2010 Polish Dental Society, Czas Stomatol, 2010, 63, 9, http://www.czas.stomat.net

2010 Polish Dental Society, Czas Stomatol, 2010, 63, 9, http://www.czas.stomat.net TREŚĆ U. K a c z m a r e k, B. I w a ń c z a k, T. P y t r u s, I. G r z e s i a k - G a s e k : Postawa i wiedza pediatrów oraz lekarzy rodzinnych dotyczące zagadnień zdrowia jamy ustnej pacjentów w wieku rozwojowym... L. J. P y p e ć, G. Ś m i e c h - S ł o m k o w s k a, K. K r a w c z y k : Ocena przepływu krwi w miazdze zęba za pomocą przepływometrii laserowej u pacjentów leczonych z powodu nieprawidłowości zębowych... E. O l e n d e r, A. K a m i ń s k i, I. U h r y n o w s k a - T y s z k i e w i c z, H. W a n y u r a : Aspekty histologiczne i molekularne mechanizmy kontroli naturalnego rozwoju zęba... J. R e y m o n d, M. P o d s i a d ł o, J. R e y m o n d : Przerzuty nowotworów złośliwych do kości i tkanek miękkich jamy ustnej... T. K. R ó ż y ł o, M. K i c i ń s k i, K. K r a w c z y k, I. R ó ż y ł o - K a l i n o w s k a : Gęstość optyczna kości wyrostka zębodołowego w miejscu brakującego zęba oraz odbudowanego protetycznie zależna od płci i wieku... Sprawozdanie... 525 535 543 551 562 572 524

Czas. Stomatol., 2010, 63, 9, 524-535 2010 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Postawa i wiedza pediatrów oraz lekarzy rodzinnych dotyczące zagadnień zdrowia jamy ustnej pacjentów w wieku rozwojowym Attitude and knowledge of pediatricians and family doctors concerning oral health of patients at developmental age Urszula Kaczmarek 1, Barbara Iwańczak 2, Tomasz Pytrus 2, Iwona Grzesiak-Gasek 2 Z Katedry i Zakładu stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM we Wrocławiu 1 Kierownik: prof. dr hab. n. med. U. Kaczmarek Z II Katedry i Kliniki Pediatrii, Gastroeneterologii i Żywienia AM we Wrocławiu 2 Kierownik: prof. dr hab. n. med. B. Iwańczak Summary Introduction: Pediatricians and family doctors, who systematically examine the child s health condition, are in a position to perform a significant role in the promotion of oral health. Aim of the study: To evaluate the attitude and knowledge of oral health among pediatricians and family doctors on the basis of a questionnaire study. Material and methods: The questionnaire study involved 120 pediatricians and family doctors. The questionnaire comprised items regarding biographical and social data, as well as physicians knowledge of oral health. Results: A vast majority of respondents believed that pediatricians and family doctors played an essential role in the promotion of oral health, and thus they should assess the oral condition of children. Most questions related to general dental knowledge were answered correctly, with the exception of fissure sealing and the term of a child s first dental visit. Answers to the questions concerning the cause-effect relationship between oral illnesses and systemic diseases disclosed the insufficiency of current knowledge on this topic. Conclusions: The obtained data indicate a positive intention of pediatricians and family doctors to participate actively in the promotion of oral health of patients at developmental age, and the need to acquire up-to-date knowledge of preventive measures in dentistry. Streszczenie Wprowadzenie: pediatra i lekarz rodzinny systematycznie oceniając stan zdrowia dziecka mogą i powinni spełniać istotną rolę w promocji zdrowia jamy ustnej. Cel pracy: ocena postawy i wiedzy pediatrów oraz lekarzy rodzinnych w zakresie zdrowia jamy ustnej, na podstawie badań ankietowych. Materiał i metody: kwestionariusz, w którym pytano o dane biograficzne oraz demograficzne, a także