Małgorzata Morozewicz Konsultacja merytoryczna i pedagogiczna: dr Tomasz Sosnowski Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku BYŁ SOBIE WILK... Scenariusze zajęć dotyczące bioróżnorodności przygotowane w ramach projektu: Podlaska Akademia Przyrody
Małgorzata Morozewicz Konsultacja merytoryczna i pedagogiczna: dr Tomasz Sosnowski Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku BYŁ SOBIE WILK... Scenariusze zajęć dotyczące bioróżnorodności przygotowane w ramach projektu: Podlaska Akademia Przyrody HONOROWY PATRONAT nad projektem objął Podlaski Kurator Oświaty Projekt Podlaska Akademia Przyrody korzysta z dofinansowania w kwocie 452 628,00 PLN pochodzącego z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. LIDER: Polskie Stowarzyszenie Doradcze i Konsultingowe, ul. Rynek Kościuszki 2, 15-091 Białystok tel./fax 85 652 61 07 e-mail: biurozarzadu@polskiestowarzyszenie.pl PARTNER: Towarzystwo Amicus, ul. Brukowa 28 lok. 8, 15-889 Białystok tel./fax +48 85 653 77 53 e-mail: eurobialystok@bia.pl Białystok 2014 ISBN: 978-83-940838-3-0
Scenariusze zajęć szkolnych dotyczące bioróżnorodności przygotowane w ramach projektu: Podlaska Akademia Przyrody Wyprawa do Lasu Zwierzynieckiego
Scenariusz zajęć szkolnych pod hasłem: Wyprawa do Lasu Zwierzynieckiego Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne. Wiek dzieci: 7 9 lat. Miejsce zajęć: sala szkolna, Park Konstytucji 3 Maja w Białymstoku fragment Lasu Zwierzynieckiego, Akcent ZOO w Białymstoku. Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka oraz podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności. Cele ogólne: rozbudzanie ciekawości przyrodniczej, poznanie miejsca życia wilka, rozwijanie sprawności manualnej, rozwijanie spostrzegawczości, wdrażanie do pracy w grupie i zespole, kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania, doskonalenie koncentracji uwagi, ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki człowieka, rozwijanie zainteresowania życiem dzikich zwierząt, uświadomienie, że zwierzęta porozumiewają się ze sobą, przekazanie wiedzy o formach komunikowania się wilków, budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka, poszerzanie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowa, np. ekologia, uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez obserwację w terenie, budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka. Cele operacyjne: Dziecko: potrafi wskazać las jako miejsce występowania wilka, wie, że nie należy niszczyć drzew, poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko, wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka, wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka, potrafi nazwać drzewa znajdujące się w parku, potrafi rozpoznać drzewa i krzewy leśne na przykładzie atlasów i przewodników do oznaczania gatunków leśnych, potrafi omówić warstwową budowę lasu, umie praktycznie posługiwać się lupą, potrafi dostrzec w przyrodzie piękno jesiennego lasu, potrafi obserwować życie zwierząt, wie, jak zapisywać wyniki obserwacji, potrafi opowiedzieć o formach komunikowania się wilków. Metody pracy: czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom, słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci, oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów. Środki dydaktyczne: fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz, dotyczący znaczenia lasu dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności i konieczności ochrony lokalnej flory; Charakterystyka mojego drzewa karta pracy nr 1;
