Aktywność gospodarcza Rosji za granicą w latach 2004 2010 Prezentacja raportu opracowanego przez Aleksandrę Jarosiewicz Marka Menkiszaka Ewę Paszyc Iwonę Wiśniewską Warszawa, sierpień 2011
Plan prezentacji 1. Wielkość rosyjskich inwestycji zagranicznych i ich znaczenie w świecie 2. Geografia rosyjskiej aktywności zagranicznej, w sektorze gazowym, naftowym, nuklearnym i pozaenergetycznym 3. Specyfika rosyjskiej aktywności zagranicznej, w tym w: sektorze gazowym, naftowym, nuklearnym i pozaenergetycznym 4. Główne cele ekonomiczne rosyjskiej aktywności zagranicznej 5. Polityczne motywy rosyjskiej aktywności zagranicznej 6. Konkluzje i prognozy
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie (FDI) do i z Rosji w latach 2000 2010 w mld USD 80 70 60 50 40 30 20 10 Rosyjskie FDI 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 FDI do Rosji
Rosja: 8 miejsce w 2010 roku wśród największych inwestorów na świecie, przypadło na nią ok. 4% globalnych FDI 350 FDI w mld USD 300 250 200 150 100 50 0 USA NIemcy Francja Hong Kong Chiny Szwajcaria Japonia Rosja Kanada
Geografia rosyjskiej zagranicznej aktywności gospodarczej WNP, państwa Europy Środkowej i wybrane państwa Azji jako pierwotny i często podstawowy obszar geograficzny rosyjskiej zagranicznej aktywności gospodarczej. Rosja opiera się tu przede wszystkim na spuściźnie polityki ZSRR (byłe republiki związkowe, b. państwa RWPG i światowego systemu socjalistycznego oraz inni tradycyjni partnerzy ). FR posiada naturalną przewagę konkurencyjną w postaci rozwiniętej infrastruktury, dawnych powiązań, dobrej znajomości rynku czy wpływów w elitach rządzących.
Geografia rosyjskiej zagranicznej aktywności gospodarczej c.d. Europa: najbardziej atrakcyjny rynek zbytu rosyjskich surowców największe dochody z aktywności, choć duże bariery dla rosyjskiej obecności. USA: potencjalnie duży rynek zbytu, ale bardzo wysoka konkurencja. Azja (zwłaszcza Chiny i Indie): bardzo dynamicznie rozwijające się rynki, duża konkurencja, dostęp do branż surowcowych ograniczany przez państwo.
Geografia ekspansji zagranicznej Gazpromu
Geografia ekspansji zagranicznej koncernów sektora naftowego
Geografia aktywności zagranicznej Rosatomu Sfera aktywności zaawansowanie kraj Budowa lub modernizacja elektrowni jądrowych Elektrownie zbudowane Chiny (Tianwan 1,2), Iran (Buszehr 1) Elektrownie w budowie Indie (Kudankulam 1,2) Elektrownie zakontraktowane Bułgaria (Belene 1,2), Chiny (Tianwan 3,4), Turcja (Akkuyu 1,2,3,4) Elektrownie uzgodnione Armenia (Metsamor 2), Białoruś (Ostrowiec 1,2), Ukraina (Chmielnickij 1,2), Indie (Kudankulam 3,4,5,6; Haripur 1,2), Wietnam (NInh Thuan 1,2), Bangladesz (Ruppur 1), Wenezuela (2 bl.) Elektrownie modernizowane Węgry (Paks 1,2,3,4) Współpraca technologiczna Produkcja i sprzedaż paliwa nuklearnego Produkcja paliwa Współpraca realizowana Współpraca planowana Przejmowanie aktywów Sprzedaż paliwa nuklearnego (gotowych elementów i nisko wzbogaconego uranu) dla elektrowni Planowana współpraca w produkcji Niemcy (Siemens), Francja (Areva, Alstom), Włochy (Enel) Japonia (Toshiba) Niemcy (Nukem Technologies), Czechy (Skoda JS) Armenia, Ukraina, Słowacja, Czechy, Węgry, Bułgaria, Finlandia, Niemcy, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, Francja, Belgia, Hiszpania, USA, Kanada, Japonia, Chiny, Korea Płd., Meksyk, Brazylia, RPA, Chiny, Indie, Japonia, Turcja, Ukraina Pozyskiwanie uranu Wydobycie uranu realizowane Kazachstan Wydobycie uranu przygotowywane Ukraina, Australia, USA, Namibia, Armenia, Niger, Mongolia, Tanzania Import uranu realizowany Kazachstan, Ukraina, Australia
