styczeń 2014 lipiec-sierpień 2013 01 121 7-8 116 w w w. e s t r e f a z d r o w i a. p l w w w. e s t r e f a z d r o w i a. p l W TYM ROKU MI SIĘ UDA! Sztuka planowania i osiągania celów ATRAKCYJNA W WIEKU DOJRZAŁYM Jak zatrzymać urodę i kondycję ZADBAJ O KOŚCI Dieta, ruch i witamina D www.estrefazdrowia.pl wwwwww..eesst trr ee ff aa zz dd rr oo ww ii aa.. pp ll www.estrefazdrowia.pl
Drodzy Czytelnicy, zazwyczaj zdajemy sobie sprawę, że zdrowie jest zależne przede wszystkim od nas. Nie zawsze jednak przekłada się to na nasze postępowanie... Tymczasem liczba tak zwanych chorób cywilizacyjnych, w powstawaniu których styl życia ma zasadnicze znaczenie, ciągle rośnie. O tych najbardziej znanych, jak nowotwory czy miażdżyca, wiele razy już pisaliśmy. W tym wydaniu poruszamy temat osteoporozy choroby, którą wiele osób jest zagrożonych, ale o tym nie wie. Tymczasem przebywanie na słońcu lub przyjmowanie prepratów z witaminą D, dieta bogata w wapń i trochę ruchu może nas skutecznie uchronić przed zrzeszotnieniem kości. Inne schorzenia, których możemy uniknąć dzięki odpowiedniej diecie i higienicznemu trybowi życia, to anemia i kandydoza. Piszemy o nich w Strefie Zdrowia 30+. Objawy tych chorób mogą być mylące, warto więc je poznać, by w porę uniknąć niebezpieczeństwa. Przyszłym mamom przybliżamy tematykę konfliktu serologicznego. Najczęściej zdarza się on wtedy, gdy kobieta ma krew oznaczaną jako Rh, jej partner Rh+, a dziecko odziedziczy czynnik Rh+ po tacie. Nie jest to jednak jedyny rodzaj konfliktu serologicznego, dlatego każda kobieta w ciąży powinna przebadać się w tym kierunku. Wczesne wykrycie ewentualnych przeciwciał w jej krwi pozwoli lekarzom na podjęcie skutecznych działań, dzięki którym nawet w przypadku konfliktu urodzi ona zdrowe dziecko. Gdy już maluszek jest na świecie, rodziców czekają kolejne wyzwania. Dla nich w Strefie Zdrowia Mamy i Dziecka piszemy również o niemowlęcych biegunkach oraz o tym, jak pomóc dziecku nadwrażliwemu. A przed nami, już za chwilę, sylwestrowy wieczór. Wówczas składamy życzenia naszym przyjaciołom i najbliższym, a sobie samym... noworoczne obietnice. Co zrobić, żeby w nadchodzącym roku ich dotrzymać? Przeczytajcie w Strefie Zdrowia dla Każdego w tekście o planowaniu i osiąganiu celów. W styczniu obchodzimy Dzień Babci i Dzień Dziadka. Seniorom życzymy jak najwięcej zdrowia oraz dobrej kondycji na długie lata. Nasz artykuł Piękna po pięćdziesiątce powinien w tym pomóc wszystkim obecnym i przyszłym babciom. A coś ekstra dla dziadków już w następnym numerze. Zapraszamy do lektury, Redakcja Strefy Zdrowia dla Każdego 6Mocne kości 28 przez całe życie Planowanie i osiąganie celów 14 Uwaga na Rh STREFA WIEDZY 4 Dieta dla wątroby 5 Jak przyjmować leki? TEMAT NUMERU 6 Mocne kości przez całe życie STREFA ZDROWIA 30+ 10 Kiedy krwinek jest za mało 12 Kandydoza rozpoznaj i zwalcz! STREFA ZDROWIA MAMY I DZIECKA 14 Konflikt serologiczny 16 (Nie)grzeczne dzieci 18 Biegunki u niemowląt STREFA ZDROWIA SENIORA 20 Piękna po pięćdziesiątce, czyli jak się starzeć ładnie 22 Zwyrodnienie plamki żółtej choroba wieku dojrzałego STREFA ZDROWIA DLA KAŻDEGO 24 Stwardnienie rozsiane 26 Katar siedmiodniowa dolegliwość czy coś więcej? 28 W tym roku mi się uda! STREFA RELAKSU 30 Krzyżówka WYDAWCA: Centrala Farmaceutyczna CEFARM SA, ul. Jana Kazimierza 16, 01-248 Warszawa Redaktor naczelna: Joanna Januszewska Konsultacja programowa: Dział Marketingu CF CEFARM SA, tel. 22 634 01 61, marketing@cefarm.com.pl Biuro reklamy: j.andryka@novimedia.pl, tel. +48 312 37 57 Druk: Business Point Sp. z o.o. REALIZACJA: Novimedia Sp. z o.o. (Novimedia jest częścią Wydawnictwa Zwierciadło) www.novimedia.pl Zdjęcia: www.shutterstock.com Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść opublikowanych reklam, ma prawo do odmowy przyjęcia materiałów reklamowych bez podania przyczyny. Przed użyciem każdego preparatu zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowania oraz informacje dotyczące stosowania produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu.
strefa wiedzy Słodka jak cukier, Ale zdrowsza Paragwajska roślina o nazwie stewia jest zdrową alternatywą dla cukru. Stanowi idealne rozwiązanie dla diabetyków, bo nie podnosi poziomu glukozy we krwi. Jest ona niemal 150 razy słodsza od cukru i praktycznie nie ma kalorii. Stewia zawiera wiele cennych pierwiastków (np. krzem, wapń, kobalt, żelazo, potas, magnez, mangan, chrom, selen i cynk) oraz substancji odżywczych, m.in.: aminokwasy, substancje tłuszczowe, witaminy z grupy B, witaminę C i beta karoten. W przeciwieństwie do innego popularnego słodzika aspartamu stewia nadaje się do pieczenia i gotowania, ponieważ zachowuje swoje słodzące właściwości do temperatury 200 C. Stewię możemy uprawiać w domu na parapecie! Zielone, świeże liście warto dodawać do sałatek (np. owocowych z grejpfrutem), natomiast suszone do herbaty i innych napojów. Gotowe słodziki ze stewii można również kupić w wielu aptekach oraz w marketach w działach ze zdrową żywnością. Dieta Wątroba, która u dorosłego człowieka waży aż 1,5 kilograma (!), to największy pojedynczy gruczoł w naszym organizmie. Wydziela ona żółć potrzebną w procesie trawienia, dokonuje przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów, a nade wszystko oczyszcza organizm z toksyn. Ten niezwykle ważny narząd wytwarza również protrombinę potrzebną do krzepnięcia krwi oraz magazynuje żelazo. To gruczoł, bez którego organizm człowieka nie jest w stanie funkcjonować dlatego dobrze jest o nią zadbać po dla wątroby świętach, szczególnie jeśli folgowaliśmy sobie z ciężkostrawnym jedzeniem. W diecie korzystnej dla wątroby warto przede wszystkim ograniczyć spożycie alkoholu, żywności wysoko przetworzonej oraz zawierającej konserwanty i sztuczne barwniki. Należy również wyeliminować potrawy tłuste, smażone oraz produkty wzdymające. Pamiętajmy też, że bardzo ostre przyprawy wzmagają wydzielanie soku trzustkowego oraz żółci i tym samym wywierają działanie drażniące na wątrobę. Jak odróżnić migrenę od zwykłego bólu głowy? Migrena jest schorzeniem neurologicznym, czyli dotyczącym układu nerwowego. Objawia się ona silnym, pulsującym bólem, który występuje najczęściej tylko po jednej stronie głowy. Zazwyczaj migrena całkowicie wyłącza chorego z normalnego życia. Ból trwa w najlepszym wypadku kilka godzin zdarza się jednak, że nawet parę dni; w dodatku lubi nawracać w nieregularnych odstępach czasu. Centralny punkt bólu w migrenie jest umiejscowiony zazwyczaj za gałką oczną, w czole lub w skroni. U niektórych osób na kilka godzin przed atakiem migreny występuje aura migrenowa, która objawia się rozdrażnieniem albo spadkiem nastroju, czasem lękiem lub zawrotami głowy. Charakterystyczne dla aury są zaburzenia widzenia: mroczki przed oczami, zniekształcenie obrazu i inne. Napadom choroby często towarzyszy osłabienie, nudności, wymioty, światłowstręt i nadwrażliwość na dźwięki oraz zapachy, a także bladość i wychłodzenie skóry, zaburzenia mowy czy nawet miejscowe porażenia. 4
MoC żurawin Aktywne składniki żurawiny to m. in. witaminy (B1, B2, B6, C, E, karoten), minerały (potas, fosfor, wapń, magnez, jod i żelazo) i przeciwutleniacze (antocyjany z grupy flawonoidów), które mają znaczenie w profilaktyce nowotworów, zaćmy, choroby Parkinsona, Alzheimera i reumatyzmu. Żurawina ma działanie antybakteryjne i jest pomocna w zapobieganiu oraz zwalczaniu infekcji dróg moczowych. Hamuje przyleganie do ścian dróg moczowych bakterii Escherichia coli, ogranicza ich namnażanie i ułatwia wydalanie. Podobnie działa na bakterie Helicobacter pylori odpowiedzialne za powstawanie wrzodów żołądka oraz na drobnoustroje wywołujące próchnicę, choroby dziąseł i przyzębia. Zawarte w żurawinie kwasy cytrynowy i jabłkowy zakwaszają mocz i ograniczają tworzenie się kamieni nerkowych. Jak PrzyJMowaĆ leki? Sposób przyjmowania leków powinien być zgodny z informacjami na ulotce lub ze wskazaniami lekarza. Ważne jest jednak, aby pamiętać o kilku prostych zasadach. Leki należy popijać płynami obojętnymi. Nie należy popijać tabletek sokiem owocowym (wyjątek stanowią preparaty żelaza), kawą ani np. mlekiem, które zobojętnia pewne preparaty. Najlepsza w tym celu jest czysta woda albo niesłodzona herbata. Pamiętajmy, aby lekarstwa popijać dużą ilością płynów, inaczej zmniejszona będzie ich wchłanialność (szczególnie, jeśli tych leków przyjmujemy więcej). Powszechnym stereotypem jest konieczność przyjmowania leków po posiłku. Nie zawsze jest to wskazane, ponieważ nie wszystkie preparaty dobrze się wtedy wchłaniają. Ważne jest także zachowanie odstępu między przyjmowaniem antybiotyku oraz leku osłonowego. Czas ten powinien wynosić REKLAMA 2 godziny niezależnie od kolejności zażycia farmaceutyków. Istotna jest także pora dnia, np. leki sterydowe powinniśmy przyjmować w godzinach rannych, a leki o działaniu wykrztuśnym najpóźniej do godziny 16-17.
