OCENA SKRYNINGU CYTOLOGICZNEGO W POLSCE dr n. med. Rafał Matkowski Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej Akademii Medycznej we Wrocławiu Programy screeningowe na przełomie wieków, 25.11.2009 r. LICZBA ZAREJESTROWANYCH ZACHOROWAŃ / ZGONÓW Zachodniopomorskie 207/119 Pomorskie 215/137 Warmińsko-mazurskie 126/75 liczby bezwzględne 2005 r. Kujawsko-pomorskie 161/102 II Podlaskie 115/60 Lubuskie 86/64 Wielkopolskie 242/153 Mazowieckie 427/228 IV Dolnośląskie 281/148 Opolskie 83/48 Łódzkie 258/139 I Śląskie 430/199 Świętokrzyskie 102/50 Małopolskie 283/140 III Podkarpackie 171/69 Lubelskie 158/88 3263 zachorowania 1796 zgony 1
Dolny Śląsk: przeŝycia 5-letnie 1985-2001 SZYJKA MACICY C53 % 60,8 58,6 55,0 54,3 Przedział czasowy 1985 1989 1990 1994 1995 1999 2000-2001 Błaszczyk i wsp. Wyniki leczenia rsm w Polsce są gorsze o 16,6% niŝ na Islandii i o 4,4% gorsze niŝ średnio w Europie (EUROCARE 4, 2000-2002) Kraj / region Finlandia Islandia Włochy Holandia Czechy Polska Średnio w Europie USA (wg SEER) Standaryzowane względne przeŝycia 5- letnie 65,8% 70,6% 67,0% 69,2% 59,8% 56,0% 60,4% 65,8 95% CI 60,0 71,0 61,1 81,6 64,7 69,4 64,8 73,9 53,0 67,5 52,6 59,5 57,7 63,2 64,1 67,6 2
SCREENING OPORTUNISTYCZNY = OKAZJONALNY BEZ SPECJALNEGO PROGRAMU BEZ WYRAŹNEGO ROZGRANICZENIA DZIAŁAŃ PRZESIEWOWYCH OD DIAGNOSTYCZNYCH BEZ ŚCIŚLE SPRECYZOWANYCH ZALECEŃ PRZY OKAZJI INNYCH DZIAŁAŃ SŁUśBY ZDROWIA DUśY KOSZT MAŁA EFEKTYWNOŚĆ ORGANIZOWANY AKTYWNY ZAPLANOWANY ZORGANIZOWANY WDROśONY SYSTEM DZIAŁAŃ KONKRETNA POPULACJA CECHY BADANIA PRZESIEWOWEGO Najlepszym przykładem takich efektywnych działań jest Finlandia, gdzie w latach 60-tych XX wieku wprowadzono program aktywnej profilaktyki raka szyjki macicy. Przyczyną wdroŝenia populacyjnego skryningu tego nowotworu była niepokojąca sytuacja epidemiologiczna zbliŝona do tej, którą mamy obecnie w Polsce: współczynnik umieralności w Polsce wynosi obecnie 5,3 w Finlandii wynosi on około 1,8 a w Meksyku - 14,7 Na przestrzeni 20 lat wskaźnik umieralności: w Islandii zmniejszył się o 80%, w Finlandii o 50%, w Szwecji o 34%. 3
NajwaŜniejszymi czynnikami odpowiedzialnymi za sukces badań przesiewowych mierzalny poprzez obniŝenie zachorowalności i śmiertelności spowodowanej rakiem szyjki macicy są: Odsetek populacji objętej badaniami. UzaleŜniony jest on oczywiście od nakładów finansowych, edukacji onkologicznej społeczeństwa i personelu systemu opieki zdrowotnej oraz metod uŝytych do rekrutacji kobiet do badań. Wiek objętych badaniami kobiet. Jakość zastosowanych metod skryningu (w tym przypadku jakość badań cytologicznych). Szybkie i dobrej jakości dalsze etapy diagnostyki wśród kobiet z nieprawidłowym testem: np. badanie kolposkopowe z pobraniem wycinków. Skuteczne leczenie i nadzór po leczeniu. International Agency for Research on Cancer Working Group on Evaluation of Cervical Cancer Screening Programmes: Screening for squamous cervical cancer: duration of low risk after negative results of cervical cytology and its implication for screening policies. BMJ 1986, 293(6548), 659-664. Bardzo waŝne dla