sprawdzano wiedzę dotyczącą zdrowia jamy ustnej wypełniło 120 pediatrów i lekarzy rodzinnych. Wyniki: większość ankietowanych podała, że pediatra i lekarz rodzinny odgrywają istotną rolę w promocji zdrowia i stąd powinni oceniać stan jamy ustnej u dzieci. Również większość badanych odpowiedziała prawidłowo na pytania dotyczące ogólnej wiedzy stomatologicznej, z wyjątkiem lakowania zębów i terminu pierwszej wizyty dziecka u stomatologa. Odpowiedzi na pytania dotyczące przyczynowo-skutkowego związku schorzeń jamy ustnej z chorobami systemowymi ujawniły brak aktualnej wiedzy w tym zakresie. Wnioski: uzyskane dane wskazują na pozytywną postawę pediatrów i lekarzy rodzinnych do aktywnego włączenia się w promocję zdrowia jamy ustnej u pacjentów w wieku rozwojowym i potrzebę aktualizacji wiedzy o działaniach zapobiegawczych w stomatologii. KEYWORDS: pro health knowledge, pediatricians, family doctors, oral disease prevention HASŁA INDEKSOWE: wiedza prozdrowotna, pediatrzy, lekarze rodzinni, zapobieganie chorobom jamy ustnej 525

U. Kaczmarek i in. Czas. Stomatol., Wstęp Ważną rolę w promocji zdrowia jamy ustnej pacjentów w wieku rozwojowym odgrywają pracownicy opieki zdrowotnej mający z nimi wczesny i częsty kontakt. Nie do przecenienia jest rola ginekologów-położników, położnych, pediatrów i lekarzy rodzinnych w zapobieganiu rozwojowi próchnicy we wczesnym dzieciństwie [7, 9, 10, 14, 21, 22]. Zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy, w profilaktyce próchnicy zębów wyodrębnia się trzy poziomy działań: zapobieganie pierwotne, wczesne i tradycyjne [3]. Zapobieganie pierwotne (ang. primary-primary prevention) jest oparte na unikaniu czynników przyczynowych tej choroby, tzn. przed kolonizacją jamy ustnej dziecka kariogennymi bakteriami transmitowanymi głównie od matki, konsumpcją węglowodanów ulegających fermentacji i nauką właściwych nawyków żywieniowych oraz wczesne wdrożenie zabiegów higienicznych jamy ustnej. Dzieci są poddawane standardowym, okresowym badaniom kontrolnym u lekarza rodzinnego lub pediatry (nie zaś stomatologa, do którego trafiają najczęściej z powodu występującej patologii), dlatego lekarze pierwszego kontaktu powinni być odpowiedzialni za promocję zdrowia jamy ustnej, gdyż mają możliwość interwencji w zakresie stanu zdrowotnego jamy ustnej pacjenta w wieku rozwojowym. Zapobieganie wczesne sprowadzające się do określenia poziomu bakterii próchnicotwórczych w jamie ustnej dziecka i obniżenia ich poziomu przed pojawieniem się oznak choroby jest realizowane w gabinecie stomatologicznym. Również zapobieganie tradycyjne (ang. traditional prevention) polegające na poradach dietetycznych i higienicznych, systematycznym dostarczaniu fluorków do środowiska jamy ustnej, uszczelnianiu bruzd i dołków na powierzchniach zębów oraz stosowaniu preparatów z chlorheksydyną realizowane jest przez stomatologa [3]. Amerykańska Akademia Pediatrii w wydawanych okresowo rekomendacjach przedstawiła propozycje włączenia pediatrów do podstawowej strategii zapobiegania próchnicy zalecając ocenę jamy ustnej dzieci do 6 lat i ich rodziców [1, 2]. W dokumencie tym podkreślono konieczność uświadamiania pediatrom etiologii infekcyjnej, fizjopatologii i czynników ryzyka próchnicy wczesnego dzieciństwa, aby mogli oni podejmować właściwe decyzje dotyczące interwencji i zalecali odbycie pierwszej wizyty w gabinecie stomatologicznym do 1 roku życia dziecka. Rekomendowano także zbieranie informacji o stanie zdrowia jamy ustnej matki w związku z dowodami naukowymi potwierdzającymi przenoszenie bakterii próchnicotwórczych od matki na dziecko. Cel pracy Celem pracy była ocena postawy i wiedzy