temat numeru Mocne kości PRZEZ CAŁE ŻYCIE Układ kostny to jeden z najważniejszych układów w ciele człowieka pełni funkcję podpory i amortyzatora, umożliwia ruch. To, że działa, uważamy za coś tak oczywistego, że rzadko myślimy o zagrożeniach dla jego funkcjonowania. Tymczasem niektóre schorzenia kości, np. osteoporoza, są nie tylko poważne, ale i bardzo rozpowszechnione. Warto więc wiedzieć, jak zadbać o kości odpowiednio wcześnie. Tekst: Adrianna Napiórkowska Układ kostny, czyli szkielet, obejmuje wszystkie kości w ciele człowieka to aż 206 kości, ważących ok. 10 kg u kobiet i 12 kg u mężczyzn. Składa się on z tkanki kostnej i chrzęstnej, a wśród kości wyróżnia się w zależności od ich zewnętrznej budowy długie (np. kość udowa, ramienna), płaskie (np. łopatka, kości czaszki), krótkie (np. kości nadgarstka) i różnokształtne (np. kręgi). Sam szkielet dzieli się na osiowy (czaszka, kręgosłup, żebra, mostek) oraz szkielet kończyn górnych i dolnych wraz z ich obręczami. BUDOWA, ROZWÓJ, FUNKCJE Kości zbudowane są z kilku rodzajów tkanek: przede wszystkim z tkanki kostnej, ale także m.in. chrzęstnej, tłuszczowej i krwiotwórczej. Od zewnątrz każdą kość pokrywa okostna silnie unaczyniona, włóknista błona pełniąca funkcję ochronną. Z kolei powierzchnie kości, które przylegają do siebie w obrębie stawów, są pokryte chrząstką stawową. Proces kostnienia, w wyniku którego powstają kości, zaczyna się w życiu płodowym, a kończy po osiągnięciu dojrzałości, ok. 20. roku życia. Do 30. roku życia kości zdrowego człowieka są mocne i zawierają dużo składników mineralnych, po 45. stają się jednak bardziej kruche, ponieważ słabną ich zdolności regeneracyjne. Z tego też powodu proces powtórnego zrastania się kości po złamaniu u osób w wieku dojrzałym trwa dłużej niż u ludzi młodych. Do funkcji kości należy przede wszystkim ochrona narządów wewnętrznych, w szczególności mózgu, serca, płuc i narządów rozrodczych. Stanowią one również bierny narząd ruchu, będąc wsparciem dla mięśni (kości kończyn, obręczy barkowej i miednicznej), a także magazyn jonów wapniowych i fosforanowych. Pośrednio pełnią też funkcję krwiotwórczą, ponieważ zawierają szpik. Kości pod względem budowy, rozwoju i funkcji można podzielić na: Rurowate, w kształcie długich lub krótkich rurek, zbudowanych z istoty zbitej i gąbczastej. Są wypełnione szpikiem kostnym i spełniają funkcję podporową, obronną i krwiotwórczą. Gąbczaste, zbudowane z trzeszczki oraz istoty gąbczastej pokrytej istotą zbitą. Dzielą się na długie i krótkie i pełnią funkcję krwiotwórczą, stanowią miejsce początku i przyczepu mięśni. Płaskie, zbudowane z istoty gąbczastej lub zbitej. Pełnią funkcję osłaniającą i krwiotwórczą. KRZYWICA, ZŁAMANIA, ROZMIĘKANIE W XIX-wiecznej Anglii i krajach północnej Europy najczęściej występującą chorobą układu kostnego była krzywica. Osiągała ona wówczas rozmiary niemal epidemii. Choroba ta, związana z zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforowej, wynika z niedoboru witaminy D i dotyka głównie dzieci do 3. roku życia. Początkowo wywołuje zmiany w układzie kostnym (np. guzy na czole, koślawe i szpotawe kolana), a później poważne zaburzenia rozwojowe (wady kręgosłupa, deformacje klatki piersiowej i płaskostopie). Obecnie krzywica występuje prawie wyłącznie w krajach nisko rozwiniętych. Niemniej jednak w Europie wciąż jesteśmy narażeni na innego rodzaju problemy z kośćmi, przede wszystkim na złamania i osteoporozę. W sezonie zimowym szczególnie łatwo o złamania i pęknięcia. Klasyfikuje się je ze względu na lokalizację (np. złamanie kości biodrowej) oraz charakter złamania (np. poprzeczne, spiral- C M Y CM MY CY CMY K 6
CZy WieSZ, że CZy WieSZ, że... Aborro et qui quisque vid magnis evendit eos Kość, doloriatia która kojarzy qui nustotatem się z czymś quo tem facculpa sitatur sundusa saero etur audic niezmiennym, w rzeczywistości te odit volorer umquam, quod quam ipsunt. Pisinis jest bardzo dolorisquo aktywną consequi tkanką. del molo Stale vent quam, zachodzą abo. et w idundi niej procesy sunt odipsus uszkadzania, odnowy invelias i naprawy. magnimo Za esodnowę kości odpowiedzialne są komórki mos il kościotwórcze osteoblasty, a za jej niszczenie komórki kościogubne (osteoklasty) ALPENPHARMA_Calcimed Osteo Direct_Reklama Prasowa 205x73_2722L_02_press.pdf 1 13-12-18 18:47 REKLAMA ne). Ważny jest podział na złamania zamknięte, w których złamaniu ulega tylko kość, i otwarte, kiedy to uszkodzeniu ulega także skóra i inne tkanki. W tym drugim wypadku złamana kość ma bezpośredni kontakt z powietrzem i bakteriami, co znacznie zwiększa ryzyko powikłań. Jak ocenić, czy w wyniku urazu tylko stłukliśmy kość, czy też złamaliśmy ją i bezzwłocznie potrzebujemy pomocy wizyty w szpitalu? Objawy charakterystyczne dla złamania lub pęknięcia kości to: obrzęk, zasinienie, ból (niekiedy występuje dopiero przy próbach poruszania), tkliwość, upośledzenie ruchów, często deformacja okolicy złamania. Lekarz diagnozuje złamanie na podstawie objawów klinicznych i badania lekarskiego. Zleci zapewne wykonanie zdjęcia RTG, które ukaże miejsce złamania i pozwoli określić jego charakter. Jedną z poważniejszych chorób układu kostnego jest osteomalacja, inaczej rozmiękanie kości lub krzywica dorosłych, wynikająca z niedostatecznej mineralizacji kości. Z powodu braku witaminy D, jelita nieprawidłowo wchłaniają jony fosforu i wapnia, będące podstawowym składnikiem kości. Niedostateczna ilość pierwiastków kościotwórczych prowadzi do szybkiego zmniejszenia gęstości kości, co sprawia, że są one słabsze i mniej odporne na złamania. W wyniku choroby pojawiają się krzywice, następuje deformacja miednicy i kolan (szpotawość) lub nadmierne wygięcie odcinka piersiowego kręgosłupa ku tyłowi (kifotyzacja). Charakterystyczne dla tego schorzenia są zaburzenia chodu (tzw. kaczy chód). Do przyczyn choroby należy m.in. nadużywanie alkoholu, marskość wątroby, przyjmowanie leków przeciwpadaczkowych, znaczne niedobory witaminy D3. Leczenie obejmuje przyjmowanie tej witaminy w postaci zastrzyków domięśniowych, niekiedy podawanie fosforanów. 7
temat numeru OSTEON, PORUS, OSTEOPOROZA Kolejną poważną chorobą kości jest osteoporoza, którą cechuje postępujący ubytek masy kostnej, osłabienie struktury przestrzennej kości oraz zwiększona podatność na złamania. Nazwa pochodzi od greckiego osteon (kość) i łacińskiego porus (otwór, dziura). To uogólnione schorzenie metaboliczne kości, objawiające się niską masą kostną i upośledzoną strukturą tkanki kostnej, pojawia się najczęściej u kobiet po menopauzie. Kości zaczynają przypominać... pumeks z dużą ilością pustych przestrzeni. Najczęstszą przyczyną choroby jest zaawansowany wiek, przekwitanie (szczególnie wczesne) i mukowiscydoza. W fazie początkowej osteoporoza przebiega bezobjawowo, dlatego nazywana jest często cichą złodziejką kości. Z biegiem czasu pojawiają się przejmujące bóle kości długich i kręgosłupa, zauważalne jest obniżenie wzrostu - w wyniku złamań kompresyjnych kręgów a także kifoza piersiowa (tzw. garb starczy). Nawet przy niewielkich urazach następują złamania kości, szczególnie kości ramiennej i udowej. Do czynników ryzyka wystąpienia osteoporozy należą: uwarunkowania genetyczne, wiek powyżej 65. roku życia, u kobiet: menopauza przed 45. rokiem życia, przebyte