30 EDYCJA AKCJI ŻÓŁTY TYDZIEŃ. Już po raz 30. startuje akcja Żółty Tydzień. Jej celem jest uświadamianie społeczeństwu zagrożeń zdrowotnych związanych z wirusowymi zapaleniami wątroby oraz edukacja na temat profilaktyki tych chorób. Choroby te mogą mieć nieprzewidywalny przebieg, a w niektórych przypadkach WZW typu B, może stanowić przyczynę poważnego schorzenia wątroby raka wątrobowokomórkowego. W ramach 30 edycji Żółtego Tygodnia (od 13. do 24. kwietnia 2015 r.), można dowiedzieć się więcej na temat WZW typu A i WZW typu B i zadbać o ochronę swojej wątroby. Co to znaczy wirusowe zapalenie wątroby? Termin wirusowe zapalenie wątroby oznacza chorobę, która powstaje po zakażeniu wirusami hepatotropowymi, dla których komórka wątrobowa jest docelowym miejscem namnażania się; oznacza także ewentualną destrukcję komórki. Ostre zapalenie wątroby może przejść w przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby, wówczas może rozwinąć się marskość wątroby, a także pierwotny rak wątroby. Czym są wirusowe zapalenie wątroby typu A i typu B? WZW typu A i WZW typu B są to dwa odmienne rodzaje wirusowych zapaleń wątroby, różniące się drogami zakażenia i przebiegiem klinicznym. Wirusowe zapalenie wątroby typu A przenosi się drogą pokarmową, najczęściej z zanieczyszczoną wodą lub żywnością, natomiast wirusowe zapalenie wątroby typu B najczęściej poprzez naruszenie ciągłości tkanek i kontakt z ludzkimi wydzielinami zawierającymi wirusa. Może się także przenosić drogą seksualną lub z zakażonej matki na dziecko, a także przez przeszczep narządu od zakażonej osoby. Kto jest szczególnie narażony na zakażenie WZW typu A i B? WZW A jest częste w krajach o niskich standardach higieny, określa się je jako choroba brudnych rąk. Transmisja zakażenia zależy od czystości wody pitnej i urządzeń kanalizacyjnych oraz możliwości zanieczyszczenia fekaliami. Narażone więc będą osoby przebywające na terenach o wysokiej częstości występowania WZW A, zwłaszcza w miejscach pozbawionych bieżącej wody i kanalizacji oraz osoby z krajów o wysokich standardach higieny podróżujące do krajów o niskich standardach. Zagrożenie stanowią także żywność i picie wody w warunkach braku higieny. W przypadku wirusowego zapalenia wątroby B istnieją narażenia zawodowe związane z ekspozycją na ludzkie płyny ustrojowe przy naruszeniu ciągłości tkanek, a także podczas zabiegów medycznych, pomimo starannej sterylizacji.
