Informacja o stanie sanitarnym i sytuacji epidemiologicznej miasta Białystok

2013 Informacja o stanie sanitarnym i sytuacji epidemiologicznej miasta Białystok Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Białymstoku

Zadaniem Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest ochrona zdrowia ludzkiego przed wpływem czynników szkodliwych lub uciążliwych, w tym głównie profilaktyka chorób zakaźnych i zawodowych. Realizacja powyższego odbywa się poprzez prowadzenie systematycznego nadzoru nad: warunkami higieny środowiska przestrzeganiem zasad profilaktyki chorób zakaźnych i zwalczaniem zakażeń warunkami higieny pracy w zakładach pracy warunkami zdrowotnymi żywności i żywienia warunkami higieny nauczania i wychowania w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych Celem działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest eliminowanie lub ograniczanie zagrożeń zdrowotnych występujących w wymienionych wyżej obszarach. Kluczowe znaczenie mają te zagrożenia dla zdrowia, które związane są z powszechną i długotrwałą ekspozycją człowieka na ich oddziaływanie. Czynniki, które niosą wyżej wymienione zagrożenia to: jakość wody wykorzystywanej do picia i na potrzeby gospodarcze sposób gromadzenia i utylizacji odpadów stałych i płynnych środowisko pracy dzieci, młodzieży i dorosłych jakość żywności, jej zanieczyszczenia chemiczne i mikrobiologiczne, sposób żywienia i stan odżywiania poszczególnych grup ludności choroby zakaźne poziom higieny w zakresie ochrony zdrowia w różnych grupach społecznych 1

Przedstawione materiały obrazują stan sanitarny miasta Białystok za rok 2013 w porównaniu z sytuacją w roku poprzednim. Przedstawiono także działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej podejmowane w analizowanym okresie w celu eliminacji lub ograniczenia określonych zagrożeń zdrowotnych wymienionych na wstępie. Dane demograficzne miasta Białystok na dzień 31 grudnia 2012 Powierzchnia w km2 Liczba ludności Gęstość zaludnienia na km2 102 294.921 2.885 Struktura ludności wg płci: -mężczyźni - kobiety Urodzenia żywe w liczbach bezwzglednych Przyrost naturaly w liczbach bezwzględnych Zgony w liczbach bezwzględnych Ludnośc w wieku przedproprodukcyjnym Ludnośc w wieku produkcyjnym Ludnośc w wieku poprodukcyjnym 138.681 156.240 2.848 542 2.306 49.573 193.523 51.825 Źródło: Urząd Statystyczny w Białymstoku 2

I. SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA MIASTA BIAŁYSTOK W ROKU 2013 1. Choroby szerzące się drogą pokarmową Na obszarze miasta w 2013 roku nie notowano zachorowań na dur brzuszny, dury rzekome, oraz zatrucia jadem kiełbasianym. Na terenie miasta Białegostoku w roku 2013 odnotowano 2 ogniska zbiorowego zakażenia pokarmowego wywołane wirusami nieokreślonymi (hotel Turkus Aleja Jana Pawła II 54, 15-703 Białystok, internat Zespołu Szkół Muzycznych im. I. J. Paderewskiego, ul. Podleśna 2, 15-227 Białystok). Powodem zachorowań było m.in. niedostateczne przestrzeganie zasad higieny przy przygotowywaniu potraw będących nośnikami zakażenia. Nie odnotowano tzw. Masowych zatruć pokarmowych wywołanych pałeczką Salmonelli (występującej najczęściej u drobiu). W porównaniu z rokiem 2012 zaobserwowano niewielki wzrost zachorowań ( 2012-1093, 2013-1166) na wirusowe zakażenia jelit wśród dorosłych. W przypadku grupy dzieci do lat 2 zarejestrowano wzrost o 100 przypadków zachorowań na wirusowe zakażenia jelit ( 2012-375); ponadto zgłoszono o 28 % więcej biegunek u dzieci do lat 2 w stosunku do roku poprzedniego. Podobnie jak w latach ubiegłych nie odnotowano zachorowań na czerwonkę. Natomiast zaobserwowano niemal 2-krotny spadek zachorowań wywołanych pałeczką Salmonella (2012-170, 2013-90). W 2013 roku na terenie miasta Białegostoku nie odnotowano zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A podobnie jak w roku 2012. 2. Sytuacja epidemiologiczna w zakażeniach krwiopochodnych Liczba przypadków rozpoznanych jako wirusowe zapalenie wątroby typu B zmniejszyła się z 45 do 20 w stosunku do roku 2012, również zachorowalność na wirusowe zapalenie wątroby typu C zmniejszyła się znacznie: - wg definicji z 2005 wyniosła 29 ( rok 2012 35); wg definicji z 2009 wyniosła 16 ( rok 2012 27). Należy zwrócić uwagę, iż obecnie istnieje większe ryzyko zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C niż wirusem zapalenia wątroby typu B, gdyż odporność populacji na wirusa zapalenia wątroby typu 3

B została podniesiona szczepieniami ochronnymi (obowiązkowymi dla dzieci, młodzieży, pracowników ochrony zdrowia i osób dializowanych jak również szczepieniami zalecanymi), zaś w przypadku wirusowego zapalenie wątroby typu C brak opracowanej skutecznej szczepionki uniemożliwia bierne uodpornianie populacji. Problemem niezmiernie ważnym w zapobieganiu i zwalczaniu wirusowego zapalenie wątroby typu B i C, są podejmowane działania w zakresie profilaktyki, a także nadzór i monitorowanie procedur higienicznych, w tym procedur dekontaminacji * związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i innych usług niemedycznych (np. gabinety kosmetyczne, tatuażu), w trakcie których może dojść do przerwania ciągłości skóry. Znajomość procedur higienicznych, ich poprawność stosowania i umiejętność wykorzystania pozwala w znaczący sposób zapobiegać szerzeniu się zakażeń i chorobom zakaźnym, w tym wirusowemu zapaleniu wątroby typu B i wirusowemu zapaleniu wątroby typu C. 3. Sytuacja epidemiologiczna w chorobach, przeciwko którym stosowane są obowiązkowe szczepienia ochronne W roku sprawozdawczym niepokojąco, bo aż sześciokrotnie wzrosła liczba zachorowań na różyczkę - wyniosła ona 104, w porównaniu do roku 2012 (17 przypadków). Zmniejszyła się o ponad połowę w stosunku do roku 2012 liczba zachorowań na krztusiec (2012-272, 2013-114). Krztusiec należy do mocno zakaźnych i wyjątkowo groźnych chorób, które dotykają przede wszystkim dzieci i młodzież. Zmniejszyła się ilość osób, które zachorowały na ospę wietrzną (2012-1638, 2013-1216) i świnkę (2012-41, 2013-25). Podobnie jak w latach ubiegłych nie odnotowano zachorowań na błonicę, poliomyelitis, tężec i odrę. 4. Inne W roku sprawozdawczym odnotowano 14 (2012-10) przypadków wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i 8 (2012-17) zachorowań na bakteryjne zapalenie opon mózgowordzeniowych. Liczba zarejestrowanych zachorowań na wirusowe zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze w 2013 r. nie uległa zmianie w stosunku do roku 2012 i wyniosła również 28 przypadków. Zapewne znaczący wpływ na sytuację epidemiologiczną uzyskałoby się, gdyby osoby (rolnicy, leśnicy) a więc pracownicy z grup wysokiego ryzyka, jak również wszyscy inni, które przebywają na terenach endemicznych poddani zostali szczepieniom. Szczepienia przeciwko kzm (kleszczowemu * Dekontaminacja proces polegający na usunięciu i dezaktywacji czynników biologicznych, które zagrażają życiu lub zdrowiu ludzi poprzez kontakt bezpośredni lub używane sprzęty 4