Geografia aktywności zagranicznej koncernów sektorów pozaenergetycznych
Geografia aktywności zagranicznej koncernów sektorów pozaenergetycznych c.d. Metalurgia nieżelazna Metalurgia żelazna Sektor diamentowy Sektor chemiczny Sektor maszynowy Telekomunikacja Sektor finansowy Australia, Botswana, Chiny, Filipiny, Gujana, Gwinea, Hong Kong, Indie, Indonezja, Jamajka, Kanada, Nigeria, RPA, USA Australia, Chiny, Liberia, Kanada, RPA, USA, Wyspy Man Angola, Wyspy Dziewicze Argentyna, Australia, Brazylia, Chiny, Japonia, Indie, Indonezja, Kanada, Korea, Malezja, Meksyk, Nowa Zelandia, Pakistan, RPA, Tajlandia, USA, Wenezuela, Wietnam Chiny, Indie, Japonia, Kanada, Meksyk, USA, Wietnam Kambodża, Laos, Wietnam Ghana, Kamerun, Nigeria, Wenezuela, Wietnam
Specyfika rosyjskiej gospodarczej aktywności zagranicznej Zagraniczna ekspansja domena wielkich rosyjskich konglomeratów finansowo-przemysłowych Najbardziej aktywne koncerny sektora surowcowego Ścisła kontrola rosyjskich inwestorów przez władze FR poprzez nadzór własnościowy (podmioty państwowe) lub system powiązań prawno-towarzysko-biznesowych (podmioty prywatne) Silne wsparcie rosyjskich władz oraz firm lobbingowych dla aktywności zagranicznej rosyjskich koncernów
Specyfika rosyjskiej gospodarczej aktywności zagranicznej c.d. Główny sposób inwestowania to przejęcia lub połączenia (rzadko inwestycje green field) Wykorzystywanie niekiedy praktyk niezgodnych z obowiązującym prawem (potajemne skupowanie przez Renovę aktywów w Szwajcarii) Inwestowanie z wykorzystaniem spółek zarejestrowanych w rajach podatkowych
Najwięksi rosyjscy inwestorzy Gazprom (państwowy monopolista gazowy) Łukoil (prywatny koncern naftowy) TNK-BP (prywatny, z udziałem kapitału zagranicznego, koncern naftowy) Norylski Nikiel (prywatny koncern metalurgii kolorowej) Rusał (prywatny koncern metalurgii kolorowej) Siewierstal (prywatny koncern metalurgii żelaza) Rosatom (korporacja państwowa do spraw energetyki atomowej)
Charakterystyka ekspansji zagranicznej Gazpromu Ważny instrument w polityce zagranicznej Moskwy Aktywność skoncentrowana na rynkach WNP i Europy; obecny w większości segmentów ich rynków gazowych; nowe inwestycje służą utrwaleniu lub zwiększeniu obecności w tych regionach Próby rozszerzenia rynków zbytu na Azję np. skraplarnia LNG na Sachalinie
Czynniki zewnętrzne ograniczające ekspansję Gazpromu nadpodaż surowca (wynik kryzysu ekonomicznego i pojawienie się nietradycyjnych źródeł gazu) wzrost konkurencji na rynku gazowym UE rosnąca asertywność kontrahentów wobec polityki cenowej Gazpromu nowe regulacje liberalizujące unijny rynek energetyczny
Specyfika zagranicznej aktywności rosyjskich koncernów naftowych Ekspansja w sektorze naftowym różni się w dziedzinach inwestycji, eksportu ropy oraz handlu ropą i jej pochodnymi Kryzys gospodarczy ułatwił działalność inwestycyjną firm rosyjskich mniejsza konkurencja, niższe ceny aktywów W dziedzinie inwestycji ekspansja będzie rosnąć sprzyja temu chęć pionowej integracji koncernów oraz spadek wydobycia ropy w Rosji
Specyfika zagranicznej aktywności rosyjskich koncernów naftowych c.d. Spadek wydobycia ropy w Rosji powoduje, że nie jest to potencjalny obszar ekspansji, Rosja będzie grać tym faktem w relacjach z odbiorcami wzrośnie znaczenie Dalekiego Wschodu jako odbiorcy Handel ropą i jej pochodnymi stał się ważnym obszarem działalności rosyjskich firm wraz z pojawieniem się Gunvoru korzysta na tej działalności rosyjska elita i będzie jej rozwój wspierać