złamanie kości po 40. roku życia, dieta uboga w wapń, Osteoporozę diagnozuje się poprzez przeprowadzenie badania densytometrycznego tkanki kostnej, które określa gęstość mineralną kości (ang. Bone Mineral Density BMD). szczupła budowa ciała i niska masa kostna lub znaczna nadwaga i otyłość, zbyt mała dostępność do naturalnego światła słonecznego, a tym samym niedobór witaminy D lub zaburzenia jej wchłaniania, używki (alkohol, kawa), przyjmowanie niektórych leków, szczególnie sterydów (stosowanych m.in. w leczeniu astmy i chorób o podłożu autoimmunologicznym) siedzący tryb życia, brak ruchu, długotrwałe unieruchomienie, niedobór estrogenu u kobiet i testosteronu u mężczyzn, choroby przewlekłe, w przebiegu których osteoporoza pojawia się jako wtórne zaburzenie: cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, kamica nerkowa, niedoczynność przysadki, zespół Cushinga. Profilaktyka polega na wyeliminowaniu czynników prowadzących do osteoporozy i uzupełnianiu niedoborów witaminy D, wapnia oraz białka. W celu wzmocnienia kości i mięśni odpowiedzialnych za stabilizację postawy lekarze zalecają różnego rodzaju aktywność fizyczną. Osteoporozę diagnozuje się poprzez przeprowadzenie badania densytometrycznego tkanki kostnej, które określa gęstość mineralną kości (ang. Bone Mineral Density BMD). Polega ono na prześwietleniu promieniami RTG określonej partii szkieletu, najczęściej lędźwiowego odcinka kręgosłupa lub kości udowej w okolicy stawu biodrowego. Dane z badania prezentują wskaźniki: T-Score (stosunek gęstości mineralnej kości osoby badanej do średniej gęstości kości osoby młodej) i Z-Score (stosunek do średniej gęstości kości osób w tym samym wieku). Przeprowadza się również badania poziomu wapnia, fosforu oraz biopsję kości. Zdjęcie RTG jest nieprzydatne we wczesnym diagnozowaniu osteoporozy, ponieważ pokazuje tylko chorobę w bardzo zaawansowanym stadium. Osteoporozy nie da się całkowicie wyleczyć, ale można spowolnić jej rozwój. Zmniejszanie ryzyka złamań i zapobieganie im jest podstawowym celem leczenia. Terapia obejmuje zwiększenie masy kostnej poprzez pobudzanie aktywności komórek odbudowujących kość (osteoblastów), zapobieganie jej ubytkowi poprzez hamowanie aktywności komórek odpowiedzialnych za niszczenie kości (osteoklastów) i poprawę wewnętrznej struktury kości. Działania lecznicze obejmują także eliminację bólów kostnych, leczenie ortopedyczne lub chirurgiczne oraz leczenie powikłań narządowych związanych z osteoporozą. Rutynowym postępowaniem terapeutycznym jest stosowanie odpowiednich kombinacji leków. Pacjent powinien przyjmować dziennie co najmniej 1200 mg wapnia dzięki zmianie diety lub przyjmowaniu preparatów zawierających wapń (np. węglanu wapnia Calcium Carbonicum). Kobietom w okresie menopauzy podaje się czasem także estrogeny, wybiórcze modulatory receptorów estrogenowych (SERM) lub tibolon (syntetyczny preparat w swoim działaniu zbliżony do naturalnych estrogenów). Badania dowodzą, że estrogeny, SERM i syntetyczne pochodne estrogenów 8
zmniejszają ryzyko złamań, zwłaszcza w obrębie kręgów i szyjki kości udowej. Do innych leków stosowanych w leczeniu osteoporozy, w zależności od indywidualnych wskazań, należą też kalcytonina (hormon, pod wpływem którego zmniejsza się uwalnianie wapnia z kości) i bifosfoniany (substancje podobne do występujących w kościach naturalnych pirofosforanów decydujących o prawidłowej mineralizacji). Pomaga fizjoterapia, mająca na celu wyeliminowanie bólu, wspomaganie budowy siły mięśniowej, ćwiczenie postawy i ruchomości w stawach. NABIAŁ, ZIELONE WARZYWA, SŁOŃCE Aby chronić się przed osteoporozą, należy spożywać pokarmy bogate w wapń i witaminę D: produkty mleczne (ser żółty, twaróg, jogurt), sardynki i szprotki (najlepiej wraz z ośćmi), wzbogacone w wapń mleko sojowe, kiełki roślin, zielone warzywa liściaste. Kapusta, sałata, szpinak i brokuły zawierają także witaminę K, która chroni kości przed złamaniami. Zalecane jest ograniczenie soli, powodującej utratę wapnia z moczem oraz kawy, zmniejszającej wchłanianie wapnia. Należy unikać preparatów odchudzających z dodatkiem związków fosforu jego nadmiar blokuje wchłanianie wapnia. Warto spędzać dużo czasu na słońcu, ponieważ promienie ultrafioletowe wspomagają wytwarzanie w organizmie witaminy D. Nie zaszkodzi spytać lekarza, czy leki przyjmowane w chorobach przewlekłych (innych niż osteoporoza) nie osłabiają kości, a także poprosić o skierowanie na badanie densytometryczne, zwłaszcza po 35. roku życia. Nazwa produktu Średnia zawartość wapnia (w mg) na 100 g lub 100 ml produktu Ser żółty 800 Sardynki w oleju 500 Ser feta 360 Figi suszone 280 Soja 277 Orzechy 58 186 Szpinak 130 Maślanka 110 Ke fi r 103 Sery twarogowe 55 96 Kapusta 46 77 Morele 73 Fasola szparagowa 65 Brukselka 57 Fasola 45 REKLAMA Osteo Forte 500 Unikalne połączenie wysoko przyswajalnych składników, niezbędnych do utrzymania prawidłowego stanu kości. Substancje czynne zawarte w preparacie wspomagają profilaktykę osteoporozy. W ekonomicznej cenie. wapń : 500mg. Wapń jest składnikiem niezbędnym do utrzymania prawidłowego stanu kości. Odpowiedni poziom wapnia w tkance kostnej pomaga zachować jej właściwą strukturę. magnez : 56,25mg, witamina K:40μg. Korzystnie wpływają na stan kości. witamina B6 : 1,4mg, witamina D3 : 2,5μg. Aby zapewnić wysoką wchłanialność wapnia potrzebna jest obecność witaminy D3. Opakowanie zawiera 60 kapsułek w 4 blistrach po 15 kapsułek. 9
strefa zdrowia 30+ kiedy krwinek jest za mało Często czujesz się słabo i towarzyszy ci zmęczenie, masz zajady w kącikach ust i łamliwe paznokcie, twoja skóra jest nienaturalnie blada i skarżysz się na bóle głowy? Nie lekceważ tych objawów możesz mieć anemię. Tekst:Anna Maria Wałęsa Niedokrwistość, czyli anemia, spowodowana jest zbyt małą liczbą czerwonych krwinek (erytrocytów) lub zbyt małą ilością hemoglobiny w krwinkach. Na schorzenie to cierpią głównie kobiety, szczególnie w wieku rozrodczym. Najczęściej przyczyną choroby jest niedobór żelaza, niezbędnego do budowy erytrocytów. Erytrocyty spełniają niezwykle ważną funkcję, bowiem ich zadaniem jest transportowanie tlenu do wszystkich komórek naszego organizmu. Czas życia pojedynczego erytrocytu to ok. 120 dni. Po tym okresie czerwone krwinki ulegają zniszczeniu w śledzionie (rzadziej w wątrobie). Z tego też powodu szpik kostny musi stale wytwarzać nowe erytrocyty. Może się zdarzyć, że szpik produkuje wprawdzie wystarczającą liczbę erytrocytów, ale są 10 one niskiej jakości, czyli np. zawierają za mało hemoglobiny czerwonego barwnika wiążącego tlen. Przyczyny i konsekwencje Niedokrwistość może być spowodowana różnymi czynnikami, wśród których wyróżnia się środowiskowe, żywieniowe oraz związane z dziedziczeniem. Nauka zna kilkadziesiąt rodzajów anemii, w tym często występujące niedokrwistości wynikające z niedoboru żelaza, kwasu foliowego lub witaminy B12. Żelazo jest bowiem podstawowym składnikiem hemoglobiny, a kwas foliowy i witamina B12 są niezbędne w procesie powstawania czerwonych krwinek. Do rzadszych postaci anemii należą niedokrwistość hemolityczna (w której przyczyną jest szybszy niż normal-