zapaleniu mózgu), są szczepieniami zalecanymi (niefinansowanymi ze środków znajdujących się w budżecie Ministerstwa Zdrowia). W porównaniu z rokiem poprzednim zarejestrowano niewielki wzrost o 13 zachorowań (z 186 na 199), zachorowań na boreliozę; niewykluczone, iż to efekt większej świadomości i wiedzy osób, które rozpoznając u siebie objawy zgłaszają się do lekarza. Natomiast nastąpił niewielki wzrost zachorowań na płonicę (szkarlatynę), (2012-134, 2013-158). Innym ważnym problemem pozostają nadal pokąsania przez nieznane (wałęsające się, bezpańskie) zwierzęta, po których konieczne jest podejmowanie szczepień przeciw wściekliźnie. Liczba osób poddanych szczepieniom przeciwko wściekliźnie po pokąsaniu przez zwierzęta podejrzane o tę chorobę wynosiła 43 (w 2012r.- 32). Należy zaznaczyć, iż w 2013 roku odnotowano 48400 zachorowań grypopodobnych, (13 zachorowań na grypę potwierdzono laboratoryjnie: 6 zachorowań zidentyfikowano jako zachorowanie na grypę wywołaną przez wirus grypy świń typu AH1N1, 7 zachorowań potwierdzono zakażenie wirusem grypy typu A lub typu B). Zachorowania i zapadalność na choroby zakaźne w roku 2013 w porównaniu do lat poprzednich- Białystok - powiat grodzki * Jednostka chorobowa 2011 2012 2013 liczba zapadalność liczba zapadalność liczba zapadalność Salmonelozy 59 20,0 170 57,8 90 57,6 Dur brzuszny - - - - - - Wirusowe zakażenia jelitowe 1431 484,8 1093 371,4 1166 395,4 Wirusowe zakażenia jelitowe u dzieci do lat 2 571 9089,5 375 6166,7 475 8103,0 Biegunka u dzieci do lat 2 69 1098,4 63 1036,0 88 1501,2 Wirusowe zapalenie wątroby typ A Wirusowe zapalenie wątroby typ B Wirusowe zapalenie wątroby typ C-definicja 2005 Wirusowe zapalenie wątroby typ C-definicja 2009 - - - - - - 40 13,6 45 15,3 20 6,8 - - 35 11,9 29 9,8 74 25,1 27 9,2 16 5,4 Różyczka 24 8,1 17 5,8 104 35,3 Krztusiec 88 29,8 272 92,4 114 38,7 Choroba meningokokowa (zapalenie opon, posocznica) Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych Wirusowe zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze 1 0,3 4 1,4 4 1,4 16 5,4 17 5,8 8 2,7 8 2,7 10 3,4 14 3,4 13 4,4 28 9,5 28 9,4 Borelioza 110 37,3 186 63,2 199 67,5 Płonica (szkarlatyna) 215 72,8 134 45,5 158 53,6 Ospa wietrzna 1231 417,0 1638 556,6 1216 412,3 Świnka 28 9,5 41 13,9 25 8,48 Bąblowica - - 2 0,7 - - Źródło: PSSE-Białystok * -zapadalność liczona jest na 100 000 osób, Liczba ludności w powiecie grodzkim- 294921 w tym dzieci do lat 2 5862 (stan na 31.12.2012r.) 5

5. Bieżący nadzór nad placówkami opieki zdrowotnej W roku 2013 w placówkach służby zdrowia na terenie miasta Białegostoku sporządzono 474 protokołów z kontroli w tym 116 protokołów ze stwierdzonymi uchybieniami. Nałożono 17 mandatów na kwotę 1700 zł. W Białymstoku nadzorowano 5 szpitali publicznych oraz 8 niepublicznych. W roku 2013 Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. K. Dłuskiego, ul. Żurawia 14 w Białymstoku i Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej Gruźlicy i Chorób Płuc, ul. Warszawska 18 w Białymstoku zostały włączone w struktury Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku. Przeprowadzona kontrola w Samodzielnym Szpitalu Miejskim im. PCK ul. Sienkiewicza 79, 15-003 Białystok wykazała pewne nieprawidłowości higieniczno sanitarne, które zostały niezwłocznie usunięte, a na sprawy wymagające nakładu finansowego została wydana decyzja administracyjna Na terenie SP ZOZ Wojewódzkiego Szpitala im. J. Śniadeckiego w Białymstoku trwa nadal, rozpoczęta w 2011r. restrukturyzacja i modernizacja całego obiektu. W październiku 2013r. do użytku oddano pomieszczenia centralnej sterylizatorni oraz bloku operacyjnego w nowodobudowanej części szpitala, w grudniu 2013r. wydana została decyzja pozytywna na uruchomienie zakładu pielęgnacyjno opiekuńczego mieszczącego się przy ul. Wołodyjowskiego. Powyższe świadczenia udzielane były w budynku przy ul. M. Skłodowskiej Curie 26. Pod względem utrzymania stanu higieniczno-sanitarnego ocenę niedostateczną otrzymał oddział: neurologii z pododdziałem udarowym, chorób wewnętrznych - diabetologii, endokrynologii i reumatologii, chorób wewnętrznych i gastroenterologii. Zakwestionowano stan utrzymania higienicznego ścian, sufitów, podłóg, cokołów, drzwi oraz framug. Białostockie Centrum Onkologii, w związku z przejęciem budynku przy ulicy Warszawskiej 15, należącego wcześniej do SP ZOZ Wojewódzkiego Szpitala im. J. Śniadeckiego, ulega dalszej rozbudowie. Aktualnie blok operacyjny nie spełnia warunków przepisów, ale należy zaznaczyć, że w nowobudowanym budynku zorganizowany zostanie blok operacyjny, spełniający najwyższe kryteria. Nadmienić należy, iż przy szpitalu uruchomiona została centralna sterylizatornia przejęta po SP ZOZ Wojewódzkim Szpitalu im. J. Śniadeckiego SP ZOZ Wojewódzki Szpital im. J. Śniadeckiego w Białymstoku jak i Białostockie Centrum Onkologii opracowały program dostosowawczy do obowiązujących przepisów prawa. Na terenie Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku zmierza ku końcowi inwestycja budowlana obejmująca swym zasięgiem m. in. budowę bloku operacyjnego i sterylizatorni. Bardzo ważnym działaniem było włączenie w struktury szpitala Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. K. Dłuskiego, ul. Żurawia 14 w Białymstoku i Specjalistycznego Zakład Opieki Zdrowotnej Gruźlicy i Chorób Płuc, ul. Warszawska 18 w Białymstoku. Obiekty te oceniono jako dobre. Na podstawie przeprowadzonej kontroli USK w Białymstoku przy ul. Skłodowskiej-Curie 24a,w szpitalnym oddziale ratunkowym stwierdzono nieprawidłowości, które mają wpływ na stan sanitarnohigieniczny. Niemniej należy zwrócić uwagę, iż wszelkie usterki natury bieżącej zostały usunięte przed wydaniem decyzji. 6

Ogółem należy zaznaczyć, iż w publicznych szpitalach najczęściej stwierdzane uchybienia to: zniszczone powierzchnie ścian i sufitów oraz sprzętu będącego na wyposażeniu, uszkodzenia stolarki drzwiowej i okiennej, nieszczelności wykładziny podłogowej, ubytki oraz pęknięcia płytek PCV, glazury i terakoty, popękana, zużyta armatura łazienkowa, popękana tapicerka foteli, ubytki farby na szafkach przyłóżkowych, i itp. W bardzo dobrym stanie pod względem technicznym znajdują się prywatne szpitale, niemniej nie wszystkie spełniają wymogi obowiązujących przepisów. Opracowały one programy dostosowawcze, które sukcesywnie są realizowane. W listopadzie 2013r. w Prywatnej Klinice Położniczo-Ginekologicznej przy ul. Parkowej 6 w Białymstoku rozpoczęto przebudowę bloku porodowego z dostosowaniem do obowiązujących wymagań. Stan sanitarno-higieniczny podmiotów leczniczych i gabinetów praktyki zawodowej z roku na rok zdecydowanie ulega poprawie. Część podmiotów leczniczych, zgodnie z ustawą o działalności leczniczej, złożyło do PSSE programy dostosowawcze, w których ujęto odstępstwa od obowiązującego przepisu prawnego w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą. Podmioty lecznicze-ambulatoryjne ocenione jako niedostateczne to: NZOZ Lekarz Rodzinny J. Szeląg, ul. Dubois 3/1, Białystok: brudne, zniszczone ściany, NZOZ Centrum Medyczne,,Słoneczny Stok, ul. Witosa 36, Białystok: brudne, zniszczone ściany i sufity. W związku z powyższym wydane zostały decyzje administracyjne. Na podstawie prowadzonego nadzoru należy stwierdzić, iż kierownicy podmiotów leczniczych przejawiają ogromną dbałość w zakresie zapewnienia jak najlepszego stanu higienicznego. Bieżące naprawy odbywają się sukcesywnie i w krótkim czasie. Podnoszony jest standard obiektów i dostosowanie pomieszczeń do obowiązujących przepisów prawnych. Indywidualne, specjalistyczne i grupowe praktyki lekarskie oraz indywidualna i grupowa praktyka pielęgniarska pod względem przystosowania pomieszczeń i wyposażenia w większości przypadków spełniają wymagania przepisów prawnych. W nielicznych stwierdzano drobne usterki natury technicznej np. brak prawidłowo zorganizowania ciągu technologicznego. Naprawy wykonywane są w krótkich terminach, często jeszcze przed wydaniem decyzji administracyjnej. Pod nadzorem Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Białymstoku w roku sprawozdawczym było 11 laboratoriów, znajdujących się na terenie miasta.. Znacznie podniesione zostały standardy ich wyposażenia. Większość analiz wykonywana jest w zamkniętym systemie. 7

