa). 4. Materiały edukacyjne: materiały infrmacyjn edukacyjne dstępne w ramach Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, więc działamy : pradnik dla edukatrów, pradnik dla uczniów szkół gimnazjalnych, załączniki d scenariusza zajęć (załącznik 1; 2; 3; 4; 5; 6). Ddatkwe infrmacje mŝna znaleźć na strnach internetwych:

3 5. Śrdki dydaktyczne: kalkulatr, etykiety z ulubinych prduktów spŝywczych zawierające masę prduktu i jeg wartść kalryczną dla 100 g, klrwa kreda. 6. Opis przebiegu zajęć: ZADANIE 1 Nwa Piramida Zdrweg śywienia (wprwadzenie d tematu zajęć, pgadanka, praca z całą klasą) Nauczyciel przedstawia ucznim pjęcia: racjnalne dŝywianie, zbilanswana dieta. W trakcie dyskusji z uczniami bjaśnia graficzny wzór Nwej Piramidy Zdrwia, krótk mawiając pszczególne jej elementy. W celu przybliŝenia wizerunku Piramidy nauczyciel mŝe psłuŝyć się gólndstępnym schematem graficznym, bądź na tablicy ryswać w trakcie mawiania pszczególnych elementów - własny wzór Piramidy. Materiały edukacyjne i śrdki dydaktyczne: materiały infrmacyjn edukacyjne d Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, wiec działamy, załączniki d scenariusza zajęć: 1; 2, schemat graficzny Nwej Piramidy Zdrwia, klrwa kreda. Przewidywany czas na realizację zadania: k. 15 min. ZADANIE 2 Nrma zaptrzebwania na energię (praca indywidualna). Nauczyciel prezentuje ucznim nrmy zaptrzebwania na energię z pdziałem na płeć i rdzaj aktywnści fizycznej. KaŜdy z uczniów, w zaleŝnsci d płci i rdzaju aktywnści fizycznej wybiera wskaźnik nrmy dpwiedni dla siebie. 3

4 Materiały edukacyjne i śrdki dydaktyczne: materiały infrmacyjn edukacyjne d Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, wiec działamy, załącznik 3 d scenariusza zajęć. Przewidywany czas na realizację zadania: k. 5 min. ZADANIA 3 GDA (praca indywidualna) Nauczyciel wyjaśnia definicję GDA (Wskazane Dzienne SpŜycie) i jeg znaczenie w przygtwywaniu psiłków. Następnie dla przykładu blicza % wskazaneg dzienneg spŝycia dla prcji prduktu. Przykładwe zadanie na bliczanie % wskazaneg dzienneg spŝycia: prcja wynsi 150 g, a prdukt w 100 g ma 80 kcal w dniesieniu d zaptrzebwania na energię dla 14 letnieg chłpca duŝej aktywnści fizycznej. Rzwiązanie: prdukt 150 g zawiera 120 kcal; nrma zaptrzebwania na energię dla 14-letnieg chłpca duŝej aktywnści fizycznej wynsi 2800 kcal/dbę. GDA dla teg prduktu t: 120 kcal c stanwi 4% dzienneg spŝycia dla chłpca w wieku 14 lat duŝej aktywnści fizycznej. Następnie kaŝdy uczeń blicza % wskazaneg dzienneg spŝycia dla swjeg ulubineg prdukty spŝywczeg (napju, czeklady, jgurtu, itp.) uwzględniając swją nrmę zaptrzebwania na energię (w zaleŝnści d płci i rdzaju aktywnści fizycznej). 4