Niebezpieczeństwo zakażenia istnieje również podczas przebywania w bliskich kontaktach z osobą zakażoną. Duże zagrożenie związane jest ze wstrzykiwaniem narkotyków, wykonywaniem tatuażu oraz kolczykowaniem. Zakażenie może być także przeniesione poprzez kontakty seksualne z osobą zakażoną, może nastąpić przeniesienie wirusa z zakażonej matki na dziecko. Ryzykiem objęte jest też przebywanie w rejonach świata o wysokiej częstości występowania HBV. Czy obecnie istnieje duże ryzyko zakażenia wirusowymi zapaleniami wątroby? Możliwość zakażenia wirusowymi zapaleniami wątroby może ułatwiać styl życia: podróże, narkomania, tatuaże, kolczykowanie. Powstało pojęcie grup ryzyka: jw. + personel ochrony zdrowia. Ryzyko obecnie maleje po wprowadzeniu powszechnych środków ostrożności i szczepień, zwłaszcza przeciwko WZW A + B, ale nie można go wykluczyć. Stałym ryzkiem objęte jest zakażenie HCV, a brak szczepionki powoduje, że, poza przestrzeganiem norm higieny i ogólnej profilaktyki przed zakażeniami, jesteśmy bezradni wobec tego wirusa. Jakie są objawy choroby? Okres inkubacji wynosi od 2 tygodni nawet do 6 miesięcy. Pojawiają się objawy, takie jak bóle mięśni i stawów, wymioty i biegunki. Potem pojawiają się cechy charakterystyczne wzw: żółtaczka skóry i białkówek, ciemny mocz, odbarwiony stolec. W badaniach próbek krwi w odniesieniu do biochemicznych funkcji wątroby charakterystyczną cechą jest wzrost aktywności niektórych enzymów produkowanych w komórkach wątroby. Jak uchronić się przed zakażeniem WZW typu A? Aby uchronić się przed zakażeniem WZW typu A można zastosować różne metody profilaktyczne, z których najlepszą jest szczepienie. Obecnie w Polsce WZW A jest najczęściej przywożone z podróży do krajów o klimacie gorącym, w których standardy sanitarne nie zawsze są wysokie. Narażenie występuje najczęściej przez spożywanie posiłków przygotowanych w nieodpowiednich warunkach, zwykle dla wielu osób lub przez zakażony napój. Dlatego podstawowym warunkiem jest picie napojów butelkowanych, a przed spożyciem np. owoców należy je dokładnie umyć. Należy uważać na jedzenie: stosować zasadę jedzenia posiłków gotowanych lub pieczonych i ograniczać produkty surowe. Jak uchronić się przed zakażeniem WZW typu B? W przypadku WZW B, podobnie jak w przypadku WZW A najlepszym sposobem profilaktyki jest zaszczepienie się przeciw tej chorobie. Znając drogi przenoszenia się wirusa należy unikać zachowań ryzykownych, które mogą kaleczyć skórę lub śluzówki. W tej chwili w Polsce na ostre WZW typu B chorują ludzie dorośli, powyżej 26 roku życia, nieobjęci programem szczepień obowiązkowych. Częściej chorują mężczyźni i widoczne są dwa szczyty zachorowań: osoby w wieku 25-29 lat zamieszkałe w miastach i osoby w wieku > 75 lat zamieszkałe na terenach wiejskich. Większość obecnie rozpoznawanych przypadków stanowią zakażenia przewlekłe, w których zakażenie wirusem nastąpiło wcześniej. Ale nadal większość zachorowań na ostre WZW typu B w Polsce (58%) miało związek z zabiegiem medycznym.
Natomiast innymi najczęstszymi drogami zakażenia były kontakty seksualne, przyjmowanie dożylnie narkotyków oraz tatuaże. Ale w niemal 1/3 przypadków droga zakażenia pozostaje nieznana. Jakim osobom szczególnie warto polecić szczepienie przeciwko WZW? Wiele krajów kontynuuje szczepienia noworodków zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia. W Polsce obowiązkowe szczepienia objęły wszystkie noworodki urodzone od 1996 roku, a więc można przyjąć, że w 100% jest uodporniona populacja do 26 r. ż. Osoby starsze są uodpornione w około 15-20%. By uodpornić całą populację w wieku 25 75 lat należałoby zaszczepić około 15 mln osób. Szczepienia przeciw WZW B są także wykonywane w ramach odpowiedzialności pracodawcy, na przykład u personelu ochrony zdrowia. Szczepione są również osoby przewlekle chore: z chorobami nerek, na przykład wymagające dializ lub osoby z chorobami wątroby. Zagrożone zakażeniem są osoby wymagające częstych zabiegów medycznych, na przykład z cukrzycą, osoby z niedoborami odporności. Zagrożone są grupy osób o dużym ryzyku