6. Ocena w zakresie szczepień ochronnych za rok 2013 W 2013 roku 73 świadczeniodawców prowadziło szczepienia ochronne w mieście. W trakcie wykonywania czynności kontrolnych w placówkach podlegających nadzorowi Powiatowej Stacji Sanitarno-epidemiologicznej w Białymstoku pracownicy zwracali szczególną uwagę na: a) opracowanie i wdrożenie przez kierowników podmiotów leczniczych procedur zapobiegających zakażeniom i chorobom zakaźnym związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, b) stan sanitarno techniczny pomieszczeń przychodni, c) kwalifikacje w zakresie szczepień ochronnych personelu medycznego pracującego w punktach szczepień, d) sposób przekazywania kart uodpornienia między świadczeniodawcami, e) sposób prowadzenia rejestrów osób przybyłych i wypisanych z placówek, f) prawidłową gospodarkę szczepionkami, g) zachowanie warunków łańcucha chłodniczego, h) wyposażenie gabinetów zabiegowych w urządzenia chłodnicze służące do przechowywania tylko preparatów szczepionkowych oraz stan sanitarno-techniczny, i) sposób realizacji szczepień ochronnych oraz właściwe ich dokumentowanie, j) prawidłowe dokumentowanie sprawozdań kwartalnych i rocznych, k) wykorzystanie preparatów szczepionkowych wysoce skojarzonych u dzieci do 2 r. ż, do szczepień zgodnie z programem szczepień ochronnych, l) terminowość zgłaszania chorób zakaźnych i niepożądanych odczynów poszczepiennych, m) prowadzono bieżący instruktaż w zakresie szczepień ochronnych i chorób zakaźnych, a także zagadnień z zakresu dezynfekcji, sterylizacji. Analiza procentowa wykonawstwa szczepień na terenie miasta za rok 2013 W placówkach wykonujących szczepienia ochronne na terenie miasta wykonawstwo szczepień w 2013r. było stosunkowo wysokie. 8

II. WARUNKI ZDROWOTNE BYTOWANIA CZŁOWIEKA obiekty komunalne obiekty żywienia i żywności zakłady pracy obiekty nauczania i wychowania nadzór zapobiegawczy działalność promocji zdrowia 9

Obiekty komunalne I. Zaopatrzenie w wodę przeznaczoną do spożycia dla ludzi W analizowanym roku sprawozdawczym w powiecie białostockim grodzkim mieszkało 294921 mieszkańców. Wszyscy mieszkańcy ww. powiatu spożywali wodę o kontrolowanej jakości. Powiat białostocki grodzki zaopatrywany był w wodę do spożycia przez dwa wodociągi, tj. wodociąg zbiorowego zaopatrzenia Białystok i wodociąg lokalny o charakterze publicznym - FADOM-BUD. Wodociąg Białystok zaopatrywał w wodę 294751 osób, a wodociąg FADOM-BUD dostarczał wodę dla 170 odbiorców. Woda dla potrzeb wodociągu Białystok eksploatowana była z trzech ujęć, tj. ujęcia wody głębinowej w Jurowcach oraz ujęć wody powierzchniowej i infiltracyjnej w Wasilkowie. Woda powierzchniowa ujmowana ze stawu infiltracyjnego w Wasilkowie była przesyłana do Wydziału Produkcji Wody Wasilków-Pietrasze w Białymstoku, ul. Wysockiego 160, następnie była poddawana wstępnemu ozonowaniu, koagulacji, flokulacji, filtracji na filtrach pospiesznych, pośredniemu ozonowaniu, filtracji na filtrach węglowych i dezynfekcji końcowej chlorem gazowym. Woda powierzchniowa w zakresie wykonanych badań spełniała sześciokrotnie obowiązujące wymagania dla kategorii A2, jednokrotnie dla kategorii A3 oraz jednokrotnie nie odpowiadała warunkom kategorii jakości wody A1, A2 i A3, określonym w załączniku Nr1 do Rozp. Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (DzU Nr 204, poz. 1728). Woda z ujęcia infiltracyjnego była poddawana wstępnemu ozonowaniu oraz filtracji na filtrach kontaktowych w Wydziale Produkcji Wody Wasilków-Pietrasze w Wasilkowie i przesyłana do Wydziału Produkcji Wody Wasilków-Pietrasze w Białymstoku w celu dalszego jej uzdatnienia, tj. filtracji na filtrach pospiesznych, pośredniemu ozonowaniu, filtracji na filtrach węglowych, dezynfekcji końcowej chlorem gazowym. Woda przeznaczona do spożycia dostarczana dla gminy Wasilków była dodezynfekowywana dwutlenkiem chloru w Wydziale Produkcji Wody Wasilków-Pietrasze w Wasilkowie. Woda pochodząca z ujęcia głębinowego w Jurowcach była uzdatniana w Wydziale Produkcji Wody Jurowce w Białymstoku, ul. 1000-lecia PP 77 poddawano ją wstępnemu ozonowaniu, filtracji na filtrach antracytowo-piaskowych i dezynfekcji końcowej chlorem gazowym. Wodociąg publiczny Białystok zaopatrywał w wodę miasta Białystok i Wasilków oraz 15 wsi znajdujących się na terenie trzech gmin, tj.: gminy Wasilków (10 wsi: Jurowce, Osowicze, Sielachowskie, Nowodworce, Woroszyły, Wólkę Przedmieście, Wólkę Poduchowną, Sochonie, Studzianki, Dąbrówki), 10

gminy Supraśl (1 wieś: Sowlany ) oraz gminy Choroszcz (4 wsie: Klepacze, Turczyn oraz częściowo Krupniki i Oliszki). Nadzór nad jakością wody w wodociągu Białystok obejmował kontrole wszystkich ujęć wody i stacji uzdatniania wody, pobór próbek wody ze stawu infiltracyjnego i wody przeznaczonej do spożycia do badań laboratoryjnych oraz ocenę jakości wody w pobranych próbkach. Próbki wody przeznaczonej do spożycia pobierane były do badań laboratoryjnych ze stałych, uprzednio wytypowanych punktów kontroli jakości wody, znajdujących się na terenie stacji uzdatniania wody oraz u jej odbiorców w Białymstoku i Wasilkowie. Łącznie pobrano do badań 144 próbki. Jakość wody w analizowanym wodociągu odpowiadała obowiązującym wymaganiom sanitarnym, określonym w Rozp. Min. Zdr. z dnia 29.03.2007r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi ( DzU nr 61 z 2007r., poz. 417 z późn. zm.). Badania wody z omawianego wodociągu prowadzone były w zakresie od 2 do 5 parametrów bakteriologicznych oraz od 7 50 parametrów fizykochemicznych. Nadzór nad jakością wody w wodociągu FADOM-BUD obejmował kontrolę ujęcia wody, pobór do badań laboratoryjnych próbek wody przeznaczonej do spożycia oraz ocenę jakości wody w pobranych próbkach. Łącznie pobrano do badań 2 próbki, jedną z nich zakwestionowano z uwagi na obecność bakterii gr. coli - 58 (jtk) przy niepewności wyniku (41 do 81) w 100 ml wody. W związku z tym odbiorcy wody z tego wodociągu, 170 osób, spożywali wodę przeznaczoną do spożycia o zakwestionowanej jakości przez 9 dni. Informację o niewłaściwej jakości wody w omawianym wodociągu, otrzymaną z Działu Laboratoryjnego WSSE w Białymstoku, przekazano drogą telegraficzną jego właścicielowi, tj. FADOM- BUD Sp. z o.o. w Białymstoku, ul. Aleja Jana Pawła II 79, Podlaskiemu Państwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu w Białymstoku oraz Miejskiemu Centrum Zarządzania Kryzysowego w Białymstoku. Ponadto właścicielowi przedmiotowego wodociągu polecono podjąć natychmiastowe działania zmierzające do poprawy jakości wody, zobowiązano go do poinformowania odbiorców wody z tego wodociągu o jej jakości oraz zalecono używanie tej wody do spożycia i przygotowywania żywności po przegotowaniu. Badanie rekontrolne wody z ww. wodociągu w zakresie mikrobiologicznym przeprowadził właściciel wodociągu po 10 dniach od daty uprzedniego badania - jakość wody odpowiadała obowiązującym wymaganiom sanitarnym. W związku z tym, Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Białymstoku wydał decyzję umarzającą postępowanie administracyjne. Informacja o jakości wody w wodociągu Białystok w 2013r. była przekazana w styczniu br. władzom samorządowym gmin m. Białystok, Wasilków, Supraśl, Choroszcz oraz do wiadomości Podlaskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Białymstoku. 11