powodzenia badań przesiewowych jest objęcie nimi moŝliwie największej populacji kobiet Islandia, w której populacyjne badania przesiewowe rozpoczęto juŝ w 1959 roku i dzięki perfekcyjnej organizacji objęto nimi docelowo 100% populacji kobiet pomiędzy 20 a 69 rokiem Ŝycia. Uzyskano w ciągu 27 lat obniŝenie zachorowalności o 70%, a umieralności o 62%. Natomiast w Norwegii, gdzie realizację skryningu rozpoczęto w tym samym roku co w Islandii, badaniami cytologicznymi objęto 5% populacji kobiet między 25 a 59 rokiem Ŝycia. Po 27 latach realizacji programu uzyskano obniŝenie współczynnika zachorowalności o 26% i umieralności o 18%. Johannesson G, Gerisson G, Day N, Tulinius H: Screening for cancers of the uterine cervix in Iceland, 1965-1978. Acta Obstet Gynecol Scand 1982, 61,199, 203. 4
Skryning w Polsce Populacja 25-59 lat Powtarzalność co 3 lata Narzędzie badanie cytologiczne W Polsce zadecydowano o wprowadzeniu Populacyjnego Programu Profilaktyki Raka Szyjki Macicy jako jednego z zadań NPZChN (2005 r.) Organizator Ministerstwo Zdrowia Fundusze ograniczone Płatnik NFZ Realizator najtańszy oferent Koordynator - WOK +COK Efekt dziś trudny do przewidzenia! 5
Skryning ujęcie polskie Program jest nadzorowany przez: Centralny Ośrodek Koordynacji (COK) Wojewódzkie Ośrodki Koordynacji (WOK) WdroŜenie systemu zaproszeń na badania cytologiczne. Od stycznia 2007 r. realizatorzy badań przesiewowych zostali zobowiązani do wprowadzania wyników badań cytologicznych do programu SIMP (System Informatycznego Monitorowania Profilaktyki). REKRUTACJA 6
Objęcie badaniem cytologicznym docelowej populacji w 2007 r. Oddział NFZ 2007 Populacja zaplanowana do Populacja Przebadana przebadania w 2007 r N % DOLNOŚLĄSKIE 252 076 51 050 20,25 KUJAWSKO-POMORSKIE 179 281 34 932 19,48 LUBELSKIE 180 085 45 232 25,12 LUBUSKIE 88 018 13 981 15,88 ŁÓDZKIE 220 545 49 557 22,47 MAŁOPOLSKIE 264 899 50 012 18,88 MAZOWIECKIE 439 196 81 098 18,47 OPOLSKIE 81 434 26 185 32,15 PODKARPACKIE 169 663 20 434 12,04 PODLASKIE 95 937 27 940 29,12 POMORSKIE 188 326 55 206 29,31 ŚLĄSKIE 401 657 92 430 23,01 ŚWIĘTOKRZYSKIE 105 956 16 531 15,6 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 122 002 50 734 41,58 WIELKOPOLSKIE 290 192 30 287 10,44 ZACHODNIOPOMORSKIE 148 651 40 696 27,38 Razem 3 227 918 686 305 21,26 Objęcie badaniem cytologicznym docelowej populacji w 2008 r. 2008 Oddział NFZ Populacja zaplanowana do przebadania w 2008 r Populacja przebadana N % DOLNOŚLĄSKIE 253 650 69 911 27,56 KUJAWSKO-POMORSKIE 180 251 43 796 24,3 LUBELSKIE 180 376 45 166 25,04 LUBUSKIE 88 388 18 282 20,68 ŁÓDZKIE 220 395 42 028 19,07 MAŁOPOLSKIE 268 838 55 092 20,49 MAZOWIECKIE 444 286 80 527 18,13 OPOLSKIE 82 588 25 580 30,97 PODKARPACKIE 171 907 52 437 30,5 PODLASKIE 97 004 27 571 28,42 POMORSKIE 190 174 52 960 27,85 ŚLĄSKIE 403 620 105 544 26,15 ŚWIĘTOKRZYSKIE 106 206 28 809 27,13 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 123 187 41 398 33,61 WIELKOPOLSKIE 292 574 54 888 18,76 ZACHODNIOPOMORSKIE 149 444 49 973 33,44 Razem 3 252 888 793 962 24,41 7