JAk ZAPOBieGAĆ AneMii Niemal 0,7 miliarda ludzi na świecie ma niedobory żelaza. Główną przyczyną jest niedożywienie lub bezwartościowe jedzenie. Aby nie zachorować na anemię, należy stosować dietę bogatą w żelazo, kwas foliowy, witaminę B12 oraz witaminę C. Żelazo znajduje się przede wszystkim w wołowinie, fasoli, soczewicy, wzbogaconych płatkach śniadaniowych, ciemnozielonych warzywach liściastych, suszonych owocach, soku z marchwi i buraków. Przyprawy, które zawierają najwięcej tego pierwiastka, to kminek, kurkuma, cząber i anyż. Kwas foliowy występuje m.in. w owocach cytrusowych, bananach, szpinaku, sałacie, pomidorach, natce pietruszki i szczypiorku, a witamina B12 w produktach mlecznych, rybach i mięsie wołowym. Cennym źródłem witaminy C są cytrusy, czarne porzeczki, truskawki, brokuły, papryka, pomidory, ziemniaki oraz natka pietruszki. nie rozpad erytrocytów) czy niedokrwistość aplastyczna (spowodowana niewydolnością szpiku kostnego i upośledzeniem produkcji wszystkich rodzajów komórek krwi). Na najczęściej spotykaną anemię z niedoboru żelaza cierpią głównie kobiety. Przyczyną choroby mogą być obfite miesiączki, diety odchudzające, nieprawidłowe odżywanie się, ciąża i karmienie piersią. Grupę o zwiększonym ryzyku stanowią też osoby niespożywające mięsa oraz produktów pochodzenia zwierzęcego. Organizm potrzebuje tylko 18 mg żelaza dziennie, niestety nie jest w stanie wyprodukować go sam. Pierwiastek ten jest też stosunkowo trudno przyswajalny z pożywienia. Kobiety w ciąży potrzebują 26 mg żelaza dziennie, a karmiące piersią 20 mg. U 40 procent ciężarnych pań stwierdza się niedobory tego pierwiastka wynikające głównie z braku apetytu oraz częstych wymiotów. Anemia może spowodować nieprawidłowy rozwój dziecka i łożyska, a także poronienie, dlatego wykonywanie badań krwi i przyjmowanie suplementów zapisywanych przez ginekologa jest niezwykle ważne. Anemia, niestety, jest często bagatelizowana lub nieprawidłowo leczona. Tymczasem choroba ta odbija się niekorzystnie na naszej urodzie i samopoczuciu, a w fazie rozwiniętej szkodzi narządom wewnętrznym wskutek ich niedotlenienia. Najbardziej zagrożony jest mięsień sercowy, bo jego zapotrzebowanie na tlen jest szczególnie duże. Również niedotleniony mózg nie pracuje prawidłowo, czego konsekwencją mogą być kłopoty z koncentracją i pamięcią, bóle głowy i drażliwość. Inne powikłania to m.in. duszność podczas wysiłku czy zespół niespokojnych nóg. rozpoznać niedokrwistość Osoba, która cierpi na anemię, ale nie jest tego świadoma, może odczytywać jej objawy jako zwykłe przemęczenie czy przepracowanie. Do wizyty u lekarza powinno jednak zmobilizować występowanie kilku spośród poniższych objawów: częste uczucie zmęczenia; senność, ociężałość; bladość skóry, błony śluzowej jamy ustnej i spojówek oka; łamliwość włosów i paznokci; zajady; częste krwawienia z nosa; bóle głowy; zadyszka, szum w uszach, mroczki przed oczami nawet przy niewielkim wysiłku fizycznym; nieregularne miesiączkowanie lub brak miesiączki; ciemno zabarwiony mocz; omdlenia; częste odczuwanie zimna, zimne dłonie i stopy; kłopoty z pamięcią oraz koncentracją, obniżenie nastroju; kołatanie serca; zaparcia, nudności, brak apetytu. Podstawą do postawienia diagnozy jest morfologia krwi. O niedokrwistości mówimy wówczas, kiedy poziom hemoglobiny jest niższy od normy (poniżej 12 g/dl u kobiet, 14 g/dl u mężczyzn), obniżony jest poziom hematokrytu (poniżej 37% u kobiet, 42% u mężczyzn), a także spada liczba erytrocytów (poniżej 4 mln/mm 3 u kobiet, 4,5 mln/mm 3 u mężczyzn). Lekarz powinien również wykonać badanie fizykalne, podczas którego osłucha serce (osoby z anemią często odczuwają kołatanie serca, akcja serca jest przyspieszona), oceni oddech (nieraz przy anemii jest on spłycony lub też pacjent ma duszności) oraz przeprowadzi badanie palpacyjne wątroby i śledziony, które mogą być powiększone. Leczenie AneMii Najważniejsze jest wprowadzenie do codziennej diety produktów bogatych w żelazo. Najlepszym jego źródłem jest mięso, szczególnie śledziona wołowa (44,55 mg żelaza/100 g), wątróbka wieprzowa (22,1 mg), kaszanka (6,4 mg) i mięso indyka (4,7mg). Pierwiastek ten zawierają również warzywa strączkowe, szczaw, buraki i ziarna słonecznika. Jednak żelazo pochodzące z roślin jest gorzej przyswajalne o czym powinni pamiętać również wegetarianie. Aby zwiększyć poziom żelaza we krwi, należy łączyć mięso z warzywami i owocami bogatymi w witaminę C, która 2-3 krotnie zwiększa wchłanianie tego pierwiastka. Warto ograniczyć picie kawy, herbaty i słodkich napojów gazowanych, ponieważ hamują wchłanianie żelaza. Suplementy diety zawierające żelazo bez konsultacji z lekarzem można przyjmować nie dłużej niż 2-3 tygodnie, przed śniadaniem, popijając sokiem owocowym. Gdy objawy anemii utrzymują się przez dłuższy czas mimo zmiany diety, konieczna jest wizyta u lekarza. Lekarz, kierując się wynikami badań krwi, dobierze odpowiednią terapię, polegającą głównie na przyjmowaniu preparatów z żelazem przez około trzy miesiące. W przypadku ciężkiej niedokrwistości lub powolnego powrotu do zdrowia, żelazo przyjmuje się w zastrzykach. Jeżeli niedokrwistość spowodowana jest niedoborem kwasu foliowego i witaminy B12, konieczne jest uzupełnienie niedoborów poprzez wzbogacenie diety w zielone warzywa liściaste (m.in. szpinak, natkę pietruszki, kapustę włoską, sałatę) oraz wątrobę i nerki wołowe. Wskazane jest też podawanie kwasu foliowego i preparatów zawierających witaminę B12 w formie tabletek. Podczas leczenia należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego i przepracowania. najczęstsze PrZyCZyny AneMii znaczna utrata krwi (w wyniku urazu, operacji lub obfitych miesiączek); dieta uboga w żelazo, witaminę B12 i kwas foliowy; słabe wchłanianie żelaza z pożywienia; działanie uboczne niektórych leków; niewydolność szpiku kostnego (choroby nowotworowe, reumatoidalne zapalenie stawów); przewlekłe krwawienia spowodowane chorobami (zapalenie żołądka, wrzody trawienne, nowotwory jelit, hemoroidy); choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego. 11
strefa zdrowia 30+ KANDYDOZA ROZPOZNAJ I ZWALCZ Ciągle źle się czujesz, uskarżasz się na nawracające dolegliwości skórne, a może przypadłości ze strony układu pokarmowego? Odpowiedzialna za to może być kandydoza. Tajemnicza choroba, którą w dzisiejszych czasach podejrzewa u siebie coraz więcej osób. Tekst:Agata Drągowska Kandydoza, nazywana także drożdżycą, to infekcja wywołana drożdżakami z rodzaju Candida albicans. W zdrowym organizmie są one naturalnym składnikiem mikroflory człowieka i występują m.in. w jelitach, jamie ustnej, w okolicach narządów rodnych i na skórze. Dopóki układ odpornościowy oraz prawidłowy poziom flory bakteryjnej sprawują nad nimi kontrolę, ich obecność nie nastręcza problemów. Jednak osłabienie układu immunologicznego lub po- 12