II Obiekty użyteczności publicznej Baseny kąpielowe W Białymstoku jest 8 basenów kąpielowych. W celu wyeliminowania zagrożeń zdrowotnych powodowanych niewłaściwą jakością wody prowadzono systematyczne kontrole jej jakości we wszystkich obiektach. Wydano 5 decyzji dotyczących likwidacji usterek technicznych stwierdzonych podczas kontroli basenów w następujących obiektach: Zespół Szkół Nr 6 ul. Pietrasze 29 w Białymstoku, Pływalnia Rodzinna ul. Stroma 1A Park Wodny Tropikana - Maniac Gym ul. Warszawska 79 Pływalnia Sportowa ul. Włókiennicza 4. Wszystkie uchybienia zostały już usunięte. Za uchybienia porządkowe w jednym obiekcie ukarano osobę odpowiedzialną mandatem karnym w wysokości 250 zł. Woda w basenach była poddawana uzdatnianiu oraz dezynfekowana podchlorynem sodu. Magazynki środków dezynfekcyjnych znajdowały się w wydzielonym pomieszczeniu zabezpieczone przed dostępem osób postronnych. Zaopatrzenie w wodę pochodziło z wodociągu miejskiego. Ścieki odprowadzane są do kanalizacji miejskiej. Otoczenie obiektów uporządkowane, drogi dojazdowe utwardzone. Ustępy publiczne Na terenie miasta znajdują się 4 ustępy publiczne oraz 3 dostępne publicznie (dwa na dworcu PKS i jeden na dworcu PKP). Wszystkie były objęte nadzorem. Uchybień nie stwierdzono. Czystość bieżąca nie budziła zastrzeżeń. Kabiny były zaopatrzone w papier toaletowy, środki dezynfekcyjne, kosze na odpadki miały worki foliowei. Przy umywalkach było mydło oraz ręcznik jednorazowego użytku. Zakłady fryzjerskie, kosmetyczne i solaria, zakłady odnowy biologicznej Skontrolowano 118 zakładów fryzjerskich, 69 kosmetycznych, 6 tatuażu, 2 zakłady odnowy biologicznej i 9 zakładów, w których świadczy się więcej, niż jeden rodzaj usług - razem 204 obiekty. Ich stan sanitarno-techniczny był zróżnicowany. Większość była zaopatrzona w bieżącą wodę ciepłą i zimną. Posiadały środki do dezynfekcji narzędzi. Elementy wyposażenia miały na ogół powierzchnię umożliwiającą mycie i dezynfekcję. Bielizna czysta była przechowywana w wydzielonych szafach. Coraz częściej stosuje się bieliznę jednorazową w zakładach kosmetycznych i jednorazowe ręczniki w zakładach fryzjerskich. Nieprawidłowości stwierdzono w 16 zakładach fryzjerskich, 16 kosmetycznych, 2 obiektach odnowy biologicznej, 6 obiektach świadczących więcej niż jeden rodzaj usług, łącznie w 40 zakładach. Najczęściej dotyczyły one: braku sterylizacji i dezynfekcji narzędzi do wykonywania usług, stosowania brudnej bielizny 12

przy wykonywaniu usług, braku procedur postępowania przy zabiegach naruszających ciągłość tkanek, braku ciepłej wody przy umywalkach w pomieszczeniach wykonywania usług i w toaletach. W każdym przypadku prowadzono postępowanie mające na celu likwidację nieprawidłowości. Wszystkie stwierdzone nieprawidłowości zostały już usunięte. Nałożono 26 mandatów karnych na sumę 3800 zł, głównie z powodu wykonywania usług kosmetycznych niesterylnymi narzędziami, brudnych niedezynfekowanych przyborów fryzjerskich, używania brudnej bielizny oraz niewłaściwego stanu higieniczno-sanitarnego zakładów. Zakłady opieki dla osób starszych i bezdomnych Nadzorem objęto 6 obiektów. - Dom Opieki Kościoła Chrześcijan Baptystów, ul. Kujawska 24, - Dom Opieki Społecznej Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek od Cierpiących przy ul. Proletariackiej 8, - Dom Dla Bezdomnych i Noclegownia CARITAS Archidiecezji Białostockiej przy ul. Sienkiewicza 81/9, - Dom dla bezdomnych CARITAS Archidiecezji Białostockiej ul. Raginisa 55, - Ogrzewalnia CARITAS Archidiecezji Białostockiej ul. Kolejowa 26A, - Schronisko dla bezdomnych Patronat ul. Świętojańska 2. Wszystkie obiekty były zaopatrzone w wodę z wodociągu Białystok. Ścieki odprowadza się do kanalizacji miejskiej. Odpady komunalne gromadzono w kontenerach i są odbierane przez uprawnione firmy. Wszystkie obiekty były utrzymane we właściwym stanie sanitarnym. Otoczenie budynków uporządkowane. Kontrole nie wykazały nieprawidłowości sanitarno-technicznych Izba wytrzeźwień przy ul. Zaściańskiej 84 Kontrola nie wykazała uchybień. Stan sanitarny obiektu dostateczny. Czystość bieżąca zachowana. W toaletach są ręczniki jednorazowe, mydło w płynie, papier toaletowy. W zakładzie stosuje się bieliznę jednorazową. Jej zapas jest przechowywany w wydzielonej szafie. Zakład Karny ul. Hetmańska 89 Kontrola nie wykazała uchybień. Obiekt pod względem technicznym oceniono jako dostateczny. Stan sanitarno-porządkowy właściwy. Skazani sami sprzątają i są odpowiedzialni za utrzymanie czystości. Środki do utrzymania higieny osobistej osadzonych oraz czystości w celach są zapewnione. Zakład korzysta z pralni Aresztu Śledczego. Czysta bielizna przechowywana prawidłowo, w wydzielonym pomieszczeniu utrzymanym we właściwym stanie sanitarnym. Areszt Śledczy, ul. Kopernika 21 Obiekt jest zlokalizowany w bardzo starym budynku, dlatego wymaga ciągłych remontów, co jest sukcesywnie wykonywane. Kontrola wykazała następujące uchybienia: zakurzone ściany z ubytkami tynku, złuszczenia farby w części cel, ubytki wykładziny w części cel i korytarzy, zniszczone pojemniki na czystą bieliznę w pralni. 13

Wydano decyzję z nakazem likwidacji nieprawidłowości. Część poleceń została zrealizowana. Do wykonania pozostało jeszcze przeprowadzenie remontu części cel i korytarzy. Areszt ma własną pralnię w wydzielonym budynku z możliwością zachowania właściwego procesu pralniczego. Jest również komora dezynfekcyjna. Czysta bielizna jest przechowywana w magazynie utrzymanym we właściwym stanie sanitarnym. Stan sanitarno-porządkowy obiektu nie budził zastrzeżeń. Osadzeni posiadają środki do utrzymania higieny osobistej i czystości wydawane zgodnie z wykazem zawartym w załączniku nr 1 Zestaw 1/H Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. 186, poz. 1820). Sami sprzątają swoje cele i są odpowiedzialni za utrzymanie w nich czystości. Baza noclegowa W 2013 roku przeprowadzono 21 kontroli sanitarnych obiektów należących do bazy noclegowej miasta Białegostoku. Skontrolowano 7 hoteli oraz 14 innych obiektów świadczących usługi noclegowe. Nieprawidłowości stwierdzono w 5 obiektach: Wydano 5 decyzji nakazujących likwidację stwierdzonych uchybień. Wszystkie polecenia zostały zrealizowane. Obiekty sportowe W 2013 r. roku skontrolowano 3 obiekty sportowe na terenie miasta Białegostoku: Lodowisko sztuczne przy ul. 11 Listopada kontrola nie wykazała uchybień. Czystość bieżąca zachowana. Stadion Miejski ul. Słoneczna 1 trwa gruntowna przebudowa obiektu. Zaplecze sanitarne dla zawodników i kibiców znajduje się w oddanej do użytku części stadionu. W dniu kontroli utrzymane było we właściwym stanie sanitarno-higienicznym. Podczas kontroli nie stwierdzono nieprawidłowości. Stadion Lekkoatletyczny ul. 11 Listopada 28 Stan sanitarno-porządkowy obiektu zastrzeżeń nie budził. W Białymstoku brak jest nowoczesnej hali widowiskowo-sportowej, w której mogłyby odbywać się imprezy masowe. Dworce autobusowe oraz dworce i stacje kolejowe - Dworzec PKS Białystok - kontrola wykazała uchybienia techniczne: ubytki posadzki na I piętrze, zniszczone ściany w tunelu prowadzącym na perony. Wydano decyzję nakazującą usunięcie uchybień. Obiekt wymaga unowocześnienia i dostosowania do obecnych standardów. - Dworzec PKP jest w dobrym stanie sanitarnym i technicznym. Kontrola wykazała pękniętą szybę w drzwiach na I piętrze. Wydano decyzję z nakazem usunięcia usterki. Polecenie zostało zrealizowane. - Przystanek PKP Białystok Bacieczki - zniszczone ściany w poczekalni i wc. Wydano decyzję. Uchybienia zostały usunięte. 14