5 Materiały edukacyjne i śrdki dydaktyczne: materiały infrmacyjn edukacyjne d Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, wiec działamy, załączniki d scenariusza zajęć: 3; 4, kalkulatry, etykiety z ulubinych prduktów spŝywczych zawierające masę prduktu i jeg wartść kalryczną dla 100 g. Przewidywany czas na realizację zadania: k. 15 min. ZADANIE 4 Tabela spalania kalrii (praca indywidualna). P przeliczeniu w zadaniu 3, ile kcal zawiera prcja ulubineg prduktu uczniwie wybierają z tabeli spalania kalrii ulubiny rdzaj aktywnści fizycznej i sprawdzają ile czasu wlneg muszą pświęcić na spalenie swjeg przysmaku. Materiały edukacyjne i śrdki dydaktyczne: materiały infrmacyjn edukacyjne d Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, wiec działamy, załączniki d scenariusza zajęć: 3; 4; 6. Przewidywany czas na realizację zadania: k. 5 min. ZADANIE 5 Mje BMI (praca indywidualna). Nauczyciel przedstawia ucznim zasady bliczania Indeksu Masy Ciała (wg. wzru matematyczneg). Następnie kaŝdy z uczniów blicza własne BMI (wykrzystując d teg dane: wzrst w centymetrach i masę ciała w kilgramach). P trzymaniu wyniku interpretują swój wskaźnik BMI zgdnie z tabelą umieszczna w załączniku 5 d scenariusza. Nauczyciel jedncześnie wyjaśnia ucznim pzimy ceny stpnia nadwagi. 5

6 Materiały edukacyjne i śrdki dydaktyczne: materiały infrmacyjn edukacyjne d Prjektu Bądźmy zdrwi wiemy, wiec działamy, załączniki 5 d scenariusza zajęć, kalkulatry. Przewidywany czas na realizację zadania: k. 5 min. 7. Załączniki: ZAŁĄCZNIK 1 wyjaśnienie pjęć: RACJONALNA ODśYWIANIE t przemyślany, rzsądny spsób dŝywiania się party na wynikach naukwych, dających dbre efekty w rezultacie czeg uzyskuje się prawidłwy rzwój i zdrwie. Jest t Ŝywienie pzwalające na siągnięcie pełneg rzwju psychsmatyczneg raz utrzymanie rganizmu w zdrwiu i maksymalnej sprawnści d starści. Plega na regularnym dstarczaniu rganizmwi dpwiednich d wieku, płci, stanu fizjlgiczneg i aktywnści fizycznej ilści energii raz składników dŝywczych w pstaci prawidłw przygtwanych i zestawinych dań i psiłków. śywnść wykrzystana d ich przyrządzenia pwinna być bezpieczna dla zdrwia. Racjnalne (prawidłwe) Ŝywienie wymaga zbilanswania energii, tzn. utrzymania równwagi między ilścią energii dstarcznej z pkarmem a jej wydatkwaniem. ZBILANSOWANA DIETA (zbilanswane Ŝywienie) - Ŝywienie zbilanswane uwzględnia dpwiednie rzłŝenie psiłków w ciągu dnia i dbór prduktów przeznacznych d jednrazweg spŝycia w taki spsób, aby w całdziennej diecie prócz dpwiedniej ilści energii znalazły się wszystkie ptrzebne składniki dŝywcze (białka, tłuszcze, węglwdany, witaminy i sle mineralne). 6