pediatrów oraz lekarzy rodzinnych dotyczących jamy ustnej pacjentów w wieku rozwojowym, na podstawie badania ankietowego. Materiał i metody W badaniu ankietowym wzięło udział 120 pediatrów i lekarzy rodzinnych uczestniczących w konferencjach związanych z problematyką pediatryczną. Wśród ankietowanych większość (70,8%) stanowiły kobiety (tab. 1). Najwięcej osób było w wieku powyżej 50 lat (40,0%), a następnie w przedziale od 41 do 50 lat (33,3%). Ponad połowa badanych wykonywała zawód powyżej 20 lat. Przeważająca większość respondentów posiadała specjalizację (85,8%), w tym z pediatrii 71,6% i z medycyny rodzinnej 14,2%. Wszyscy lekarze pra- 526

2010, 63, 9 Wiedza prozdrowotna T a b e l a 1. Czynniki biograficzne i demograficzne ankietowanych lekarzy Lp. Czynniki biograficzne i demograficzne n % 1 Płeć Kobiety 85 70,8 2 Przedziały wieku (lata) 3 Przedziały lat pracy zawodowej Mężczyźni 35 29,2 do 30 12 10,0 31 40 20 16,7 41 50 40 33,3 51 48 40,0 do 5 15 12,5 6 10 6 5,0 11 15 13 10,8 16 20 24 20,0 21 62 51,7 4 Specjalizacja brak 17 14,2 pediatria I stopnia 27 22,5 pediatria II stopnia lub tytuł specjalisty 59 49,1 medycyna rodzinna 17 14,2 5 Sektor pracy poradnia publicznej opieki zdrowotnej 23 19,2 poradnia publicznej opieki zdrowotnej 1 0,8 +gabinet prywatny szpital/klinika 51 42,5 szpital/klinika+gabinet prywatny 45 37,5 6 Profil praktyki dorośli i dzieci 44 36,7 tylko dzieci 70 58,3 dzieci z określonym typem zaburzenia 6 5,0 7 Miejsce praktyki miasto >100 tys. 71 59,2 8 Liczba pacjentów w wieku rozwojowym leczonych tygodniowo miasto 50-100 tys. 20 16,7 miasto <50 tys. 16 13,3 wieś 13 10,8 30 38 31,7 31-40 15 12,5 41 67 55,8 cowali w publicznej opiece zdrowotnej, w tym 38,3% jednocześnie prowadziło indywidualną praktykę prywatną. Profil praktyki ukierunkowany wyłącznie na leczenie pacjentów w wieku rozwojowym podawało 41,7% respondentów, zaś pozostali połączony z leczeniem osób dorosłych. Powyżej 40 pacjentów w wieku rozwojowym leczyło tygodniowo 55,8% lekarzy. Opracowana specjalnie do badań ankieta składała się z 4 części. Pierwsza (9 punktów) dotyczyła danych biograficznych i demograficznych (wiek, płeć, lata pracy zawodowej, posiadana specjalizacja, sektor pracy, typ prak- 527

U. Kaczmarek i in. Czas. Stomatol., tyki oraz liczba dzieci leczonych tygodniowo). Druga część kwestionariusza dotyczyła opinii, jaka jest rola pediatry w promocji zdrowia jamy ustnej oraz ogólnej wiedzy o podstawowych zagadnieniach stomatologicznych (15 pytań), wiedzy o czynnikach przyczynowych próchnicy (8 pytań) i związku próchnicy z chorobami ogólnymi (4 pytania), a także źródeł wiedzy prozdrowotnej, samooceny poziomu wiedzy i deklaracji jej poszerzenia (3 pytania). Udzielanie odpowiedzi polegało na wyborze zgodności z podanym stwierdzeniem (zdecydowanie tak, zdecydowanie nie oraz nie mam zdania) lub zakreśleniu wybranej odpowiedzi. Otrzymane dane analizowano stosując podstawową statystykę opisową oraz obliczono współczynnik korelacji Spearmana w celu określenia współzmienności między danymi biograficzno-demograficznymi, a prawidłowymi odpowiedziami na pytania kwestionariuszowe, za istotny przyjmując poziom p<0,05. Ryc. 1. Odpowiedzi na pytanie: kiedy należy oczyszczać zęby? Wyniki Ryc. 2. Odpowiedzi na pytanie: w jakich zębach i w jakiej grupie wiekowej systematyczne używanie past do zębów z fluorem zapobiega rozwojowi próchnicy? Przeważająca większość badanych uważała, że pediatra i lekarz rodzinny odgrywają istotną rolę w promocji zdrowia (96,7%) i powinni oceniać stan zdrowia jamy ustnej (91,7%). Również większość badanych odpowiedziała prawidłowo na pytania dotyczące ogólnej wiedzy