EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI 2015 Panel, piątek, 2 października 2015, 15:30-17:00 Partner: Silvermedia Jak nowoczesne technologie wpłyną na systemy zdrowia i opieki? Czy możemy oczekiwać wyłonienia się nowych modeli organizacyjnych systemów opieki zdrowotnej? Doświadczenia krajów zaawansowanych we wdrażaniu rozwiązań telemedycznych Jaki będzie wpływ ICT na zdrowie publiczne, szczególnie na opiekę nad osobami starszymi i niesamodzielnymi? Czy możemy oczekiwać wyłonienia się nowych modeli organizacyjnych systemów opieki zdrowotnej? W ciągu ostatnich 25 lat obserwujemy w Polsce spowolnienie rozwoju demograficznego oraz znaczące zmiany w strukturze wieku jej mieszkańców. Proces starzenia się ludności, wynikający z wydłużającego się życia, pogłębia jeszcze niski wskaźnik urodzeń. Zmiany te postępują szybciej także z powodu zwiększonej emigrację młodych osób. Starzenie się społeczeństwa prowadzi do zachwiania proporcji między osobami w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Obecnie na 100 osób pracujących przypada 29 osób w wieku emerytalnym, lecz w perspektywie najbliższych 50 lat proporcje te się zrównają. Wg danych GUS w 2050 roku osób 65-letnich i starszych będzie 32,7%, czyli ok. 1/3. Co drugi Polak będzie miał co najmniej 52 lata, czyli średnio 13 lat więcej niż dzisiaj. Zmieni to bardzo relację liczby osób młodszych do starszych, spośród których część przez długie lata będzie potrzebowała wsparcia. Wydłużający się średni czas ludzkiego życia oczywiście cieszy, ale przynosi także wiele nowych wyzwań nie tylko dla systemu emerytalnego czy ochrony zdrowia, ale i całej gospodarki. Oznacza przede wszystkim radykalny wzrost kosztów utrzymania systemów ochrony zdrowia. Wydatki te rosną zwykle szybciej niż PKB w Polsce nawet trzykrotnie. Jest to poważny problem społeczny i polityczny praktycznie w każdym kraju. Również w tych, które chcielibyśmy traktować jako wzory do 1
naśladowania. Pod względem dostępności leczenia i efektywności czołowe miejsca w rankingach zajmuje Holandia. Na ochronę zdrowia przeznacza aż ok. 12% PKB. Holenderski system ochrony zdrowia jest jednak niezwykle kosztowny, a wydatki wciąż rosną. Obecnie stanowią 13 proc. PKB i rosną w tempie ok. 4 proc. rocznie. Do 2040 r. mogą osiągnąć nawet 30% PKB. Starzenie się społeczeństwa, wzrost kosztów usług medycznych i paradoksalnie rozwój nowych technologii powodują, że nawet najlepsze modele nie wytrzymują dziś próby wydajności. Wszystkie europejskie systemy ochrony zdrowia stoją dziś przed ogromnymi wyzwaniami. Wszystkie będą musiały się zmieniać i dostosowywać. Nie możemy liczyć na proste recepty i uniwersalne rozwiązania. Całą Europę czeka dyskusja i konfrontacja ze zmieniającą się rzeczywistością. Dotyczy to również Polski. Z całą pewnością czekają nas zmiany i modyfikacje. Nie istnieje jednak uniwersalny wzorzec tych zmian. Jak można efektywnie zarządzać ochroną zdrowia i optymalizować system, aby w pełni wykorzystać rozwój medycyny do polepszenia zdrowia i wydłużenia życia ludzkiego? Jak powinien wyglądać system kształcenia lekarzy przyszłości, aby nadążali za rozwojem technologii w medycynie i pomagali pacjentom najlepiej korzystać z jej postępów? Jakiego rodzaju działania pomagają zwiększać skalę korzystania z nowych sposobów i form leczenia (w tym z profilaktyki) przez lekarzy i pacjentów, zwłaszcza seniorów? Jak zmieniać myślenie ludzi o zdrowym życiu i starzeniu się? Doświadczenia krajów zaawansowanych we wdrażaniu rozwiązań telemedycznych Większe zapotrzebowanie na usługi medyczne, a jednocześnie zbyt mała liczba pracowników ochrony zdrowia powodują konieczność rozwoju telemedycyny. Podstawowymi warunkami upowszechnienia rozwiązań telemedycznych są: regulacje prawne, zapewnienie bezpieczeństwa danych, możliwości techniczne, efekty, uzasadnienie merytoryczne, ekonomiczne, akceptacja przez płatnika, akceptacja przez pacjentów oraz akceptacja przez środowisko medyczne. W Polsce od kilku lat prowadzi się działania, które mają na celu upowszechnienie rozwiązań telemedycznych. Do tej pory były to jednak działania ukierunkowane wycinkowo na poszczególne działy medycyny, jak np. neurochirurgia, radiologia, ortopedia czy kardiologia. Jedną z podstawowych barier jest też brak jasności przepisów prawa. Potrzebne są zmiany obowiązujących przepisów, nie tylko umożliwiające świadczenie porad medycznych na odległość, ale też rozstrzygające problem 2