wtarzające się błędy dietetyczne mogą spowodować, że drożdżaki zaczną się nadmiernie namnażać. CZOSNEK PRZECIW GRZYBOM I BAKTERIOM W czosnku znajduje się ponad 100 chemicznie czynnych związków. Jednym z ważniejszych jest alliina, związek zawierający siarkę, który jest przekształcany w allicynę, kiedy ząbki czosnku są miażdżone lub przeżuwane. Naukowcy są zdania, że to dzięki allicynie czosnek ma antybiotykowe i przeciwgrzybicze właściwości oraz korzystny wpływ na serce. Czy wiesz, że W jelicie człowieka mieszka ponad 400 gatunków bakterii, a ich masa dochodzi do 2 kg. Powierzchnia jelita to ok. 400 metrów kwadratowych, na których następuje kontakt wnętrza organizmu ze środowiskiem zewnętrznym. Nic więc dziwnego, że skład flory bakteryjnej jelit wywiera znaczący wpływ na zdrowie. DLACZEGO GRZYBY SIĘ NAMNAŻAJĄ? Organizm człowieka stanowi dla grzyba idealne środowisko do rozwoju. W układzie pokarmowym, gdzie Candida bytuje najczęściej, jest ciepło, ciemno i wilgotno. W dodatku znajdują się tam aminokwasy, cukry (glukoza, fruktoza, sacharoza) i inne składniki odżywcze, będące wynikiem procesów trawienia. Są to cenne, niezbędne do życia człowieka substancje problem w tym, że sprytny drożdżak również się nimi odżywia i w tym sensie pasożytuje na naszym organizmie. Poza tym Candida albicans są zdolne do adhezji, czyli przyłączania się do większości komórek i tkanek człowieka. Ich rozwojowi sprzyjają przede wszystkim zaburzenia ze strony układu immunologicznego. Na tę chorobę narażeni są też pacjenci po chemioterapii, osoby otyłe, cierpiące na cukrzycę, uskarżające się na zaburzenia hormonalne i nadużywające alkoholu. Do powstawania kandydozy przyczynia się również częste przyjmowanie antybiotyków. Antybiotyki bowiem, szczególnie te o szerokim spectrum działania, niszczą większość bakterii w naszym organizmie w tym również dobre bakterie, które są niezbędne i korzystne dla zdrowia. Gdy ich liczba nadmiernie spada, równowaga flory bakteryjnej zostaje zaburzona. Wówczas występujące śladowo przy prawidłowej florze jelitowej formy grzybów zaczynają się rozmnażać i przejmują rolę dominującą. Namnażaniu się drożdżaków sprzyja także niewłaściwa dieta: uboga w witaminy, za to bogata w węglowodany. Do rozwoju wszystkich rodzajów drożdży potrzebny jest wszakże cukier! Im więcej w diecie słodyczy i produktów o wysokim indeksie glikemicznym (m.in. piwa, białego pieczywa, ziemniaków, chipsów i frytek, makaronu pszennego, białego ryżu), tym lepsze tworzymy środowisko dla rozwoju grzyba. U osób z obniżoną odpornością drożdżaki wywołują tzw. zakażenia oportunistyczne. Candida albicans uszkadzają błonę śluzową jelita cienkiego, przez co zmniejszają powierzchnię wchłaniania składników pokarmowych. Bywa, że uszkadzają śluzówkę jelita grubego, a wtedy powodują przenikanie toksyn, metali ciężkich i alergenów z kału do organizmu. Drożdżaki z rodzaju Candida produkują także neurotoksyny, które porażają nerwy i mogą wywołać zaburzenia emocjonalne, agresję, niepokój, a nawet stany depresyjne. SKĄD WIADOMO, ŻE TO KANDYDOZA? Kandydoza może objawiać się na wiele mniej lub bardziej nieprzyjemnych, a bywa, że bolesnych sposobów. Zdiagnozowanie jej jest trudne, ze względu na nieswoiste objawy, które powodują, że bywa ona mylona z innymi chorobami. Nawet jeśli mamy tylko podejrzenia, warto wybrać się do lekarza. Najczęściej atakowany jest układ moczowo-płciowy (drożdżakowe zakażenia pochwy), a także skóra (grzybica stóp i paznokci). Kandydoza pochwy objawia się silnym pieczeniem i obfitymi upławami. Aby ją potwierdzić, należy wykonać badanie ginekologiczne i posiew. Leczenie obejmuje nie tylko kobietę uskarżającą się na dolegliwości, ale także jej partnera, nawet jeżeli nie ma u niego żadnych objawów. Kandydoza skóry objawia się zazwyczaj suchością i łuszczeniem, obrzękami twarzy, a paznokcie stają się kruche i przybierają nieładne, żółtobrązowe zabarwienie. Trudniejsza do zdiagnozowania jest kandydoza ośrodkowego układu nerwowego. Pacjent uskarża się wówczas na zaburzenia pamięci, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia równowagi, nadpobudliwość psychoruchową, nerwowość, bóle i zawroty głowy, a także brak koncentracji i zaburzenia snu. Z kolei objawy kandydozy przewodu pokarmowego to zazwyczaj niedowaga lub nadwaga, spękane usta i biały nalot na języku, zespół jelita nadwrażliwego, zaparcia lub biegunki, bóle brzucha i nietolerancja na spożywanie m.in. mleka i produktów pszenicznych. Bywa, że grzyby przedostaną się do krwi, a wtedy może dojść do infekcji ogólnoustrojowej. Wówczas zagrożone będą najważniejsze organy, takie jak serce czy nerki. Charakterystyczne objawy drożdżycy ogólnoustrojowej to przewlekłe zmęczenie, problemy gastryczne oraz niepohamowane łaknienie cukru. JAK SOBIE Z NIĄ RADZIĆ? Walka z kandydozą powinna przebiegać pod kontrolą lekarza, ponieważ grzybice należą do chorób wymagających długotrwałego leczenia. W leczeniu kandydozy pochwy stosuje się leki grzybobójcze działające miejscowo, najczęściej w postaci globulek, kremów i pianek dopochwowych. W przypadku kandydozy bardzo nasilonej lub ogólnoustrojowej lekarz może przepisać doustne leki przeciwgrzybicze. Jednak najważniejsza zarówno w zapobieganiu jak i leczeniu tego schorzenia jest odpowiednia dieta, która przywróci równowagę mikroflory i przyczyni się do wzmocnienia odporności organizmu. Najlepiej by nie zawierała w ogóle cukru. W czasie leczenia należy unikać pokarmów o wysokim indeksie glikemicznym, produktów wysoko przetworzonych, a także zawierających gluten. Należy wyeliminować słodkie owoce (np. arbuzy), alkohol, sery pleśniowe, a także wszystkie produkty, do których wytworzenia potrzebne są drożdże. Warto sięgać po żywność zawierającą żywe kultury bakterii, m. in. naturalny kefir, maślankę, kiszone ogórki i kapustę. Niezbędne jest wzbogacenie diety w kwasy tłuszczowe omega-3, ponieważ niszczą one grzyby i wzmacniają system obronny organizmu. Ich znakomitym źródłem są ryby mórz zimnych, olej lniany, rzepakowy Do powstania kandydozy może przyczynić się częste przyjmowanie antybiotyków. Pamiętajmy o preparatach osłonowych! i z ogórecznika lekarskiego tłoczone na zimno. Dobrym wyborem będą również warzywa, soki warzywne i herbaty ziołowe, a przede wszystkim preparaty zawierające w swoim składzie czosnek, który jest najsilniejszym naturalnym antybiotykiem (a przy tym nie niszczy dobrych bakterii!). Bogate w substancje o działaniu grzybobójczym i wzmacniającym odporność są także herbaty na bazie wiesiołka lub peruwiańskiego zioła Tabebuia impetiginosa. Warto także wesprzeć organizm probiotykami dostępnymi w aptece zawierają one korzystne dla zdrowia szczepy bakterii i tym samym sprzyjają przywracaniu właściwego składu mikroflory. 13
strefa zdrowia mamy i dziecka TO WAŻNE! Każdy człowiek ma określoną grupę krwi, którą warunkują geny rodziców. Podobnie dziedziczy też czynnik Rh. Kłopot pojawia się wówczas, gdy przyszła mama takiego czynnika nie ma, ale dziecko dziedziczy go po tacie. Tekst: Lila Niedźwiedzka Badanie krwi kobiety ciężarnej w kierunku konfliktu serologicznego wyjaśnia wszystkie postaci konfliktu. Badanie to polega na poszukiwaniu we krwi matki przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom krwinek czerwonych i niezależnie od tego, jakie to są przeciwciała wykrywa je. Następnie ustala się, do jakiego typu te przeciwciała należą, a także określa ich ilość. Dzięki temu można skutecznie zapobiec wystąpieniu konfliktu lub ograniczyć jego skutki. Stąd ważne jest, aby wszystkie kobiety w ciąży (również te z krwią Rh+) zrobiły takie badanie! Odkrywcą grup krwi był polski lekarz Ludwik Hirszfeld. To on wraz z innym naukowcem, Emilem von Dungernem odkrył prawa dziedziczenia grup krwi podczas pracy naukowej i badań w Instytucie Higieny w Zurychu na początku XX wieku. Cały świat zawdzięcza mu oznaczenie grup krwi jako 0, A, B i AB (stosowane powszechnie od 1928 do dziś). Hirszfeld był też UWAGA NA Rhpierwszym lekarzem, który podejrzewał, jakie są przyczyny konfliktu serologicznego. GRUPY KRWI I CZYNNIK RH Od ponad stu lat wiadomo już, że osobie z grupą krwi A nie wolno podać krwi z grupy B, a osoba z grupą krwi AB może dostać krew z każdej grupy. Odpowiadają za to przeciwciała antygeny, które zawiera krew danego typu. Grupa krwi to określenie kombinacji występowania antygenów A i B lub całkowitego ich braku. W komórkach krwi osoby z grupą A znajdują się antygeny A i w osoczu przeciwciała anty-b, u osoby z grupą B są to antygeny B i przeciwciała anty-a, w krwi osoby z grupą AB są obydwa antygeny i nie ma przeciwciał w osoczu, a osoba z grupą krwi O nie ma antygenów, ale 14