stomatologicznej, z wyjątkiem odpowiedzi na pytanie o lakowaniu zębów mlecznych (tylko ¼ badanych podała prawidłową odpowiedź) i terminu pierwszej wizyty dziecka u stomatologa. Prawidłowej odpowiedzi udzieliło 49,2% osób (tab. 2, ryc. 1-4). Ponad połowa badanych odpowiedziała prawidłowo na pytania sprawdzające wiedzę o czynnikach przyczynowych próchnicy. Większość badanych (82,5%) wiedziała, że próchnica zębów jest chorobą infekcyjną oraz, że bakterie próchnicotwórcze przenoszone są z matki na dziecko (65,8%). Za czynniki sprzyjające rozwojowi próchnicy 94 osoby (78,3%) uznały karmienie dziecka butelką na żądanie, 118 (98,3%) spożywanie sacharozy i 114 (95,0%) konsumpcję skrobi przetworzonej (tab. 3). Większość lekarzy prawidłowo odpowiedziała na pytania dotyczące utrudnienia leczenia niektórych schorzeń ogólnych w następstwie złego stanu uzębienia i higieny jamy ustnej (94,1%) oraz predyspozycji do większej podatności na próchnicę dziecka urodzonego 528

2010, 63, 9 Wiedza prozdrowotna T a b e l a 2. Odpowiedzi na pytania dotyczące roli pediatry i ogólnej wiedzy stomatologicznej Lp. Rola pediatry Twierdzenia 1 Pediatra odgrywa istotną rolę w promocji zdrowia jamy ustnej 2 Pediatra powinien oceniać stan zdrowia jamy ustnej Ogólna wiedza stomatologiczna zdecydowanie tak Odpowiedź zdecydowanie nie nie mam zdania 116 (96,7%)* 0 4 (3,3%) 110 (91,7%)* 1 (0,8%) 9 (7,5%) 3 Próchnicy zębów można skutecznie zapobiegać 116 (96,7%)* 1 (0,8%) 3 (2,5%) 4 Występowanie próchnicy jest uwarunkowane 62 ( 51,6%)* 13 (10,9%) 45 (37,5%) rodzinnie 5 Próchnica zębów może być następstwem 111 (92,5%)* 4 (3,3%) 5 (4,2%) niewłaściwego sposobu żywienia dziecka pod względem ilościowym (np. niska podaż wapnia) i błędów w karmieniu (np. karmienie w czasie snu, dokarmianie w nocy) 6 Chorobom przyzębia można skutecznie zapobiegać 106 (88,3%)* 1 (0,8%) 13 (10,9%) 7 Wadom zgryzu można skutecznie zapobiegać 106 (88,3%)* 2 (1,7%) 12 (10,0%) 8 Nawyki ssania niezwiązane z żywieniem 110 (91,7%)* 2 (1,7%) 8 (6,6%) wpływają na nieprawidłowe ustawienie zębów i rozwój wad zgryzu 9 Zła higiena jamy ustnej sprzyja rozwojowi 118 (98,3%)* 0 2 (1,7%) próchnicy 10 Zła higiena jamy ustnej sprzyja rozwojowi 111 (92,5%)* 0 9 (7,5%) zapalenia dziąseł 11 Lakowane są zazwyczaj zęby mleczne 70 (58,3%) 30 (25,0%)* 20 * - odpowiedź prawidłowa. Ryc. 3. Odpowiedzi na pytanie dotyczące terminu pierwszej wizyty dziecka u stomatologa. Ryc. 4. Odpowiedzi na pytanie: kiedy należy rozpocząć oczyszczanie zębów dziecka szczotką? 529

U. Kaczmarek i in. Czas. Stomatol., T a b e l a 3. Wiedza o czynnikach przyczynowych próchnicy Odpowiedź dotycząca stopnia zgodności ze stwierdzeniem Stwierdzenie zdecydowanie tak zdecydowanie nie nie mam zdania 1. Próchnica zębów jest chorobą infekcyjną 99 (82,5%)* 9 (7,5%) 12 (10,0%) 2. Próchnica zębów jest chorobą zakaźną przenoszoną z człowieka na człowieka 3. Karmienie piersią nie powoduje rozwoju próchnicy 4. Karmienie butelką stanowi ryzyko rozwoju wad zgryzu 5. Karmienie butelką, zwłaszcza na żądanie stanowi ryzyko rozwoju próchnicy 6. Działanie próchnicotwórcze wykazuje: 61 (50,8%)* 36 (30,0%) 23 (19,2%) 48 (40,0%) 30 (25,0%)* 42 (35,0%) 94 (78,3%)* 5 (4,2%) 21 (17,5%) 80 (66,7%)* 13 (10,8%) 27 (22,5%) sacharoza (cukier stołowy, słodycze) 118 (98,3%)* 2 (1,7%) 0 skrobia przetworzona (chipsy, chrupki, 114 (95,0%)* 3 (2,5%) 3 (2,5%) słodkie pieczywo) skrobia naturalna 50 (41,7%) 32 (26,7%)* 38 (31,6%) laktoza zawarta w mleku 47 (39,2%) 40 (33,3%)* 33 (27,5%) 7. Bakterie próchnicotwórcze przenoszone są od matki na dziecko 79 (65,8%)* 18 (15,0%) 23 (19,2%) * - odpowiedź prawidłowa. przedwcześnie lub/i z niską