Diagnozowanie problemów społecznych Stanisław W. Kłopot
Definicja problemu społecznego R. Maris definiuje problemy społeczne jako ogólne wzory zachowania ludzkiego lub warunków społecznych, które są postrzegane jako zagrożenia dla społeczeństwa przez znaczącą liczbę ludności, przez silne grupy, bądź przez charyzmatyczne jednostki, oraz które mogą być rozwiązane czy też którym można jakoś zaradzić.( Maris R. Social Problems. The Dorsey Press.Cicago1988.)
Interesujące kwestie Kto definiuje co jest a co nie jest problemem społecznym. Kryteria definicji; ład aksjonormatywny funkcjonujący w społeczności, społeczeństwie lub jego wyróżnionej części Kto podejmuje działania w celu złagodzenia, rozwiązania problemu społecznego- czyli na proces instytucjonalizacji Skala problemu w dwojakim rozumieniu: terytorialnym i społecznym; czyli kto jest nosicielem problemu a kogo dotyczą te problemy, co niekoniecznie jest tym samym. Mediatyzacja problemów społecznych- aktywna rola w definiowaniu co jest a co nie jest problemem
Problem społeczny a problem socjalny Trzeba stwierdzić, że problemy socjalne zostały: zinstytucjonalizowane/zdefiniowane przez władzę publiczną osoby /grupy /znajdujące się w sytuacji problemowej uzyskały zdefiniowane prawnie obligatoryjne lub fakultatywne uprawnienia do pomocy ze strony instytucji publicznych. za uprawnieniami niekiedy idą też nałożone obowiązki na klientów/ beneficjentów pomocy publicznej. Ich rozwiązanie/łagodzenie należy do obowiązków wyspecjalizowanych instytucji publicznych dysponujących określonymi zasobami; kadrą, infrastrukturą materialną, uprawnieniami formalnymi a przede wszystkim środkami finansowymi i rzeczowymi umożliwiającymi wsparcie potrzebujących
Problem społeczny a problem socjalny Problem socjalny= problem społeczny Problem społeczny problem socjalny Kiedy problem społeczny= problem socjalny Wtedy, kiedy: skala problemu jest w uznaniu władz zbyt duża kiedy zmieniły się zewnętrzne warunki funkcjonowania osób znajdujących się w określonej sytuacji problemowej/ lub których problem dotyczył kiedy zmieniają się kryteria definiowania problemów socjalnych kiedy grupy społeczne efektywnie/skutecznie zabiegają/ wpływają na rządy by postrzegane przez nie kwestie uznać za problem socjalny najczęściej kiedy spełnionych jest kilka z powyższych warunków
Przykłady przekształcania problemu społecznego w socjalny 1. rodziny niepełne jako rezultat; zmiany wzorów małżeńskości i życia rodzinnego, dopuszczalności rozwodów, aktywizacji zawodowej kobiet, nadumieralności mężczyzn w PRL.- staje się problemem socjalnym wraz ze wzrostem skali, szczególnie w realiach gospodarki rynkowej. 2. sieroctwo społeczne- podobnie 3. ale już kwestia mieszkaniowa jest ważnym problemem społecznym ale nie jest problemem socjalnym
Ideologizacja problemów społecznych i wpływ ideologicznych sporów na charakter problemów społecznych problem przemocy w rodzinie problem świadomego macierzyństwa i ojcostwa- dyskusja do kogo należy brzuch kobiety?
Teorie problemów społecznych 1. R. Mertona ujęcie problemów społecznych i roli badań naukowych w identyfikacji problemów, ich natury a przede wszystkim konsekwencji społecznych powstałych sytuacji problemowych dotyczących jednostek i grup społecznych. 2. Siedem perspektyw/podejść E. Rubington i M.S.Weinberga: (The Study of Social Problems: Seven Perspectives. NY.Oxford University Press. New York 2003.) patologia społeczna dezorganizacja społeczna konflikt wartości zachowania dewiacyjne naznaczenie perspektywa krytyczna społeczny konstruktywizm
Polityka społeczna jako dyscyplina naukowa Proponuję typologię Scharfenberga;( Krytyka i afirmacja polityki społecznej.ips Warszawa 2006.s.19). dobrobytu społecznego potrzeb bezpieczeństwa socjalnego socjalnych praw człowieka sprawiedliwości społecznej struktury społecznej postępu i rozwoju społecznego kwestii społecznych
Polityka społeczna- teoria i praktyka- zakres przedmiotowy Analiza i opis tworzenia konkretnych rozwiązań z zakresu polityki społecznej oraz zamierzone i niezamierzone ich konsekwencje Badania nad strukturami instytucji publicznych Badania nad potrzebami społecznymi oraz dostępnością do środków zaspokajających potrzeby; efektywność transferów i transakcji społecznych Analiza społecznych kosztów i niedogodności Analiza dystrybucyjnych i alokacyjnych modeli zarządzania zasobami w czasie i konsekwencji usług socjalnych Badania nad rolami i funkcjami wybieralnych przedstawicieli, specjalistów, grup interesów oraz ich wpływem na skuteczność działania instytucji systemu socjalnego Badania nad prawami socjalnymi obywatela Badania nad rolą rządu ( i władz lokalnych) jako twórcy prawa i kanałów dystrybucji dóbr i usług socjalnych. (R Titmus,Social Policy. Allen andunwin. London 1976.)