zakażenia HBV: pacjenci przychodni wenerologicznych (wielu partnerów seksualnych), narkomani, więźniowie. Jak długo po szczepieniu utrzymuje się odporność? U zdrowych osób odporność po szczepieniach przeciw WZW typu A i WZW typu B może trwać przez całe życie i niepotrzebne są dawki przypominające. Problem z odpornością, szczególnie przeciw WZW typu B, może zaistnieć u osób, u których wystąpi jej niedobór, np. w przypadku przewlekłej choroby nerek i konieczności dializ. Wówczas należy kontrolować poziom przeciwciał i przy ich spadku podaje się dawki przypominające. Problemem mogą być również osoby nie odpowiadające na szczepienie przeciw WZW typu B, u których nie stwierdza się przeciwciał. Obecnie dawki przypominające stosuje się w następujących sytuacjach: - u osób zakwalifikowanych do leczenia immunosupresyjnego, z chemioterapią, radioterapią - dializowanych - zakażonych HIV/AIDS - z chorobami przewlekłymi. Czy szczepionki są bezpieczne i skuteczne? Jak wynika z obserwacji szczepionki przeciw WZW typu A i WZW typu B są preparatami bezpiecznymi i nie ma zgłoszeń o występowaniu niepożądanych odczynów poszczepiennych. Należy podkreślić, że stosowane obecnie szczepionki przeciw tym chorobom są produktami biotechnologicznymi i nie zawierają drobnoustrojów, które mogłyby wywołać niepożądane skutki. Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A) potocznie nazywane chorobą brudnych rąk, jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób zakaźnych na świecie. Zarówno liczba zachorowań na WZW A, jak i stan odporności ludności jest zależny od warunków higienicznych panujących na danym obszarze.
Mimo iż w naszym kraju choroba ta występuje znacznie częściej niż w innych, lepiej rozwiniętych krajach, to ilość zachorowań z upływem lat systematycznie spada. Jednokrotne przechorowanie WZW A pozostawia odporność na całe życie. Niemowlęta i noworodki, których matki chorowały na wirusowe zapalenie wątroby typu A przed porodem posiadają bierną odporność na tą chorobę przez pierwszy rok życia. Przyczyny wirusowego zapalenia wątroby typu A: Wirusowe zapalenie wątroby typu A powodowane jest przez wirusa typu A (HAV). Choroba przenoszona jest najczęściej drogą pokarmową, przez zanieczyszczoną wirusem żywność oraz wodę. Zdarza się, że do przeniesienia wirusa dochodzi za pomocą niesterylnych narzędzi medycznych, przez zakażoną krew oraz kontakt płciowy z osobą chorą, jednak są to pojedyncze przypadki. Po dostaniu się do ustroju wirus namnaża się w hepatocytach -komórkach wątroby. Następnie jest uwalniany do kanalików żółciowych i transportowany do jelit. HAV wydalany jest z kałem osób zarażonych już 2-3 tygodnie przed pojawieniem się pierwszych objawów chorobowych oraz około 8 dni po ich wystąpieniu. Objawy WZW typu A: Okres wylęgania wirusowego zapalenia wątroby typu A wynosi od 15 do 49 dni, po tym czasie pojawiają się zazwyczaj pierwsze objawy kliniczne, takie jak: - bóle brzucha, - utrata apetytu, wymioty i nudności, - biegunka, - gorączka, - przelotne zmiany wysypkowe, - ciemnienie moczu i odbarwienie stolca, - żółtaczka na białkówce oka, a następnie na skórze, - powiększona wątroba oraz rzadko śledziona, - swędzenie skóry. Leczenie wirusowego zapalenia wątroby typu A: W większości przypadków wirusowe zapalenie wątroby typu A nie wymaga zastosowania konkretnego leczenia. Zaleca się wówczas odpoczynek zarówno fizyczny jak i psychiczny. W trakcie leczenia ważna jest także lekkostrawna, bogata w białko i uboga w tłuszcze dieta. Powinna być ona stosowana przez około 2 miesiące od zachorowania. Powrót do normalnego żywienia jest możliwy po pozytywnym przejściu odpowiednich badań. Profilaktyka: Pamiętaj, że ryzyko zachorowania na WZW A możesz zmniejszyć stosując się do następujących zaleceń: - przed jedzeniem zawsze myj ręce, - pij wyłącznie przegotowaną wodę oraz mleko, - starannie myj warzywa i owoce przed spożyciem, - przestrzegaj podstawowych zasad higieny osobistej, - unikaj spożywania żywności w miejscach podejrzanych, w których żywność mogłaby być nieprawidłowo przygotowywana i przechowywana.
