Mój samorząd. Raport ilościowo jakościowy z badania na temat jakości Ŝycia w Szczecinie.

Mój samorząd Raport ilościowo jakościowy z badania na temat jakości Ŝycia w Szczecinie.

Spis treści Spis treści... 2 Informacje o badaniu... 3 Wybrane dane statystyczne... 4 1. Mieszkaniec... 5 1.1 Jakość Ŝycia w Szczecinie... 5 1.2 ZauwaŜane zmiany... 7 2. Obywatel...10 2.1 Szczecin jako miasto obywatelskie...10 2.2 Aktywność polityczna mieszkańców...12 2.3 Wiedza o organizacjach pozarządowych...14 3. Władza i mieszkańcy...17 3.1 Władza...17 3.2 Mieszkańcy...19 3.3 Konsultacje społeczne...20 4. Wnioski...24 Spis tabel i wykresów...26 Aneks tabelaryczny...27 2

Informacje o badaniu Projekt badawczy: Mój samorząd Wykonawca: PBS DGA Spółka z o.o., 81-812 Sopot, ul. Junaków 2 Metodologia: Badanie ilościowe metodą CATI (wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo) na reprezentatywnej próbie 500 dorosłych mieszkańców Szczecina. Badanie jakościowe prowadzone metodą indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI In-Depth Interviews). Termin realizacji prac: Badanie ilościowe: 17 19 grudnia 2009 roku. Badanie jakościowe: 14 kwietnia 2010 roku. Miejsce realizacji prac: Szczecin Próba: Badanie ilościowe: 500 wywiadów telefonicznych z mieszkańcami Szczecina. Badanie jakościowe: 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych, po 2 z przedstawicielami następujących grup: władza, opozycja, dziennikarze, organizacje pozarządowe, mieszkańcy. Długość wywiadu: Badanie ilościowe około 10 minut. Badanie jakościowe około 45 minut. 3

Wybrane dane statystyczne Liczba mieszkańców: 406 941 osób w tym: kobiet 213 886 w tym: męŝczyzn 193 055 Dochody budŝetu miasta Wydatki budŝetu miasta Dochód na 1-go mieszkańca Wydatki na 1-go mieszkańca Przeciętne wynagrodzenie brutto 1 282 402 510 zł 1 265 950 059 zł 3 149 zł 3 108 zł 3 291 zł Ilość zarejestrowanych przedsiębiorstw 2009 r. 62 589 Nowo zarejestrowane przedsiębiorstwa w 2008 r. 5 244 Nowo zarejestrowane przedsiębiorstwa w 2009 r. 5 882 Frekwencja w wyborach samorządowych 2006 r. 42,85% Frekwencja w wyborach parlamentarnych 2007 r. 61,42% 4

1. Mieszkaniec 1.1 Jakość Ŝycia w Szczecinie Dobrą jakość Ŝycia w mieście szczecinianie biorący udział w badaniu jakościowym definiują przede wszystkim poprzez poczucie bezpieczeństwa, jakie daje praca, pewność finansowa. WaŜne są równieŝ inne elementy: infrastruktura społeczna: szeroka oferta kulturalna, dobra jakość edukacji, dostęp do opieki medycznej (opieka nad ludźmi chorymi i starszymi), rekreacja; infrastruktura techniczna: transport (dobra komunikacja miejska, szybki i komfortowy tabor); przestrzeń publiczna: estetyka, czystość, tereny zielone; inne: powstawanie nowych inwestycji, moŝliwość realizacji swoich pasji, więzi społeczne między mieszkańcami. Badania przeprowadzone w ramach projektu Mój samorząd pozwalają wysnuć opinię, Ŝe Szczecin jest dobrym miejscem do Ŝycia. Przekonanych jest o tym 68,2% badanych, z czego 33,7% w sposób zdecydowany (opinię taką stosunkowo częściej wyraŝali badani najstarsi, mający 60 i więcej lat: 80%, osoby z wykształceniem wyŝszym: 74,2%). Wyniki badania jakościowego weryfikują tę opinię. Szczecin jest miastem, w którym panuje przygnębienie i zniechęcenie spowodowane upadkiem przemysłu stoczniowego. Poza tym jest miastem postrzeganym jako piękne i zielone. Ocena poszczególnych elementów Ŝycia w Szczecinie nie jest tak jednoznaczna, jak miało to miejsce w przypadku ogólnej oceny jakości Ŝycia w tym mieście. Niewątpliwie pozytywnie wypada kwestia bezpieczeństwa oraz edukacji, pozostałe oceny są raczej ambiwalentne. Tabela 1. Ocena poszczególnych elementów Ŝycia w Szczecinie. Element Mocne strony Słabe strony Infrastruktura drogowa Nowoczesny tabor. Dobre połączenie dorgowe z Niemcami. Miasto jest przejezdne, stosunkowo mało zakorkowane. Brak obwodnicy śródmiejskiej. DuŜe opóźnienia komunikacji miejskiej nieobejmującej swym zasięgim wielu miejsc. 5