Na obu dworcach PKP i PKS przeprowadzono kontrole sanitarne sanitariatów. Toalety były utrzymane czysto, dezynfekowane, zaopatrzone w niezbędne środki dezynfekcyjne oraz środki higieniczne (papier toaletowy, mydło w płynie, ręczniki jednorazowe). Transport osobowy W roku 2013 r. skontrolowano 16 autobusów komunikacji miejskiej oraz 17 wagonów w pociągach osobowych. W jednym pociągu podmiejskim stwierdzono uchybienia techniczne: zniszczone, skorodowane metalowe elementy wyposażenia przedziałów. Wydano decyzję nakazujące likwidację nieprawidłowości, co zostało już wykonane. Pozostałe skontrolowane pociągi były utrzymane czysto, zaopatrzone w podstawowe środki sanitarno-higieniczne: papier toaletowy, mydło, ręczniki papierowe. W dwóch autobusach komunikacji miejskiej stwierdzono uchybienia: przetarta wykładzina podłogowa i tapicerka siedzisk. Została wydana decyzja nakazująca likwidację stwierdzonych uchybień, c o zostało już wykonane. Domy dla bezdomnych Skontrolowano 4 obiekty mające na celu zapewnienie pomocy ludziom bezdomnym. Są to: Dom dla bezdomnych przy ul. Sienkiewicza 81/9, noclegownia przy ul. Raginisa 55 ogrzewalnia przy ul. Kolejowej 26A Schronisko dla Bezdomnych Patronat znajdujące się przy ul. Świętojańskiej 2A. Kontrole powyższych placówek nie wykazały nieprawidłowości sanitarnych i technicznych. Miejsce wyznaczone do kąpieli Białystok posiada jedno miejsce wyznaczone do kąpieli na Zalewie w Dojlidach przy ul. Plażowej. W 2013r. obowiązek kontrolowania jakości wody spoczywał na organizatorze. Próbki wody były przez niego pobierane dwukrotnie w ciągu sezonu. W obu przypadkach woda odpowiadała wymaganiom sanitarnym. Teren kąpieliska jest ogrodzony, z wyznaczoną strefą do kąpieli. Stan sanitarno-porządkowy plaż był właściwy. Zaplecze sanitarne utrzymane we właściwym stanie sanitarnym. Pralnie białe Na terenie miasta skontrolowano dwie pralnie piorące na mokro. W jednej stwierdzono nieprawidłowości. Wydano decyzję z nakazem likwidacji uchybień, co zostało już zrealizowane. Badanie wody ciepłej w kierunku Legionella sp. W 2013r. przeprowadzono badania ciepłej wody pobranej z instalacji budynków w kierunku bakterii Legionella sp. w 15 próbkach w 12 placówkach, w tym w 6 szpitalach i 6 domach opieki. Woda nie odpowiadała obowiązującym wymaganiom w 6 próbkach pobranych w następujących szpitalach: 15

1. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Wojewódzki Szpital Zespolony im. J. Śniadeckiego przy ul. Warszawskiej, 2. Białostockie Centrum Onkologii, ul. Ogrodowa 12, 3. Uniwersytecki Szpital Kliniczny, ul. M. Skłodowskiej Curie 24a, Klinika Hematologii, ul. Żurawia 14, Oddział Nefrologii i Transplantologii, ul. Warszawska 18, Oddział Chorób Płuc i Gruźlicy 4. Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny, ul. Waszyngtona 17. W związku z niewłaściwą jakością wody zostały wydane decyzje z nakazem doprowadzenia wody do obowiązujących wymagań. Działania podjęte przez szpitale, polegały na przeprowadzeniu dezynfekcji termicznej w instalacji wody ciepłej lub montowaniu urządzeń do dezynfekcji wody w instalacji wody ciepłej. Te podjęte działania doprowadziły jakość wody do obowiązujących wymagań. Woda pobrana w domach opieki odpowiadała obowiązującym wymaganiom. WNIOSKI Konieczne jest kontynuowanie budowy szaletów publicznych w mieście Niezbędne jest prowadzenie dalszych działań mających na celu powstanie nowoczesnej hali widowiskowo-sportowej, w której będą się odbywać imprezy masowe. Dworzec PKS w Białymstoku wymaga unowocześnienia i dostosowania do obecnych standardów 16

Obiekty żywności i żywienia I. Ocena stanu sanitarnego obiektów żywności, żywienia i przedmiotów użytku W roku 2013 na terenie miasta Białystok nadzorowano 1964 zakłady żywności i żywienia oraz 17 zakładów produkcji i obrotu materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością. W wyniku oceny przeprowadzonej w oparciu o jednolite w skali kraju kryteria zawarte w arkuszach oceny stanu sanitarnego zakładów lub w wyniku oceny subiektywnej 35 zakładów nie spełniało wymagań obowiązującego prawa żywnościowego. Stanowi to 1,76% zakładów skontrolowanych. Należy stwierdzić, że stan sanitarny zakładów żywności i żywienia w roku 2013, w porównaniu do roku 2012, uległ pogorszeniu. W roku 2013 oceny niezgodne z wymaganiami uzyskało 1,76% zakładów, w roku 2012 1,42%, a w roku 2011 1,89%,co przedstawia poniższy wykres: Stan sanitarny zakładów żywienia i żywności w roku 2013 w porównaniu do lat 2011-2012 W roku 2013 odnotowano pogorszenie stanu sanitarnego zakładów produkcji lodów z automatu, sklepów spożywczych, kiosków, zakładów żywienia zbiorowego otwartych. Na takim samym poziomie 17