lupa, ołówek; torebki foliowe, 4 łopatki; Warstwowa budowa lasu instrukcja; 4 arkusze szarego papieru, flamastry kolorowe; atlasy i przewodniki do oznaczania roślin i zwierząt leśnych w Polsce dzienniki obserwacji (karty, w których uczniowie dokonują notatek z obserwacji podczas wycieczek); Mowa ciała wilków karta pracy nr 2. Faza wstępna zajęć: 1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. Wilk i Czerwony Kapturek T. Matuszkiewicz, następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego ona dotyczy?, jakie występują postacie?, jaką mowę ciała przedstawia wilk? Zbliżała się noc. W szarym, pustym lesie zrobiło się ciemno. Poooomoooocy! Raaaaaatunkuuuuu! wołał na cały głos uwięziony w głębokim dole Czerwony Kapturek. Skręcona noga puchła i bolała go coraz bardziej. Przestraszony Kuba zapłakał. Pomyślał, że nikt za nim nie tęskni i wcale nie będzie go szukał. Mamusiu... Tatusiu... Babciu... Byłem dla was taki niedobry wyszeptał i pociągnął nosem. Tylko wilk usłyszał wołanie Czerwonego Kapturka i ruszył w jego stronę. Zakradł się nad krawędź dołu i przyglądał się Kubie, jak płacze i wzywa pomocy. Nagle wilk szczeknął, by ostrzec chłopca. Czerwony Kapturek aż podskoczył ze strachu. Podniósł głowę i ujrzał nad sobą wyszczerzone zęby wilka. Wilk długo krążył wokół dołu, węszył i nasłuchiwał. Ani na chwilę nie odrywał wzroku od Czerwonego Kapturka, ale uwięziony chłopiec nie mógł zrobić mu żadnej krzywdy. Usiadł na tylnych łapach i rozejrzał się. Las nie miał kolorów, nie było w nim ptaków i zwierząt, a wszędzie walały się śmieci. Kto był temu winien? To ten mały człowiek w bluzie z czerwonym kapturem, który teraz siedzi w dole w środku ciemnego lasu. Należy ci się kara zawarczał wilk i tym razem Czerwony Kapturek go zrozumiał. Chłopiec był pewien, że za chwilę zostanie przez wilka pożarty. Podciągnął kolana pod brodę, skulił się i czekał. Nagle usłyszał huk. Pomyślał, że to wilk wskoczył do dołu i zaraz go dopadnie. Nic się jednak nie działo. Wolno podniósł głowę i zobaczył obok siebie długą, grubą gałąź. To wilk ją tam wrzucił, aby pomóc chłopcu wydostać się z pułapki. Czerwony Kapturek oparł gałąź o krawędź dołu i zaczął się po niej wspinać. Co chwilę jednak spadał w dół, bo bardzo bolała go skręcona noga. Gdy kolejny raz podciągał się na gałęzi, nagle poczuł, jak wilk chwyta zębami kaptur jego czerwonej bluzy. Zwierzę ciągnęło chłopca z całej siły, aż wreszcie Kuba znalazł się na górze. Kuba i wilk, zmęczeni, przez chwilę leżeli obok siebie. Pierwszy podniósł się wilk. Otrzepał futro i pochylił się nad twarzą Czerwonego Kapturka. Chłopiec bał się. Zwierzak spojrzał mu prosto w oczy, powąchał go i swoim szorstkim językiem polizał po nosie. Zaraz potem zniknął w szarych zaroślach. 2. Kontrakt ustalenie zasad zachowania się w lesie (10 15 minut) Nauczyciel podaje cel wyprawy, tzn. Park Konstytucji 3 Maja w Białymstoku i Akcent ZOO. Przypomina wspólnie z uczniami zasady bezpiecznego poruszania się po drodze, zachowania się w parku i lesie, w tym celu zawiera pisemny kontrakt. Dzieli klasę na 4 grupy i rozdaje szary papier z flamastrami. Uczniowie ustalają zasady zachowania się i podpisują się pod kontraktem. Proponowane zasady: Zachowujemy się kulturalnie Idziemy parami, zwartą kolumną Słuchamy poleceń nauczyciela Zachowujemy się w lesie cicho Pracujemy w grupie, w ciszy Uczestniczymy aktywnie w obserwacjach Uczniowie podpisują kontrakt i wychodzą na wycieczkę.