Oferta kulturalna Estetyka, czystość miasta Bezpieczeństwo Rynek pracy Edukacja Polityka społeczna Bardzo ciekawa oferta, kaŝdy znajdzie coś dla siebie. DuŜo teatrów. Bogata i zróŝnicowana oferta imprez cyklicznych. DuŜo terenów zielonych. Poprawiająca się dbałość o środowisko naturalne, w tym o Odrę. ZauwaŜalny system monitoringu. Stale rozbudowywane słuŝby miejskie odpowiedzialne za bezpieczeństwo. Jedno z pierwszych miast, w którym podpisano umowy dotyczące łączności głuchych ze słuŝbami za pomocą faksów, sms-ów, maili. DuŜe wsparcie dla pracowników zlikwidowanej stoczni. Informacje o moŝliwości powstania specjalnej strefy ekonomicznej obejmującem swym obszarem miasto. Najlepsze liceum w Polsce (LO nr XIII, ranking Rzeczpospolitej ) Rozbudowany system szkolnictwa wyŝszego. Renomowane szkoły ponadgimnazjalne. Spora liczba szkół zawodowych. Planowane powołanie Akademii Sztuk. Nowoczesne i przyjazne rozwiązania dla osób głuchych i niesłyszących. Pręznie działające Rady Osiedli. Dobra informacja o poczynaniach włodarzy miasta oraz organów i instytucji podległych. Zcecydowanie zbyt wolne tempo budowy nowej infrastruktury komunikacyjnej połączone z inwestycyjnym faworyzowaniem Śródmiescia. Brak hali sportowo-widowiskowej. Rzadko odświeŝany repertuar teatralny, zbyt wysokie ceny teatrów przyjezdnych. Jarmarczny charakter oferty kulturalnej. Bardzo zaśmiecone i zaniedbane tereny miejskie. Szczególnie zaniedbane obrzeŝa miasta. ZauwaŜalne powszechne ubóstwo. WciąŜ istnieją tzw. niebezpieczne dzielnice. Brak miejsc pracy, nie powstają nowe zakłady przemysłowe. Słaba komunikacja ze specjalnymi strefami ekonomicznymi wokół Szczecina. Panujące wśród młodzieŝy przeświadczenie o braku perspektyw. Nietrwałość wielu firm z branŝy przeładunkowej. Dyskusyjny poziom nauczania szkół wyŝszych. Kłopot z zatrzymaniem w mieście absolwentów. Słabe wsparcie ze strony władz miasta dla inicjatyw mieszkańców pozbawionych formalnego wsparcia Rady Osiedla. Zbiurokratyzowany system pozyskiwania wsparcia dla inicjatyw obywatelskich. Słaba miejska infrastruktura sportowa, brak ścieŝek rowerowych, lodowiska, parku wodnego, przestarzały stadion. Źródło: Wywiady IDI z przedstawicielami władzy, opozycji, mediów, organizacji pozarządowych i mieszkańców, 2010, PBS DGA. 6

1.2 ZauwaŜane zmiany Zaledwie 29% badanych uwaŝa, Ŝe ogólna jakość Ŝycia w ich mieście w ciągu ostatnich 3 lat zdecydowanie lub raczej poprawiła się, natomiast zdaniem 40,4% respondentów uległa pogorszeniu (pogorszenie sytuacji częściej zauwaŝali męŝczyźni: 42,6%, badani w wieku 40 59 lat: 48,1%, osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym: 57,2%). Nieco gorzej niŝ ogólną jakość Ŝycia w mieście badani ocenili poziom zadowolenia z Ŝycia w Szczecinie 26,5% zauwaŝyło poprawę tego elementu, a 33,4% jego pogorszenie. 37,7% badanych jest zdania, Ŝe poziom zadowolenia z Ŝycia w Szczecinie w ciągu 3 ostatnich lat pozostał bez zmian. Najwięcej pozytywnych zmian (zagregowane odpowiedzi zdecydowanie się poprawiło i raczej się poprawiło ) zostało przez badanych dostrzeŝonych w dziedzinach: infrastruktury drogowej (43,9%), estetyki i czystości miasta (39,1%) oraz ofercie kulturalnej (37,3%). Największe pogorszenie sytuacji nastąpiło na rynku pracy (71,1%). 1 1 Zgodnie z danymi GUS za lata 2007 2009 bezrobocie w Szczecinie w roku 2009 znacząco wzrosło. Stopa bezrobocia w roku 2007 wyniosła 6,5%, w roku 2008 4,3%, a w roku 2009 8,1%. 7

Wykres 1. Ocena poszczególnych elementów Ŝycia w Szczecinie na przestrzeni trzech ostatnich lat. N = 500 0,7% ogólna jakość Ŝycia 5,2% 23,8% 29,9% 18,9% 21,5% 2,3% poziom zadowolenia z Ŝycia w mieście 5,2% 21,3% 37,7% 17,6% 15,9% 2% infrastruktura drogowa 6,7% 37,1% 25,8% 14,8% 13,6% 0,4% rynek pracy 4,7% 15,2% 21,1% 50% 8,6% edukacja 4,9% 23,7% 40% 8,5% 7,9% 14,9% oferta kulturalna i rozrywkowa 6% 31,3% 38,8% 8,6% 8,4% 7% bezpieczeństwo mieszkańców 5,2% 22,8% 47,5% 10,6% 10% 4% 1,9% estetyka i czystość w mieście 8,9% 30,2% 37,2% 9,6% 12,2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% zdecydowanie się poprawiło raczej się poprawiło pozostały bez zmian raczej się pogorszyło zdecydowanie się pogorszyło nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: Badanie CATI na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Szczecina, 2009 r., PBS DGA. Najczęściej zauwaŝane zmiany dotyczyły (na podstawie badania jakościowego): 8