Objęcie badaniem cytologicznym docelowej populacji w 2009 r. 2009 - stan w październiku 2009 Oddział NFZ Populacja zaplanowana do Populacja przebadana przebadania w 2009 r N % DOLNOŚLĄSKIE 254 748 54 589 21,43 KUJAWSKO-POMORSKIE 180 561 36 319 20,11 LUBELSKIE 181 111 40 465 22,34 LUBUSKIE 88 727 18 601 20,96 ŁÓDZKIE 220 025 33 847 15,38 MAŁOPOLSKIE 272 148 43 403 15,95 MAZOWIECKIE 448 373 75 099 16,75 OPOLSKIE 83 724 19 785 23,63 PODKARPACKIE 173 920 37 815 21,74 PODLASKIE 98 258 21 686 22,07 POMORSKIE 191 925 45 548 23,73 ŚLĄSKIE 405 707 84 019 20,71 ŚWIĘTOKRZYSKIE 106 495 26 491 24,88 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 123 965 31 159 25,14 WIELKOPOLSKIE 294 648 44 943 15,25 ZACHODNIOPOMORSKIE 149 701 36 052 24,08 Razem 3 274 036 649 821 19,85 OBJĘCIE BADANIEM CYTOLOGICZNYM DOCELOWEJ POPULACJI W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH WIEKOWYCH W 2007 R. % 30 25 20 15 10 5 0 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 Wiek 8
25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 OBJĘCIE BADANIEM CYTOLOGICZNYM DOCELOWEJ POPULACJI W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH WIEKOWYCH W 2008 R. 35 30 25 % 20 15 10 5 0 Wiek OBJĘCIE BADANIEM CYTOLOGICZNYM DOCELOWEJ POPULACJI W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH WIEKOWYCH W 2009 R. % 30 25 20 15 10 5 0 WIEK 9
Kraj / region Dania Data rozpoczęcia badań przesiewowych 1967 Przedział wieku badanej populacji 23 59 Interwał pomiędzy badaniami 3 do 5 lat Odsetek populacji objętej skryningiem 75% Finlandia Węgry Islandia 1963 2003 (pilotażowe od 1997) 1964 30 60 25 65 20 69 5 lat 3 lata 2 lata 93% 30% 76% Luxemburg 1962 Po 15 rż Corocznie 39% rocznie Holandia 1980 30 60 5 lat 77% Słowenia 2003 20 64 3 lata 70% Szwecja 1967 23 60 3 do 5 lat 83% Wielka Brytania 1988 20 64 3 do 5 lat 83% Niemcy, Zagłębie Saary 1971 20 85 Corocznie 50% rocznie, 80% w ciągu 3 lat A. Anttila et al. British Journal of Cancer (2004) 91, 935 941 Objęcie populacji - Polska (wykonane badania) skala 3-letnia (stan na 01.11.2009) 15,04% - 33,82% 10
REKRUTACJA Niestety wartości te są wysoce niezadowalające i świadczą o konieczności połoŝenia większego nacisku na optymalizację rekrutacji kobiet do badań i ocenę skuteczności poszczególnych metod. RóŜnice w realizowalności badań pomiędzy poszczególnymi regionami wskazują na konieczność wysyłania ponownych zaproszeń, działania edukacyjne i wykorzystanie pomocy lekarzy pierwszego kontaktu, połoŝnych i pielęgniarek (m. in. środowiskowych) w zachęcaniu i przekonywaniu kobiet do zgłaszania się do badań przesiewowych. Metody rekrutacji Największy wpływ na skuteczność rekrutacji, potwierdzony doświadczeniami innych krajów (dotyczącymi równieŝ skryningu innych nowotworów), moŝe mieć w przyszłości imienne zaproszenie wysyłane na adres domowy (Finlandia, Węgry, Holandia, Parma Turyn we Włoszech, Isére we Francji). W niektórych krajach zaproszenia wysyłane są tyko do kobiet, które nie miały wykonanego badania cytologicznego w rekomendowanych interwałach (zarówno w ramach skryningu jak i badań cytologicznych oportunistycznych): Dania, Islandia, Norwegia, Słowenia, Szwecja, Wielka Brytania, Florencja, Bas-Rhin i Doubs we Francji. W krajach tych ogromną rolę odgrywają ginekolodzy i lekarze rodzinni a dodatkowo świadomość i edukacja prozdrowotna tych populacji jest na wyŝszym poziomie niŝ w Polsce. 11
