Motto: Pięknym jest kraj cały, który przepasała wstęgą swoją Nida, rwąca się do Wisły jak córka w objęcia matki A. Dygasiński Program ścieżki edukacyjnej do gimnazjum. Edukacja regionalna dziedzictwo kulturowe w regionie MOJA MAŁA OJCZYZNA- -WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE i PONIDZIE Opracowała: mgr Agnieszka Wójcik Węchadłów, 2003 rok
WSTĘP Jedną, ze ścieżek edukacyjnych realizowanych na III etapie nauki (w gimnazjum) jest edukacja regionalna dziedzictwo kulturowe w regionie. Dziedzictwo kulturowe obejmuje wszystko to, czego dokonały poprzednie pokolenia, czyli całokształt dorobku materialnego i duchowego. Dorobek materialny to obiekty nieruchome architektura i budowle mające znaczenie artystyczne, naukowe i historyczne oraz obiekty ruchome - obrazy, rzeźby, meble, tkaniny, zbiory biblioteczne, etnograficzne, archeologiczne, fotograficzne, filmy i wszystkie inne przedmioty przedstawiające wartość artystyczną, historyczną lub naukową. Dorobek duchowy obejmuje twórczość literacką, naukową, muzyczną, religijną. W 1972r na Konferencji Generalnej UNESCO w Paryżu została przyjęta konwencja dotycząca ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Uznano wówczas, że kultura i natura stanowią integralną całość. Dziedzictwo kulturowe regionu świętokrzyskiego, w tym Ponidzia, jest bardzo różnorodne i atrakcyjne pod względem walorów historycznych, kulturowych i przyrodniczych. Stwarza to dogodne warunki do edukacji regionalnej. W realizacji ścieżki zastosowano model rozbieżny, gdyż taki sposób został przyjęty w Gimnazjum w Węchadłowie. Temat ścieżki regionalnej Moja mała ojczyzna województwo świętokrzyskie i Ponidzie realizują nauczyciele języka polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie, geografii, sztuki, muzyki plastyki, religii, wychowania fizycznego, włączając tematykę do własnego programu lub w czasie wycieczki szkolnej albo rajdu. Jako formę podsumowania odbytych zajęć proponuje się przeprowadzenie na koniec roku szkolnego konkursu wiedzy o regionie połączonego z wystawą prac plastycznych pod hasłem Moja mała ojczyzna- województwo świętokrzyskie i Ponidzie. 2
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów Edukacja regionalna ( DZ. U. Nr 14 z 1999r., poz. 129: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla sześcioletnich szkół podstawowych i gimnazjów) Cele edukacyjne: 1. Rozwijanie wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związkach z kulturą narodową. 2. Kontakt ze środowiskiem lokalnym i regionalnym w celu wytworzenia bliskich więzi i zrozumienia różnorakich przynależności człowieka. 3. Ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej poprzez rozwój tożsamości regionalnej. 4. Rozwijanie wiedzy o historii regionu w powiązaniu z tradycjami własnej rodziny. Zdania szkoły: 1. Wprowadzanie w świat tradycji regionu i należących do niej wartości. 2. Wskazywanie przykładów umożliwiających integrację z kulturą regionu. 3. Wspieranie kontaktów z osobami i instytucjami zajmującymi się ochroną i pomnażaniem dziedzictwa kulturowego kulturowego regionie. Treści: 1. Położenie i zróżnicowanie przestrzenne elementów środowiska geograficznego regionu. 2. Rola regionu i jego związki z innymi regionami Polski. 3. Charakterystyka i pochodzenie społeczności regionalnej. 4. Elementy historii regionu i jego najwybitniejsi przedstawiciele. 5. Język regionalny, gwary i nazewnictwo regionalne, miejscowe nazwy, imiona i nazwiska. 6. Elementy dziejów kultury regionalnej, regionalne tradycje, obyczaje i zwyczaje, muzyka. 7. Główne zabytki przyrody i architektury w regionie. 8. Historia i tradycja własnej rodziny na tle historii i tradycji regionu. 3