ma przeciwciała w osoczu typu A i B. Ale to nie jedyna ważna różnica. Ludzkie erytrocyty (czerwone krwinki) mogą zawierać także antygen D, choć wcale nie muszą. Początkowo antygen ten wykryto u małp Rhesus, stąd skrót Rh, który określa obecność antygenu D lub jego brak. Krew osób z czynnikiem Rh określa się jako Rh+, natomiast pozostali mają krew Rh (bez czynnika). Zdecydowana większość, bo niemal 85% ludzi, ma w swojej krwi taki czynnik. Konflikt serologiczny występuje najczęściej wtedy, gdy matka ma krew Rh, ojciec Rh+, a dziecko odziedziczy czynnik Rh po ojcu (ok. 60% przypadków wśród tak dobranych par). Zdarzają się jednak, choć Dzisiaj medycyna radzi już sobie z konfliktem serologicznym. Kobietom z grupą krwi Rh, które urodziły pierwsze dziecko z czynnikiem krwi Rh+, podaje sie prewencyjnie immunoglobulinę anty-d bardzo rzadko, inne postaci konfliktu, dlatego każda kobieta ciąży powinna poddać się badaniu w kierunku konfliktu serologicznego. RH- MAMY KONTRA RH+ DZIECKA Konflikt serologiczny to sytuacja, kiedy organizm kobiety postrzega jej własne dziecko jako obce ciało. I nie grupa krwi ma tu znaczenie, ale właśnie antygen D. Na niego układ odpornościowy matki reaguje bojowo gdy zauważa, że we krwi płodu jest nieznana mu cząstka, traktuje ją jak ciało obce i wytwarza przeciwciała. Aby doszło do takiej reakcji, krew płodu musi się zetknąć z krwią matki, co rzadko zdarza się podczas samej ciąży. Dlatego w przypadku pierwszej ciąży zagrożenia dla dziecka nie ma organizm matki potrzebuje czasu na wytworzenie przeciwciał na tyle silnych, by mogły przeniknąć łożysko i zaatakować. Najczęściej do zetknięcia się obu krwi dochodzi podczas porodu. Ale zdarza się to także wskutek poronienia lub inwazyjnych badań prenatalnych. Stworzenie przeciwciał przeciwko antygenowi D zajmuje od 1,5 do 6 miesięcy. Jednak raz powstała armia powoduje, że organizm matki przy następnym zetknięciu się z antygenem D natychmiast staje w gotowości do walki, co stanowi zagrożenie dla kolejnych ciąż. Przeciwciała mają bowiem za zadanie zniszczyć wrogie erytrocyty dziecka. Proces ten doprowadza do choroby hemolitycznej płodu. Choroba hemolityczna może przyjmować trzy różne postaci, w zależności od jej przebiegu i nasilenia: anemia noworodka, wywołana nadmiernym niszczeniem krwinek dziecka przez przeciwciała anty-rh pochodzące z krwi matki (ta postać choroby zwykle nie zagraża życiu); ciężka żółtaczka w pierwszej dobie po porodzie, wynikająca z tego, że w procesie rozpadu czerwonych krwinek powstaje żółta bilirubina. Zbyt wysoki poziom bilirubiny może wywołać żółtaczkę jąder podstawy mózgu i tym samym uszkodzić mózg. Choroba objawia się drgawkami, wzmożonym napięciem mięśni i innymi bardzo poważnymi zaburzeniami, np. śpiączką; uogólniony obrzęk płodu najcięższa postać choroby hemolitycznej, w której krwinki dziecka są w szybkim tempie niszczone przez przeciwciała matczyne jeszcze w czasie trwania ciąży. Powoduje to zaburzenia krążenia u dziecka i zwiększoną przepuszczalność jego naczyń, a wskutek tego obrzęki skóry i narządów wewnętrznych dziecka. Zmiany mogą doprowadzić do obumarcia płodu jeszcze w łonie matki. CZy WieSZ, że... Aby powstały przeciwciała anty-d, do organizmu matki musi przedostać się co najmniej 0,2 ml krwi płodu. CO MOŻE POMÓC Z grupą krwi i czynnikiem Rh nic zrobić się nie da, tak samo jak z kolorem oczu czy wzrostem. Jednak medycyna znalazła sposób i w dzisiejszych czasach nie dochodzi już do powikłań z powodu konfliktu serologicznego. Kobietom z grupą krwi Rh, które urodziły pierwsze dziecko z czynnikiem krwi Rh+, podaje się prewencyjnie immunoglobulinę anty-d. Neutralizuje ona komórki krwi dziecka we krwi matki, zanim jej układ odpornościowy rozpozna je jako wrogie i wytworzy przeciwko nim przeciwciała. Immunoglobulinę anty-d podaje się kobietom z czynnikiem krwi Rh do 72 godzin od narodzin pierwszego dziecka z grupą krwi Rh+. Otrzymują ją także kobiety z czynnikiem Rh, które poroniły lub poddały się inwazyjnym badaniom prenatalnym (amniopunkcja, biopsja kosmówki), którym usunięto ciążę, także pozamaciczną, lub u których wystąpił silny krwotok w II lub III trymestrze ciąży. Każda z tych sytuacji zwiększa ryzyko przedostania się krwi płodu do krwiobiegu matki. W ten sposób zapobiega się konfliktowi w przypadku każdej następnej ciąży. Taka profilaktyka jest skuteczna niemal w 100%. W wyjątkowych przypadkach organizm matki nie reaguje na immunoglobulinę anty-d lub też zdarza się, że podana została ona zbyt późno. JAK LECZYĆ? Badania krwi przeprowadzane rutynowo na początku ciąży u kobiet z czynnikiem Rh mają także za zadanie wykazać, czy we krwi krążą przeciwciała anty-d (określa to test nazywany odczynem Coombsa). Jeśli wykażą one obecność przeciwciał, kobieta musi być pod stałą kontrolą lekarską. W takiej sytuacji lekarz co 2-3 tygodnie przeprowadza badanie USG, podczas którego ocenia wielkość łożyska i płodu oraz jego żywotność i ewentualne obrzęki, które mogą świadczyć o postępującym niedotlenieniu i stanowić wskazanie do przeprowadzeniu transfuzji krwi u dziecka. Bardzo rzadko się zdarza, by transfuzja była konieczna jeszcze przed porodem, ale taki zabieg jest możliwy i można go powtarzać nawet kilka razy, jeśli wymaga tego stan dziecka. Przeprowadza się go pod kontrolą USG bezpośrednio do pępowiny. Przenikanie przeciwciał anty-d przez łożysko nasila się po 16 18 tygodniu ciąży, a największe jest w trzecim trymestrze. Dlatego ciążę konfliktową lekarze najczęściej decydują się zakończyć w 37. lub 38. tygodniu jej trwania. Po porodzie oprócz anemii u dziecka występuje również żółtaczka. Jej leczenie polega na intensywnej fototerapii, czyli naświetlaniu specjalnymi lampami. Czasem konieczna jest również transfuzja wymienna krwi już po porodzie. ZGŁOŚ SIĘ PO POMOC W Stołecznym Ośrodku Konfliktów Serologicznych prowadzona jest kompleksowa diagnostyka ciężarnych ze stwierdzoną immunizacją antygenami krwinek czerwonych. Lekarze specjaliści przyjmują pacjentki z całej Polski ze skierowaniem. Poradnia wyposażona jest w specjalistyczny sprzęt do monitorowania niedokrwistości płodu, posiada także oddział patologii ciąży. Adres: Stołeczny Ośrodek Konfliktów Serologicznych, I Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Pl. Starynkiewicza 1/3, 02-015 Warszawa. 15
