SCENARIUSZ LEKCJI RELIGII Autor: Danuta Górecka Etap edukacyjny: gimnazjum Temat: Krzyżacy zakonnicy i rycerze Czas trwania: 1 godzina dydaktyczna Cele ogólne: zapoznanie uczniów z ideałem religijnym i rycerskim Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, uświadomienie roli wartości w życiu człowieka Cele szczegółowe: Uczeń: przedstawia treść notatki na metaplanie i w wypowiedzi ustnej przestrzega zasad obowiązujących podczas dyskusji formułuje i uzasadnia własne opinie i poglądy dotyczące wartości, jakie są ważne dla ludzi Metody i formy pracy (wg H. Wichury): podawcze (wyjaśnienie, opis) problemowe (dyskusja, burza mózgów, metaplan) praca z całą klasą praca w grupach praca indywidualna Środki dydaktyczne i materiały: ilustracje/rysunki przedstawiające różne krzyże plansza z napisem Gdy słyszę»krzyżacy«, myślę karty pracy z notatkami na temat Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie arkusze papieru do metaplanu dwa duże arkusze papieru z pytaniami (na jednym: Jakie wartości są dla nas ważne?, na drugim: Co robić, żeby zgodnie z nimi postępować?) kartki samoprzylepne w dwóch kolorach Przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie a) Burza mózgów uczniowie podają skojarzenia związane z ilustracją (praca zbiorowa). Nauczyciel eksponuje ilustracje/rysunki (przedstawiające krzyże, np. na fladze Szwajcarii lub Szwecji, gwiazdozbiór Krzyż Południa, krzyż na apteczce, znak drogowy krzyż św. Andrzeja przed przejazdem kolejowym) i pyta uczniów, z czym się im kojarzą, co je łączy, jaką mają wspólną nazwę b) Burza mózgów uczniowie podają skojarzenia związane z hasłem Krzyżacy (praca indywidualna i zbiorowa). Nauczyciel prosi o dokończenie rozpoczętego zdania: Gdy słyszę»krzyżacy«, myślę. Uczniowie przedstawiają/zapisują swoje propozycje i wypowiadają się na temat zaprezentowanych skojarzeń. Nauczyciel wyjaśnia, że Krzyżacy to nazwa używana w Polsce dla określenia Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, znanego jako zakon niemiecki lub jako zakon krzyżacki. 2. Wypowiedzi swobodne i kierowane na temat: co wiemy o Krzyżakach? (praca zbiorowa). W podsumowaniu nauczyciel zapisuje na tablicy temat lekcji: Krzyżacy zakonnicy i rycerze. 1
3. Analiza treści notatek o zakonie (karty pracy 1, 2, 3) i prezentacja informacji na metaplanie lub w innej, wybranej przez uczniów formie (praca grupowa). Uczniowie mogą pracować w trzech lub sześciu grupach (zależnie od liczebności klasy). W przypadku sześciu grup każdą kartę pracy otrzymają dwie grupy. 4. Dyskusja (praca zbiorowa) na temat relacji między: a) obowiązkami religijnymi a obowiązkami rycerskimi zakonników b) życiem duchowym a materialnym w naszych czasach 5. Próba ustalenia odpowiedzi na pytania: Jakie wartości są dla nas ważne?, Co robić, żeby zgodnie z nimi postępować? (praca indywidualna i zbiorowa). Każdy uczeń zapisuje swoje odpowiedzi na kartkach samoprzylepnych (kartki w dwóch kolorach dla odróżnienia, których pytań dotyczą) i przykleja je pod pytaniami. Nauczyciel (lub chętny uczeń) czyta głośno odpowiedzi na pierwsze pytanie i wszyscy je komentują. Podobnie w przypadku drugiego pytania. Wszyscy przedstawiają swoje uwagi, opinie i argumenty za lub przeciw. Można również tę część zajęć przeprowadzić z wykorzystaniem rybiego szkieletu. Wtedy na pierwsze pytanie uczniowie odpowiadają tak, jak zaproponowano powyżej. Natomiast odpowiadając na pytanie drugie, mogą pracować w dwóch lub czterech grupach (zależnie od liczebności klasy), zapisując pytanie w głowie ryby a odpowiedzi przy ościach. Następnie mogą efekty swojej pracy zaprezentować pozostałym uczniom lub w dyskusji karuzelowej zapoznać się z propozycjami innej grupy (innych grup) i uzupełnić je swoimi pomysłami. 