rynku pracy: upadek Stoczni Szczecińskiej i zakładów z nią związanych, upadek wielu innych zakładów pracy: huty szkła, zakładów odzieŝowych, zakładów przetwórstwa rybnego i innych; infrastruktury technicznej: powstanie oczyszczalni ścieków, wdroŝenie programu poprawy jakości wody w mieście, poprawa gospodarki odpadami, więcej działań w kierunku ochrony środowiska; sfery sportu, kultury fizycznej i rekreacji: budowa basenu olimpijskiego; infrastruktury drogowej i komunikacyjnej: budowa obwodnicy południowej; sfery kultury i edukacji: decyzja o powstaniu Akademii Sztuk, powstanie Teatru Pleciuga. Z badań zarówno jakościowych, jak i ilościowych wynika, Ŝe Szczecin jest miastem, w którym rzeczy nie zmieniają się lub ulegają pogorszeniu. Mimo przywiązania do miasta oraz duŝego potencjału (zwłaszcza edukacyjnego, kulturalnego i rekreacyjnego) 70,3% szczecinian uwaŝa, Ŝe w ciągu ostatnich 3 lat ogólna jakość Ŝycia w ich mieście pogorszyła się lub nie uległa zmianie. Podobny odsetek badanych (71,2%) wyraŝa opinię, Ŝe w tym czasie poziom zadowolenia z Ŝycia w Szczecinie nie zmienił się lub uległ pogorszeniu. Myślenie o Szczecinie nieodłącznie związane jest z myśleniem o przemyśle stoczniowym i okołostoczniowym. Wydarzenia związane z upadkiem stoczni, duŝe bezrobocie i słaba oferta rynku pracy zdominowały atmosferę panującą w mieście. 9

2. Obywatel 2.1 Szczecin jako miasto obywatelskie Zdaniem badanych dobry obywatel to osoba, która: jest patriotą; ma wraŝliwość społeczną, jest czuła na krzywdę społeczną; aktywnie włącza się w Ŝycie miasta/środowiska lokalnego; jest uŝyteczna dla zbiorowości, działa dla wspólnego dobra; płaci podatki, nie łamie prawa, nie kradnie, kasuje bilety, nie śmieci, reaguje na akty wandalizmu itp.; wykazuje podejście nieroszczeniowe; ma choć minimalną wiedzę o środowisku, w którym Ŝyje. Mieszkańcy Szczecina bardzo interesują się działaniami w mieście, ale sami mało się w nie angaŝują i rzadko wypowiadają się w jakimkolwiek temacie. 79,9% respondentów deklaruje interesowanie się wydarzeniami w swoim mieście 2 (dla 17,4% wydarzenia te nie są interesujące). Ponadto 86,4% badanych czuje się współodpowiedzialnych za miejsce, w którym mieszka (12,9% nie czuje podobnej odpowiedzialności). NajwaŜniejszym elementem świadczącym o obywatelskim Szczecinie jest bardzo duŝa liczba działających w mieście organizacji pozarządowych i jednostek samorządowych mocno angaŝujących się w rozwój miasta. Jest 36 pręŝnie działających rad osiedli społecznicy z tych rad podejmują się wykonywania konkretnych zadań, np. budowy centrów sportowo-rekreacyjnych, placów zabaw itp 3. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe podstawą społeczeństwa obywatelskiego jest zaufanie, o Szczecinie obywatelskim świadczy równieŝ 2 Częściej deklarację taką składały kobiety: 83,4%, badani w wieku 40 59 lat: 89,9%, respondenci z wykształceniem wyŝszym: 86,5%. 3 Pozytywne przykłady obywatelskości Szczecina: proces budowania społecznego poparcia dla idei powołania Akademii Sztuk, akcja referendalna, by znieść strefę płatnego parkowania, inicjatywa lokalnych mediów, próba debaty o mieście, działalność szkół, które starają się od małego uwraŝliwiać dzieci społecznie, organizują zbiórki na cele charytatywne. 10

fakt, Ŝe ponad połowa badanych (54,3%) jest zdania, Ŝe raczej lub zdecydowanie - moŝna ufać większości ludzi (43,9% ma zdanie odmienne). Zdaniem przedstawicieli władzy odpowiedzialność związaną z podejmowaniem decyzji mieszkańcy cedują na Prezydenta i Radę Miasta szczecinianie nie wykorzystują dostępnych im form komunikacji z miastem, rzadko bywają na sesjach Rady Miasta. Ponadto zdaniem przedstawicieli opozycji i dziennikarzy społeczność szczecińska szybko się zniechęca i ma tendencje do narzekania, często nie zauwaŝa spraw społecznie istotnych, np. działalności organizacji pozarządowych. Zniechęcenie wynika na ogół z konfliktu interesów, trudności w znalezieniu wspólnego mianownika, bo to, co dobre dla najbliŝszego otoczenia, nie zawsze bywa dobre w szerszym ujęciu. Szczecinianie zgłaszają pewne inicjatywy społeczne, ale pomocy częściej szukają w mediach niŝ u władzy, w urzędach. Ludzie, zwłaszcza starsi, gubią się w biurokracji, albo zmęczeni bezskutecznym dobijaniem się proszą media o interwencję. Szczecinianie nie walczą z wieloma sprawami, odpuszczają je, np. dziury w jezdni. Jak się wydaje, pewne zniechęcenie wśród ludzi budzi projekt budowy nowej marki Szczecina pod nazwą Floating Gardens 4. 4 Kontrowersje budzi nazwa, kolory, logo, bardzo odległy jest termin: 2050 rok, a szczególnie niestosowne jest zdaniem mieszkańców mówienie o Pływających ogrodach w kontekście bardzo złego stanu szczecińskiego rynku pracy. 11