strefa zdrowia mamy i dziecka (nie)grzeczne dzieci Trzyletni Staś robi wszystko niedokładnie, wpada na meble, ma siniaki i zadrapania. Jest niespokojny, płaczliwy i nie lubi, gdy się go ubiera, czesze i myje. Krzyczy, płacze, awanturuje się. Rodzice są bezsilni. Jak opisalibyście Stasia? Zapewne jako niegrzeczne i niewychowane dziecko. Jednak to nie błędy wychowawcze rodziców są przyczyną charakterku Stasia. Staś jest chłopcem z dysfunkcją integracji sensorycznej. Tekst: Karolina Przyłuska, psycholog kliniczny Opisane powyżej zachowania są charakterystyczne dla zaburzeń procesu integracji sensorycznej, czyli wadliwej pracy układu nerwowego. Proces ten dotyczy odbierania i organizacji bodźców pochodzących z otoczenia. Charakterystyczne objawy zaburzenia tego procesu to wysoka lub niska wrażliwość na bodźce, problemy z koordynacją ruchową, opóźniony rozwój mowy lub problemy z koncentracją uwagi i zachowaniem. Jednym z rodzajów zaburzeń integracji sensorycznej jest nadwrażliwość sensoryczna. Oznacza ona, że dzieci interpretują bodźce jako bardzo intensywne, co z kolei wy- wołuje obronność sensoryczną. Dziecko szuka sposobu uniknięcia dalszej stymulacji przez bodźce i korzysta z dwóch możliwości: obrony lub ucieczki. Nadwrażliwe zmysły Przykładem nadwrażliwości może być zaburzenie w sferze odbierania wrażeń dotykowych. Pojawia się ono wtedy, gdy dziecko reaguje na zwykły dotyk, jakby był on za silny, zbyt intensywny lub nagły. Gdy niemowlę brane na ręce płacze, pręży się i unika dotyku powinien to być alarmujący sygnał dla rodziców, że dzieje się coś nietypowego. Możemy zaobserwować, że maluch nie lubi dotykania, a przez to jego codzienna higiena, mycie i przewijanie sprawia trudności. U starszego dziecka pojawi się niechęć do do przytulania i kontaktu fizycznego, a także skłonność do unikania prac ręcznych, takich jak lepienie z plasteliny. Inne dzieci natomiast mogą być nadwrażliwe na bodźce słuchowe. Za dużo dźwięków i hałas, dla nas zwyczajny, dla dziecka oznacza problemy. Każdy drobny hałas odwraca jego uwagę i stanowi przeszkodę w koncentracji na zadaniu. Również zaburzenia równowagi i chodzenia mogą być objawem nadwrażliwości sensorycznej. Dzieci takie często upadają, mają problem 16
z chodzeniem po równoważni, trzymają się poręczy przy wchodzeniu i schodzeniu ze schodów. Częstą reakcją rodziców na takie zachowanie dziecka jest śmiech lub zdenerwowanie. Nie należy reagować w ten sposób, ponieważ u dziecka powoduje to stres i rozdrażnienie. rozpoznanie i TeraPia Jeśli zauważymy u naszej pociechy nadwrażliwość w pewnej sferze bodźców, to przede wszystkim należy obserwować malucha i zgłosić się do specjalisty. Terapeuta na pierwszych spotkaniach będzie poznawał dziecko i zdecyduje o kształcie terapii i dalszym postępowaniu. Ważne, żebyśmy jak najwcześniej zareagowali na nietypowe zachowanie dziecka, bo wtedy szansa na udzielenie mu skutecznej pomocy jest największa. Terapia u małych dzieci opiera się głównie na zabawie. Przybiera różne jej formy i wykorzystuje ćwiczenia stymulujące dziecko w sferze, w której pojawiły się problemy. Dzieci zazwyczaj bardzo lubią spotkania z terapeutą, ponieważ jest to dla nich forma odprężenia i czas spędzany na zabawie, która w efekcie przynosi im ulgę. Ćwiczenia uczą w jaki sposób reagować na bodźce, np. łapać piłkę. Czego możemy się spodziewać na sesjach terapeutycznych? gdzie SzUKAĆ POMOcY Polskie Towarzystwo Integracji Sensorycznej www.integracjasensoryczna.org.pl Violet F. Maas Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do Teorii Integracji Sensorycznej Zjeżdżalni, lin do wspinania, huśtawek, trapezów i innych sprzętów. Terapeuta mówi do dziecka spokojnym i cichym głosem, otoczenie jest stonowane, zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa. Maluch stopniowo uczy się radzić sobie z bodźcami i ich organizacją, co w efekcie poprawia jego codzienne funkcjonowanie. Dzieci uczęszczające na terapię lepiej radzą sobie z koordynacją ruchową, czyli np. nie wywracają się tak często, lepiej reagują na dotyk i przytulanie, są spokojniejsze i mniej impulsywne. U starszych dzieci możemy spodziewać się poprawy w nauce, ponieważ zwiększa się ich poziom uwagi i koncentracji na zadaniu. Dziecko uczy się, jak nie zwracać uwagi na bodźce rozpraszające. Jednak pamiętajmy, że dzieci różnią się między sobą również tempem, w jakim czynią postępy w terapii. Ważnym aspektem jest udział rodziców w procesie terapeutycznym i ich świadomość na temat zaburzenia. PraCa domowa Co możemy zrobić sami? Na pewno zredukować hałas, a także przystosować miejsce nauki czy zabawy do potrzeb dziecka, poprzez pozbycie się elementów odwracających jego uwagę. Im mniej rzeczy w zasięgu wzroku, tym lepiej. Ważne jest również światło. Jaskrawe i intensywne będzie pobudzać dziecko, lepiej więc zmienić je na rozproszone. Pamiętajmy też o tym, by w pokoju, w którym dziecko przebywa, nie było za chłodno ani za gorąco. Intensywne zapachy roznoszące się po domu podczas przygotowywania posiłków również mogą być dla dziecka rozpraszające, dlatego postarajmy się nie gotować np. w porze odrabiania lekcji. Gdy widzimy, że uwaga dziecka jest rozproszona możemy delikatnie dotknąć jego ramion w celu zwrócenia uwagi na siebie i odwrócenia uwagi od bodźców rozpraszających. Należy jednak pamiętać, że maluch musi nauczyć się radzić sobie z hałasem i dużą ilością bodźców, więc nie można go od nich całkowicie odizolować. REKLAMA 17
strefa zdrowia mamy i dziecka biegunka u niemowlaka Bywa niebezpieczna, bo może szybko prowadzić do odwodnienia małego organizmu. A przy tym niełatwo ją u malucha rozpoznać. Tekst: Lila Niedźwiedzka Szybka utrata elektrolitów i soli mineralnych z organizmu, spowodowana przez biegunkę, może prowadzić do odwodnienia malucha. To z kolei powoduje większą gęstość krwi, która przez to wolniej płynie i nie transportuje odpowiedniej ilości tlenu. Konsekwencją może być niedokrwienie mózgu, nerek i innych ważnych narządów wewnętrznych. Płynie stąd prosty, ale ważny wniosek: dla niemowlaka biegunka stanowi poważne zagrożenie. Problem w tym, że zdrowe maluchy załatwiają się często, co najmniej kilka razy na dobę, a karmione piersią jeszcze częściej, więc biegunkę łatwo przeoczyć. Rozpoznać biegunkę Zdrowe dzieci karmione piersią wypróżniają się nawet 10 razy na dobę, a ich kupki są z natury rzadkie. Przy biegunce stają się one jeszcze bardziej luźne; mogą być wodniste, mieć nieprzyjemny zapach, pienić się, zawierać śluz, ropę albo krew. Czasami bywają zielonkawe. Niemowlęta karmione mieszankami mlecznymi wypróżniają się rzadziej, stolce są żółtawe i papkowate, o kwaśnym zapachu. U tych dzieci już więcej niż trzy duże, wodniste kupki w ciągu dnia powinny zaniepokoić. Szczególnie, kiedy mają płynną lub półpłynną konsystencję, zawierają niestrawione resztki pokarmu, śluz lub krew. Początkowo maluch czy wiesz, że... Biegunka powoduje odparzenia pieluszkowe. Po każdej kupce umyj pupę malucha, a pośladki posmaruj kremem lub maścią przeciw odparzeniom. Jeśli mimo to pojawią się zaognione czerwone grudki świadczące o nadkażeniu skóry, zgłoś się do pediatry. może czuć się całkiem dobrze, co utrudnia spostrzeżenie, że coś mu dolega. Łatwiej rozpoznać biegunkę, gdy towarzyszą jej bóle brzuszka. Zazwyczaj jest wtedy wzdęty, a chory niemowlak jest płaczliwy, marudny, wierzga nóżkami, nie chce jeść. Zwykle też rzadziej siusia. Znaleźć przyczynę Biegunkę mogą wywołać wirusy, bakterie, pasożyty, a także grzyby. Najczęstszą przyczyną