Osiągnięcia: 1. Odnajdywanie wartości jaką stanowi wspólnota lokalna i jej kultura w życiu człowieka. 2. Prezentowanie własnego regionu i jego walorów oraz cech wyróżniających. 3. Działanie na rzecz ochrony lokalnego dziedzictwa kulturowego. 4. Udział w lokalnych inicjatywach kulturalnych. 5. Wybrane umiejętności regionalne ( tańce, śpiewy). Szczegółowe cele kształcenia oparte na Podstawie programowej kształcenia ogólnego do gimnazjum : Pogłębianie wiedzy o własnym regionie jego społeczeństwie, przyrodzie, gospodarce, kulturze, dziedzictwie kulturowym oraz o wspólnocie kulturowej w powiązaniu z szerszą rzeczywistością narodowa, państwową, międzynarodową. Współuczestniczenie w pielęgnowaniu tradycji regionu. Ukazywanie walorów i specyfiki regionu. Wskazywanie i akcentowanie miejscowych przykładów dziedzictwa kulturalnego ułatwiające wrastanie młodego człowieka w kulturę regionu. Poznawanie i pielęgnowanie gwary. Wprowadzenie ucznia w świat wartości,jakim jest własny region i kraj oraz ich dziedzictwo kulturowe. Pomoc w identyfikacji z małą ojczyzną i ojczyzną. Pogłębianie więzi emocjonalnej ze swoją małą ojczyzną. Ugruntowanie poczucia tożsamości regionalnej, narodowej przy jednoczesnym kształtowaniu postaw otwartości tolerancji. Ukazywanie współzależności i przepływu wartości kulturowych, poznawanie kultur i innych regionów, narodów, mniejszości narodowych i etnicznych. Rozwijanie aktywności artystycznej twórczości w różnych dziedzinach i dyscyplinach kultury. Rozwijanie poczucia estetyki, dostrzeganie pozytywnych przykładów gospodarowania w regionie. Dostrzeganie związków tradycji 4
Rozwijanie i pogłębianie poczucia odpowiedzialności za własne działania w okolicy, w regionie i kraju. Osiągnięcia uczniów : Umiejętność szukania, gromadzenia i interpretowania rozmaitych informacji o swoim regionie. Posługiwanie się nowoczesnymi metodami prezentowania promowania swego regionu. Umiejętność prezentowania specyficznych cen własnego regionu. Dostrzeżenie związków tradycji swojej rodziny z tradycjami regionalnymi i narodowymi. Ocenianie sposobów gospodarowania w regionie i jego efektów. Dostrzeganie przykładów ładu i nieładu w regionie. Dostrzeganie związków swego regionu z innymi regionami w Polsce. Uświadomienie sobie własnych korzeni i tradycji. Dostrzeganie tendencji rozwojowych regionu. Odnajdywanie we własnym życiu wartości, jaką stanowi mała ojczyzna własny region ojczyzna. Dostrzeganie wpływu wartości dziedzictwa kulturowego we własnym życiu. Wzbogacanie własnego życia przez odnajdywanie własnej tożsamości kulturowej i narodowej. Dostrzeganie swoich możliwości i talentów w zachowaniu i pomnażaniu dziedzictwa kulturowego w regionie. Działanie na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego w regionie. Odczytywanie swojego miejsca i roli w życiu wspólnoty regionalnej udrochowej. Otwarcie się na inne społeczności i kultury. Propozycje sposobu oceny uczniów: 5
Ścieżka edukacyjna Edukacja regionalna- dziedzictwo kulturowe w regionie realizowana będzie w III etapie kształcenia w obrębie różnych przedmiotów. System oceniania uczniów w trakcie realizacji ścieżki powinien zatem być określony przez nauczycieli poszczególnych przedmiotów dostosowany do sposobu oceniania uczniów w ramach danego przedmiotu. Procedury osiągania założonych celów: Cele kształcenia, jakie wynikają z założeń programu możliwe będą do osiągnięcia dzięki: wprowadzania na zajęciach różnych metod aktywnego uczenia, pozwalających na samodzielne poznawanie regionu w różnych aspektach, samodzielne dochodzenie do wniosków dotyczących wpływu mieszkańców tej ziemi na jej gospodarkę i kulturę oraz ułatwiających prowadzenie trudnych dialogów (np. w kwestiach kontrowersyjnych debata za i przeciw ). motywowaniu uczniów do prowadzenia zarówno samodzielnych jak i wspólnych (grupowych) obserwacji w terenie, prostych prac badawczych i odkrywczych w swoim regionie. częstemu umożliwianiu prowadzenia wspólnej pracy w celu nawiązywania związków personalnych uczeniu prowadzenia dialogu (uważnego słuchania innych oraz swobodnego wypowiadania własnego zdania i uczuć) rozwijaniu postaw otwartych na innych ludzi zwracaniu uwagi na podobieństwa i różnice między regionami Polski