9 Pzestzenne zóŝnicowanie stat w podukcji oślinnej i zwiezęcej spowodowanych zanieczyszczeniem atmosfey w byłym województwie kakowskim GaŜyna Gawońska Instytut Gospodaki Suowcami Minealnymi i Enegią PAN - Kaków Recenzent: Wojciech Piotowski Politechnika Koszalińska 1. Wstęp Byłe województwo kakowskie zajmuje 1% teytoium całego kaju i zamieszkuje je 3% jego populacji. Emisja zanieczyszczeń pyłowych w tym województwie stanowiła w 1994 oku (Rocznik Statystyczny GUS 1995) 4% emisji kajowej (5 miejsce), a emisja substancji gazowych pawie 8% całkowitej emisji w skali Polski (3 miejsce); w tym emisja dwutlenku siaki 3% (8 miejsce), a tlenku węgla 28% (2 miejsce na 49 byłych województw). O stanie zanieczyszczenia powietza w byłym województwie kakowskim decyduje wysoka lokalna emisja pyłów i gazów będąca wynikiem działalności pzemysłu enegetycznego i metalugicznego oaz zanieczyszczenia pzenoszone spoza ganic województwa, głównie z kieunku zachodniego. W 1996 oku emisja pyłów ogółem wyniosła 20,9 tys. Mg, wykazując wzost o 4,5% w stosunku do popzedniego oku (Rapot o stanie śodowiska...1997). RównieŜ emisja gazów do atmosfey uległa zwiększeniu o 6,5%, osiągając watość 236,7 tys. Mg. Głównie wzost emisji wystąpił w sektoach enegetycznym i metalugicznym co spowodowane było zwiększeniem podukcji i wzostem zuŝycia węgla w Elektociepłowni Kaków S.A. o 85,3 tys. Mg, a w Elektowni Skawina aŝ o 262,4 tys. Mg oaz uŝywaniem węgla goszej jakości o zwiększonej zawatości siaki i popiołu w węglu. TakŜe w Hucie im. T. Sendzimia wzosło zuŝycie węgla w Siłowni oaz nastąpił wzost podukcji stali w poównaniu z okiem popzednim (Rapot o stanie śodowiska...1997). Miało to oczywisty wpływ na wzost emisji dwutlenku siaki w 1996 oku o 20,2%.
GaŜyna Gawońska Głównymi źódłami zanieczyszczenia powietza podobnie jak w latach ubiegłych były: Huta im. T. Sendzimia, któa wyemitowała w 1996 oku 45% bilansowanej ilości pyłów i 64% ogólnej ilości gazów, w tym 22% stanowiła emisja dwutlenku siaki, następnie Elektownia Skawina z bilansem 18% pyłów i 14% gazów, w tym 42% dwutlenku siaki oaz Elektociepłownia Kaków S.A. z emisją 17% globalnej ilości pyłów i 12% substancji gazowych, w tym 28% emisji dwutlenku siaki. W niniejszym atykule zapezentowano badania dotyczące poziomu stat w podukcji oślinnej i zwiezęcej w byłym województwie kakowskim w układzie gmin, spowodowanych zanieczyszczeniem atmosfey. Badania wykonano dla 1996, poniewaŝ nie są dostępne badziej aktualne dane o imisjach dwutlenku siaki, będące podstawą zastosowanej metody. 2. Mateiał i metoda badań Na skutek negatywnego wpływu działalności pzemysłu wzost podukcji oślinnej i zwiezęcej jest systematycznie oganiczany. Staty stanowią óŝnicę między wielkością podukcji jaką olnictwo mogłoby uzyskać w waunkach nie skaŝonego śodowiska, a jaką uzyskuje faktycznie w istniejących waunkach glebowych, klimatycznych, postępu technicznego. Staty w podukcji oślinnej obliczono na podstawie wzou (Gawońska G. 1998): S = P D B K gdzie: S - staty w plonach oślin upawnych [tys. zł], P - powiezchnia guntów onych w województwie [km 2 ], D - śedni plon 3 ziemiopłodów (ziemniaki, buaki cukowe i 4 zboŝa) wyaŝony plonem pzeliczeniowym wg T. Witka (Rolnicza pzestzeń..., 1974) [Mg/km 2 ], B - wskaźnik spadku plonu pzeliczeniowego według BIGLEB, K - watość 1 Mg zbiou - śednia cena ziemniaków, buaków cukowych i 4 zbóŝ według GUS w badanym oku. Zespół specjalistów opacował dla potzeb systemu BIGLEB wskaźnik spadku plonu pzeliczeniowego w zaleŝności od stefy zagoŝenia obszaów na podstawie imisji dwutlenku siaki (tabela 1). Staty w podukcji zwiezęcej mogą wynikać zaówno z bezpośedniego oddziaływania zanieczyszczeń powietza na zdowie, kondycję zwieząt i pzyost masy mięsnej, jak ównieŝ pośedniego, popzez pasze. 206 Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska
Pzestzenne zóŝnicowanie stat w podukcji oślinnej i zwiezęcej... Tabela 1. Wskaźniki spadku śedniego plonu pzeliczeniowego w zaleŝności od stefy zagoŝenia Table 1. Decease indicatos of mean convesion yield with egad to the isk zone Stefy Śedniooczne stęŝenie SO 2 [mg/m 3 ] Wskaźnik spadku śedniego plonu pzeliczeniowego wg BIGLEB I <0,020 _ II 0,021 0,050 0,10 III 0,051 0,100 0,15 IV >0,100 0,25 źódło: Tuszkowska R., Rejman-Czajkowska M. 1986 Do wyznaczenia stat w hodowli zwieząt wykozystano wskaźnik padnięć zwieząt opacowany pzez BIGLEB w pzeliczeniu na 10000 szt. zwieząt w zaleŝności od stefy zagoŝenia obszaów na podstawie imisji dwutlenku siaki (tabela 2). Tabela 2..Wskaźniki padnięć zwieząt w zaleŝności od stefy zagoŝenia Table 2. Animal death indicatos with egad to the isk zone Stefy Śedniooczne Wskaźniki stęŝenie SO 2 [mg/m 3 ] padnięć zwieząt wg BIGLEB [szt.] I <0,020 24 II 0,021 0,050 60 III 0,051 0,100 119 IV >0,100 176 źódło: Tuszkowska R., Rejman - Czajkowska M. 1986 Staty w podukcji zwiezęcej obliczono według fomuły (Gawońska G. 1998): S z = L z 10 4 B z K z gdzie: S z - staty w hodowli zwieząt [tys. zł], L z - liczba sztuk zwieząt w gminie obejmująca bydło, tzodę chlewną i owce, B z - wskaźnik padnięć zwieząt według BIGLEB, K z - watość zwiezęcia ustalona jako śedniowaŝona na podstawie masy i ceny uwzględnionych zwieząt według danych GUS w badanym oku. Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska 207
GaŜyna Gawońska 3. Wyniki badań W wyniku zastosowania pzedstawionych wcześniej pocedu uzyskano staty globalne w podukcji oślinnej i zwiezęcej dla byłego województwa kakowskiego w układzie gmin za 1996. i wyaŝono je w tys. zł. Staty globalne odzwieciedlają nasilenie danego zjawiska (stat), w ozpatywanej gminie lub województwie. Wynika to stąd, Ŝe staty w podukcji oślinnej są wpost popocjonalne do powiezchni guntów onych w gminach (województwach) tej samej stefy (wskaźnik spadku plonu pzeliczeniowego według BIGLEB uzaleŝniony jest od stefy, w któej leŝy ozpatywana gmina lub województwo) i będą tym większe, im większa jest powiezchnia guntów onych. Podobnie staty w podukcji zwiezęcej óŝnicuje liczba sztuk zwieząt obejmująca takie zwiezęta hodowlane, jak: bydło, tzoda