Wykres 2. Przejawy aktywności obywatelskiej mieszkańców Szczecina w ciągu roku 2009. N =500 bytność w Urzędzie Miasta 26,7% 73,3% branie udziału w spotkaniach, obradach dobrowolnych stowarzyszeń lub organizacji 11,9% 88,1% branie udziału w spotkaniach, obradach wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych 29,6% 70,4% zwracanie się z pisemnym wnioskiem do Urzędu Miasta bądź innych instytucji publicznych 37,3% 62,7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% tak nie Źródło: Badanie CATI na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Szczecina, 2009 r., PBS DGA. 2.2 Aktywność polityczna mieszkańców Deklarowana przez badanych frekwencja wyborcza (wybory samorządowe, parlamentarne, do Parlamentu Europejskiego) jest w Szczecinie wysoka. 82,3% badanych deklarowało głosowanie w wyborach prezydenckich z roku 2005 (średnia krajowa: 49,74%), 77,7% w ostatnich wyborach parlamentarnych (średnia krajowa z roku 2007: 53,88%), a 72% twierdziło, Ŝe brało udział w ostatnich wyborach samorządowych (średnia krajowa z roku 2006: 45,99%). Deklarowana frekwencja kontrastuje z danymi podawanymi przez Państwową Komisję Wyborczą: według tych danych w wyborach prezydenckich z roku 2005 udział brało 54,98% szczecinian, w wyborach parlamentarnych z roku 2007: 61,42%, a w wyborach samorządowych w roku 2006 wzięło udział 42,85% mieszkańców Szczecina. 12

NiezaleŜnie od wskazanych róŝnic w faktycznej i deklarowanej frekwencji wyborczej ponad połowa badanych deklaruje brak zaufania w pierwszej kolejności do obecnego gospodarza miasta Piotra Krzystka (62,4%), w drugiej zaś do Rady Miasta (56,7%) 5. Generalnie, poziom zaufania do instytucji lokalnych jest porównywalny do zaufania dla instytucji szczebla państwowego. Do Rządu RP zaufanie deklaruje 37,5% respondentów, a do związków zawodowych 34,4%. Najmniej osób w Szczecinie ufa partiom politycznym 13,2%. DuŜa grupa badanych obdarza swoim zaufaniem kościół (56,6%). 5 Prezydentowi ufa zaledwie 33,4%, Radzie Miasta natomiast 38,5% szczecinian. 13

Wykres 3. Deklarowany poziom zaufania do poszczególnych instytucji. N = 500 Rada Miasta 2,6% 35,8% 33,4% 23,3% 4,8% Prezydent Miasta 4% 29,4% 28,4% 34% 4,2% 1,7% Rząd RP 7% 30,5% 30,1% 30,7% 1,7% Partie Polityczne 11,5% 40,7% 40% 6,2% Związki Zawodowe 7,4% 27% 22,6% 36,1% 6,8% 4,5% Kościół 20,6% 36% 24,7% 14,2% Stowarzyszenia działające w mieście 6,8% 48,4% 20,1% 7,1% 17,6% Fundacje działające w mieście 13,1% 51,7% 12,4% 8,3% 14,5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% zdecydowanie ufam raczej ufam raczej nie ufam zdecydowanie nie ufam trudno powiedzieć Źródło: Badanie CATI na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Szczecina, 2009 r., PBS DGA. 2.3 Wiedza o organizacjach pozarządowych W Szczecinie działa bardzo duŝo organizacji pozarządowych (w Ogólnopolskiej Bazie Organizacji Pozarządowych Stowarzyszenia Klon/Jawor zarejestrowanych jest ich 1967, w tym 96 organizacji poŝytku publicznego). 11,6% badanych szczecinian deklaruje przynaleŝność do jakichkolwiek dobrowolnych stowarzyszeń, organizacji pozarządowych, fundacji, partii politycznych itp. 14

Z badania jakościowego wynika, Ŝe dobrze układa się współpraca NGO i władz: zarówno miasta, jak i województwa. Zdaniem przedstawiciela organizacji pozarządowych moŝna w instytucjach tych uzyskać wsparcie i pomoc. W Urzędzie Miasta działa Biuro ds. Organizacji Pozarządowych (powołane jako pierwsze w Polsce), którego kierownikiem jest dobrze postrzegany i mający duŝe doświadczenie pan Paweł Szczyrski. Co roku uchwalany jest Program współpracy Gminy Miasto Szczecin z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność poŝytku publicznego. Podstawą współpracy władz miejskich i NGO jest uchwalona 11 października 1999 roku Szczecińska Karta Współpracy Miasta i Organizacji Pozarządowych, powołująca m.in. Zespół Konsultacyjno-Opiniujący. Poza rzeczami fundamentalnymi we współpracy z NGO w Szczecinie, dedykowany organizacjom pozarządowym wydział Urzędu Miasta dba równieŝ o drobnostki podnoszące wiarę w człowieka, np. z okazji róŝnych wydarzeń kulturalnych na scenie obecny jest tłumacz dla osób głuchoniemych. Działalność organizacji pozarządowych jest bardzo zróŝnicowana i obejmuje większość sfer Ŝycia, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii społecznych, socjalnych i zdrowotnych. W Szczecinie jest równieŝ wiele organizacji zajmujących się historią miasta. Badani deklarują większe zaufanie do działających w Szczecinie fundacji (64,9%) niŝ do stowarzyszeń (55,2%). Skuteczność działania organizacji pozarządowych przejawia się m.in. w: działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych (NGO wykonują zadania gminy i słuŝby zdrowia); profilaktycznych działaniach zdrowotnych: spotkania w szkołach z lekarzemonkologiem, nauka automasaŝu, samobadanie piersi, profilaktyka wykrywania raka piersi; działalności ochotniczej: dawanie emocjonalnego wsparcia dla osób będących przed lub po operacji; prowadzeniu centrów rehabilitacyjnych, konsultacji psychologicznych dla osób potrzebujących; 15