utrzymywał się stan sanitarny wytwórni lodów, piekarni, ciastkarni, przetwórni owocowo-warzywnych, browaru, zakładów garmażeryjnych, zakładów przemysłu zbożowo-młynarskiego, zakładów należących do grupy inne wytwórnie żywności, magazynów hurtowych, obiektów ruchomych i tymczasowych, środków transportu oraz zakładów należących do grupy inne zakłady obrotu żywnością. Zakłady te, podobnie jak w roku 2012, ocenione były pozytywnie. Poprawił się stan sanitarny zakładów żywienia zbiorowego zamkniętych. Odsetek negatywnie ocenianych poszczególnych grup zakładów na przestrzeni lat 2011-2013 przedstawia tabela: Rodzaj obiektu Ilość zakładów kontrolowanych 2013 2012 2011 Ilość zakładó w złych % zakładó w złych Ilość zakładów skontrolo wanych Ilość zakładó w złych % zakładó w złych Ilość zakładów kontrolowanych Ilość zakładów złych Wytwórnie lodów 7 0 7 0 7 0 Automaty do lodów 11 1 9,1 13 0 13 0 Piekarnie 19 0 18 0 19 0 Ciastkarnie 18 0 19 0 21 0 Przetwórnie owocowo-warzywne 3 0 3 0 5 0 Browar 1 0 1 0 1 0 Zakłady garmażeryjne 6 0 8 0 7 0 Zakłady przemysłu zbożowomłynarskiego 2 0 2 0 2 0 Inne wytwórnie żywności 10 0 8 0 7 0 Sklepy spożywcze 898 19 2,1 943 15 1,6 928 26 2,8 w tym super- i hipermarkety 60 1 1,6 56 1 1,8 49 0 Kioski 34 2 5,8 37 1 2,7 48 2 4,2 Magazyny hurtowe 76 0 77 0 82 1 1,2 w tym: hurtownie suplementów diety 3 0 4 0 1 0 Obiekty ruchome i tymczasowe 44 0 27 0 73 3 4,1 Środki transportu 116 0 109 0 99 0 Inne obiekty obrotu żywnością 30 0 34 0 19 0 Zakłady żywienia zbiorowego otwartego 451 13 2,8 461 12 2,6 480 5 1,0 w tym: zakłady małej gastronomii 207 5 2,4 213 7 3,2 232 4 1,7 Zakłady żywienia zbiorowego zamkniętego, w tym: 238 0 243 1 0,4 247 2 0,8 stołówki pracownicze 8 0 8 0 9 0 bufety przy zakładach pracy 35 0 43 1 2,3 47 0 bloki żywienia w szpitalach 9 0 7 0 7 0 w tym: w systemie cateringowym 7 0 4 0 4 0 kuchnie niemowlęce 2 0 3 0 4 0 bloki żyw. w domach opieki społecznej 5 0 5 0 5 0 w tym: w systemie cateringowym 1 0 1 0 1 0 stołówki w żłobkach 7 0 7 0 7 0 stołówki szkolne 46 0 49 0 50 0 w tym: w systemie cateringowym 8 0 9 0 8 0 stołówki w bursach i internatach 2 0 2 0 2 0 stołówki w przedszkolach 87 0 83 0 83 0 w tym: w systemie cateringowym 20 0 19 0 14 0 stołówki w domach dziecka 1 0 1 0 1 0 stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych 5 0 6 0 6 0 zakłady usług cateringowych 12 0 10 0 6 1 16,7 inne zakłady żywienia 19 0 19 0 20 1 5,0 % zakładó w złych RAZEM 1964 35 1,78 2010 29 1,44 2058 39 1,89 Wytwórnie przedmiotów użytku 4 0 4 0 6 0 Miejsca obrotu przedmiotami użytku 13 0 23 0 17 0 w tym: hurtownie 9 0 13 0 12 0 sklepy 4 0 10 0 5 0 RAZEM 17 0 27 0 23 0 OGÓŁEM 1981 35 1,76 2037 29 1,42 2081 39 1,87 18

Z nieprawidłowości najczęściej odnotowywanych w skontrolowanych w 2013 roku zakładach należy wymienić: zły stan techniczny pomieszczeń zakładu zniszczone ściany, sufity, uszkodzona posadzka, brak czystości i porządku, nieprawidłowe warunki przechowywania środków spożywczych: żywność łatwo psująca się przechowywana bywa w temperaturze niezgodnej z deklaracją producentów lub bez zachowanej segregacji, brak zabezpieczenia zakładu przed dostępem szkodników nieszczelne drzwi, brak procedury zabezpieczenia zakładu przed szkodnikami, środki spożywcze nieopakowane oferowane do sprzedaży samoobsługowej narażone na zanieczyszczenie i dotykanie przez kupujących, brak do wglądu orzeczeń lekarskich do celów sanitarno-epidemiologicznych, brak systematycznych zapisów dokumentujących realizację GHP/GMP(Dobrej Praktyki Higienicznej/Dobrej Praktyki Produkcyjnej) lub brak dowodów potwierdzających zachowanie zgodności z zasadami higieny, brak dowodów potwierdzających wdrożenie lub kontynuację wdrażania procedur opartych na zasadach systemu HACCP (Analiza Zagrożeń i Krytyczne Punkty Kontroli). Oprócz kontroli kompleksowych przeprowadzanych z wykorzystaniem arkuszy oceny stanu sanitarnego przeprowadzano również kontrole tematyczne m.in. w zakresie: przestrzegania obowiązujących wymagań prawa przez zakłady żywności i żywienia, które od wielu lat wykazują negatywny stan sanitarny oraz obiekty, które ze względu na znaczącą produkcję lub obrót przekładają się na dużą liczbę konsumentów (super- i hipermarkety) oraz jakości zdrowotnej środków spożywczych w nich wytwarzanych, konfekcjonowanych i sprzedawanych, prowadzenia nadzoru nad bezpieczeństwem kosmetyków, ze szczególnym uwzględnieniem kontroli wyrobów przeznaczonych do farbowania włosów oraz past do zębów pod kątem zawartości fluoru, egzekwowania od nadzorowanych podmiotów przestrzegania warunków określonych w rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1829/2003 i nr 1830/2003 dotyczących żywności genetycznie zmodyfikowanej, ze szczególnym uwzględnieniem prawidłowego znakowania środków spożywczych zawierających GMO (organizmy modyfikowane genetycznie) oraz dokumentacji towarzyszącej ww. środkom spożywczym, oceny prawidłowości wprowadzania do obrotu suplementów diety, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz żywności wzbogacanej z uwzględnieniem informacji zawartych w odpowiedziach Głównego Inspektora Sanitarnego na powiadomienia przedsiębiorców składane w trybie art. 29 ustawy z dnia 25.08.2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, oceny prawidłowości znakowania środków spożywczych wytwarzanych i wprowadzanych do obrotu w zakładach funkcjonujących na terenie powiatu, oceny stanu sanitarnego bloków żywienia oraz jakości żywienia w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego, ze szczególnym uwzględnieniem placówek prowadzących żywienie dzieci i młodzieży funkcjonujących na terenie działania PSSE, nadzoru nad wdrażaniem i stosowaniem przez nadzorowane zakłady systemów bezpieczeństwa żywności opartych o zasady GHP (Dobra Praktyka Higieniczna), GMP (Dobra Praktyka Produkcyjna) oraz zasady HACCP (Analiza Zagrożeń i Krytyczne Punkty Kontroli), uwzględniając elastyczne podejście przewidziane dla niektórych przedsiębiorstw sektora spożywczego oraz obowiązek weryfikacji prawidłowości funkcjonowania systemów, nadzoru nad zakładami żywności i żywienia zlokalizowanymi w miejscowościach turystycznych oraz na trasach dojazdowych, 19

oceny prawidłowości stosowania w produkcji i przetwórstwie żywności substancji dodatkowych dozwolonych, aromatów i rozpuszczalników, oceny warunków produkcji i jakości zdrowotnej naturalnych wód mineralnych, wód źródlanych, wód stołowych oraz napojów bezalkoholowych, oceny warunków produkcji przetworów grzybowych, oceny prawidłowości wprowadzania do obrotu grzybów świeżych i przetworów grzybowych, jak też oceny warunków skupu grzybów świeżych oraz owoców sezonowych, oceny prawidłowości wprowadzania do obrotu żywności ekologicznej, oceny jakości zdrowotnej środków spożywczych krajowych produkowanych i wprowadzanych do obrotu. Poza kontrolami kompleksowymi i tematycznymi przeprowadzano również kontrole w związku z wnoszonymi przez klientów interwencjami na niewłaściwy stan sanitarny obiektów lub niewłaściwą jakość zdrowotną żywności. W roku 2013 do PSSE w Białymstoku wpłynęły 134 interwencje. Interwencje potwierdziły się w 57 przypadkach, co stanowi 42,5%. II. Ocena jakości zdrowotnej środków spożywczych oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością produkowanych i wprowadzanych do obrotu na terenie miasta Białystok Plan pobierania próbek na terenie działania PSSE w Białymstoku został określony przez Podlaskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego na podstawie wskazań Głównego Inspektora Sanitarnego. Podlaski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny określił ilość, asortyment oraz kierunki badań środków spożywczych, zarówno w ramach urzędowej kontroli żywności, jak i monitoringu. Niezależnie od powyższego planu, pracownicy PSSE pobierali próbki do badań laboratoryjnych w przypadku podejrzenia niewłaściwej jakości zdrowotnej środków spożywczych, interwencji od ludności wpływających do PSSE oraz wystąpienia ognisk zatruć pokarmowych lub zachorowań. W roku 2013 z zakładów zlokalizowanych na terenie miasta pobrano do badania 485 próbek środków spożywczych. Zakwestionowano 5 próbek, co stanowi 1,0%. Zakwestionowano 1 próbkę wędliny (szynka z nogą) z powodu niezgodnego z ustawą o bezpieczeństwie żywności i żywienia znakowania oraz obcego zapachu świadczącego o zepsuciu, 1 próbkę mięsa mielonego z powodu obecności Escherichia coli w 25 g, 1 próbkę pałek ptysiowych z powodu niewłaściwych cech organoleptycznych (niewłaściwy zapach), 1 próbkę środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego z powodu użycia niedozwolonego oświadczenia zdrowotnego dotyczącego tauryny oraz 1 próbkę suplementu diety analiza laboratoryjna wykazała obecność substancji słodzącej acesulfamu K, która nie została ujęta w wykazie składników na etykiecie ww. produktu. Ponadto w oznakowaniu stwierdzono użycie niedozwolonego oświadczenia zdrowotnego dotyczącego L-karnityny. 20