Jednym z elementów skryningu cytologicznego w Polsce jest wysyłanie imiennych zaproszeń do kaŝdej kobiety w wieku 25-59 lat, która nie miała badania cytologicznego przez ostatnie 3 lata. W województwie dolnośląskim do 252076 kobiet stanowiących populację, która powinna być objęta w 2007 roku badaniami przesiewowymi wysłano 470582 imiennych zaproszeń (186,68%) i uzyskano zaledwie 74842 (16,25%) odpowiedzi w postaci zgłoszenia się na badanie cytologiczne. Jest to jednak wynik typowy dla całej Polski gdzie odsetek zgłoszeń w 2007 wynosił od 10,22% do 24,67%, średnio 15,62%. 2007 Liczba Odsetek Odsetek Oddział NFZ Liczba Liczba wysłanych zwrotów zgłoszeń zwrotów zgłoszeń zaproszeń (%) (%) DOLNOŚLĄSKIE 470 587 10 094 2,14 74 842 16,25 KUJAWSKO-POMORSKIE 334 014 11 342 3,4 48 701 15,09 LUBELSKIE 337 663 6 333 1,88 57 719 17,42 LUBUSKIE 165 902 3 443 2,08 19 725 12,14 ŁÓDZKIE 411 694 11 091 2,69 60 006 14,98 MAŁOPOLSKIE 496 298 9 467 1,91 64 241 13,2 MAZOWIECKIE 823 317 24 297 2,95 101 574 12,71 OPOLSKIE 150 560 3 420 2,27 29 063 19,75 PODKARPACKIE 315 372 7 020 2,23 47 628 15,45 PODLASKIE 180 462 5 278 2,92 34 572 19,73 POMORSKIE 350 945 7 574 2,16 66 331 19,32 ŚLĄSKIE 756 092 20 911 2,77 125 772 17,11 ŚWIĘTOKRZYSKIE 197 112 4 316 2,19 28 674 14,87 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 227 195 5 769 2,54 54 629 24,67 WIELKOPOLSKIE 546 122 15 023 2,75 54 276 10,22 ZACHODNIOPOMORSKIE 264 370 6 929 2,62 49 707 19,31 RAZEM 6 027 705 152 307 2,53 917 460 15,62 12
Populacyjny Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy w Polsce W roku 2008 r. odsetek zgłoszeń na zaproszenia był NADAL bardzo niski: na Dolnym Śląsku i we Wrocławiu wynosił 11,69%, w całej Polsce 10,57% (od 8,15% do 14,09%). NaleŜy podkreślić, Ŝe oprócz wysyłki zaproszeń od kilku lat prowadzone są inne intensywne działania mające na celu edukację i skłonienie kobiet do uczestnictwa w Programie. 2008 Liczba Odsetek Odsetek Oddział NFZ Liczba Liczba wysłanych zwrotów zgłoszeń zwrotów zgłoszeń zaproszeń (%) (%) DOLNOŚLĄSKIE 216 459 8 197 3,79 24 350 11,69 KUJAWSKO-POMORSKIE 151 827 4 896 3,22 14 622 9,95 LUBELSKIE 138 164 4 584 3,32 16 553 12,39 LUBUSKIE 74 638 2 400 3,22 6 584 9,11 ŁÓDZKIE 182 872 5 858 3,2 14 424 8,15 MAŁOPOLSKIE 211 132 6 136 2,91 17 966 8,76 MAZOWIECKIE 387 818 8 052 2,08 31 382 8,26 OPOLSKIE 63 567 4 506 7,09 7 376 12,49 PODKARPACKIE 172 683 2 596 1,5 21 593 12,7 PODLASKIE 77 336 2 385 3,08 8 989 11,99 POMORSKIE 142 113 7 802 5,49 17 929 13,35 ŚLĄSKIE 244 433 8 644 3,54 27 342 11,6 ŚWIĘTOKRZYSKIE 110 512 3 180 2,88 12 408 11,56 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 112 911 3 281 2,91 15 450 14,09 WIELKOPOLSKIE 264 667 4 057 1,53 22 240 8,53 ZACHODNIOPOMORSKIE 130 923 3 326 2,54 15 813 12,39 RAZEM 2 682 055 79 900 2,98 275 021 10,57 13