7 ZAŁĄCZNIK 2 bjaśnienie Piramidy Zdrweg śywienia 7

8 Piramida Zdrweg śywienia (PZś) zstała pracwana w Stanach Zjedncznych przez Departament Rlnictwa raz Departament Zdrwia i Opieki Spłecznej i jest zestawieniem zaleceń Ŝywieniwych. Nie istnieje prdukt spŝywczy, który zawierałby wszystkie niezbędne składniki dŝywcze w dpwiednich, ptrzebnych dla rganizmu ilściach. Tylk wykrzystanie wielu róŝnych prduktów pzwala na zbilanswanie diety. Zasada Piramidy Zdrweg śywienia jest prsta wszystkie śrdki spŝywcze pdzielne są na grupy. W cdziennej diecie pwinny znaleźć się prdukty z kaŝdej grupy. U pdstawy PZś znajduje się aktywnść fizyczna. Następne elementy Piramidy twrzą prdukty Ŝywnściwe. Największą grupę stanwią te, które pwinny być spŝywane najczęściej i w największej ilści. Im bliŝej wierzchłka, tym mniej prduktów z danej grupy naleŝy spŝywać, kaŝda z nich wnsi wyjątkwy wkład w cdzienną dietę. Zbilanswana, róŝnrdna dieta daje zdrwie, energię i dbre sampczucie. Zapewniając dziecku kmpletny zestaw ptrzebnych składników z kaŝdej grupy Ŝywieniwej mŝemy mieć pewnść, Ŝe będzie się prawidłw rzwijać i rsnąć. Bardz waŝnym aspektem jest dpwiednie nawdnienie rganizmu. PRODUKTY ZBOśOWE - pwinny stanwić pdstawwe źródł energii i występwać w kaŝdym psiłku w ciągu dnia. Prdukty z tej grupy są bgatym źródłem węglwdanów złŝnych, białka rślinneg, witamin z grupy B: B1, B2, B6 i PP raz błnnika pkarmweg ułatwiająceg trawienie i regulująceg pracę jelit. Dstarczają równieŝ składników mineralnych, takich jak: Ŝelaz, miedź, magnez, cynk raz ptas i fsfr. Wartść Ŝywieniwa prduktów zbŝwych jest uzaleŝnina d stpnia przemiału ziarna, w trakcie któreg usuwane są zewnętrzne części bgate w składniki dŝywcze. Mniejszą zawartścią witamin i składników mineralnych charakteryzują się prdukty trzymane z wyŝszeg stpnia przemiału, wówczas mąka i pieczyw są bielsze, a kasza drbniejsza. Natmiast pieczyw razwe raz grube kasze dznaczają się wyŝszą zawartścią witamin i składników mineralnych raz błnnika pkarmweg. Prdukty zalecane d spŝycia: pieczyw - przede wszystkim grubziarniste, z pełneg ziarna, np. razwe, Ŝytnie, graham, pszenne, 8

9 płatki zbŝwe: wsiane, kukurydziane, Ŝytnie, pszenne, kasze: gryczana, kukurydziana, pęczak, jęczmienna, kuskus, makarn - wszystkie rdzaje z mąki pszennej (szczególnie durum), Ŝytniej, wsianej, ptrawy z mąki i zbóŝ (naleśniki, kluski). WARZYWA I OWOCE (5 x dziennie) - Zaleca się spŝywanie warzyw 3 5 razy dziennie, natmiast wców 2 4 razy (są bardziej kalryczne). C t jest prcja? Prcja - t średniej wielkści wc lub warzyw (jabłk, marchew) lub kilka mniejszych sztuk (truskawki, czereśnie, wingrna). T takŝe miseczka sałatki lub szklanka sku. Warzywa i wce pwinny znaleźć się w kaŝdym psiłku. Zarówn dziecim, jak i drsłym pleca się wszystkie warzywa i wce świeŝe, mrŝne, a takŝe w pstaci sków. Są bgatym źródłem witamin (zwłaszcza witaminy C raz beta-kartenu i innych kartenidów), sli mineralnych i błnnika. Witaminy i flawnidy (substancje własnściach przeciwutleniających) zawarte w warzywach i wcach mają działanie przeciwnwtwrwe i przeciwmiaŝdŝycwe. Ptas występujący w duŝych ilściach w warzywach bniŝa ciśnienie krwi. Większść warzyw i wców dznacza się wyską zawartścią wdy (80-90%), z czeg wynika ich niska wartść kalryczna. NaleŜy pamiętać, Ŝe wce t naturalne słdycze, i niektóre z nich zawierają duŝ cukru, który w nadmiernych ilściach mŝe być niekrzystny dla rganizmu. Warzywa naleŝy spŝywać na surw lub krótk gtwane na parze. Gtując w wdzie wypłukujemy z nich cenne składniki. Prdukty zalecane d spŝycia: świeŝe wce np.: jabłka, kiwi, gruszki, wce seznwe, jak truskawki, czereśnie, śliwki, maliny, wiśnie, przeczki, wce cytruswe, 100-prcentwe ski wcwe (bez ddatkwej zawartści cukru), wce suszne np.: rdzynki, figi, mrele, śliwki, banany, ananas, 9