masą urodzeniową 58,3% (tab. 4). Jednakże odpowiedzi na bardziej szczegółowe pytania dotyczące przyczynowo-skutkowego związku schorzeń jamy ustnej z chorobami ogólnymi ujawniły brak aktualnej wiedzy w tym zakresie (tab. 4). Chociaż większość ankietowanych uznała prawidłowo następstwa zmienionych próchnicowo zębów za możliwą przyczynę rozwoju chorób serca (95,0%) i nerek (68,3%) oraz choroby reumatycznej (75,8%), to ponad 20% badanych nieprawidłowo podało taki związek z zachorowalnością na astmę (24 osoby), alergię (32 osoby) i cukrzycę (26 osób). Źródłem wiedzy w zakresie zdrowia jamy ustnej dla większości lekarzy było profesjonalne piśmiennictwo (67,5%), a następnie kursy podyplomowe (45,0%) i wiadomości nabyte podczas studiów (30,0%) oraz media (23,3%). Spośród badanych, 44 lekarzy (36,7%) oceniło swój poziom wiedzy w zakresie promocji zdrowia jamy ustnej jako bardzo dobry lub dobry, nieco więcej (51osób) jako wystarczający, zaś pozostali jako niezadowalający. Zdecydowana większość ankietowanych (92,5%) wyraziła chęć poszerzenia swojej wiedzy w zakresie zdrowia jamy ustnej. Rozpatrując współzmienności między prawidłowymi odpowiedziami na pytania kwestionariuszowe a danymi biograficzno-demograficznymi badanych stwierdzono tylko nieliczne istotne korelacje związane z wiekiem badanych. Wraz z wiekiem lekarzy wzrastała liczba twierdzących odpowiedzi, że pediatra i lekarz rodzinny powinni oceniać stan zdrowia jamy ustnej pacjenta w wieku rozwojowym (r=0,188, p=0,04) oraz pozytywnych odpowiedzi na pytania dotyczące związ- 530

2010, 63, 9 Wiedza prozdrowotna T a b e l a 4. Odpowiedzi na pytania dotyczące związku próchnicy z ogólnym stanem zdrowia Lp. Twierdzenie 1 Zły stan zębów i higieny jamy ustnej utrudnia leczenie niektórych chorób ogólnych 2 Dziecko urodzone przedwcześnie lub/i z niską masą urodzeniową jest bardziej podatne na próchnicę niż dziecko urodzone o czasie z prawidłową masą urodzeniową 3 Próchnica zębów i choroby przyzębia mogą być objawem chorób związanych z przewodem pokarmowym (np. choroba trzewna, choroba Leśniowskiego-Crohna) Odpowiedź zdecydowanie tak zdecydowanie nie nie mam zdania 113 (94,1%)* 2 (1,7%) 5 ( 4,2%) 70 (58,3%)* 2 (1,7%) 48 (40,0%) 98 (81,6%) 2 (1,7%)* 20 (16,7%) * - odpowiedź prawidłowa. ku poziomu higieny jamy ustnej z zapaleniem dziąseł (r=0,218, p=0,01) i terminu rozpoczęcia oczyszczania szczotką zębów dziecka (r=0,183, p=0,04). Natomiast lekarze z młodszych grup wiekowych oraz krótszą praktyką zawodową częściej uznawali swoją wiedzę w zakresie zdrowia jamy ustnej za niewystarczającą (odpowiednio r=-0,237, p=0,008 i r=- -0,209, p=0,02). Omówienie wyników i dyskusja Uzyskane wyniki badań pomagają określić postawę pediatrów i lekarzy rodzinnych dotyczącą opieki nad stanem jamy ustnej dzieci oraz ich wiedzę w zakresie zdrowia jamy ustnej. Niemal wszyscy respondenci wyrazili przekonanie, że są odpowiedzialni za zapobieganie chorobom jamy ustnej, co stanowi potwierdzenie stanowisk pediatrów w innych krajach. Podobny odsetek pozytywnych odpowiedzi (92%) uzyskali Emerich i Wyszkowski [12] oceniając postawę polskich pediatrów. Z badań Lewisa i wsp. [17] amerykańskich pediatrów wynika, że przeważająca większość z nich (92,2%) uważała ocenę stanu uzębienia i udzielanie porad w zakresie zdrowia jamy ustnej za część rutynowego badania zdrowego dziecka. Natomiast późniejsza ocena ujawniła przekonanie niektórych pediatrów (36%) również o konieczności oceny jamy ustnej rodziców dziecka [6]. Jak wynika z badania Di Giuseppe i wsp. [8] niemal wszyscy pediatrzy (94,8%) praktykujący we Włoszech uznali za istotną swoją rolę w zapobieganiu chorobom jamy ustnej