chlewna i owce. Im większa liczba sztuk zwieząt w gminach (województwach), tym większe staty, poniewaŝ wskaźnik padnięć zwieząt jest zóŝnicowany dla stef. RozwaŜania te powadzą do wniosku, Ŝe niewiaygodnym byłoby poównywanie watości stat globalnych wyliczonych dla poszczególnych gmin (województw). W celu poównania wielkości stat pomiędzy gminami (województwami) w amach tych samych elementów (podukcji oślinnej, podukcji zwiezęcej) spowadzono je w pewnym sensie do wspólnego mianownika wpowadzając pojęcie stat jednostkowych. Pzez staty jednostkowe w zakesie: 1. podukcji oślinnej ozumie się iloaz stat globalnych w gminie pzypadających na 100 ha guntów onych, 2. podukcji zwiezęcej ozumie się iloaz stat globalnych w gminie pzypadających na 1000 szt. zwieząt. Staty jednostkowe w podukcji oślinnej wyaŝono w tys. zł/100 ha guntów onych, natomiast staty jednostkowe w podukcji zwiezęcej wyaŝono w tys. zł/1000 szt. zwieząt. Staty globalne i jednostkowe w gminach byłego województwa kakowskiego w zakesie podukcji oślinnej pzedstawiono w tabeli 3. Zgodnie z pzyjętą do obliczeń metodą w 17 gminach byłego województwa kakowskiego (Alwenia, Dwinia, Gdów, Gołcza, Jezmanowice- Pzeginia, Kłaj, Myślenice, Nowe Bzesko, Pcim, Poszowice, Raciechowice, Radziemice, Sułkowice, Sułoszowa, Tokania, TzyciąŜ, Wiśniowa) nie wykazano stat globalnych (i tym samym jednostkowych) w zakesie podukcji oślinnej. Obszay tych gmin są objęte I stefą zagoŝenia, gdzie zgodnie z tabelą 1 spadek plonu pzeliczeniowego według BIGLEB wynosi 0%. Gminy te leŝą na obzeŝach byłego województwa kakowskiego, głównie w południowej i wschodniej części województwa, a jedynie cztey gminy w części północnozachodniej i zachodniej. 208 Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska
Tabela 3. Staty w podukcji oślinnej w byłym województwie kakowskim w 1996. Table 3. Losses in the plant poduction in the ex-cacow Povince in 1996 Lp. Gminy Powiez. guntów onych [km 2 ] Śedni plon pzelicz. [t/km 2 ] Wskaźnik spadku plonu pzelicz. wg BIGLEB Śednia cena 3 ziemiopł. [zł] Staty w podukcji oślinnej ogółem [tys. zł] 1. Alwenia 22,1 226,1 0 0 0 2. Biskupice 28,3 197,2 0,10 0,28 156,3 5,5 3. Czenichów 40,5 250,1 0,10 0,28 283,6 7,0 4. Dobczyce 16,9 219,7 0,10 0,28 104,0 6,2 5. Dwinia 26,5 228,6 0 0 0 6. Gdów 52,5 224,5 0 0 0 7. Gołcza 70,5 253,5 0 0 0 na 100 ha g. onych [tys.zł/ 100 ha] 8. Igołomia - Wawzeńczyce 42,1 254,8 0,10 0,28 300,4 7,1 9. Iwanowice 57,1 233,1 0,10 0,28 372,7 6,5 10. Jezmanowice - Pzeginia 49,9 233,4 0 0 0 11. Kłaj 19,8 250,8 0 0 0 12. Kocmyzów - Lubozyca 59,0 248,3 0,10 0,28 410,2 7,0 13. Koniusza 67,5 260,9 0,10 0,28 493,1 7,3 14. Kzeszowice 51,1 213,0 0,10 0,28 304,8 6,0 15. Liszki 38,8 257,9 0,10 0,28 280,2 7,2 16. Michałowice 38,7 254,3 0,10 0,28 275,6 7,1 17. Mogilany 22,2 219,0 0,10 0,28 136,1 6,1 18. Myślenice 42,1 217,5 0 0 0 19. Niepołomice 25,5 220,3 0,10 0,28 157,3 6,2 źódło: opacowanie własne w opaciu o dane WUS (Powszechny spis olny 1996)