W roku 2012 z 288 zbadanych próbek środków spożywczych zakwestionowano 17, co stanowi 5,9%. Zbiorcze dane odnośnie jakości zdrowotnej środków spożywczych zbadanych na przestrzeni lat 2011-2013 przedstawia wykres: Podsumowując wyniki przeprowadzonych badań należy stwierdzić, że jakość zdrowotna żywności produkowanej i wprowadzanej do obrotu w roku 2013, w porównaniu do roku poprzedniego, uległa poprawie. W celu oceny czystości mikrobiologicznej naczyń stołowych, sprzętu i rąk personelu w roku 2013 pobrano do badań laboratoryjnych 71 próbek wymazów sanitarnych, w tym 21 próbek wymazów z rąk personelu, 35 ze sprzętu produkcyjnego, 8 z urządzeń oraz 7 z naczyń stołowych. Zakwestionowano 16 próbek, co stanowi 22,53 %. Zakwestionowano 6 próbek wymazów z rąk, 7 ze sprzętu pomocniczego oraz 3 z urządzeń. Wymazy sanitarne kwestionowano z uwagi na ponadnormatywną ogólną liczbę drobnoustrojów tlenowych lub obecność bakterii z grupy coli i gronkowców chorobotwórczych. W celu oceny obecności zanieczyszczeń biologicznych, w tym szkodników i ich pozostałości pobrano do badań laboratoryjnych 5 próbek zmiotek (3 z piekarni oraz 2 w zakładach przemysłu zbożowo młynarskiego). Pobrane próbki nie były kwestionowane. W roku 2013 w ramach realizacji zadań ustawowych pracownicy PSSE dokonywali również oceny warunków produkcji oraz jakości zdrowotnej produkowanych i wprowadzanych do obrotu materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością i kosmetyków. W roku 2013 pobrano do badań laboratoryjnych 11 próbek materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz 7 próbek kosmetyków. Pobrane próbki nie były kwestionowane. 21

III. Nadzór nad jakością zdrowotną partii produktów z importu W roku 2013 oceniono 23 partie środków spożywczych, w tym: 8 partii kurek w solance import: Białoruś, Ukraina, Rosja, 3 partie grzybów mrożonych: borowiki, kurki imp. Chiny,4 partie kurek świeżych imp. Rosja,1 partię żurawiny mrożonej imp. Kanada,1 partię szparagów zielonych mrożonych imp. Chiny, 1 partię rodzynek sułtańskich imp. Turcja oraz 5 partii suplementu diety pn.: Regital imp. USA. Z ocenionych 23 partii importowanych produktów do badań laboratoryjnych pobrano 16 próbek, w tym: 8 próbek kurek w solance i 4 próbki kurek świeżych w kierunku skażeń promieniotwórczych, 1 próbkę borowików mrożonych i 1 próbkę kurki mrożonej do oceny organoleptycznej, oznaczenia zawartości kadmu i zawartości grzybów pierwotnie zaczerwionych. W wyniku badań laboratoryjnych zakwestionowano 1 próbkę borowików mrożonych, z uwagi na zawartości grzybów pierwotnie zaczerwionych w ilości 27,7%. Pozostałe próbki nie były kwestionowane. W związku z powyższym wystawiono 22 świadectwa spełnienia wymagań zdrowotnych przez środek spożywczy oraz wydano 1 świadectwo nie spełnienia wymagań zdrowotnych przez środek spożywczy ( Grzyby mrożone borowiki import z Chin) i 1 decyzję zezwalającą na przetwórstwo spożywcze (przesortowanie) partii produktu pn. Grzyby mrożone borowiki import z Chin w celu dostosowania ww. partii grzybów do ogólnych wymagań dotyczących żywności. W roku 2013 nie oceniano materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Szczegółowe dane przedstawia tabela: Środki spożywcze Grupa asortymentowa ocenianego towaru Funkcja technologiczna Liczba ocenionych partii Ilość wydanych świadectw dla produktów spełniających wymagania Ilość wydanych świadectw dla produktów nie spełniających wymagań (podać przyczynę!) Liczba i rodzaj wydanych decyzji Liczba pobranych Uwagi próbek w ramach (import/eks oceny port) i inne importowanych istotne produktów informacje Grzyby w solance 8 8 8 Grzyby mrożone 3 2 1 w wyniku badań laboratoryjnych stwierdzono 27,7 % (m/m) grzybów pierwotnie zaczerwionych 1 decyzja zezwalającą na przetwórstwo spożywcze (przesortowanie) partii produktu pn. Grzyby mrożone borowiki import z Chin w celu dostosowania ww. partii grzybów do ogólnych wymagań dotyczących żywności 2 Grzyby świeże 4 4 4 Suplementy diety 5 5 Żurawina mrożona 1 1 Szparagi zielone mrożone 1 1 Rodzynki sułtańskie 1 1 2 Razem 23 22 1 1 16 Wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością Razem Suma 23 22 1 1 16 22

Współpraca ze Służbą Celną polegała głównie na przeprowadzaniu wspólnych kontroli środków spożywczych w składach celnych i miejscach docelowego przeznaczenia. W roku 2013 w magazynach importerów i w składach celnych oceniono 23 partie partii środków spożywczych. Wystawiono 22 świadectwa dla środków spożywczych spełniających wymagania jakości zdrowotnej oraz 1 świadectwo dla produktu nie spełniającego wymagań jakości zdrowotnej. Wydano 1 decyzję zezwalającą na przetwórstwo spożywcze partii towaru. IV. Ocena sposobu oraz jakości żywienia w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętego Badaniami sposobu żywienia w 2013 roku objęto 159 obiektów żywienia zbiorowego zamkniętego, w tym 28 zakładów prowadzących żywienie w systemie cateringowym. Oceniano jakość żywienia w 7 blokach żywienia w szpitalach, w tym w 5 blokach żywienia prowadzących żywienie w systemie cateringowym, w 5 blokach żywienia w domach opieki społecznej, w tym w 1 bloku żywienia prowadzącym żywienie w systemie cateringowym, w 7 stołówkach w żłobkach, w 46 stołówkach w szkołach, w tym w 8 stołówkach prowadzących żywienie w systemie cateringowym, w 2 stołówkach w internatach, w 81 stołówkach w przedszkolach, w tym w 15 stołówkach prowadzących żywienie w systemie cateringowym, w 1 stołówce w domu dziecka, w 5 stołówkach w zakładach specjalnych i wychowawczych oraz w 5 zakładach usług cateringowych. Ocenę jakości żywienia przeprowadzano na podstawie teoretycznej analizy jadłospisów oraz analiz dekadowych zestawień produktów zużytych do produkcji posiłków, jak też pobierano próbki posiłków do badań laboratoryjnych. Podczas kontroli oceniono 182 jadłospisy: 10 w blokach żywienia w szpitalach, w tym 8 w blokach żywienia w szpitalach prowadzących żywienie w systemie cateringowym, 5 w blokach żywienia w domach opieki społecznej, w tym w 1 bloku żywienia prowadzącym żywienie w systemie cateringowym, 1 w stołówce w domu dziecka, 7 w stołówkach w żłobkach, 81 w stołówkach w przedszkolach, w tym 15 w stołówkach prowadzących żywienie w systemie cateringowym, 63 w stołówkach w szkołach, w tym 10 w stołówkach prowadzących żywienie w systemie cateringowym, 4 w stołówkach w internatach, 5 w stołówkach w zakładach specjalnych i wychowawczych oraz 6 w zakładach usług cateringowych. W wyniku oceny jadłospisów zakwestionowano 2 jadłospisy. Negatywnie oceniono 1 jadłospis w stołówce Aresztu Śledczego z uwagi na to, że zaplanowano w posiłku diety lekkostrawnej ser dojrzewający. W drugim przypadku, tj. w 1 stołówce przedszkolnej, zaplanowany jadłospis nie uwzględniał sezonowych owoców i warzyw i nie był urozmaicony pod względem kolorystyki i smaku. Do teoretycznej oceny sposobu żywienia pobrano 21 próbek dekadowych zestawień produktów (8 z bloków żywienia w szpitalach, w tym 6 z bloków żywienia prowadzących żywienie w systemie cateringowym, 2 z bloków żywienia w domach opieki społecznej, 2 ze stołówek w internatach, 1 ze stołówki w domu dziecka, 4 ze stołówek w zakładach specjalnych i wychowawczych, 2 ze stołówki w przedszkolu oraz 2 ze stołówek w żłobkach). Zakwestionowano 21 pobranych próbek dekadowych zestawień produktów. Głównym powodem kwestionowania był zawyżony udział energii pochodzącej z tłuszczu w całodziennej racji pokarmowej oraz zaniżona podaż produktów bogatych w wapń i żelazo. 23