Skuteczność róŝnych źródeł informacji w rekrutacji pacjentów do badań przesiewowych w Polsce w latach 2007-2008 Liczba ankietowanych Inne źródła Imienne zaproszenia Zaproszenia sms Prasa Radio TV Pielęgniarka lub połoŝna Lekarz specjalista Lekarz POZ Rok 2007 2,6% 34,4% 7,9% 4,2% 1,2% 42,6% 7 % 685 486 Rok 2008 2,8% 56,9% 14,7% 3,6% 0,5% 15,8% 5,9% 794 302 JAKOŚĆ 14
Wyniki prawdziwe i błędne uzyskanych w trakcie skryningu raka szyjki macicy w POLSCE w 2007 r. Wyniki Prawdziwie Błędnie Dodatnie 1542 7051 Ujemne 603008 230 Czułość 87,01% Specyficzność 98,84% Jakość badań mierzona tymi współczynnikami nie odbiega od cytowanych w piśmiennictwie. NaleŜy uczulić badane kobiety, Ŝe pomimo korzystnego wyniku badania przesiewowego nie powinny lekcewaŝyć objawów mogących wywołać niepokój onkologiczny przesiewowe badania cytologiczne w kierunku raka szyjki macicy (pomimo dobrej jakości rozmazów i ich oceny) charakteryzują się niestety sporym odsetkiem wyników fałszywie ujemnych, wynoszącym dla: dla raka płaskonabłonkowego - 3,3%, dla zmian HSIL 4,6 %, dla gruczolakoraka 8,9%, dla gruczolakoraka in situ 11,7%. Dane na podstawie: Renshaw AA.: Rescreening in cervical cytology for quality control. When bad data is worse than no data or what works, what doesn't, and why. Clin Lab Med. 2003 Sep;23(3):695-708. 15
W 2008 r. w Polsce wykonano: 782 641 badań w ramach Populacyjnego Programu Profilaktyki Raka Szyjki Macicy. odpowiednie do oceny było 526 560 (67,28%). warunkowo do oceny nadawało się 248 710 (31,78%) badań. PRZYCZYNY WARUNKOWEGO DOPUSZCZENIA: Rozmaz podsuszony 21 539 Rozmaz ubogokomórkowy 17 616 Rozmaz niezbyt czytelny z powodu licznych komórek zapalnych 88504 Rozmaz niezbyt czytelny liczne erytrocyty 21 698 Brak komórek z kanału szyjki 116 578 Znaczna cytoliza lub autoliza 17 709 Rozmaz zawiera substancje zewnątrzpochodne - 666 Do oceny nie nadawało się 7371 (0,94%) badań. Rozmaz zbyt ubogokomórkowy 2900 Rozmaz wysuszony przed utrwaleniem 951 Rozmaz źle utrwalony 326 Rozmaz nieczytelny z powodu licznych komórek zapalnych 2950 Rozmaz nieczytelny z powodu licznych erytrocytów 889 Rozmaz nieczytelny z innych powodów - 819 Polska, 2008 r. 16
WYNIKI Wyniki świadczą o przeciętnej jakości badań cytologicznych ale równocześnie o wydolności systemu nadzoru i kontroli jakości. Dane literaturowe podają średnio 0,5% (mediana 0,95%) rozmazów, które nie nadawały się do oceny (w Polsce w 2008 r. 0,94%) oraz średnio 5,8% (mediana 9,3%) badań nadających się do oceny warunkowo (w Polsce w 2008r. w 31,78% przypadków). W 2008 r. powtórzenie badania zalecono w Polsce u 74 924 (9,57%) kobiet. Diagnostyka pogłębiona: Na dalsza diagnostykę skierowano 10 088 (1,29%) pacjentek: Badanie kolposkopowe 5 726 (0,73%) Kolposkopia z weryfikacją histopatologiczną 4 363 (0,56%) Polska, 2008 r. 17
WYNIKI WYNIKI Polska, 2008 r. W 755 739 (96,56%) badaniach nie stwierdzono zmian śródnabłonkowych i procesu złośliwego. W 19 531 (2,5%) badaniach wykazano obecność nieprawidłowych komórek nabłonkowych. Czynniki infekcyjne (mikroorganizmy stwierdzono w 182 661 (23,34%) przypadkach. Natomiast inne zmiany nienowotworowe (odczynowe i naprawcze) były obecne w 259 006 (33,1%) przypadkach. Spodziewano się zidentyfikowania większego odsetka nieprawidłowości nabłonkowych. 18