10 wce mrŝne, jak: truskawki, śliwki, przeczki, wiśnie, warzywa surwe szczególnie w pstaci surówek i sków: marchew, seler, buraki, kalarepa, kapusty, sałata, pr naciwy, pmidry, górki zielne i kiszne, kapusta kiszna, dynia, kalafir, kiełki i in., warzywa mrŝne - mieszanki warzywne, grszek, kalafir i in.; gtuj na parze, pdawaj w pstaci jarzynki raz sałatek jarzynwych; ddawaj d zup i ssów. NABIAŁ - Cdziennie naleŝy spŝywać 3-4 prcje mleka i prduktów mlecznych. Są ne pdstawwym źródłem łatwprzyswajalneg wapnia, który jest niedzwnym budulcem kści i zębów. Mlek jest równieŝ źródłem wyskwartściweg białka i witamin (A, D, B2) raz innych składników mineralnych (magnez, ptas i cynk). NaleŜy graniczać spŝycie Ŝółtych serów ze względu na duŝą zawartść tłuszczu, który pdnsi chlesterl. Prdukty zalecane d spŝycia: mlek - pełne, z bniŝną ilścią tłuszczu, smakwe, jgurt, maślanka, kefir, sery białe - wszystkie rdzaje, Ŝółte i tpine, budynie i inne ptrawy z mleka, kktajle mleczne, masł. Szczyt piramidy t mięs (czerwne, drób, wędliny, ryby, jaja), rzechy, nasina strączkwe raz słdycze. 10

11 Mięs jest dbrym źródłem pełnwartściweg białka, a takŝe witamin z grupy B, szczególnie B1, B12, PP raz łatw przyswajalneg Ŝelaza. Czerwne gatunki mięsa: wieprzwina, włwina, baranina są bardz kalryczne, duŝ w nich kwasów tłuszczwych nasycnych i chlesterlu, a wszystk t sprzyja tyłści. Najlepsze jest mięs chude niskiej zawartści tłuszczu. NaleŜy preferwać dania duszne, gtwane nie smaŝne. Ryby raz jaja są dbrym źródłem pełnwartściweg białka. Tłuszcz ryb mrskich dstarcza kwasów mega - 3 pprawiają pracę mózgu, chrnią przed chrbami serca i układu krąŝenia, zapbiegają zakrzepm i zatrm, bniŝają pzim chlesterlu i regulują pzim trójglicerydów we krwi, są dbre dla czu i kści, hamują rzwój kmórek nwtwrwych. Jaja pdbnie jak mięs zawierają prawie wszystkie składniki dŝywcze ptrzebne rganizmwi. śółtk jaj zawiera duŝą ilść lecytyny, ptrzebnej d prdukcji chliny, która jest składnikiem błn kmórkwych i dgrywa waŝną rlę w układzie nerwwym (m.in. pprawia pamięć). Pnadt zawiera substancje birące udział w usuwaniu tłuszczu z wątrby. Orzechy laskwe, pistacjwe, włskie i w mniejszym stpniu arachidwe są źródłem niezbędnych nienasycnych kwasów tłuszczwych, białka, błnnika, ptasu, magnezu, wapnia, Ŝelaza, witaminy E i witamin z grupy B. Ze względu na kalrycznść nie naleŝy jednak zjadać więcej niŝ 8-10 sztuk dziennie. Rśliny strączkwe sja, sczewica, fasla, grch, bób, ciecierzyca są waŝnym źródłem białek i skrbi. Dstarczają dbrych tłuszczów i witaminy E, zawierają teŝ witaminy z grupy B, ptas, wapń, Ŝelaz raz błnnik. Orzechy i rśliny strączkwe pmagają bniŝyć pzim złeg chlesterlu, uczestniczą w regulwaniu pzimu cukru, ciśnienia, chrnią przed nwtwrami. Cukier i słdycze zawierają łatwprzyswajalne węglwdany (puste kalrie), które w rganizmie szybk są zamieniane na tkankę tłuszczwą. Szczególnie kalryczne są ldy i czeklada, które pza cukrem zawierają duŝ tłuszczu. NaleŜy unikać takŝe słdkich napjów gazwanych (typu cla, ranŝada), słdznych sków tzw. nektarów wcwych, a zastępwać je np. wdą mineralną, 100% skami lub 11