odpowiedzialności za porady telemedyczne i gwarantujące ochronę danych osobowych. Barierę w dalszym ciągu stanowią kwestie techniczne ze względu na brak systemowego wsparcia finansowego dla rozwoju telemedycyny oraz brak wspólnych standardów, w tym sprzętu i formatu danych. Ze względu na swoje przeznaczenie rozwiązania telemedyczne powinny być medycznie certyfikowane wdrożenie odpowiednich norm w tym zakresie pozwoli na zdefiniowanie i weryfikację wymogów jakościowych. Wartość rynku telemedycyny na świecie szybko rośnie. Szacuje się, że w 2019 roku wyniesie 12,6 mld dol. Dla porównania w 2009 rynek ten był wart ok. 3,1 mld dolarów. W latach 2012 2013 na zlecenie Komisji Europejskiej przeprowadzono w UE, Norwegii i Islandii badania mające na celu zmierzenie zakresu usług e-zdrowia świadczonych w krajach UE. Pytania dotyczyły infrastruktury ICT, stosowanych aplikacji ICT oraz bezpieczeństwa użytkowania. W ankiecie lekarzy POZ położono szczególny nacisk na stosowanie elektronicznej dokumentacji medycznej. Większość szpitali w badanych krajach (81%) posiada rozwiązania typu EMR/EHR/EPR (Electronic Medical Records/ Electronic Health Records/ Electronic Patient Records) średnio 81% szpitali w krajach UE, Norwegii i Islandii. Dominują systemy o zasięgu ogólnoszpitalnym. Dostępność ERP/EHR/EPR we wszystkich szpitalach występuje w Estonii, Norwegii, Danii i na Węgrzech. W Polsce odsetek szpitali deklarujących brak systemów tego typu wynosi 35% i jest jednym z wyższych spośród krajów naszego regionu. W badanych krajach średnio 43% szpitali deklaruje, że nie wymienia danych z innymi dostawcami usług ochrony zdrowia. Pod tym względem najlepiej wypadają kraje Europy Zachodniej oraz Estonia. Wymiana następuje głównie z innymi szpitalami, lekarzami medycyny ogólnej oraz specjalistami. W sektorze szpitalnym tylko 9% placówek (średnia dla UE) udostępnia dokumentację medyczną online. W Polsce usługę udostępniania pacjentom dokumentacji medycznej online oferują głównie świadczeniodawcy prywatni. Telemonitoring i teleopieka nie są w Europie powszechnie stosowane w lecznictwie szpitalnym. Średnio 9% szpitali świadczy usługi tego typu. Największy odsetek (22%) szpitali posiadających specjalistyczne systemy w tym zakresie występuje w Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Standardem w Europie stała się rezerwacja wizyt wspierana przez system informatyczny. W krajach UE średnio 70% szpitali posiada rozwiązania tego typu. W krajach UE, Norwegii, Islandii i Turcji znaczna część dokumentacji prowadzona jest w formie elektronicznej lub w równym stopniu, co dokumentacja papierowa (88%). W Danii, Norwegii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii większość lekarzy deklaruje prowadzenie dokumentacji medycznej w całości lub w dużym stopniu elektronicznie. W pozostałych krajach Europy Zachodniej oraz w Europie Środkowo-Wschodniej dokumentacja elektroniczna i papierowa są stosowane w zbliżonych proporcjach. W Polsce 51% stanowi dokumentacja wyłącznie papierowa lub w większości papierowa. 3
W Danii, Norwegii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii większość lekarzy deklaruje elektroniczną wymianę informacji z innymi dostawcami usług zdrowotnych oraz specjalistami. W pozostałych krajach Europy Zachodniej oraz w Europie Środkowo-Wschodniej mniej niż połowa lekarzy deklaruje wymianę informacji medycznych. W Polsce 15% lekarzy oświadcza, że wymienia dane z innymi dostawcami usług medycznych i specjalistami. W sektorze POZ największy odsetek lekarzy udostępniających online dokumentację medyczną pacjentom występuje w Danii (50%) i Estonii (40%). W Polsce taką usługę oferuje jedynie 10% lekarzy. W zakresie usług telemedycznych największy odsetek lekarzy ma dostęp do szkoleń i edukacji (średnio 37% w UE, Islandii, Norwegii i Turcji), a następnie do konsultacji online z innymi specjalistami i pacjentami. W najmniejszym zakresie (3%) dostępne są usługi zdalnego monitoringu pacjenta w domu. W Wielkiej Brytanii odsetek ten wynosi 8%. Jak zrównoważyć konieczność wykorzystywania danych medycznych z jednoczesnym zachowaniem ich bezpieczeństwa i ochroną prawa pacjentów do prywatności? Jakie są najefektywniejsze formy wymiany doświadczeń i wiedzy o nowych możliwościach, jakie medycyna daje w związku z rozwojem nowych