Tabela 3. cd. Staty w podukcji oślinnej w byłym województwie kakowskim w 1996. Table 3. ctnd. Losses in the plant poduction in the ex-cacow Povince in 1996 Lp. Gminy Powiez. guntów onych [km 2 ] Śedni plon pzelicz. [t/km 2 ] Wskaźnik spadku plonu pzelicz. wg BIGLEB Śednia cena 3 ziemiopł. [zł] Staty w podukcji oślinnej ogółem [tys. zł] 20. Nowe Bzesko 38,5 279,7 0 0 0 21. Pcim 26,8 197,2 0 0 0 22. Poszowice 78,0 265,9 0 0 0 23. Raciechowice 21,2 209,3 0 0 0 24. Radziemice 47,0 270,2 0 0 0 25. Siepaw 13,1 203,8 0,10 0,28 74,8 5,7 26. Skała 37,5 241,5 0,10 0,28 253,6 6,8 27. Skawina 38,2 246,3 0,10 0,28 263,4 6,9 28. Słomniki 78,2 237,1 0,10 0,28 519,2 6,6 29. Sułkowice 18,3 184,0 0 0 0 30. Sułoszowa 42,8 235,4 0 0 0 31. Świątniki Góne 8,8 216,3 0,10 0,28 53,3 6,1 32. Tokania 24,7 204,8 0 0 0 33. TzyciąŜ 69,0 257,9 0 0 0 34. Wieliczka 39,5 246,3 0,10 0,28 272,4 6,9 35. Wielka Wieś 28,9 234,6 0,10 0,28 189,8 6,6 36. Wiśniowa 20,4 200,7 0 0 0 37. Zabiezów 46,4 249,8 0,10 0,28 324,5 7,0 38. Zielonki 27,7 231,1 0,10 0,28 179,2 6,5 źódło: opacowanie własne w opaciu o dane WUS (Powszechny spis olny 1996) na 100 ha g. onych [tys.zł/ 100 ha]
Pzestzenne zóŝnicowanie stat w podukcji oślinnej i zwiezęcej... Staty globalne w podukcji oślinnej w pozostałych 21 gminach wykazują duŝe zóŝnicowanie. MoŜna wyóŝnić 2 gminy o statach poniŝej 100 tys. zł, tj. Świątniki Góne i Siepaw oaz gminy o statach znacznie wyŝszych (nawet 9 10-kotnie) tj. Kocmyzów-Lubozyca, Koniusza, Słomniki. Najbadziej skajne watości stat występują w gminie Świątniki Góne - 53,3 tys. zł, i w gminie Słomniki - 519,2 tys. zł. Staty globalne jak wspomniano wyŝej są związane z zasobami biotycznymi danego teenu (w tym pzypadku gminy). Stąd teŝ wynika zóŝnicowanie stat we wspomnianych wyŝej gminach, bowiem powiezchnia guntów onych w gminie Słomniki jest pawie 9-kotnie większa niŝ w gminie Świątniki Góne. Staty jednostkowe w zakesie podukcji oślinnej na teenie byłego województwa kakowskiego zapezentowano na ys. 1. W 17 gminach byłego województwa staty nie występują. W pozostałych 21 gminach zóŝnicowanie jest niewielkie od 5,5 7,3 tys. zł/100 ha. Wydzielono cztey pzedziały klasowe. Pzedział klasowy I (5,5 6,0 tys. zł/100 ha) obejmuje tzy gminy: Biskupice, Kzeszowice, Siepaw. Pzedział klasowy II (6,1 6,5 tys. zł/100 ha) obejmuje sześć gmin: Dobczyce, Iwanowice, Mogilany, Niepołomice, Świątniki Góne, Zielonki. Pzedział klasowy III (6,6 7,0 tys. zł/100 ha) obejmuje siedem gmin: Czenichów, Kocmyzów - Lubozycę, Skałę, Skawinę, Słomniki, Wieliczkę, Wielką Wieś. Pzedział klasowy IV (7,1 7,5 tys. zł/100 ha) obejmuje cztey gminy: Igołomię-Wawzeńczyce, Koniuszę, Liszki i Michałowice. Staty globalne i jednostkowe w gminach byłego województwa kakowskiego w zakesie podukcji zwiezęcej pzedstawiono w tabeli 4. Staty globalne w podukcji zwiezęcej są znacznie zóŝnicowane w gminach byłego województwa kakowskiego od 12,1 tys. w Sułkowicach zł do 277,6 tys. zł w Słomnikach. Jak wspomniano wyŝej staty globalne nie odzwieciedlają jednak skali zjawiska. Na ys. 2 pzedstawiono staty jednostkowe w podukcji