działaniach edukacyjnych, zwłaszcza z zakresu historii miasta (publikacje, wystawy, odczyty, portal internetowy); realizacji Akcji pod Platanami 6 ; realizacji koncertów charytatywnych. Problemy trzeciego sektora: dominacja organizacji działających do wewnątrz, skupiających ludzi, których dotknęło nieszczęście; niewielka liczba organizacji wybijających się, rozpoznawalnych; zdecydowana większość organizacji anonimowych, niewspółpracujących z Radą Miasta, Urzędem Miejskim w Szczecinie. Obywatelskość Szczecina widoczna jest na osiedlach i w działalności organizacjach pozarządowych. Mieszkańcy choć zainteresowani wydarzeniami w Szczecinie nie do końca deklarują współodpowiedzialność za miejsce, w którym mieszkają (badanie jakościowe). Przeszkodą jest tu być moŝe deklarowany przez respondentów brak zaufania do władz Szczecina, niechęć do komunikowania się z nimi, niewykorzystywanie stworzonych przez władze kanałów informacyjnych. Elementem zdecydowanie pozytywnym jest dobra i skuteczna współpraca pomiędzy NGO a Urzędem Miasta. 6 Prezentacja wszystkich organizacji pozarządowych, działania informacyjne dla mieszkańców. Akcja z inicjatywy Urzędu Miasta. 16

3. Władza i mieszkańcy 3.1 Władza Kwestia tego, czy władze miasta starają się, aby mieszkańcy Szczecina byli stroną w procesie decyzyjnym, czuli się współodpowiedzialni za podejmowane decyzje, jest sporna. Mimo wielu przykładów akcji związanych z aktywizowaniem mieszkańców, ogólna opinia badanych nie jest dla władz miasta pochlebna 7. Zdaniem badanych liderów opinii (badanie jakościowe) władze miasta bardziej nastawione są na komunikowanie niŝ na słuchanie mieszkańców, nie wykazują chęci dialogu ze społeczeństwem. Miasto pyta mieszkańców o zdanie wtedy, kiedy musi by spełnić pewien wymóg formalny, raczej nie poszukuje porozumienia ze społecznością, nie jest zorientowane na budowanie jakiegoś kompromisu. Tabela 2. Opinie badanych na temat aktywizacji mieszkańców Szczecina przez władze. Mieszkańcy Władza Opozycja NGO Dziennikarze Inicjatywa oddolna, władze miasta mało się angaŝują. Przekonanie o duŝym wpływie radnych, mających moŝliwości i siłę przebicia w realizacji wszelkich inicjatyw oddolnych. Brak intencji uzyskania przez władze jakieś wiedzy od mieszkańców. Kształtowanie wraŝliwości społecznej u dzieci poprzez działalność szkół. Wspieranie powstania i działalności rad osiedli. Mieszkańcy nie odczuwają potrzeby współdecydowania. Konflikt interesów: dobro dzielnicy przeciw dobru miasta. Działania na rzecz wspólnoty podejmują grupy formalne, stowarzyszenia, szkoły prywatne. DuŜa aktywność mieszkańców. Wspieranie, niepozostawianie samym sobie NGO-ów. Dialog władzy i mieszkańców udaje się wyłącznie dzięki mediom. Wielkie moŝliwości (niewykorzystane) władzy w kwestii budowania wspólnoty. Podejmowanie akcji aktywizacyjnych mieszkańców. Rozmowy, liczenie się z opinią organizacji pozarządowych. Aktywność ludzi hamują rozbudowane i zbiurokratyzowane procedury. 7 Przykłady akcji aktywizujących mieszkańców: projekty obywatelskie, wspieranie rad osiedli, zielone podwórka akcja BILK-u, sprzątanie Ziemi, akcje dla młodzieŝy z zakresu ekologii, wieczór urzędu popołudniowe i wieczorne godziny urzędowania Urzędu Miasta, a takŝe innych urzędów, konsultacje z organizacjami pozarządowymi, np. rowerowymi, wsparcie dla organizacji pozarządowych. Przykłady negatywne: powołanie na stanowisko nowego wiceprezydenta bez jakichkolwiek konsultacji, nawet z własnym klubem,, likwidacja(sprzedaŝ) kilku siedzib rad osiedli, gdzie odbywały się m.in. spotkania seniorów, konieczność spełniania określonych wymogów formalnych, by uzyskać jakiekolwiek wsparcie ze strony władz miasta. 17

Źródło: Wywiady IDI z przedstawicielami władzy, opozycji, mediów, organizacji pozarządowych i mieszkańców, 2010, PBS DGA. Badanie ilościowe pokazało, Ŝe osoby sprawujące w Szczecinie władzę zostały nie najlepiej ocenione przez respondentów. Największy odsetek badanych wskazał na cechy pejoratywne: nieudolność władz (56,3%) oraz ich skorumpowanie (38,9%). Z cech pozytywnych na pierwszym miejscu znalazło się zainteresowanie problemami mieszkańców (39,7% badanych), a następnie kompetencja (31%) oraz uczciwość (24,8%). Wykres 4. Ocena osób sprawujących władzę w Szczecinie. N = 500 uczciwi 24,8% 55,9% 19,3% kompetentni 31% 57,9% 11,1% skorumpowani 38,9% 39,1% 22% nieudolni 56,3% 34,8% 8,9% zainteresowani problemami mieszkańców 39,7% 52,1% 8,2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% tak nie nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: Badanie CATI na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Szczecina, 2009 r., PBS DGA. ZauwaŜane przez badanych kanały komunikacyjne między władzami miejskimi a mieszkańcami: media (prasa, radio, Internet, BIP, telewizja); otwarte sesje Rady Miasta; 18