Możesz również zaszczepić się przeciwko żółtaczce pokarmowej. Szczepienie takie jest szczególnie polecane pacjentom cierpiącym na przewlekłe schorzenia wątroby, osobom pracującym przy dystrybucji i przygotowywaniu żywności, pracownikom służby zdrowia i służb miejskich, pracownikom epidemiologicznym oraz dzieciom. Wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B), nazywane również żółtaczką wszczepienną to dosyć poważna choroba zakaźna, która w skrajnych przypadkach może prowadzić nawet do śmierci. Wirus wywołujący WZW B jest bardzo odporny na warunki środowiskowe i ginie dopiero po kilkugodzinnej sterylizacji w 160 C. Przyczyny wirusowego zapalenia wątroby typu B: Wirusowe zapalenie wątroby typu B wywoływane jest przez wirus HBV, który charakteryzuje się 100krotnie większą zakażalnością niż wirus HIV. WZW B można zarazić się na wiele sposób, jednak do najczęstszych przyczyn zalicza się: - stosunki seksualne ( także oralne) z chorą osobą, - kontakt z krwią chorego ( np. popękane usta), - transfuzje zakażonej krwi, - zabiegi chirurgiczne- niestety w znacznej większości, bo aż w 60% do zakażenia wirusem dochodzi w placówkach medycznych, najczęściej przez niedostatecznie zdezynfekowany sprzęt, - zabiegi kosmetyczne (np. przekłuwanie uszu), - kontakt z płynami ustrojowymi chorego (np. z organizmu matki na dziecko w trakcie ciąży). Objawy WZW typu B: W 40% przypadków HBV jest bardzo trudne do wykrycia, ponieważ choroba przez dłuższy czas pozostaje w ukryciu i nie daje żadnych specyficznych objawów. Najczęściej zostaje zdiagnozowana przy rutynowych badaniach. Zdarza się, że objawy wirusowego zapalenia wątroby typu B przypominają grypę, pojawia się wtedy: - ogólne osłabienie organizmu, - utrata apetytu, - wymioty, - stan podgorączkowy, - bóle brzucha, które są wynikiem powiększającej się wątroby, - czasem biegunki. U prawie 1/3 pacjentów występują objawy typowe dla żółtaczki, są to głównie: - zażółcenie białek oczu oraz skóry, - ciemnienie moczu i odbarwienie stolca. U ok. 10% pacjentów choroba przechodzi w fazę przewlekłą, która często ma poważne konsekwencje. Pojawić się wówczas mogą: - pajączki, - krwawienia z nosa i dziąseł, - uporczywe swędzenie skóry. Leczenie wirusowego zapalenia wątroby typu B: W znacznej większości przypadków leczenie WZW B nie wymaga hospitalizacji. Ważny w tym czasie jest odpoczynek i bezwzględny zakaz spożywania alkoholu przez okres roku.