Diagnoza społeczna= zebranie informacji o sytuacjach problemowych i problemach społecznych i ich analiza Cele diagnozy społecznej: 1. identyfikacja przyczyn wywołujących sytuacje problemowe 2. identyfikacja wzajemnych związków pomiędzy problemami i kwestiami społecznymi 3. identyfikacja skali problemów społecznych w danym układzie administracyjnym 4. identyfikacja regionalnych, lokalnych uwarunkowań problemów społecznych. 5. analiza podejmowanych działań zmierzających do rozwiązania sytuacji problemowej lub jej złagodzenia 6. analiza proponowanych rozwiązań przez politykę społeczną na poziomie kraju i w przekrojach regionalnych.
Rodzaje diagnoz w pracy socjalnej: indywidualny przypadek grupa społeczna społeczność/ zbiorowość lokalna lub jej wyróżniona terytorialnie, ekonomicznie, społecznie część np osiedle/ rodziny niepełne, zagrożeni ubóstwem itp
Diagnoza społeczna jako wyjściowy dokument strategii szerszy zakres diagnozy; problemy społeczne w tym socjalne brak konkretyzacji- identyfikacja na poziomie zbiorowości inny zasób informacji niezbędny do diagnozy możliwość wykorzystania pracy diagnostycznej pracowników socjalnych w konstruowaniu diagnozy społecznej
Źródła diagnozy społecznej Dane pierwotne: wytworzone informacje na potrzeby diagnozy dotyczące całej zbiorowości wytworzone informacje dotyczące kategorii społecznych znajdujących się w szczególnym zainteresowaniu polityki społecznej. badania dotyczące dotychczasowego zarządzania problemami społecznymi i sposobami ich rozwiązywania- czyli jaka była dotychczasowa praktyka działania instytucji publicznych Dane wtórne
Rodzaje danych wtórnych Dane urzędowe: dane urzędowe na różnych poziomów instytucjonalnej organizacji polityki społecznej: Unia, kraj, województwo, powiat, gmina strategie rozwiązywania problemów społecznych strategie rozwoju polityki sektorowe np.. ochrony zdrowa, polityka mieszkaniowa, polityka rynku pracy, polityka rodzinna itp. Wzajemne związki i konsekwencje zamierzone i niezamierzone realizowanych polityk lub zaniechań w poszczególnych obszarach. wewnętrzne ewaluacje działań podejmowanych w ramach rozwiązywania problemów społecznych. analiza zasobów instytucjonalnych i wzajemnej współpracy pomocy socjalnej i instytucji realizujących polityki sektorowe. dane z innych instytucji- policji, sądów itp..
Rodzaje danych wtórnych- cdn Dane statystyczne: Narodowe Spisy Powszechne, Powszechne Spisy Rolne i ich zawartość Struktura gospodarstw domowych- rodzinne, nierodzinne, wielorodzinne. Rodziny i ich struktura: w tym rodziny niepełne i wielodzietne. Warunki mieszkaniowe rodzin; w tym rodzin niepełnych i rodzin wielodzietnych. Rodziny problemowe a substandardy techniczne i społeczne. Niepełnosprawność wg spisów- niepełnosprawność dzieci i młodzieży i jej przyczyny. Niepełnosprawność osób w wieku mobilnym produkcyjnym. Poziom wykształcenia ludności wg wieku, płci- najprostszy wskaźnik kapitału ludzkiego
Rodzaje danych wtórnych- cdn Prognozy i badania GUS: prognozy gospodarstw domowych i zmian w ich strukturach prognozy ludnościowe- kategorie analizy; ludność wg grup edukacyjnych ludność wg kategorii ekonomicznych; przedprodukcyjny, produkcyjny mobilny, produkcyjny niemobilny, poprodukcyjny Przepływy migracyjne wg GUS- o czym tak naprawdę mówią salda migracji Migracje w badaniach GUS i naukowych i według badań Roczniki statystyczne i badania GUS jako źródło danych dla diagnozy Roczniki branżowe Bezrobocie rejestrowane, Badania BAEL, problemy pomiaru i interpretacji. Badania budżetów domowych, warunków życia, badania problemów społecznych np. ubóstwa, niepełnosprawności inne. Sondaże i Badania naukowe Diagnoza Społeczna Sondaże CBOS, OBOP i inne. Publikowane badania problemów socjologicznych i społecznych na próbach ogólnopolskich, lub w mniejszych przekrojach terytorialnych.