12 lekką herbatą bez cukru. Zamiast cukierków, ciastek, batników i innych słdyczy krzystniej jest zjeść słdki wc, który zaspki "smak na cś słdkieg", ale teŝ dstarczy witamin i sli mineralnych. Prdukty zalecane d spŝycia: wszystkie rdzaje włwiny, wieprzwiny i innych gatunków mięs (chude), drób, ryby, chude wędliny, warzywa strączkwe, jak: fasla biała, fasla czerwna, sczewica, grch łuskany, jaja, kaŝdy rdzaj rzechów czy ziaren, masł rzechwe i inne pasty z rzechów. Aktualnie prpaguje się tzw. Nwą Piramidę śywienia, w pdstawie której jest aktywnść fizyczna. KaŜde dzieck pwinn pświęcać k. 60 min. dziennie na zabawę lub aktywnść fizyczną (w pstaci ćwiczeń, spacerów, jazdy na rwerze itp.) umiarkwanej lub duŝej intensywnści. Alkhl wymieniny w nwej piramidzie Ŝywienia dtyczy sób drsłych, a witaminy i składniki mineralne w pstaci suplementów, dla dzieci i młdzieŝy mgą być pdawane w kresie zwiększneg wysiłku lub braku seznwych wców i warzyw. 12

13 ZAŁĄCZNIK 3 nrma zaptrzebwania na energię dla uczniów w wieku gimnazjalnym z pdziałem na płeć i rdzaj aktywnści fizycznej. Człwiek d Ŝycia ptrzebuje energii, która pchdzi ze spŝywanych psiłków zawierających dpwiednie ilści składników dŝywczych. Instytut śywnści i śywienia w Warszawie w 2008 rku wydał zaktualizwane nrmy Ŝywienia, które naleŝy rzumieć, jak ilść energii raz niezbędnych składników dŝywczych, wyraŝne w przeliczeniu na 1 sbę na jeden dzień. Ile wynsi nrma na energię? Aktualne nrmy na energię uwzględniają róŝny stpień aktywnści fizycznej. Zstały ustalne średni dla grupy, w przeliczeniu na 1sbę/dbę. Chłpiec gimnazjalista średni ptrzebuje: aktywnść fizyczna mała 2600 kcal/dbę aktywnść fizyczna umiarkwana 3000 kcal/dbę aktywnść fizyczna duŝa 3500 kcal/dbę Dziewczyna gimnazjalistka średni ptrzebuje: aktywnść fizyczna mała 2100 kcal/dbę aktywnść fizyczna umiarkwana 2450 kcal/dbę aktywnść fizyczna duŝa 2800 kcal/dbę 13

14 Energia gółem (kcal lub kj) = energia pchdząca z białka + energia pchdząca z tłuszczu + energia pchdząca z węglwdanów D przeliczenia ilści energii wyraŝnej w kalriach na dŝule i dwrtnie stsuje się następujące współczynniki (p zakrągleniu): 1 kcal = 4,18 kj 1 kj = 0,24 kcal ZAŁĄCZNIK 4 najwaŝniejsze infrmacje GDA (Wskazane Dzienne SpŜycie) GDA (Wskazane Dzienne SpŜycie) t dbrwlne, ddatkwe znaczenie graficznymi, które mŝe pjawić się na prduktach spŝywczych. 14