spotkania Prezydenta z mieszkańcami; dyŝury radnych miejskich i osiedlowych; spotkania z radami osiedli; konferencje prasowe. W Szczecinie jest duŝo róŝnych często sprofilowanych kanałów informacyjnych. Dla mieszkańców waŝne są spotkania z Prezydentem. Kontrowersje budzi liczba tych spotkań, ich forma (monolog władzy) oraz brak odpowiedniej informacji na ich temat. Władze miasta wkładają energię w uczestniczenie w Ŝyciu środowisk biznesowych, gospodarczych, ale nawet te spotkania słuŝą przede wszystkim temu, by wygłosić przemówienie, a nie poznać czyjeś stanowisko. Zachowanie Prezydenta jest bardzo często wizerunkowe: Prezydent przecina, zamyka, otwiera, informuje, zwołuje konferencje. Brakuje w Szczecinie kanałów, gdzie byłaby interakcja ze słuchaczami: czat, audycja radiowa na Ŝywo, dyŝur telefoniczny. 3.2 Mieszkańcy Z badań wynika, Ŝe szczecinianie nie mają poczucia uczestnictwa w Ŝyciu społecznym. Przyczyny takiej opinii: mimo częstego oponowania przeciw jakimś sytuacjom (np. strefa płatnego parkowania, wzrost opłat za parkowanie), zdanie mieszkańców nie było brane pod uwagę; permanentny brak informacji zwrotnej dotyczącej powodów podjętych lub niepodjętych decyzji; mieszkańcy w kwestiach im bliskich nie są pytani o zdanie, Prezydent i większość w Radzie Miasta sami podejmują decyzje i informują o tym mieszkańców; szczecinianie nie są pytani o zdanie w formie ankiet, sondaŝy; ograniczona komunikacja: przekazywanie informacji lub pytania pozorne; brak bezpośredniego kontaktu radnych z mieszkańcami (konieczna jest zmiana ordynacji wyborczej, utworzyć jednomandatowe okręgi). 19

3.3 Konsultacje społeczne 12,7% badanych jest zdania, Ŝe lokalne władze Szczecina chętnie konsultują trudne decyzje z mieszkańcami (82,2% jest zdania przeciwnego). Konsultacje społeczne to zdaniem badanych liderów opinii publicznej wciąganie mieszkańców w publiczną dyskusję na temat ich miejsca do Ŝycia. Największą zaletą jest uzyskanie większego zaangaŝowania społeczeństwa. Najczęściej powtarzającą się wadą konsultacji społecznych jest ich emocjonalność, nadmierny subiektywizm, niemoŝność merytorycznej dyskusji. Tabela 3. Definicja, zalety i wady konsultacji społecznych. Władza Opozycja Mieszkańcy Dziennikarze NGO Definicja Zalety Wady Spotkania twarzą w twarz, badanie opinie publicznej, fora internetowe jako formy zadawania przez władzę pytań obywatelom. Element wsparcia, zmuszający do rozsądnego planowania decyzji. Forma toŝsamości. budowania Wymiana poglądów obu stron: decydenta i konsumenta. Mozliwość wyartykułowania swego zdania. Doradcza funkcja pozwalająca zdobyć wiedzę nt. odbioru społecznego planowanych działań. Szansa wypowiedzi dla mieszkańców. Element pomocny przy planowaniu inwestycji, perspektywicznym mysleniu o rozwoju miasta. Danie moŝliwości wypowiedzenia się mieszkańcom wciągnięcie ich w publiczną dyskusję o mieście. Lekcja demokracji. Weryfikacja poglądów, opinii nt. działań. Pokazują drugą stronę medalu. Głos będący wypadkową wielu wypowiedzi. Wąskie, subiektywne postrzeganie spraw, pozbawione całościowego spojrzenia na miasto. Zbiurokratyzowana, rozrośnięta w czasie forma opóźniająca działanie. Zbyt duzo niekontrolowanych emocji. Brak określonych ram czasowych hamujący proces decyzyjny. Narzędzie wykorzystywane przez miasto do tłumienia protestów pod hasłem był czas na konsultacje, nie skorzystaliście... Trudność pogodzenia interesów. Bywają narzędziem socjotechnicznym. DuŜy subiektywizm. Źródło: Wywiady IDI z przedstawicielami władzy, opozycji, mediów, organizacji pozarządowych i mieszkańców, 2010, PBS DGA. 20

W Szczecinie w większości przypadków konsultacje społeczne są tylko procedurą, która słuŝy poszerzeniu stref akceptacji z góry przyjętych planów. Stosowane są przede wszystkim tam, gdzie są konieczne ze względu na zapisy w ustawie (plany zagospodarowania przestrzennego) lub w przypadkach projektów unijnych. 23,4% badanych szczecinian deklaruje, Ŝe wzięło udział w jakichkolwiek konsultacjach społecznych organizowanych przez władze miejskie (75,4% nie wzięło udziału). Wykres 5. Deklarowany udział mieszkańców w jakichkolwiek konsultacjach społecznych organizowanych przez władze miejskie. N = 500 1,2% 23,4% tak nie 75,4% nie wiem, trudno powiedzieć Źródło: Badanie CATI na reprezentatywnej próbie 500 mieszkańców Szczecina, 2009 r., PBS DGA. Konsultacje społeczne w Szczecinie - case stady: 1. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. 2. Inwestycje drogowe (w tym np. powstawanie zatok autobusowych). 3. Plany inwestycyjne: spalarnia śmieci. 4. Inne: 21