Rozwinięcie zajęć: 3. Charakterystyka mojego drzewa karta pracy nr 1, (15 20 minut) Nauczyciel mówi uczniom, gdzie się znajdują, i jeszcze raz przypomina o tym, jak należy się zachować. Nauczyciel prosi, aby uczniowie wybrali swoje drzewo i przeszli do rozwiązania trzech zadań znajdujących się na karcie pracy nr 1. Zadaniem uczniów jest rozwiązanie poniższych zadań i zapisanie wyników na karcie pracy nr 1. Wyniki zapisują w dziennikach obserwacji. Zadanie 1 Narysuj poniżej pokrój i zmierz wysokość swojego drzewa. Zastanów się, jakie czynniki mogły wpłynąć na kształt Twojego drzewa. Pomiar wysokości drzewa: poproś kolegę, który wie, ile ma centymetrów wzrostu, aby stanął pod Waszym drzewem. Ty stań w odległości kilkunastu kroków, tak abyś widział dokładnie wierzchołek drzewa. Weź ołówek, wyciągnij przed siebie wyprostowaną w łokciu rękę i utrzymaj ją na wysokości ramienia. Przymknij jedno oko i kciukiem zaznacz na ołówku wysokość swojego kolegi. Następnie policz, ile takich odległości można odłożyć od podłoża do czubka drzewa, czyli ile razy drzewo jest wyższe od Twojego kolegi. Otrzymaną liczbę pomnóż przez wzrost to będzie wysokość Twego drzewa. Brawo! Zadanie nr 2 Znajdź liść należący do Twojego drzewa. Odrysuj go na karcie pracy. Zwróć uwagę na wielkość, kształt, brzeg blaszki liściowej. Zadanie nr 3 Odrysuj ołówkiem korę swojego drzewa za pomocą techniki froutage, czyli mocnego pocierania faktury kory drzewa za pomocą płasko ułożonego ołówka po karcie pracy nr 1 przyłożonej do kory. Zwróć uwagę na barwę, grubość, strukturę, korę obejrzyj przez lupę. Omówienie wyników prac. 4. Warstwowa budowa lasu instrukcja (15 minut) Nauczyciel dzieli uczniów na 4 grupy i przydziela im zadania zgodnie z instrukcją. Grupa I Odkryj łopatką ściółkę, zaobserwuj i zanotuj, co się w niej znajduje, jakie zwierzęta tam żyją. Wykorzystaj do obserwacji lupę. Zbierz trochę ściółki do woreczka. Grupa II Zaobserwuj i zanotuj w dzienniku obserwacji, jakie zwierzęta znajdują się wśród mchów, paproci i grzybów. Możesz wykorzystać lupę. Grupa III Rozpoznaj krzewy i młode drzewka oraz zamieszkujące tam zwierzęta, zanotuj swoje obserwacje w dzienniczku obserwacji. Grupa IV Obserwuj korony drzew. Rozpoznaj rodzaje drzew. Zapisz swoje obserwacje. 5. Mowa ciała mowa ciała na przykładzie wilka (10 minut) Wędrujemy ścieżką w kierunku Akcent ZOO w celu zaobserwowania zachowań organizmów, czyli obserwacji mowy ciała na przykładzie wilka. Wędrując ścieżką, nauczyciel opowiada o wilczych odgłosach, czyli sygnałach dźwiękowych wydawanych przez wilki, np.: szczekanie używane jest do ostrzeżenia obcych osobników, że zbliżyły się za bardzo do nory lub zdobyczy; warczenie tak jak u psów, jest oznaką agresji. skomlenie w celu okazania uległości lub prośby o coś (np. o dostęp do jedzenia). piski towarzyszą wilczej zabawie. wycie służy do komunikacji między osobnikami i zacieśnianiu więzów grupy. Wilki wyją, by oznajmić innym swoje położenie, kończą w ten sposób udane polowanie lub odstraszają. Wilki wyją zazwyczaj wieczorem i wcześnie rano. Dźwięk jest jednostajny, trwający od kilku do kilkunastu
sekund, często powtarzany (sesja może trwać do 2 minut). Wycie stada zaczyna się od pojedynczego głosu samca, po czym dołączają do niego kolejne osobniki. Wycie szczeniąt przypomina raczej skomlenie i skowyt. Wycie słychać zazwyczaj z odległości 2 3 km. 6. Mowa ciała wilków obserwacja zachowań wilków (15 minut) Uczniowie obserwują wilki w zoo i odgadują język ciała, czyli różne znaki i sygnały korzystają przy tym z karty pracy nr 2. Dzieci porównują je z zachowaniem wilków w ogrodzie zoologicznym i dzielą się swoimi spostrzeżeniami, zapisując je w dzienniku obserwacji. Faza końcowa zajęć: 7. Uczniowie wracają do szkoły, składają dzienniki obserwacji, skarby jesieni w kąciku przyrody wystawa klasowa. Dzieci opowiadają o swoich obserwacjach podczas wycieczki oraz kończą zdania: 1. Wilk jest 2. Dowiedziałem się, że 3. Las ma 4. Wycie szczeniąt to Bibliografia: 1. H. Okarma: Wilk monografia przyrodniczo łowiecka, Białowieża 1992. 