Specyfika aktywności zagranicznej Rosatomu Wyraźny wzrost dynamiki aktywności zagranicznej w ostatnich latach (także podczas kryzysu) we wszystkich głównych sferach: budowa i modernizacja elektrowni jądrowych, wydobycie uranu, wzbogacanie uranu i eksport paliwa nuklearnego, współpraca technologiczna Poważne wyzwanie dla dalszej ekspansji Rosatomu to rosnąca konkurencja oraz problemy w uzyskiwaniu komercyjnych kontraktów na budowę elektrowni, perspektywa deficytu uranu, czy wyścig technologiczny
Nowe metody w aktywności zagranicznej Rosatomu Przejmowanie zagranicznych spółek mających dostęp do złóż i dysponujących najnowszymi technologiami (np. Uranium One, Nukem Technologies) Oferowanie krajom rozwijającym się pełnych cykli nuklearnych (tworzenie prawodawstwa, ośrodków badań nuklearnych, szkolenie specjalistów, budowa elektrowni, dostarczanie i utylizacja paliwa) Kooperacja technologiczna na rynkach trzecich z wybranymi spółkami zachodnimi (np. Siemens) Przejmowanie operatorstwa i handlu energią z elektrowni jądrowych budowanych za granicą (np. Armenia, Turcja)
Specyfika rosyjskiej zagranicznej aktywności gospodarczej w sektorach pozaenergetycznych Najbardziej aktywne koncerny surowcowe: metalurgia kolorowa i żelazna (prywatne koncerny lojalne wobec rosyjskich władz); silna koncentracja aktywów sektora wewnątrz Rosji i kontrola nad rosyjską bazą surowcową; Globalne znaczenie dzięki ekspansji zagranicznej uzyskały koncerny Norylski Nikiel i Rusał, dominującą pozycje w poszczególnych segmentach sektora zaś Evraz i Siewierstal Główne motywy ekspansji poszerzenie bazy surowcowej i zwiększenie wartości dodanej produkcji (inwestycje w zakłady produkcyjne w Europie i USA)
Specyfika rosyjskiej zagranicznej aktywności gospodarczej w sektorach pozaenergetycznych c.d. W ostatnich latach aktywne poza granicami Rosji stały się również firmy z sektorów pozasurowcowych: maszynowego, finansowego i telekomunikacyjnego Ich znaczenie (poza obszarem WNP) jak dotąd jest ograniczone; WNP obszar szczególnego zainteresowania rosyjskich inwestorów w czasie kryzysu finansowego, wzrost aktywności zwłaszcza podmiotów sektora finansowego Główny cel aktywności uzyskanie dostępu do nowoczesnych technologii (inwestycje Ronovy w Oerlikon) i nowych konsumentów (VimpelCom w Wind Telecom)
Zagraniczna aktywność UC Rusal Koncern (prywatny) powstał dzięki połączeniu dwóch największych w Rosji koncernów aluminiowych: Rusal i Sual ze szwajcarskim traderem Glencore, doprowadziło to do powstania jednego z dwóch (obok Rio Tinto Alcan) największych na świecie producentów aluminium (ok. 12,5% rynku). Głównym celem ekspansji koncernu było poszerzenie bazy surowcowej (zwłaszcza uzyskanie dostępu do złóż boksytów utraconych po rozpadzie ZSRR); zwiększanie wartości dodanej produkcji; oraz dywersyfikacja działalność pod względem geograficznym i sektorowym (np. wchodzenie w branżę miedzi). Rusał miał ambicje skonsolidowania rosyjskich aktywów z branży metalurgii nieżelaznej (zainwestował już w Norylski Nikiel światowego lidera w produkcji niklu i palladu, kryzys ekonomiczny wstrzymał realizację tego projektu) i stworzenia megaholdingu w tej branzy kontrolującego nie tylko produkcję aluminium, ale również niklu, złota czy miedzi.