i przenikania kultur zwracaniu uwagi na związki regionu (ludzi tu działających) z innymi regionami (ich mieszkańcami), w tym także na wzajemne zależności częstemu prowadzeniu zajęć w terenie (w tym także wycieczek regionalnych i krajowych) zaplanowanych i przygotowanych wspólnie z uczniami organizowania zajęć w muzeach (skansenach),teatrach, bibliotekach prezentowania efektów tych zajęć np. w formie posteru na forum klasy, szkoły, regionu zwracaniu uwagi na pozytywne przykłady gospodarowania w regionie częstemu pokazywania i porównywania pozytywnych i negatywnych działań w środowisku oraz ich skutków w wymianie indywidualnym i społecznym 6
umożliwianiu uczniom częstego podejmowania decyzji (np. w formie okienka decyzyjnego) dotyczących rozmaitych sytuacji gospodarczych i społecznych w skali miejsca zamieszkania lub całego regionu organizowaniu spotkań (wcześniej wspólnie ustalone z uczniami) z twórcami kultury, regionalistami motywowaniu uczniów do bezinteresownego pozytywnego działania na rzecz własnego środowiska i regionu dostrzeganiu i pozytywnym motywowaniu przez nauczycieli wysiłków podejmowania przez uczniów twórczej aktywności, także w sferze kultury. 7
TEMATYKA ŚCIEŻKI EDUKACYJNEJ Edukacja regionalna Dziedzictwo kulturowe w regionie. MOJA MAŁA OJCZYZNA -województwo świętokrzyskie i Ponidzie L.p. Tematy Zagadnienia do realizacji w czasie zajęć z przykładami obiektów 1 Położenie geograficzne rzeźba terenu regionu klimat świętokrzyskiego ze przyroda szczególnym zasoby kopalne i ich eksploatacja uwzględnieniem zabytki przyrody Ponidzia rezerwaty geologiczne i krajobrazowe 2 Obiekty archeologiczne ochrona przyrody wykopaliska archeologiczne (w Turze Dolnym, Pełczyskach) grodziska (Stradów, Wiślicka, Szczaworyż, Pełczyska) kurhany (Szczotkowice) kulty pogańskie i legendy z nimi związane (św. Krzyż, Tumlin, Łopuszno) wydobycie krzemienia, górnictwo i hutnictwo (Krzemionki Opatowskie, Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Nowej Słupi) Korelacja przedmiotowa geografia biologia chemia język polski religia geografia chemia 8
3 Wybrane wiadomości z historii regionu 4 Rozwój gospodarczy regionu państwo Wiślan i gród w Wiślicy nazwy osad służebnych lokacja miast w średniowieczu (Pińczowa w 1428r) lokacja wsi w średniowieczu najazd tatarski (bitwa pod Chmielnikiem 1241 r.) rozwój Pińczowa w okresie reformacji Sarmackie Ateny wpływ XVII-wiecznych wojen na zastój gospodarczy regionu bitwa pod Kliszowem (1702 r.) region świętokrzyski w okresie rozbiorów udział mieszkańców regionu w powstaniach narodowych ( Dembińscy z Gór; Mazzaraki z Przecławki) potyczki w czasie powstania kościuszkowskiego (1794 r.) w Górach, Kozubowie; bitwa pod Racławicami, Szczekocinami, Uniwersał Połaniecki bitwa pod Grochowiskami ( 18 III 1863), potyczki w Górach Pińczowskich i śmierć Bończy, Langiewicz Pondzie Chrobrzu Ponidzie w czasie I wojny światowej (Piłsudski nad Nidą; starcia w Skowronnie, bitwa pod Ksanami) 20-lecie międzywojenne ( wizyta prezydenta Mościckiego w Pińczowie; stagnacja w rozwoju gospodarczym) II wojna światowa i walka z okupantem niemieckim (potyczki pod : Młodzawami, Kozubowem, Kołkowem, Sadkówką,partyzantka na Kieleczyźnie, II Republika Pińczowska, walka z okupantem ) specyfika gospodarcza regionu zasoby surowców i ich wykorzystanie stan środowiska naturalnego przykłady pozytywnego i negatywnego przekształcenia środowiska Historia WOS Geografia WOS biologia 9