6. Podsumowanie (praca zbiorowa) a) rundka uczniowie podsumowują zajęcia, kończąc zdanie: Z dzisiejszych zajęć zapamiętam Praca domowa: refleksja na temat tego, kto z osób z mojego otoczenia może być przykładem osoby postępującej zgodnie z wartościami uznawanymi w społeczeństwie katolickim jako ważne. Wykaz załączników: Załącznik 1 (karta pracy 1) Załącznik 2 (karta pracy 2) Załącznik 3 (karta pracy 3) Bibliografia: 1. Brzezińska A. Z krzyżem i mieczem, w: Polityka. Pomocnik historyczny, Wydanie specjalne 4/2010. 2. Czaja R. Krzyżacy nad Morzem Śródziemnym, w: Polityka. Pomocnik historyczny, Wydanie specjalne 4/2010. 3. Kowalska Z. Krzyżacy w innym świetle, Janineum Wien, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej BIBLOS, Tarnów 1996. 4. Nowakowski A. O wojskach Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie zwanego krzyżackim, Ośrodek Badań Naukowych, Olsztyn 1988. 5. Pizuński P. Krzyżacy od A do Z, Arenga, Skarszewy 1999. 6. Trupinda J. Czy warto odgrzebywać Krzyżaka?, w: Grunwald: walka 600-lecia, red. A. Chylat, M. Horodniczy, Narodowe Centrum Kultury. 2
7. Sotowska T. Bracia krzyżacy, www.deutscher-orden.at 8. www.zakonkrzyzacki.x/wp.pl Załącznik 1 Karta pracy 1 3
Przeczytajcie uważnie notatkę i przedstawcie jej treść w postaci metaplanu (lub w innej, wybranej przez całą grupę formie). Ustalcie, kto spośród Was zaprezentuje efekty pracy grupy na forum klasy. Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie powstał w 1190 roku pod Akką jako bractwo szpitalne. Jego ideą było szerzenie wiary, służenie bliźnim, opieka nad pielgrzymami, krzyżowcami, chorymi, rannymi i słabymi. W 1198 roku został przekształcony w zakon rycerski, którego zadaniem była również walka z niewiernymi. Zasady funkcjonowania zakonu określała reguła (statut). Opisywała ona podstawowe założenia działalności, organizację szpitali i normy życia zakonnego. Zgromadzenie szczególnie czciło dwoje świętych: św. Elżbietę z Turyngii, która poświęciła się służbie ubogim i chorym św. Jerzego patrona rycerzy. Zakon tworzyli: bracia rycerze, bracia kapłani, bracia służebni, siostry zakonne i sarianie (mający śluby czasowe). Do społeczności zakonnej należeli również półbracia, wśród których byli np. dobrodzieje zakonu. Zakonnicy nosili białe płaszcze z czarnym krzyżem dlatego w Polsce nazwano ich Krzyżakami. Każdy mnich, w ramach pełnienia misji zakonnych, miał obowiązki religijne i świeckie. Zgromadzeniu byli potrzebni wojowie zdyscyplinowani i oddani, wyrzekający się dobrobytu i radości życia rycerskiego. Dlatego bracia rycerze składali śluby wieczyste: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa. Walczyli z nieprzyjaciółmi Chrystusa przeświadczeni, że są powołani do kontynuacji boskiego planu zbawienia świata. W ich życiu ważną rolę odgrywał ceremoniał religijny medytowali w kaplicy przed pasowaniem, msze były częścią uroczystości i festynów, modlitwa dodawała im otuchy przed bitwami. Rycerze byli zobowiązani do ascezy (ale nie bardzo rygorystycznej). Reguła zakonna głosiła, że bracia nie mogą bez specjalnego zezwolenia pić niczego poza wodą i dopuszczała dwa lub trzy posiłki dziennie. W południe i wieczorem można było jeść do syta, a w okresie postu jeden posiłek dziennie do syta. Nie były zalecane indywidualne ograniczenia w jedzeniu. Załącznik 2 Karta pracy 2 4
Przeczytajcie uważnie notatkę i przedstawcie jej treść w postaci metaplanu (lub w innej, wybranej przez całą grupę formie). Ustalcie, kto spośród Was zaprezentuje efekty pracy grupy na forum klasy. Historia Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie odzwierciedla kryzys średniowiecznego systemu wartości. Skłania do rozważań o relacjach między duchowością a materializmem oraz do refleksji dotyczących życia i wiary, walki dobra ze złem. W Królestwie Jerozolimskim zakon niemiecki rozwijał się gospodarczo. Posiadał majątki ziemskie, nieruchomości w miastach, młyny i winnice, z których czerpał dochody. Na zajmowanie się handlem