u pacjentów w wieku rozwojowym i potrzebę okresowego badania jamy ustnej (96,6%). Można oczekiwać, że lekarze medycyny, którzy posiadają wyższy poziom wiedzy na temat głównych czynników przyczynowych chorób jamy ustnej wykażą większe zainteresowanie stanem zdrowotnym jamy ustnej pacjentów, tym bardziej, że przeważająca większość badanych wyraziła przekonanie, że można skutecznie zapobiegać rozwojowi próchnicy zębów (96,7%), chorobom przyzębia (88,3%) i wadom zgryzu (88,3%). Częstość tych odpowiedzi była zbliżona do odpowiedzi udzielonych przez pediatrów włoskich (odpowiednio 95,0%, 71,4% i 55,2%) [8], którzy podobnie jak polscy pediatrzy oceniani w innym badaniu rozpoznali związek przyczynowy złego pozio- 531

U. Kaczmarek i in. Czas. Stomatol., mu higieny jamy ustnej z rozwojem próchnicy i zapaleń dziąseł [12]. Mniej lekarzy (51,6%) niż w badaniu pediatrów wykonanym przez Emerich i Wyszkowskiego [12] (90%) uznało rodzinne występowanie próchnicy za czynnik przyczynowy próchnicy u dziecka. Nie wszyscy lekarze byli świadomi, że próchnica zębów jest zakaźną chorobą i że dziecko nabywa infekcję od matki. W porównaniu z pediatrami brazylijskimi, nieco niższy odsetek zbadanych w obecnej pracy lekarzy uznał próchnicę za chorobę infekcyjną (82,5% vs. 86,28%) i transmisyjną (50,8% vs. 56,87%) [11]. Na pytanie dotyczące przenoszenia bakterii próchnicotwórczych z jamy ustnej matki do jamy ustnej dziecka w badaniu własnym odpowiedziało prawidłowo 65,8% osób, co przewyższa odpowiedzi pediatrów z USA (39,5%) oraz pediatrów i lekarzy rodzinnych z Kanady (23,7%) [17, 20]. Zatem można przyjąć, że niektórzy lekarze nie zwracali uwagi na praktyki powodujące przenoszenie bakterii próchnicotwórczych, tj.: oblizywanie łyżeczki lub smoczka dziecka przez matkę, albo dmuchanie na pożywienie dziecka w celu ochłodzenia. Dane własne wskazują, że wiedza większości badanych o związku przyczynowym spożywania cukrów z próchnicą jest prawidłowa, ale bardziej problematyczna jest wiedza o innych czynnikach ryzyka, np. karmieniu butelką. Podobnie wysoki odsetek badanych prawidłowo identyfikował próchnicotwórczość sacharozy (98,3%) i przetworzonej skrobi (95,0%), ale tylko niewielu ankietowanych udzieliło prawidłowej odpowiedzi dotyczącej skrobi naturalnej (26,7%) i laktozy zawartej w mleku (15,0%). Dane własne wskazują na niższy odsetek badanych świadomych rozwoju próchnicy związanej z karmieniem butelką (66,7%) niż pediatrów belgijskich (73%) oraz pediatrów (80,5%) i lekarzy rodzinnych (72,8%) z Kanady [4, 20]. Termin rozpoczęcia oczyszczania zębów dziecka szczotką prawidłowo podało 86,7% lekarzy, znacznie więcej niż pediatrzy brazylijscy (26,31%) [11]. Wdrożenie w odpowiednim czasie i systematyczne wykonywanie zabiegów higienicznych jamy ustnej jest istotne w dalszym życiu, gdyż nabyte w dzieciństwie dobre nawyki higieniczne są utrzymywane przez całe życie. Zgodnie z obecnymi zaleceniami, pierwsza wizyta dziecka u stomatologa powinna mieć miejsce między 6 a 12 miesiącem życia. Prawidłowej odpowiedzi na to pytanie udzieliło znacznie więcej badanych w niniejszej pracy lekarzy (49,2%), niż pediatrzy w badaniu Emerich i Wyszkowskiego (10%), pediatrzy z USA w Wirginii (5%), w narodowych badaniach (14,6%), w badaniach rezydentów w zakresie pediatrii (23%) i pediatrów z Kanady (2,7%), ale mniej niż pediatrów brazylijskich (96,0%) [5, 6, 11, 12, 17, 20]. Przekonanie, że systematyczne stosowanie past do zębów z fluorem zapobiega rozwojowi próchnicy w zębach mlecznych i stałych wyraziło 98 (81,7%) badanych. Jednakże zdaniem respondentów zróżnicowana wiekowo jest efektywność ich używania, największa u dzieci - 65 