strategia rozwoju Szczecina; Szpital Miejski w Szczecinie (przekazanie majątku siostrom boromeuszkom); przebudowa stadionu Pogoni Szczecin (konsultacje osobiste i internetowe); festiwal Szczecin Eska Rock (konsultacje zwłaszcza z ludźmi młodymi). Sfery Ŝycia, które mogłyby zostać poddane konsultacjom społecznym: wizja rozwoju miasta; toŝsamość miasta elementy dumy, elementy indentyfikacyjne, jednoczące sprawy i wartości, diagnoza problemów (zwłaszcza społecznych); budŝet miasta; edukacja, restrukturyzacja oświaty, wszelkie sprawy związane z likwidacją szkół; plany zagospodarowania przestrzennego; kwestia przestrzeni publicznej, jej kreowanie; plany inwestycyjne; sfera kulturalna: dofinansowanie, zwłaszcza w przypadku duŝych nakładów finansowych; wszelkie strategiczne decyzje: inwestycyjne, rozwojowe itp.; kwestie prestiŝowe: nazwy ulic, projekty pomników; kwestie infrastruktury sportowej: stadion piłkarski, hala sportowo-widowiskowa; infrastruktura drogowa (zdaniem przedstawicieli opozycji w ograniczonym zakresie, tylko uciąŝliwości, rekompensaty); podwyŝki mediów. W Szczecinie konsultacje społeczne rzadko kiedy słuŝą czemuś innemu niŝ uwiarygodnienie decyzji, sprowadzają się do tego, by uzyskać przychylność, budując przy tym przekonanie (nie do końca prawdziwe), Ŝe za tymi decyzjami kryje się gotowość do tego, by je zmienić, jeśli opinia byłaby im przeciwna. 22

Określona przez liderów opinii publicznej podczas badania jakościowego potencjalna przestrzeń konsultacyjna jest bardzo szeroka i pokazuje skalę problemów, z jakimi borykają się władze Szczecina. 23

4. Wnioski Na Szczecinie cieniem kładzie się kwestia bezrobocia, rynku pracy, panuje przygnębienie wywołane upadkiem przemysłu stoczniowego i wielu innych duŝych zakładów pracy. Atmosfera w mieście widoczna jest m.in. poprzez opinie o zauwaŝanych w Szczecinie zmianach. Zaledwie 29% badanych uwaŝa, Ŝe ogólna jakość Ŝycia w ich mieście poprawiła się w ciągu ostatnich 3 lat, a niespełna 27% zwróciło uwagę na wzrost poziomu zadowolenia z Ŝycia w mieście. W innych dziedzinach częściej niŝ poprawę czy pogorszenie zauwaŝano marazm. Badani akcentują brak zaufania do władz miasta: Prezydenta i Rady Miasta. Spośród róŝnych cech poddanych ocenie badanych, największy odsetek respondentów wskazał na nieudolność władz. Mieszkańcy Szczecina deklarują duŝe zainteresowanie sprawami miasta, ale sami mało się w nie angaŝują. Obywatelskość Szczecina określona jest przede wszystkim działalnością organizacji pozarządowych i rad osiedli. Na szczególną uwagę zasługuje dobra współpraca NGO z władzami miasta. W Szczecinie inicjatywa obywatelska jest raczej oddolna. Większość sytuacji, w których władza komunikowała się z mieszkańcami, była wymuszona przez prawo lub okoliczności, nie była świadomym wyborem władzy. Działania władz są często wizerunkowe, nastawione na mówienie, a nie słuchanie. W efekcie szczecinianie mają niewielkie poczucie uczestnictwa w Ŝyciu społecznym. Brakuje im informacji zwrotnej, zbyt rzadko są pytani o zdanie lub zdanie to nie jest brane pod uwagę. Szwankuje komunikacja między stronami. Konsultacje społeczne są sztuczną procedurą, w zamierzeniu legitymizacją pomysłów władz. Władze obawiają się tego, Ŝe efektem pewnego procesu decyzyjnego z udziałem społeczności lokalnej, wynik rozmów będzie inny niŝ oczekiwany. 24

Stworzona przez badanych lista tematów do konsultacji jest bardzo długa i poglądowo pokazuje skalę problemów, z jaką borykają się władze Szczecina. 25

Spis tabel i wykresów Spis tabel Tabela 1. Ocena poszczególnych elementów Ŝycia w Szczecinie.... 5 Tabela 2. Opinie badanych na temat aktywizacji mieszkańców Szczecina przez władze..17 Tabela 3. Definicja, zalety i wady konsultacji społecznych....20 Spis wykresów Wykres 1. Ocena poszczególnych elementów Ŝycia w Szczecinie na przestrzeni trzech ostatnich lat.... 8 Wykres 2. Przejawy aktywności obywatelskiej mieszkańców Szczecina w ciągu roku 2009....12 Wykres 3. Deklarowany poziom zaufania do poszczególnych instytucji....14 Wykres 4. Ocena osób sprawujących władzę w Szczecinie....18 Wykres 5. Deklarowany udział mieszkańców w jakichkolwiek konsultacjach społecznych organizowanych przez władze miejskie....21 26