W 2008 r. nieprawidłowe komórki nabłonka płaskiego stwierdzono w 18 597 (2,38%) przypadkach (w tym 243 raki płaskonabłonkowe) Nieprawidłowe kom. nabłonka płaskiego nieokreślonego zaznaczenia (ASC-US) 9 590 (1,23%) Nieprawidłowe kom. nabłonka płaskiego nie moŝna wykluczyć HSIL (ASC-H) 1056 (0,134%) LSIL - zmiany śródnabłonkowe stopnia niskiego obejmujące koilocytozę (HVP) i moŝliwość CIN1 (dysplazji małego stopnia) 5 442 (0,7%) HSIL - zmiany śródnabłonkowe stopnia wysokiego mogące odpowiadać CIN2, CIN3/CIS (dysplazji średniego i duŝego stopnia) 2266 (0,3%) Rak płaskonabłonkowy 243 (0,031%) Kraj / region Finlandia Islandia Norwegia Bas-Rhin (Francja) Florencja (Włochy) Katalonia (Hiszpania) Inwazyjny rak szyjki macicy 0,01 0,015 0,04 0,05 0,008 0,04 CIN 3 0,13 0,47 0,5 0,35 0,13 0,06 CIN 1 i 2 0,21 0,27 0,79 0,73 0,12 0,8 A. Anttila et al. British Journal of Cancer (2004) 91, 935 941 W 2008 r. nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego stwierdzono w 1219 (0,155%) przypadkach (w tym 21 raki gruczołowe) Nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego (AGC): kanału szyjki (endocerwikalne) 916 (0,117%) Nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego (AGC): endometrioidalne 33 (0,0042%) Nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego (AGC): nieokreślone 127 (0,016%) Nieprawidłowe komórki, prawdopodobnie nowotworowe: endocerwikalne 111 (0,014%) Nieprawidłowe komórki, prawdopodobnie nowotworowe: endometrioidalne 11 (0,0014%) Gruczolakorak in situ (ACIS) 3 Gruczolakorak kanału szyjki 12 Gruczolakorak adenocarcinoma endometrioidale 5 Gruczolakorak inny - 1 19
Liczba raków wykrytych w Polsce w trakcie skryningu cytologicznego raka szyjki macicy w latach 2006-2009. Rok Rak Rak gruczołowy (w płaskonabłonkowy tym rak in situ) 2007 231 51 2008 243 21 2009 (do 22.09.2009) 131 14 W 2005 roku wykryto w Polsce w sumie 3263 przypadków raka szyjki macicy PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SKRYNINGU Na Kubie, w Meksyku, Chile, Brazylii, Kostaryce i Peru, w których wprowadzono skryning raka szyjki macicy w latach od 1960 do 1980, wpływ badań przesiewowych na epidemiologię raka szyjki macicy był minimalny lub Ŝaden, gdyŝ nie był dopracowany organizacyjnie: zbyt mało kobiet uczestniczyło w badaniach, diagnostyce pogłębionej i ewentualnym leczeniu, kontrola kobiet z wykrytym duŝym ryzykiem rozwoju raka była niewydolna, jakość testów była suboptymalna, nakłady na badanie niewystarczające. 20
Fakty 30% polskich kobiet nigdy w Ŝyciu nie miało wykonanej cytologii, 20% kobiet w wieku 18 24 nigdy nie było u ginekologa, kobiety młode do 24 roku Ŝycia i po menopauzie bardzo rzadko zgłaszają się do badań ginekologicznych i to najczęściej wtedy gdy pojawiają się dolegliwości, ok. 50% kobiet nie wie w jakim celu wykonuje się badania cytologiczne, 65% kobiet nie zna czynników ryzyka raka szyjki macicy, tylko 6% kobiet znało termin HPV. 21