15 GDA infrmuje wartści energetycznej prduktu i zawartści składników dŝywczych, które dstarczane są przez prdukt w dniesieniu d całdbweg zaptrzebwania ( W pdanym przykładzie prdukt dstarczy 140 kcal energii, c stanwi 7% Wskazaneg Dzienneg SpŜycia; pzstanie jeszcze 93% wlnej energii na inne prdukty ZAŁACZNIK 5 najwaŝniejsze infrmacje BMI (Indeksie Masy Ciała) Ilść tkanki tłuszczwej mŝna kreślić dzięki Indekswi Masy Ciała (BMI - Bdy Mass Index). KaŜdy w prsty i łatwy spsób mŝe sprawdzić czy jeg waga jest dpwiednia d wzrstu. Stwierdzn, na pdstawie wielu badań, Ŝe BMI umŝliwia cenę zagrŝenia chrbami wynikającymi z nadwagi i tyłści. 15

16 Interpretacja BMI dla dzieci w wieku 14 lat Ocena stpnia nadwagi Dziewczynki Chłpcy niedwaga BMI < 16,4 BMI < 16,5 waga prawidłwa 16,4 < BMI < 23 16,5 < BMI < 23,2 nadwaga 23 < BMI < 23,9 23 < BMI < 24,2 tyłść BMI >23,9 BMI >24,2 ZAŁĄCZNIK 6 - tabela spalania kalrii wg Instytutu śywnści i śywienia w Warszawie Ilść spalnych kalrii pdczas róŝnych czynnści mŝe się róŝnić, w zaleŝnści d metablizmu pszczególnych sób. 16

17 TABELA SPALANIA KALORII WG INSTYTUTU śywności I śywienia W WARSZAWIE RODZAJ RODZAJ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ Kcal/ 1 gdz Kcal/ 30 min Kcal/ 15 min AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ Kcal/ 1 gdz Kcal/ 30 min Kcal/ 15 min Aerbik Praca ekspedientki Aerbik w wdzie Praca kamieniarska Badmintn Praca w gródku Bieg (km przez 3,40 min) Pranie ręczne Bieg (km przez 5 min) Praswanie Ćwiczenia na siłwni Prwadzenie samchdu Chdzenie p sklepie Rbienie na drutach 55 27,5 14 Czytanie 25 12,5 6 Rbienie zakupów Czytanie głśn Schdzenie ze schdów Glf Ścieranie kurzy Gtwanie ,5 26 Siatkówka

18 Gra na pianinie 15 min Siatkówka plaŝwa Gra w kręgle Skakanie na skakance Gra w piłkę nŝną Słanie łóŝka Yga Spacer szybkim tempie Intensywna gimnastyka Spacer w umiarkwanym tempie Jazda knna Sen Jazda na deskrlce ,5 93 Śpiew Jazda na nartach biegwych Sprzątanie łazienki Jazda na nartach wdnych ,5 110 Sprzątanie pkju Jazda na nartach zjazdwych ,5 128 Squash ,5 124 Jazda na rlkach Stanie na bacznść ,5 29 Jazda na rwerze (10 km/h) Stanie swbdne Jazda na rwerze (20 km/h) Szrwanie pdłóg Jgging Szybki marsz 6 km/h Kpanie, grabienie Szycie na maszynie ,

19 Kszykówka Szycie ręczne ,5 28 Lekka gimnastyka Taniec w dysktece Lekka praca biurwa Tenis Marszbieg Trzepanie dywanów Mycie kien Ubieranie się i rzbieranie ,5 Mycie pdłgi Układanie dkumentów Odkurzanie Wchdzenie p schdach Piłwanie drewna Wędkwanie Ping-png Wisłwanie Pływanie Zamiatanie pdłgi Zmywanie naczyń ,5 OPRACOWANIE SCENARIUSZA pracwnicy Wjewódzkiej Stacji Sanitarn Epidemilgicznej w Pznaniu 19