Aneks tabelaryczny P1. Z którymi z poniŝszych stwierdzeń się Pan/i zgadza, a z którymi się nie zgadza? Zdecydowa nie się zgadzam się Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowa nie się nie zgadzam Trudno powiedzieć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza MoŜna ufać większości ludzi Interesuję się wydarzeniami w moim mieście Czuję się współodpowiedzialny za miejsce, w którym mieszkam 9,5% 44,8% 29,3% 14,5% 1,8% 100,0% 33,6% 46,3% 11,8% 5,6% 2,7% 100,0% 52,1% 34,3% 7,3% 5,6% 0,7% 100,0% Miasto, w którym mieszkam, to dobre miejsce do Ŝycia 33,7% 34,5% 17,1% 12,6% 2,2% 100,0% P2. Przeczytam Panu/i teraz kilka instytucji. Proszę powiedzieć, którym z nich Pan/i ufa, a którym nie ufa: Zdecydowa nie ufam Raczej ufam Raczej nie ufam Zdecydowa nie nie ufam Trudno powiedzieć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza Rada Miasta 2,6% 35,8% 33,4% 23,3% 4,8% 100,0% Prezydent Miasta 4,0% 29,4% 28,4% 34,0% 4,2% 100,0% Rząd RP 7,0% 30,5% 30,1% 30,7% 1,7% 100,0% Partie Polityczne 1,7% 11,5% 40,7% 40,0% 6,2% 100,0% Związki Zawodowe 7,4% 27,0% 22,6% 36,1% 6,8% 100,0% Kościół 20,6% 36,0% 24,7% 14,2% 4,5% 100,0% Stowarzyszenia działające w mieście Fundacje działające w mieście 6,8% 48,4% 20,1% 7,1% 17,6% 100,0% 13,1% 51,7% 12,4% 8,3% 14,5% 100,0% 27

P3. Czy naleŝy Pan/i do jakichkolwiek dobrowolnych stowarzyszeń, organizacji pozarządowych, fundacji, partii politycznych, itp? Tak Nie Razem % wiersza % wiersza % wiersza Czy naleŝy Pan/i do jakichkolwiek dobrowolnych stowarzyszeń, organizacji pozarządowych, fundacji, partii politycznych, itp.? 11,6% 88,4% 100,0% P4. Czy Pana/i zdaniem władze lokalne w Pan/ mieście chętnie konsultują trudne decyzje z mieszkańcami? Tak Nie Nie wiem/ trudno powiedzieć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza Czy Pana/i zdaniem władze lokalne w Pan/ mieście chętnie konsultują trudne decyzje z mieszkańcami? 12,7% 82,2% 5,1% 100,0% P5. Czy brał/a Pan/i kiedykolwiek udział w jakichkolwiek konsultacjach społecznych organizowanych przez władze miejskie? Czy brał/a Pan/i kiedykolwiek udział w jakichkolwiek konsultacjach społecznych organizowanych przez władze miejskie? Tak Nie Nie wiem/ trudno powiedzieć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza 23,4% 75,4% 1,2% 100,0% 28

P6. Które z poniŝszych określeń dobrze pasowałoby Pana/i zdaniem do osób sprawujących władzę w Pana/i mieście? Tak Nie Nie wiem/ trudno powiedzieć Razem % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza Uczciwi 24,8% 55,9% 19,3% 100,0% Kompetentni 31,0% 57,9% 11,1% 100,0% Skorumpowani 38,9% 39,1% 22,0% 100,0% Nieudolni 56,3% 34,8% 8,9% 100,0% Zainteresowani problemami mieszkańców 39,7% 52,1% 8,2% 100,0% P7. Czy w ciągu tego roku: Tak Nie Razem % wiersza % wiersza % wiersza Był/a Pan/i w Urzędzie Miasta 73,3% 26,7% 100,0% Brał/a Pan/i udział w spotkaniach, obradach dobrowolnych stowarzyszeń bądź organizacji Brał/a Pan/i udział w pracach/obradach wspólnot bądź spółdzielni mieszkaniowych Zwracał/a się Pan/i z pisemnym wnioskiem do Urzędu Miasta bądź innych instytucji publicznych 11,9% 88,1% 100,0% 29,6% 70,4% 100,0% 37,3% 62,7% 100,0% 29

P8. Czy: Głosował/a Pan/i w ostatnich wyborach samorządowych (do Rady Miasta, na Prezydenta Miasta)? Tak Nie Razem % wiersza % wiersza % wiersza 72,0% 28,0% 100,0% Głosował/a Pan/i w ostatnich wyborach parlamentarnych (do Sejmu i Senatu RP)? 77,7% 22,3% 100,0% Głosował/a Pan/i w ostatnich wyborach prezydenckich? 82,3% 17,7% 100,0% P9. Proszę ocenić, czy następujące elementy Ŝycia w Pana/i mieście w ciągu ostatnich trzech lat pogorszyły się, czy poprawiły? Ogólna jakość Ŝycia Poziom zadowolenia z Ŝycia w mieście Infrastruktura drogowa Zdecyd owanie się poprawi ło % wiersza Raczej się poprawiło Pozostały bez zmian Raczej się pogorszyło Zdecydowa nie się pogorszyło Nie wiem, trudno powiedzieć % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza % wiersza Razem % wiersz a 5,2% 23,8% 29,9% 18,9% 21,5% 0,7% 100,0 % 5,2% 21,3% 37,7% 17,6% 15,9% 2,3% 100,0 % 6,7% 37,1% 25,8% 14,8% 13,6% 2,0% 100,0 % Rynek pracy 0,4% 4,7% 15,2% 21,1% 50,0% 8,6% 100,0 % Edukacja 4,9% 23,7% 40,0% 8,5% 7,9% 14,9% 100,0 % Oferta kulturalna i rozrywkowa 6,0% 31,3% 38,8% 8,6% 8,4% 7,0% 100,0 % Bezpieczeństwo mieszkańców Estetyka i czystość w mieście 5,2% 22,8% 47,5% 10,6% 10,0% 4,0% 100,0 % 8,9% 30,2% 37,2% 9,6% 12,2% 1,9% 100,0 % 30