5 Sztuka średniowieczna w regionie 6 Sztuka renesansowa w regionie zakony: benedyktyni (Św. Krzyż), dominikanie (Sandomierz), franciszkanie (Chęciny), cystersi (Jędrzejów, Wąchock, Koprzywnica) i ich rola w rozwoju regionu kościoły romańskie (Zagość) i gotyckie (Wiślicka) miasta (Wiślica, Bodzentyn, Chęciny) i zamki obronne (Chęciny, Szydłów, Bodzentyn) tryptyki malowane (katedra w Kielcach, tryptyki z Łagiewnik, tryptyk Marcina Czarnego z Bodzentyna) Kroniki średniowieczne (Kronika Polska Wincentego Kadłubka) Kazania świętokrzyskie kościoły renesansowe (Krzcięcice; Pińczów- p.w. św.jana Ewangelisty kaplice (św Anny w Pińczowie) ratusze (Sandomierz) dwory (Sancygniów, Szaniec, Zborów, Widuchowa) inne budynki (tzw. drukarnia ariańska w Pińczowie, zbór ariański w Węchadłowie) nagrobki (Elżbiety Zebrzydowskiej w katedrze w Kielcach, Firlejów w Bejscach, Anny Jakubczykowej w Pińczowie, Stanisława Tarnowskiego w Chrobrzu) synagoga w Pińczowie fontanna w parku miejskim w Pińczowie, pawilon ogrodowy przy LO w Pińczowie artyści obcy ;Jan Cini ze Sieny, Santi Gucci 7 Arianie i ich kultura dzieje ruchu ariańskiego szkoły ariańskie (Pińczów, Raków) obiekty kultu religijnego arian i ich obecne wykorzystanie (zbór ariański w Węchadłowie, Wodzisławiu) przekład Biblii zw. Brzeską lub Radziwiłłowską religia język polski 10
8 Sztuka barokowa sobór trydencki i jego postanowienia dotyczące sztuki architektura sakralna (dzwonnica przy kościele p. w. św. Jana Ewangelisty w Pińczowie, klasztor o. o. reformatów w Pińczowie, kościół w Młodzawach Małych, kościół w Górach Pińczowskich) pałace (dawny Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach, zamek Krzysztopór w Ujeździe) portrety sarmackie i epitafijne (Muzeum Narodowe w Kielcach) freski (w kościele cysterskim w Jędrzejowie) organy (Jedrzejów, Opatów, Klimontów, Wąchock) ołtarze (Pińczów, Michałów, Młodzawy Małe, Wrocieryż) 9 Sztuka klasycystyczna dwór jako centrum życia kulturalnego, obyczajowego i patriotycznego (zespoły pałacowe: Bejsce, Chroberz, Sancygniów, pałac Wielkopolskich w Pińczowie) parki dworskie (Sancygniów, Pińczów, Góry Pińczowskie) kościoły (w Michałowie, Krzyżanowicach) pierwsze uzdrowiska (Busko Zdrój, 10 Sztuka od 2 połowy XIX wieku do 1 połowy XX wieku Solec Zdrój) architektura historyzujaca i eklektyczna (kościół neogotycki Podwyższenia Krzyża Świętego w Kielcach; cerkiew przy ul. Chęcińskiej w Kielcach ;zespół Pałacyku Tomasza Zielińskiego, pałacyk H. Sienkiewicza w Oblęborku, ruiny neogotyckiej kaplicy w Morawicy, pałac w Węchadłowie, pałac w Górach Pińczowskich) muzyka język polski biologia język polski 11 Żydzi w województwie. Świętokrzyskim religia żydowska a architektura sakralna synagogi (Pińczów, Busko, Kielce, Wodzisław,Chęciny, Nowy Korczyn, Działoszyce) cmentarze żydowskie i nagrobki (Pińczów, Działoszyce, Wodzisław, Kielce) Żydzi a Polacy (pogromy, przesądy) religia WOS 11
12 Cmentarze rola cmentarza przykłady rzeźb nagrobkowych; lapidarium na cmentarzu w Pińczowie groby powstańców (Góry Pińczowskie) groby żołnierzy na cmentarzach z I i II wojny światowej ( Pińczów, Chroberz, Ucisków, Czarkowy), miejsca pamięci narodowej na terenie gminy Michałów: pomniki w Kołkowie, Sędowicach; groby żołnierzy w Michałowie, Górach, Wrocieryżu epitafia architektura cmentarna- nagrobki cmentarz w Górach Pińczowskich: Dembińscy, powstańcy z 1863 r., rodzice A. Dygasińskiego; Nawarzyce- Bończa; Wolica- Mazzaraki 13 Kultura i oświata szkolnictwo elementarne Pińczów i jego szkoły w dziejach życie kulturalne działalność harcerzy 14 Kultura ludowa Skanseny (Tokarnia) twórcy ludowi (Józef Piłat, Eugeniusz Brożek, Marianna Wiśnios) kapliczki przydrożne ceramika stroje regionalne tańce, pieśni, muzyka, instrumenty ludowe gwary regionalne zwyczaje regionalne 15 Wybitne postacie związane z regionem zabobony pisarze ;Henryk Sienkiewicz, Stefan Żeromski, Adolf Dygasiński, Gustaw Herling-Grudziński ; Zdzisław Antolski malarze: ;Józef Szermentowski, Franciszek Smuglewicz, Jan Styka kolekcjonerzy: Tadeusz Przypkowski fotograficy: Jan Górecki naukowcy: Stanisław Staszic, ks. Stanisław Konarski inni: ks. Piotr Ściegienny, Bartosz Głowacki, Wincenty Kadłubek religia język polski WOS muzyka język polski religia 12
16 Dzieje mojej rodziny na tle historii i tradycji regionu drzewo genealogiczne rodziny miejsca zamieszkania i nazwiska regularnie występujące w regionie w rodzinie rodziny na tle historii ogólnej (np. II wojna) WOS 13