zwiezęcej. Występuje wyaźne wyodębnienie dwóch pzedziałów klasowych. Pzedział klasowy I (7,0 8,5 tys. zł/1000 szt. zwieząt) obejmuje 17 gmin: Nowe Bzesko, Poszowice, Radziemice, Gdów, Dwinię, Gołczę, Raciechowice, Kłaj, Alwenię, Myślenice, Pcim, Sulkowice, Tokanię, TzyciąŜ, Wiśniową, Jezmanowice-Pzeginię. Pzedział klasowy II (18,0 20,0 tys.zł/1000 szt. zwieząt) obejmuje 21 gmin: Czenichów, Igołomię-Wawzeńczyce, Kocmyzów-Lubozycę, Koniuszę, Michałowice, Mogilany, Liszki, Świątniki Góne, Zielonki, Zabiezów, Kzeszowice, Skawinę, Wielką Wieś, Wieliczkę, Biskupice, Iwanowice, Dobczyce, Niepołomice, Skałę, Siepaw. Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska 211
GaŜyna Gawońska Rys. 1. Pzestzenne zóŝnicowanie stat w podukcji oślinnej (tys. zł/100 ha guntów onych) Fig. 1. Spatial diffeentiation of losses in the plant poduction (thousand of PLN/100 ha of aable land) 212 Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska
Pzestzenne zóŝnicowanie stat w podukcji oślinnej i zwiezęcej... Rys. 2. Pzestzenne zóŝnicowanie stat w podukcji zwiezęcej (tys. zł/1000 szt. zwieząt) Fig. 2. Spatial diffeentiation of losses in the animal poduction (thousand of PLN/1000 animal) Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska 213
Tabela 4. Staty w podukcji zwiezęcej w byłym województwie kakowskim w 1996. Table 4. Losses in the animal poduction in the ex-cacow Povince, in 1996 Lp. Miasta i gminy gminy Zwiezęta gospod. [szt. fiz.] Wskaźnik padnięć wg BIGLEB [szt.] Watość zwieząt [zł] ogółem [tys. zł] Staty na 1000 szt.zwiez. tys. zł/1000 szt. 1. Alwenia 2003 24 3282,0 15,8 7,9 2. Biskupice 3620 60 3255,0 70,7 19,5 3. Czenichów 12346 60 3037,9 225,0 18,2 4. Dobczyce 3558 60 3264,3 69,7 19,6 5. Dwinia 7181 24 3227,4 55,6 7,7 6. Gdów 15065 24 3129,6 113,2 7,5 7. Gołcza 8388 24 3232,0 65,0 7,7 8. Igołomia - Wawzeńczyce 6304 60 3040,3 115,0 18,2 9. Iwanowice 6737 60 3243,6 131,1 19,5 10. Jezmanowice - Pzeginia 3314 24 3355,9 26,7 8,1 11. Kłaj 2629 24 3236,7 20,4 7,8 12. Kocmyzów - Lubozyca 11768 60 3032,2 214,1 18,2 13. Koniusza 13618 60 3068,2 250,7 18,4 14. Kzeszowice 3903 60 3224,1 75,5 19,3 15. Liszki 7096 60 3155,7 134,4 18,9 16. Michałowice 6612 60 3102,5 123,1 18,6 17. Mogilany 3502 60 3134,3 65,9 18,8 18. Myślenice 6527 24 3327,2 52,1 8,0 19. Niepołomice 5412 60 3272,0 106,2 19,6 źódło: opacowanie własne w opaciu o dane WUS (Powszechny spis olny 1996)
Tabela 4. cd. Staty w podukcji zwiezęcej w byłym województwie kakowskim w 1996. Table 4. ctnd. Losses in the animal poduction in the ex-cacow Povince, in 1996 Lp. Miasta i gminy gminy Zwiezęta gospod. [szt. fiz.] Wskaźnik padnięć wg BIGLEB [szt.] Watość zwieząt [zł] ogółem [tys. zł] Staty na 1000 szt.zwiez. tys. zł/1000 szt. 20. Nowe Bzesko 9517 24 3006,9 68,7 7,2 21. Pcim 3338 24 3327,0 26,7 8,0 22. Poszowice 23496 24 3048,6 171,9 7,3 23. Raciechowice 5604 24 3227,0 43,4 7,7 24. Radziemice 10319 24 3055,0 75,7 7,3 25. Siepaw 1444 60 3329,2 28,8 19,9 26. Skała 3685 60 3303,1 73,0 19,8 27. Skawina 5309 60 3218,0 102,5 