2. K. Chwedeńczuk: Pies czy wilk, Warszawa 1987. 3. B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły? Białowieża 1991. 4. K. Popko Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków 2011. 5. B. Łuczak: Scenariusze zajęć integralnych dla klas 1 3, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Poznaniu, Poznań 1998. 6. A. Konieczna, E. Grodzka Jurczyk: Wesoła Szkoła, przewodnik metodyczny, część 1, Warszawa 2001. 7. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków 2010. Aneks: Charakterystyka mojego drzewa karta pracy nr 1 Zadaniem uczniów jest rozwiązanie poniższych zadań i zapisanie wyników na karcie pracy nr 1. Wyniki mogą zapisać w dziennikach obserwacji. Zadanie nr 1 Narysuj poniżej pokrój i zmierz wysokość swojego drzewa. Zastanów się, jakie czynniki mogły wpłynąć na kształt twojego drzewa. Pomiar wysokości drzewa: poproś kolegę, który wie, ile ma centymetrów wzrostu, aby stanął pod Twoim drzewem. Ty stań w odległości kilkunastu kroków, tak abyś widział dokładnie wierzchołek drzewa. Weź ołówek, wyciągnij przed siebie wyprostowaną w łokciu rękę i utrzymaj ją na wysokości ramienia. Przymknij jedno oko i kciukiem zaznacz na ołówku wysokość swojego kolegi. Następnie policz, ile takich odległości można odłożyć od podłoża do czubka drzewa, czyli ile razy drzewo jest wyższe od Twojego kolegi. Otrzymaną liczbę pomnóż przez wzrost to będzie wysokość Twego drzewa. Brawo! Zadanie nr 2 Znajdź liść należący do twojego drzewa. Odrysuj go na karcie pracy. Zwróć uwagę na wielkość, kształt, brzeg blaszki liściowej. Zadanie nr 3 Odrysuj ołówkiem korę swojego drzewa za pomocą techniki froutage, czyli mocnego pocierania faktury kory drzewa za pomocą płasko ułożonego ołówka po karcie pracy nr 1 przyłożonej do kory. Zwróć uwagę na barwę, grubość, strukturę, obserwuj korę przez lupę. Warstwowa budowa lasu instrukcja pod hasłem
Uczniowie pracują w 4 grupach i zapisują swoje obserwacje w dzienniczkach obserwacji. Grupa I Odkryj łopatką ściółkę, zaobserwuj i zanotuj, co się w niej znajduje, jakie zwierzęta tam żyją. Wykorzystaj do obserwacji lupę. Zbierz trochę ściółki do woreczka. Grupa II Zaobserwuj i zanotuj w dzienniku obserwacji jakie zwierzęta znajdują się wśród mchów, paproci i grzybów. Możesz wykorzystać lupę. Grupa III Rozpoznaj krzewy i młode drzewka oraz zamieszkujące tam zwierzęta, zanotuj swoje obserwacje w dzienniczku obserwacji. Grupa IV Obserwuj korony drzew. Rozpoznaj rodzaje drzew. Zapisz swoje obserwacje. Mowa ciała wilków Obserwacja zachowań wilka w Akcent ZOO i porównanie ich z kartą pracy nr 2. Zapisanie wyników obserwacji w dziennikach obserwacji. Dominacja Dominujący wilk stoi na sztywnych nogach. Ogon jest wyprostowany i uniesiony. Uszy postawione, sierść nieco nastroszona. Często patrzy prosto w oczy innym wilkom lub wspina się na nie. Poddaństwo Całe ciało obniżone, wygięte w łuk, wargi i uszy opuszczone. Poddany wilk liże pysk dominanta szybkimi ruchami języka, z opuszczonym zadem. Ogon położony nisko, często podwinięty pod tylne łapy. Złość Uszy postawione, futro zjeżone. Uniesione wargi ukazują zęby. Grzbiet może być wygięty, zwierzę warczy. Strach Uszy przylegają do głowy, ogon między nogami. Wilk kuli się. Może skomleć lub szczekać. Obrona Ciało przy ziemi, uszy położone. Atak Futro zjeżone. Wilk warczy i przykuca. Zrelaksowanie Uszy położone, wilk wypoczywa, leżąc na brzuchu lub boku. Może machać ogonem. Napięcie Ogon nieruchomy, położony, wilk może przykucnąć. Zadowolenie Energiczne machanie ogonem, język może zwisać z pyska. Polowanie Wilk jest spięty, ale jego ogon prosty, w jednej linii z ciałem. Zabawa Machanie ogonem, wilk jest ruchliwy, skacze, biega. Często opuszcza przednią część ciała na sztywnych łapach.