technologii, pomiędzy uczestnikami sektora ochrony zdrowia (producenci, dostawcy, lekarze, pacjenci)? Czy transfer wiedzy na linii biznes nauka w telemedycynie jest możliwy? W jaki sposób może wpływać na jakość usług i rozwiązań oraz poprawiać komfort życia pacjentów? Jaki będzie wpływ ICT (technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych) na zdrowie publiczne, szczególnie na opiekę nad osobami starszymi i niesamodzielnymi? Rozwój technologii diametralnie zmienia medycynę i ochronę zdrowia. To właśnie w tym sektorze dokonuje się jeden z największych skoków cywilizacyjnych, wynikający z istnienia nowych aplikacji informatycznych, dostępności zaawansowanych urządzeń diagnostycznych (ultrasonografy, tomografy, urządzenia do badania dna oka) i możliwości zastosowania systemów wspomagających zarządzanie zarówno placówkami medycznymi, jak i całym systemem ochrony zdrowia. Ten trend umacnia się poprzez możliwość wykorzystania internetu i technologii mobilnych ułatwiających proces leczenia, a także dostępność wirtualnych magazynów, gdzie można przechowywać ogromne ilości danych medycznych. Nowe technologie mogą być dużym wsparciem w opiece nad osobami starszymi. Pozwalają w znacznym stopniu odciążyć system opieki zdrowotnej, ułatwić codzienne funkcjonowanie osób 4
starszych, a opiekunom umożliwić godzenie funkcji, jakie pełnią w społeczeństwie. Świadczenie usług medycznych na odległość, czy też bardziej ogólnie stosowanie komunikacji elektronicznej w medycynie, związane jest z dostrzeganiem i docenianiem wartości tych metod przez środowiska medyczne. Rola instytucji ochrony zdrowia powinna polegać na stwarzaniu warunków do rozwoju tych świadczeń, przygotowywaniu wytycznych i standardów technologicznych oraz jakościowych. Ważnym zadaniem jest również wskazywanie korzyści i promowanie najlepszych rozwiązań. Warto podkreślić, że telemedycyna i, szerzej, e-zdrowie stwarzają wiele możliwości zarówno w diagnostyce, jak i terapii. Znane są już dobrze działające w Polsce rozwiązania w zakresie telekonsultacji, telemonitoringu czy telediagnostyki. Niestety, często jednak rozwiązania kierowane do wsparcia usług telediagnostyki i teleopieki poprzez niewłaściwe zaprojektowanie, wykonanie lub wdrożenie budzą niechęć osób starszych i finalne ich odrzucenie. Zatem kluczem do sukcesu w zastosowaniu dowolnej technologii, urządzenia lub systemu wydaje się być głęboka analiza i chęć zrozumienia potrzeb osób starszych oraz włączenie do etapu projektu i testów samych zainteresowanych. Polski rząd pracuje nad nowelizacją ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia, by umożliwić wprowadzenie w ramach świadczeń gwarantowanych innowacyjnych metod diagnostyki i leczenia pacjentów z zastosowaniem rozwiązań teleinformatycznych. Rozwój e-zdrowia w Polsce wymaga spójnej polityki państwa we wdrażaniu i upowszechnianiu usług medycznych w tym zakresie oraz zapewnienia warunków podnoszenia wiedzy i świadomości zdrowotnej społeczeństwa wraz z równoległym zdobywaniem nowych kwalifikacji i umiejętności przez pracowników sektora opieki zdrowotnej. Inicjatywy rozwijające usługi z zakresu telemedycyny są rekomendowane i wspierane finansowo przez Unię Europejską. Jakość rozwiązań telemedycznych co to oznacza w praktyce? W jaki sposób można ją weryfikować? Jakiego rodzaju działania pomagają zwiększać skalę korzystania z nowych sposobów i form leczenia (w tym z profilaktyki) przez lekarzy i pacjentów, zwłaszcza seniorów? Jak zmieniać myślenie ludzi o zdrowym życiu i starzeniu się? Czy nowe technologie w usługach opiekuńczych lub teleprofilaktyce poprzez ich nadmierną dehumanizację same dla siebie mogą stwarzać bariery w ich upowszechnianiu? AUTOR: JAKUB GOŁĄB, EKSPERT CENTRUM STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH (CSM) CSM JEST PARTNEREM MERYTORYCZNYM EFNI 2015 5
Żródła: 1. European Hospital Survey: Benchmarking Deployment of ehealth Services (2012-2013) 2. Informacja Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dn.23.06.2015 dla Sejmowej Komisji Polityki Senioralnej 3. Raport Konstruktywni. Zdrowi-Aktywni-Konstruktywni. F.Raciborski 4. ezdrowie i Telemedycyna w Europie, A. Pruszko 5. Informacja Ministra Zdrowia z dn.22.06.2015 dla Sejmowej Komisji Polityki Senioralnej 6. Telemedycyna w Polsce bariery rozwoju w opinii lekarzy, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 19, Nr 4 6