biegunki u niemowląt i małych dzieci bywają rotawirusy. Przenoszą się one drogą pokarmową, atakują i niszczą komórki wyściełające jelito cienkie, powodując biegunkę i wymioty. Szczególnie narażone na zakażenie rotawirusem są dzieci od 6. miesiąca do 2. roku życia. W pierwszym półroczu chronią malca przeciwciała otrzymywane z mlekiem matki i niedojrzałość przewodu pokarmowego, która nie pozwala wirusom na osiedlanie się. Inne przyczyny biegunki to: zatrucia pokarmowe reakcja alergiczna zaburzenia funkcjonowania flory bakteryjnej przewodu pokarmowego (np. po leczeniu antybiotykiem) zmiana środowiska (np. w czasie wakacyjnego wyjazdu). Niekiedy biegunka pojawia się podczas ząbkowania dziecka. Biegunka może wystąpić także jako objaw innej choroby, np. przy zapaleniu ucha środkowego czy w ostrym zapaleniu dróg moczowych. Może również wskazywać na choroby wrodzone celiakię, mukowiscydozę, nieprawidłowe wykształcenie jelita grubego, zaburzenia regulacji hormonalnej i nerwowej. Powikłania W przebiegu ostrych biegunek infekcyjnych maluszek często jest apatyczny, senny, nie chce się bawić. Zwracajmy uwagę na pierwsze objawy odwodnienia organizmu dziecka: zapadnięte ciemiączko, małe ilości oddawanego moczu (i rzadziej niż normalnie), brak łez mimo płaczu, wiotkość skóry, zapadnięte oczodoły. Jeżeli pojawi się choćby jeden z nich, trzeba maluszka zabrać natychmiast do lekarza! Należy liczyć się z koniecznością leczenia dziecka w szpita- 18
lu, gdzie otrzyma ono kroplówkę (nawadnianie dożylne, stosowane w celu uzupełnienia niedoboru płynów i przywrócenia równowagi elektrolitów). Jeśli biegunka przedłuża się lub staje wręcz chroniczna jak przy ostrych alergiach, nietolerancji pokarmów czy chorobach wrodzonych organizm nie otrzymuje wówczas niezbędnych wartości odżywczych i malec nie rozwija się prawidłowo. Okres trwania biegunki zależy od jej przyczyny, czyli od tego, czy jest to reakcja organizmu na otrzymywane pokarmy, czy też zakażenie pochodzenia bakteryjnego, wirusowego lub pasożytniczego. Wskazaniem do kontaktu z lekarzem jest również biegunka niejasnego pochodzenia, trwająca dłużej niż 7 dni, nawet jeśli malec czuje się dobrze, nie traci apetytu i jest aktywny. Jak leczyć? Jeśli u noworodka bądź niemowlaka pojawia się ostra biegunka infekcyjna, nie trzeba przerywać karmienia piersią. Wręcz przeciwnie nie należy nawet czekać na żądanie dziecka, tylko co mniej więcej godzinę proponować mu odrobinę pokarmu. W ten sposób można za- pobiec odwodnieniu się małego organizmu. Maluchowi karmionemu sztucznie można w zależności od wieku podać: lecznicze mieszanki mleczne (hipoalergiczne, bezglutenowe, bezsacharozowe i bezlaktozowe), kleik ryżowy, białe, czerstwe pieczywo, ugotowane ziemniaki, lekko osoloną zupkę jarzynową, ugnieciony banan. Zwykle malec nie chce jeść, więc nie należy wmuszać jedzenia na silę, ale za to zwiększyć ilość podawanych płynów. Przy biegunce sprawdzą się: letnia woda z glukozą, niesłodzona herbatka z rumianku lub kopru włoskiego, roztwory elektrolitów. Niewskazane jest podawanie soków owocowych, ponieważ zawarty w nich cukier wzmaga fermentację w jelitach i dodatkowo podrażnia przewód pokarmowy. Jeśli takie domowe leczenie nie przynosi rezultatów i biegunka po trzech dniach nie mija, należy udać się z dzieckiem do lekarza. Może się okazać, że niezbędne będą antybiotyki, ale w przypadku ostrych biegunek wirusowych ich stosowanie jest bezcelowe. Jeżeli oprócz biegunki pojawią się wymioty lub gorączka, trzeba niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, aby sprawdził, jaka jest przyczyna choroby, czy odwodnienie nie jest zbyt silne i czy stan malca nie wymaga hospitalizacji. REKLAMA 19 6 SPOSObÓW ZaPObiegania biegunce 1. Odciągnięty pokarm oraz posiłki przechowuj w lodówce w szczelnie zamkniętych pojemnikach. 2. Myj ręce przed każdym kontaktem z dzieckiem zwłaszcza przed karmieniem piersią bądź przygotowywaniem mieszanki; myj butelki i naczynia w gorącej wodzie z dodatkiem łagodnego detergentu, często wyparzaj butelki i smoczki. 3. Sprawdzaj świeżość podawanych maluchowi potraw. Jeśli masz wątpliwości, wyrzuć je. 4. Chroń dziecko przed kontaktem z osobami chorymi. 5. Jeśli maluch przyjmuje antybiotyki, podawaj mu preparaty osłonowe (pre- i probiotyki). 6. Zaszczep niemowlę przeciwko rotawirusom.
strefa zdrowia seniora Piękna po PIĘĆDZIESIĄTCE Ciało powoli traci sprężystość, biust jędrność, a zmarszczki robią się głębsze. Mimo to wiele kobiet z łatwością potrafi oszukać metrykę tak, że trudno powiedzieć, ile mają lat. Jak to robią? Tajemnica tkwi we właściwej pielęgnacji skóry, a także utrzymywaniu ciała i umysłu w jak najlepszej kondycji. Tekst: Anna Krawczyńska Po 50. roku życia zmniejszają się możliwości regeneracyjne skóry. Staje się ona coraz bardziej cienka, sucha i podatna na procesy starzenia. Warto odpowiednio wcześnie zadbać o jej nawilżenie i regenerację. Stosowanie dobrze dobranych kremów nawilżających, ujędrniających i przeciwzmarszczkowych zapobiega albo odsuwa w czasie wiele efektów starzenia. PRZECIW ZMARSZCZKOM Kosmetyki stosowane po pięćdziesiątce powinny zawierać witaminę E i C, kwas hialuronowy, retinol, fitoestrogeny (czyli hormony roślinne przyspieszające regenerację naskórka i stymu- lujące produkcję włókien kolagenowych) oraz wapń nieoceniony, jeśli chodzi o wzmacnianie i jędrność skóry. Działanie kremu dobrze jest wspomagać mocnym serum, najlepiej dwa razy dziennie, rano i wieczorem. Serum, w zależności od składu, może działać: nawilżająco, przeciwzmarszczkowo, odżywczo, a także poprawiać i wyrównywać koloryt skóry. Ta ostatnia cecha kosmetyku powinna być szczególnie ważna dla pań, które mają przebarwienia. CZy WieSZ, że... POD OPIEKĄ FACHOWCA Liczne zabiegi odpowiednie dla cery kobiet po 50. roku życia oferują salony kosmetyczne. Można zastosować na przykład serię peelingów glikolowych czy z retinoidami albo też zabiegi z kwasem hialuronowym, których celem jest nawilżenie i utrzymanie wody w skórze. Z kolei mezoterapia igłowa szybko i trwale wygładza zmarszczki. Dzięki zabiegom ze złota, polegającym na nałożeniu na skórę płatków 24-karatowego kruszcu, cera staje się promienna, a objawy starzenia mniej widoczne. Wiele klubów fitness prowadzi specjalne zajęcia grupowe 50+, dostosowane do możliwości i potrzeb osób około 50. roku życia. Zajęcia te składają się z ćwiczeń wzmacniających, rozciągających oraz poprawiających ogólną kondycję. Wyróżnia je mniejsza intensywność oraz prozdrowotny charakter. instruktor unika pozycji obciążających kręgosłup. CZAS NA MAKE-UP Makijaż może zarówno dodać, jak i odjąć lat. Dlatego w pewnym wieku należy zapomnieć o ciężkim, mocno kryjącym podkładzie, przydymionych oczach i pogrubiającej rzęsy kleistej maskarze. Bardzo niekorzystne są też samoopalacze i fluidy w kolorze czekolady. Mając 50 i więcej lat wybierajmy lekkie, rozświetlające podkłady, które łatwo łączą się ze skórą, nadając jej efekt naturalności i delikatności. To samo dotyczy pudru najlepiej stosować transparentny. Cienie do oczu powinny być w jasnych, neutralnych kolorach dodadzą spojrzeniu blasku i świeżości. Delikatne muśnięcie morelowego różu na policzkach potrafi zdziałać cuda, ponieważ optycznie działa jak lifting. Pamiętajmy tylko, żeby podkreślać nim samą kość policzkową. 20