Zagraniczna aktywność Evraz Group Koncern (prywatny) dzięki bogatym rosyjskim zasobom oraz intensywnej ekspansji zagranicznej (w USA i Europie) należy do piątki największych koncernów stalowych świata (choć przypada na iego zaledwie ok. 1% światowej produkcji stali). Koncern ma silną pozycję w niektórych segmentach tej branży, np. światowej produkcji szyn, czy rynku grubo walcowanej blachy w USA. Inwestycje zagraniczne pozwoliły mu na stworzenie pełnego cyklu produkcyjnego w oparciu o własne zaplecze surowcowo i zwiększenie wartości dodanej swojej produkcji; oraz uzyskanie dostępu do ważnych rynków zbytu (Europa czy USA).
Główne cele ekonomiczne rosyjskiej aktywności zagranicznej pomnażanie zysków zwiększenie wartości dodanej sprzedawanych towarów walka z konkurencją uzyskanie dostępu do bazy surowcowej uzyskanie dostępu do nowych rynków zbytu i umocnienie się na dotychczasowych dywersyfikacja źródeł dochodu uniezależnienie rosyjskiej gospodarki od sektora surowcowego i budowanie potęgi gospodarczej Rosji w oparciu o sektor nowoczesnych technologii
Polityczne motywy rosyjskiej aktywności zagranicznej budowanie pozycji międzynarodowej Rosji utrwalanie zależności poszczególnych państw od dostaw z Rosji, budowanie trwalszych więzi z wybranymi państwami o znaczącym potencjale i wpływach wyprowadzenie kapitału spod bezpośredniej kontroli Kremla
Polityczne motywy rosyjskiej aktywności zagranicznej c.d. Realizacja celów ekonomicznych rosyjskiej ekspansji nie wyklucza możliwości osiągnięcia zamiarów politycznych, wręcz przeciwnie w większości przypadków są one ze sobą zbieżne. Zbieżność celów politycznych i ekonomicznych rosyjskiej ekspansji w dużej mierze jest wynikiem specyfiki FR tj. silnego związku państwa z gospodarką Rolę państwa w zagranicznej aktywności gospodarczej Rosji wzmocnił od 2008 r. kryzys ekonomiczny, w czasie którego struktury państwowe, dysponując funduszami rezerwowymi, kontynuowały przejmowanie prywatnych aktywów i udzielały kredytów zagrożonym koncernom
Konkluzje W większości kluczowych branż dynamika zagranicznej aktywności gospodarczej Rosji była na tyle duża, że możemy mówić o ekspansji. Jedynie rosyjskie koncerny z sektora metalurgii nieżelaznej uzyskały znaczenie globalne, koncerny gazowy i naftowe mają jedynie znaczenie regionalne Ekspansja ta objęła nie tylko tradycyjne dla Rosji branże surowcowe ale również część sektorów pozaenergetycznych
Prognozy Rosja jest zdeterminowana aby kontynuować ekspansję gospodarczą za granicą. W niemal wszystkich branżach ma ona szanse na zwiększenie swojej pozycji międzynarodowej zarówno poprzez inwestycje zagraniczne, jak i eksport gotowych produktów. Dalsza ekspansja zależeć będzie m.in. zwiększenia konkurencyjności rosyjskiej produkcji (m.in. dzięki transferowi zaawansowanych technologii, poprawie klimatu inwestycyjnego w FR), oraz sytuacji gospodarczej w Rosji i koniunktury na rynkach międzynarodowych.
Raport analizuje aktywność gospodarczą Rosji za granicą w latach 2004 2010 Część I. Ogólna charakterystyka rosyjskiej aktywności zagranicznej Część II/1. Sektor gazowy: globalna ekspansja Gazpromu na regionalnym rynku Część II/2. Rosyjska ekspansja w sektorze naftowym Część III/1. Aktywność zagraniczna Rosji w sferze energii nuklearnej Część III/2. Ekspansja zagraniczna rosyjskiej elektroenergetyki Część IV. Aktywność zagraniczna rosyjskiego kapitału poza sektorem energetycznym
Dziękujemy za uwagę Copyright by Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia Cytowanie za podaniem źródła Warszawa, sierpień 2011