osób (54,2%), następnie u dorosłych - 56 osób (46,7%), a najmniejsza u młodzieży 15 osób (12,5%). Sugeruje to brak zrozumienia kategoryzacji odpowiedzi. Pomimo deklarowanej wiedzy na temat lakowania zębów tylko niewielki odsetek lekarzy potrafił prawidłowo odpowiedzieć na podstawowe pytanie dotyczące stosowania uszczelniaczy bruzd (25,0%). Wiedzę w tym zakresie miało więcej pediatrów belgijskich (39%) i amerykańskich (62,7%) [4, 17]. Jeśli pediatrzy i lekarze rodzinni mają udzielać profesjonalnych porad w zakresie zdrowia jamy ustnej swoim pacjentom, to powinni posiadać 532

2010, 63, 9 Wiedza prozdrowotna właściwą i aktualną wiedzę o działaniach zapobiegawczych w stomatologii. Od wielu lat dobrze udokumentowane jest wzajemne oddziaływanie stanu zdrowotnego jamy ustnej na ogólny stan zdrowia organizmu. Większość ankietowanych udzieliła prawidłowych odpowiedzi na ogólnie sformułowane pytania w tym zakresie, ale odpowiedzi na bardziej szczegółowe pytania ujawniły brak aktualnej wiedzy. Około 80% badanych było przekonanych, że próchnica zębów i choroby przyzębia są objawami choroby trzewnej (celiakia) i choroby Leśniowskiego-Crohna. Natomiast zgodnie z obecnym stanem wiedzy, najczęstszymi zmianami w jamie ustnej towarzyszącymi chorobie trzewnej są hipoplazja szkliwa oraz patologia błony śluzowej jamy ustnej w postaci nawracających aft i zapalenia języka, zaś w chorobie Leśniowskiego-Crohna różnorodne zmiany w błonie śluzowej w postaci obrzęku warg, hiperplazji i owrzodzeń. Ponadto 1/5 badanych nieprawidłowo podała związek próchnicy zębów z zachorowalnością na astmę, alergię i cukrzycę [15, 19, 21]. W samoocenie, większość respondentów (79,2%) oceniło poziom posiadanej wiedzy w zakresie promocji zdrowia jamy ustnej za wystarczający lub wyższy, nabyty głównie w oparciu o piśmiennictwo profesjonalne (67,5%) lub kursy podyplomowe (45,0%) i studia (30,0%). Przeważająca większość (92,5%) wyraziła zainteresowanie poszerzeniem swojej wiedzy. Podobnie z oceny Emerich i Wyszkowskiego [12] wynikało, że polscy pediatrzy wiedzę o profilaktyce chorób jamy ustnej czerpią głównie z czasopism profesjonalnych (56%) oraz kursów lub konferencji (43%). Źródłami wiedzy stomatologicznej dla pediatrów belgijskich są broszury lub szkolenia podyplomowe (71%), zaś dla amerykańskich, szkolenia w trakcie studiów, rezydentury i ustawicznego kształcenia zawodowego [4, 18]. Podsumowanie W podsumowaniu można stwierdzić, że uzyskane dane wskazują na pozytywną postawę pediatrów i lekarzy medycyny rodzinnej dotyczącą aktywnej realizacji promocji zdrowia jamy ustnej u pacjentów w wieku rozwojowym. Lekarze ci identyfikują także bariery ograniczające ich efektywność w działaniach promocyjnych spowodowane niedokładną znajomością podstawowych zasad związanych z zapobieganiem chorobom jamy ustnej, zwłaszcza opartych na nowych dowodach naukowych. Jeśli pediatrzy i lekarze rodzinni mają udzielać porad w zakresie zdrowia jamy ustnej swoim pacjentom, to powinni mieć odpowiednią i aktualną wiedzę o działaniach zapobiegawczych w stomatologii. Należy zatem zwiększyć i uaktualnić ich wiedzę zarówno teoretyczną jak i praktyczną w tym zakresie w ramach kształcenia przeddyplomowego i ustawicznego podyplomowego oraz specjalizacyjnego. Piśmiennictwo 1. American Academy of Pediatrics. Policy statement: Oral Health Risk Assessment Timing and Establishment of the Dental Home. Pediatrics 2003, 111: 1113-1116. 2. American Academy of Pediatrics. Policy statement: Preventive Oral Health Intervention for Pediatricians. Pediatrics 2008, 122: 1387- -1394. 3. Anderson M H, Bratthall D, Einwag J, Elderton R J, Ernst C P, Levin R P, Tynelius-Bratthall G., Willershausen-Zonnchen B.: Professional prevention in dentistry. Advances in Dentistry 1. Williams & Wilkins 1994. 4. Bottenberg P, Van Melckebeke L, Louckx F, Vandenplas Y: Knowledge of Flemish paediatricians about children s oral health-re- 533