uzyskał dyspensy papieskie. W XIII i XIV wieku państwo zakonne należało do najnowocześniejszych. Stanowiło sprawnie funkcjonującą wspólnotę religijną i społeczną. Miało silną pozycję gospodarczą. Odnosiło liczne sukcesy militarne i polityczne. Dbało o rozwój oświaty. Były, i są znane do dziś, wznoszone przez Krzyżaków wspaniałe obiekty architektury. Budowane obiekty kościelne i świeckie wyróżniały się funkcjonalnością i wysokim poziomem artystycznym. Na początku XV wieku na terenach państwa zakonnego było ponad 120 zamków budowli obronnych posiadających zaplecze administracyjne i gospodarcze. Najbardziej okazałym i najładniejszym z nich był Malbork. Osiągnięcia w różnych dziedzinach nie sprzyjały skupianiu się społeczności zakonnej na sferze duchowej. Życie religijne było ubogie i koncentrowali się na nim prawie wyłącznie bracia kapłani. Obowiązkowe było tylko kilkakrotne odmawianie w ciągu dnia modlitwy Ojcze nasz. Bracia rycerze bardziej zajmowali się różnymi aspektami życia doczesnego, korzystali z dóbr materialnych, uczestniczyli w bojach i czcili zwycięstwa. W 1525 roku państwo krzyżackie przeszło spod władzy kościelnej pod władzę świecką nastąpiła jego sekularyzacja (zeświecczenie), która zapoczątkowała nowy etap w dziejach zakonu niemieckiego. Załącznik 3 Karta pracy 3 5
Przeczytajcie uważnie notatkę i przedstawcie jej treść w postaci metaplanu (lub w innej, wybranej przez całą grupę formie). Ustalcie, kto spośród Was zaprezentuje efekty pracy grupy na forum klasy. Od 1947 roku Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie działa w Austrii (wcześniej miał w tym państwie siedzibę od 1204 roku do czasów Hitlera) oraz w Niemczech, Słowenii, Belgii, Włoszech, Czechach i Słowacji. Należy do kościoła katolickiego. Podzielony jest na pięć prowincji: austriacką, niemiecką, słoweńską, włoską i czeską. Obecnie liczy ponad 1000 członków, wśród których są: bracia duchowni klerycy (składają śluby wieczyste i mają święcenia kapłańskie), bracia świeccy (składają śluby wieczyste, ale nie są kapłanami), siostry (składają śluby wieczyste) i familianci opiekunowie (nie są zobowiązani do składania ślubów). Zakon ma także rycerzy honorowych. Posiada zgromadzenia żeńskie i męskie. Strojem zakonników jest czarna sutanna z pasem oraz biały, wełniany płaszcz z czarnym krzyżem na ramieniu. Od 1929 roku na wielkiego mistrza zakonu, którego kadencja trwa 6 lat, wybierany jest kapłan. Od 2000 roku wielkim mistrzem jest ksiądz biskup Bruno Platter OT, pochodzący z włoskiej prowincji. Ostatnio gościł on w Polsce. Przyjechał na Warmię i Mazury z okazji odsłonięcia tablicy pamiątkowej w 800. rocznicę urodzin pierwszego biskupa warmińskiego, który pochodził z Czech. Uczestniczył także w sesji naukowej poświęconej historii, ideologii i działalności zakonu zorganizowanej przez Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Bruno Platter przypomina, że zadaniem zakonu jest wskazanie na Jezusa i wypełnianie życiem słów Ewangelii zgodnie z zasadą, że»dawanie świadectwa Chrystusa jest istotą powołania każdego chrześcijanina, a zwłaszcza duchowieństwa zakonnego«. Mówi, że zakonnicy są rycerzami duchowymi, że muszą dawać ludziom przykład słowem i dziełami. Współczesny zakon hołduje wartościom chrześcijańskim. Jego dewiza brzmi tak, jak od początku istnienia zgromadzenia: pomagać i uzdrawiać. Zakonnicy koncentrują swoją aktywność na działalności religijnej, charytatywnej, wychowawczej i kulturalnej. Zajmują się duszpasterstwem, posiadają 95 różnych instytucji. Są wśród nich: szpitale, sanatoria, domy opieki (np. dla seniorów), hospicja, szkoły, placówki wychowawcze dla dzieci i młodzieży. prowadzą w Czechach konserwatorium muzyczne, a w Niemczech kursy pedagogiki specjalnej. Obecnie w zakonie niemieckim, w Czechach (w Brutalu i Opawie) jest dwóch Polaków: Waldemar Woźniak i Dariusz Cecerski. 6