19,3 28. Słomniki 14697 60 3148,3 277,6 18,9 29. Sułkowice 1506 24 3340,0 12,1 8,0 30. Sułoszowa 4714 24 3319,5 37,6 8,0 31. Świątniki Góne 995 60 3181,5 19,0 19,1 32. Tokania 3030 24 3318,3 24,1 8,0 33. TzyciąŜ 6620 24 3320,5 52,8 8,0 34. Wieliczka 4507 60 3240,7 87,6 19,4 35. Wielka Wieś 3417 60 3210,4 65,8 19,3 36. Wiśniowa 4325 24 3337,2 34,6 8,0 37. Zabiezów 5490 60 3206,9 105,6 19,2 38. Zielonki 3081 60 3176,6 58,7 19,1 źódło: opacowanie własne w opaciu o dane WUS (Powszechny spis olny 1996)
GaŜyna Gawońska 4. Podsumowanie W atykule pzepowadzono szacunki stat w podukcji oślinnej i zwiezęcej w 38 gminach byłego województwa kakowskiego. Obliczenia dotyczyły oku 1996. Wykazano wyaźne óŝnice w statach, jakie ponosi podukcja olnicza (oślinna i zwiezęca) pod wpływem emisji zanieczyszczeń oaz Ŝe podukcja olnicza gmin zlokalizowanych na obzeŝach byłego województwa kakowskiego jest mniej naaŝona na ujemne oddziaływanie zanieczyszczeń powietza niŝ w gminach zlokalizowanych w centalnej części województwa. Jest to spowodowane lokalizacją głównych emitentów zanieczyszczeń, tj. elektociepłowni i kombinatu metalugicznego w ganicach miasta Kakowa oaz napływem zanieczyszczeń spoza jego ganic. Zanieczyszczenia antopogeniczne pzedostające się do atmosfey są w niej ozpaszane i tanspotowane na óŝne odległości. W zaleŝności od waunków meteoologicznych i właściwości samych zanieczyszczeń, ich opad na powiezchnię ziemi następuje w óŝnych odległościach od źódeł emisji. Opad zanieczyszczeń występuje w postaci mokej i suchej. Ilości jonów wpowadzanych pzez deszcz i śnieg zaleŝą głównie od stopnia zanieczyszczenia atmosfey, od kieunku i pędkości napływu mas powietza z ejonów obciąŝonych emisjami oaz częstości i wielkości występowania opadów. Szacuje się, Ŝe pzeciętny spadek podstawowych zanieczyszczeń po deszczu wynosi około 30 40% piewotnego zanieczyszczenia. Czynniki meteoologiczne mają więc decydujący wpływ na ozkład zanieczyszczeń i tym samym stuktuę stat w podukcji olniczej byłego województwa kakowskiego, któą zapezentowano w tabelach 3 i 4 oaz na ysunkach 1 i 2. Pzestzenną analizę i ocenę podukcji oślinnej i zwiezęcej byłego województwa kakowskiego poównano z pzyodniczymi waunkami podukcji olniczej na tym teenie. PosłuŜono się tzw. metodą puławską opacowaną pzez Instytut Upawy NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach (Waloyzacja olniczej...,1981). Metoda ta opiea się na czteech zasadniczych czynnikach: glebie, agoklimacie, zeźbie i stosunkach wodnych, dla któych oceny pzyjęto odpowiednie watości punktowe. Na ostateczny wskaźnik jakości olniczej pzestzeni podukcyjnej, będący sumą punktów poszczególnych cech diagnostycznych składają się oceny: jakości i pzydatności olniczej gleb opate o znajomość występujących klas guntów oaz kompleksów glebowo - olniczych (skala oceny 18 100 pkt), agoklimatu (1 15 pkt), zeźby teenu (1 5 pkt), stosunków wodnych (1 5 pkt). 216 Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska
Pzestzenne zóŝnicowanie stat w podukcji oślinnej i zwiezęcej... Rys. 3. Waloyzacja olniczej pzestzeni podukcyjnej województwa kakowskiego Fig. 3. Evaluation of agicultual poduction space in the Povince of Cacow Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska 217
GaŜyna Gawońska Jakość uŝytków olnych oceniana w teoetycznym pzedziale zędu 20 120 punktów jest odbiciem pzyodniczych moŝliwości podukcyjnych danego teenu. Wyniki waloyzacji olniczej pzestzeni podukcyjnej województwa kakowskiego pzedstawia ys. 3 (Koeleski K., Gawoński K., Magiea-Baś G. 1991). Pzepowadzona analiza wykazuje, Ŝe w wielu gminach (szczególnie tych połoŝonych w północno - wschodniej części byłego województwa kakowskiego) największe staty w podukcji występują na teenach o najlepszej jakości olniczej pzestzeni podukcyjnej. Występują tu zatem duŝe staty społeczne, poniewaŝ teeny chaakteyzujące się badzo duŝym pzyodniczym potencjałem podukcyjnym dla olnictwa są najbadziej skaŝone pzez zanieczyszczenia powietza co wiąŝe się z duŝymi statami w podukcji olniczej. Uzyskane wyniki mogą być pzydatne pzy podejmowaniu decyzji o takich działaniach pofilaktycznych, jak modyfikacja zabiegów agotechnicznych i agochemizacyjnych, dobó gatunków lub odmian/as odponiejszych na działanie zanieczyszczeń. Mogą ównieŝ słuŝyć działaniom na zecz ogólnie pojętej ochony śodowiska pzyodniczego. Liteatua 1. Gawońska G.: Metoda szacowania stat w olnictwie i leśnictwie spowodowanych zanieczyszczeniem atmosfey. Studia Rozpawy Monogafie n 52, Wyd. Centum PPGSMiE PAN, Kaków 1998. 2. Koeleski K., Gawoński K., Magiea - Baś G.: Ochona śodowiska. Skypt dla Kieunku Geodezji i Uządzeń Rolnych, Wyd. AR w Kakowie 1991. 3. Powszechny spis olny 1996. Wojewódzki Uząd Statystyczny w Kakowie, Kaków 1997. 4. Rapot o stanie śodowiska w województwie kakowskim w 1996 oku. Biblioteka Monitoingu Śodowiska, Kaków 1997. 5. Rocznik Statystyczny GUS. Waszawa 1995. 6. Rolnicza pzestzeń podukcyjna Polski w liczbach. Paca zbioowa pod ed. T. Witka, IUNG, Puławy 1974. 7. Tuszkowska R., Rejman-Czajkowska M.: System oceny wpływu enegetyki na śodowisko pzyodnicze SOWEP. Polskie Towazystwo Gleboznawcze, Waszawa 1986. 8. Waloyzacja olniczej pzestzeni podukcyjnej Polski według gmin. Paca zbioowa pod ed. T. Witka, IUNG, Puławy 1981. 218 Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska
Pzestzenne zóŝnicowanie stat w podukcji oślinnej i zwiezęcej... Abstact Spatial Diffeentiation of Losses in the Plant and Animal Poduction Caused by the Atmospheic Pollution in the ex Povince of Cacow The pape pesents a spatial diffeentiation of losses in the plant and animal poduction caused by ai pollution in the ex-povince of Cacow. The descibed losses constitute a diffeence between the poduction output to be achieved by agicultual industy in unspoiled natual envionment, and the tue agicultual output obtained unde the existing soil and climatic conditions; the engineeing pogess and its impact on the eal agicultual output wee taken into consideation, too. Losses in the plant poduction wee calculated fom the fomula below (G. Gawońska, 1998): S = P D B K whee: S p losses in cop yields [thousand PLN]; P p mean yield of 3 field cops (potatoes, suga beets, and 4 gains) expessed as a conveting yield accoding to T. Witek ( Agicultual space..., 1974) [Mg/km 2 ]; B p conveting yield decease index in BIGLEB; K p 1 Mg yield value an aveage pice of potatoes, suga beets and 4 gains accoding to the announcement by GUS (Head Statistic Office Poland) in the yea of the suvey. Losses in the animal poduction can esult eithe fom the diect impact of ai pollution on the health condition of animals, as well as on the meat mass incease, o fom its indiect influence on the cited elements, i.e. though fodde. The animal poduction losses wee calculated fom the fomula: S z = L z 10 4 B z K z Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska 219
GaŜyna Gawońska whee: S a losses in animal husbandy [thousand PLN]; P a numbe of all animals in a community (cattle, pigs/hogs, sheep) B a animal death index in BIGLEB; K a animal s value assessed as a weighed aveage of a espective animal s mass and pice based on the statistical data as given by GUS (Head Statistic Office Poland) in the yea of the suvey. The unit losses ae calculated based on the above-pesented methods. The plant poduction losses ae expessed in thousand PLN pe 100 ha; the global animal and plant poduction losses in the Povince of Cacow ae given in thousand PLN; they wee specified with egad to individual communities in the said Povince. The global losses eflect the escalation of the phenomenon (i.e. of losses) in the espective community o povince. In ode to compae all the loss ates in individual communities (povinces) with egad to the equivalent elements (plant and animal poduction), they wee bought to the common denominato by a unit loss intoduced. A unit loss in the plant poduction is a global loss quotient in a community pe 100 ha of aable lands. A unit loss in the animal poduction is a global loss quotient in a community pe 1000 animals. The global losses in the plant poduction, as assessed in 21 povinces, ae adically diffeent and ange fom 53.3 thousand PLN in the community of Świątniki Góne, to 519.2 thousand PLN in the community of Słomniki. The unit losses ange fom 5.5 thousand PLN/ha to 7.3 thousand PLN/ha. The assessed global losses in the animal poduction highly diffe in the suveyed 38 communities of the povince; they amount fom 12.1 thousand PLN in Sułkowice to 277.6 thousand PLN in Słomniki. The unit losses in the animal poduction allow fo the explicit diffeentiation of two amount goups: the fist goup (7.0 to 8.5 thousand PLN/1000 animals) contains 17 communities, and the second one (18.0 to 20.0 thousand PLN/1000) includes 21. The accomplished analysis shows that in many communities in paticula in SE of the ex-cacow Povince, the highest losses ae epoted in egions with poduction spaces of the best agicultual quality. This means that in those communities, social losses must be high. 220 Śodkowo-Pomoskie Towazystwo Naukowe Ochony Śodowiska