Nie mniejsze znaczenia ma także stosowanie odpowiedniej, lekkostrawnej, ubogiej w tłuszcze i ostre przyprawy diety. Spożywane produkty powinny obfitować natomiast w białka i węglowodany, a także witaminy C, B i K. Często stosowane są także leki przeciwwirusowe. Odpowiednio wczesne stwierdzenie WZW B i zaaplikowanie środków leczniczych pomaga opóźnić postęp choroby, zmniejsza ryzyko powstania marskości wątroby oraz pierwotnego raka wątroby, a także może wyeliminować wirusa z organizmu. Profilaktyka: Po jednokrotnym przechorowaniu WZW B uzyskuje się trwałą odporność na zakażenie HBV. Osoby, które nigdy nie miały styczności z wirusem, a chcą skutecznie zapobiec chorobie powinny unikać ryzykownych zachowań, w których możliwe jest zarażenie. Ważnym elementem profilaktyki są także szczepienia ochronne. Wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW C), nazywane potocznie żółtaczką C jest spowodowane przez wirusa zapalenia wątroby typu C (HCV), który został wykryty dopiero w 1989r oku. Zakażenie wirusem HCV stanowi obecnie jeden z największych, ogólnoświatowych problemów klinicznych, epidemiologicznych i społecznych. Według Światowej Organizacji Zdrowia, jeśli nie znajdzie się właściwa terapia dla wirusowego zapalenia wątroby typu C w najbliższym czasie liczba zgonów związanych z tą chorobą zwiększy się kilkukrotnie. Przyczyny wirusowego zapalenia wątroby typu C: Przyczyną WZW C jest niewielki, jednoniciowy wirus HCV. Szerzy się on głównie przez kontakt z zakażoną krwią oraz przez kontakt płciowy, zazwyczaj do zakażenia dochodzi przez: - przetoczenie zakażonej krwi, - bezpośredni kontakt zakażonej krwi z uszkodzoną skórą lub śluzówką (np. przez stosowanie tych samych maszynek do golenia, nożyczek czy też szczoteczki do zębów), - nieodpowiednio wysterylizowany sprzęt medyczny (np. zastrzyki lub wizyta u dentysty), - nieodpowiednio wysterylizowany sprzęt kosmetyczny (np. podczas wykonywania tatuażu lub przekuwania uszu), - kontakty seksualne wysokiego ryzyka, - przeniesienie wirusa z chorej matki na dziecko podczas porodu, - używanie tych samych przedmiotów do higieny osobistej. Warto wiedzieć, że codzienne kontakty, np. w pracy z osobą zarażoną nie stanowią zagrożenia. Wirus nie przenosi się przy podaniu ręki, kaszel czy też kichanie, a osoba chora przestrzegająca podstawowych zasad higieny nie jest źródłem wirusa. Objawy WZW typu C: W początkowym okresie choroba nie posiada żadnych objawów, dlatego często niezauważona przechodzi w postać przewlekłą, staje się tak u mniej więcej 85% chorych. Przewlekłe zapalenie wątroby typu C również w pierwszych latach od zakażenia przebiega bezobjawowo, a objawy, jeśli nawet wystąpią są nieswoiste i mogą być wiązane z innymi chorobami.
Najczęstszymi objawami WZW C, pojawiającymi się w tej fazie choroby u zaledwie 20% chorych są: - zmęczenie, - zmniejszenie apetytu, - dyskomfort odczuwany w jamie brzusznej, - nudności, - zażółcenie skóry, - ogólne osłabienie organizmu. Rozpoznanie przewlekłego zapalenia wątroby typu C jest trudne i zazwyczaj dochodzi do niego przez przypadek, na przykład podczas badania krwiodawców. Bardziej charakterystyczne dla tego stadium choroby objawy pojawiają się po wielu latach i są związane z rozwojem marskości wątroby oraz postępującym zwłóknieniem tego narządu. Leczenie wirusowego zapalenia wątroby typu C: U prawie ¼ zakażonych osób dochodzi do samoistnego usunięcia wirusa z organizmu w pierwszych kilku miesiącach choroby. Natomiast u pozostałych zakażonych rozwija się przewlekłe zapalenie wątroby. Leczenie przewlekłego WZW C polega na zastosowaniu interferonu alfa oraz leków hamujących replikację wirusów. Proces leczniczy może trwać nawet rok, niestety nie każdego chorego udaje się wyleczyć. Wirusowe zapalenie typu C, szczególnie przebiegające z powikłaniami wymaga stosowania odpowiedniej diety. Profilaktyka: Niestety ciężko samemu uchronić się przed WZW C, ponieważ aktualnie niedostępna jest żadna skuteczna szczepionka przeciw tej chorobie. A wykonywanie zabiegów, takich jak dezynfekcja oraz wyjaławianie sprzętu medycznego mogących uchronić przed zakażenie wirusem HCV należy do zadań służby zdrowia.