U. Kaczmarek i in. Czas. Stomatol., sults of a survey. Acta Paediatr 2008, 97: 959- -963. 5. Brickhouse T H, Unkel J H, Kancitis I, Best A M, Davis R D: Infant oral health care: a survey of general dentists, pediatric dentists, and pediatricians in Virginia. Paediatr Dent 2008, 30: 147-153. 6. Caspary G, Krol D M, Boulter S, Keels M A, Romano-Clarke G: Perceptions of Oral Health Training and Attitudes Toward Performing Oral Health Screenings Among Graduating Pediatric Residents. Pediatrics 2008, 122: e465-e471. 7. Douglass A B, Douglass J M, Krol D M: Educating pediatricians and family physicians in children s oral health. Acad Paediatr 2009, 9: 452-456. 8. Di Giuseppe G, Nobile C G A, Marinelli A, Angelillo I F: Knowledge, attitude and practices of pediatricians regarding the prevention of oral disease in Italy. BMC Public Health 2006, 6: 1-8. 9. Ditto M R, Jones J E, Sanders B, Weddell J A, Jackson R, Tomlin A: Pediatrician s role in children s oral health: an Indiana survey. Clin Pediatr 2010, 49: 12-19. 10. Douglass A B, Douglass J M, Krol D M: Educating pediatricians and family physicians in children s oral health. Acad Pediatr 2009, 9: 452-456. 11. Eiras dela Coleta K, Pereira Neto J S, Borges de Aranjo Magnani M B, Nouer D F: The role of pediatrician in promoting oral health. Braz J Oral Sci 2005, 4: 904-910. 12. Emerich K, Wyszkowski J: Profilaktyka chorób jamy ustnej w świadomości polskich pediatrów. Dent Med Probl 2009, 46: 157-161. 13. Gift H C, Milton B, Walsh V: Physicians and caries prevention: results of a physician survey on preventive dental services. JAMA 1984, 252:1447-1448. 14. Hallas D, Shelley D: Role of pediatric nurse practitioners in oral health care. Acad Pediatr 2009, 9: 462-466. 15. Jasyk D, Paradowska A: Objawy choroby Leśniowskiego-Crohna w jamie ustnej. Dent Med Probl 2008, 45: 199-205. 16. Koranyi K, Rasnake L K, Tarnowski K J: Nursing bottle weaning and prevention of dental caries: a survey of pediatricians. Pediatr Dent 1991, 13: 32-34. 17. Lewis C W, Grossman D C, Domoto P K, Deyo R A: The role of the pediatrician in the oral health of children: A national survey. Pediatrics 2000, 106: E84-92. 18. Lewis C W, Boulter S, Keels M A, Krol D M, Mouradian W E, O Connor K G, Quinonez R B: Oral health and pediatricians: results of a national survey. Acad Paediatr 2009, 9: 457-461. 19. Malahias T, Cheng J, Brar P, Minaya M T, Peter H R, Green P H R: The association between celiac disease, dental enamel defects, and aphthous ulcers in a United States cohort. J Clin Gastroenterol 2009, 44: 191-119. 20. Prakash P, Lawrence H P, Harvey B J, McIsaac W J, Limeback H, Leake J L: Early childhood caries and infant oral health: Pediatricians` and family physicians` knowledge, practices and training. Paediatr Child Health 2006, 11: 151-157. 21. Postek-Stefańska L, Kalacińska J, Wacławczyk A, Kupczyński P: Stan zdrowia jamy ustnej u pacjentów z celiakią. Dent Med Probl 2009, 46: 168 176. 22. Schulte J R, Druyan M E, Hagen J C: Early childhood tooth decay. Pediatric interventions. Clin Pediatr (Phila) 1992, 31: 727-730. 23. Sanchez O M, Childres N K, Fox L, Bradley E: Physicians views on pediatric preventive dental care. Pediatr Dent 1997, 19: 377-383. Adres autorów: 50-425 Wrocław, ul. Krakowska 26 Tel./Fax: 71 7840362 e-mail: ukaczm@stom.am.wroc.pl Paper received 6 May 2010 Accepted 11 November 2010 534