W celu oceny sposobu żywienia pobierano również próbki posiłków do badań laboratoryjnych. Pobrano łącznie 46 próbek, w tym 9 próbek posiłku obiadowego oraz 37 próbek posiłków stanowiących całodzienną rację pokarmową. Pobrano 2 próbki posiłków obiadowych z bloków żywienia w szpitalu prowadzących żywienie w systemie cateringowym, 2 ze stołówki w przedszkolu, 2 ze stołówki w żłobku, 2 ze stołówki w szkole oraz 1 ze stołówki w domu dziecka. Pobrano też 15 próbek posiłków stanowiących całodzienną rację pokarmową z bloków żywienia w szpitalach, w tym 2 z bloków prowadzących w systemie cateringowym, 7 z bloków żywienia w domach opieki społecznej, 6 ze stołówki w internacie oraz 9 ze stołówki w zakładach specjalnych i wychowawczych. W wyniku wykonanych badań laboratoryjnych 15 pobranych pobranych próbki posiłków zostały zakwestionowane. Główną przyczyną kwestionowania pobranych próbek był zawyżony udział energii pochodzącej z tłuszczu oraz za duża zawartość chlorku sodu w podawanych w posiłkach. Stwierdzano również nieprawidłową (za wysoką lub za niską) wartość energetyczną poszczególnych posiłków. W wyniku analizy sposobu żywienia należy stwierdzić, że w roku 2013 żywienie w zakładach żywienia zbiorowego zamkniętych utrzymywało się na podobnym poziomie, jak w latach poprzednich. V. Działalność administracyjna i represyjna będąca wynikiem urzędowych kontroli żywności na przestrzeni lat 2011-2013 (wykres): W roku 2013 w celu poprawy stanu sanitarnego wydano 682 decyzje administracyjne, a w 1913 przypadkach wydano decyzje umarzające (kontrole bez uchybień). Ponadto w 2013 roku wydano 320 decyzji dotyczących zatwierdzenia nowouruchomionych obiektów. 24

WNIOSKI Stan sanitarny zakładów branży spożywczej funkcjonujących na terenie działania Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Białymstoku w roku 2013 w porównaniu do roku 2012 uległ pogorszeniu, natomiast jakość zdrowotna żywności produkowanej i wprowadzanej do obrotu uległa poprawie. Jakość sposobu żywienia w zakładach żywienia zbiorowego w dalszym ciągu jest niezadowalająca i od lat nie ulega poprawie, pomimo wystąpień kierowanych do osób planujących i realizujących żywienie wskazujących na potrzebę planowania żywienia zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia w obiektach. Na powyższe wpływa zbyt mała stawka żywieniowa. W celu poprawy stanu sanitarnego zasadnym jest kontynuowanie wzmożonego nadzoru nad zakładami produkującymi i wprowadzającymi do obrotu środki spożywcze. 25

Zakłady pracy Oddział Higieny Pracy wykonuje zadania z zakresu ochrony zdrowia populacji ludzi pracujących. Dwa podstawowe cele tj.: poprawa warunków pracy w aspekcie zdrowotnym, profilaktyka chorób zawodowych i parazawodowych są realizowane poprzez: lustrację stanowisk pracy w zakładach, ocenę zdrowotną warunków środowiska pracy, pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, ocenę stopnia narażenia na czynniki szkodliwe i uciążliwe dla zdrowia, monitoring zagrożeń zawodowych, ocenę podejmowanych środków zapobiegawczych, ocenę ryzyka zawodowego, ocenę badań kontrolnych lekarskich pracowników i prowadzonej profilaktyki zawodowej, promocję zdrowia w środowisku pracy, egzekwowanie poprawy na drodze postępowania administracyjnego. Ponadto w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego egzekwujemy: przestrzeganie przez osoby wprowadzające substancje i mieszaniny chemiczne do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz przez użytkowników substancji lub mieszanin chemicznych obowiązków wynikających z ustawy o substancjach i preparatach chemicznych i rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady, przestrzeganie przez podmioty wprowadzające do obrotu prekursory narkotyków grupy 2 i 3 obowiązków wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady, przestrzeganie zakazu produkcji i obrotu środków zastępczych (dopalaczy) wynikającego z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii przestrzeganie przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu produktów biobójczych i substancji czynnych oraz ich stosowania w działalności zawodowej, przestrzeganie przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu i stosowania oraz właściwości środków powierzchniowo czynnych i detergentów. 26

Kontrola przestrzegania ww. przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne ma na celu: wdrożenie zasad określających warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i mieszanin chemicznych oraz środków powierzchniowo czynnych i detergentów, w celu ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji i preparatów na zdrowie człowieka lub na środowisko, zapobieganie zagrożeniom zdrowia ludzi, które mogą być wynikiem działania produktów biobójczych, zwalczanie niedozwolonego obrotu substancjami, których używanie może prowadzić do narkomanii. W roku 2013 na obszarze miasta zewidencjonowano 1430 zakładów pracy podlegających nadzorowi Oddziału Higieny Pracy Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Białymstoku. Z tego skontrolowano 321 zakładów, w których występują czynniki szkodliwe i uciążliwe dla zdrowia. W tej grupie 51 to zakłady, w których występują czynniki rakotwórcze i mutagenne. Ocena zagrożenia czynnikami szkodliwymi dla zdrowia I. Liczba osób zatrudnionych w zakładach skontrolowanych - 27186 II. Liczba osób pracujących w kontakcie z czynnikami rakotwórczymi i mutagennymi- 1187 w tym m. in.: 1. w zakładach ochrony zdrowia - 673, 2. w zakładach edukacyjnych - 255, 4. w zakładach handlowych 52, 5. w zakładach produkcji maszyn i urządzeń - 41, 6. w zakładach budowlanych - 26, 7. w zakładach administracji publicznej 26. Zatrudnieni na terenie miasta Białegostoku są eksponowani na następujące czynniki rakotwórcze i mutagenne: 1. Czynniki fizyczne promieniowanie jonizujące 709 os. 2. Czynniki chemiczne cyklofosfamid - 117 os., etopozyd - 117 os., cisplatina 117 os, dichromian (VI) potasu 91 os., doksorubicyna - 90 os., 27

chromu(vi) związki pozostałe 85 os., benzen - 78 os., chromian (VI) potasu - 70 os., benzyna; niskowrząca benzyna niespecyfikowana - 62 os., akrylamid - 49 os., ditlenek niklu (IV) - 46 os., tlenek niklu (II) 46 os., tioacetamid - 31 dichlorek kobaltu 29 os. oraz tlenek arsenu (III), o-toluidyna, tlenek etylenu, bromek etylenu, hydrazyna, hydrazyny sole, 1,1- dimetylohydrazyna, n-nitrozodimetyloamina, siarczan (VI) kobaltu, tlenek propylenu, siarczan (VI) dimetylu, siarczan (VI) kadmu (II), epichlorohydryna, bromian (V) potasu, chlorek benzylu, chlorek fenylohydrazynium, chlorek etylenu, diazometan, tlenek chromu (VI), chlorek kadmu, azotan niklu (II), czerwień zasadowa 9, eter naftowy, węglowodory rafinowane rozpuszczalnikiem z destylatów lekkich frakcji naftowej traktowanej wodorem bogate w węglowodory C6, azbest, ligroina, fenoloftaleina, sulfochromian ołowiu, benzyna lekka obrabiana wodorem ropa naftowa niskowrząca frakcja naftowa obrabiana wodorem, chromian-molibdenian-siarczan ołowiu, kwas chromowy, kadm, chloramfenikol. 3. Procesy technologiczne prace związane z narażeniem na pył drewna twardego - 11 os., procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych - 48 os. Na ww. czynniki rakotwórcze i mutagenne największa ilość pracowników jest eksponowana w następujących zakładach: 1. Uniwersytecki Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku - 267 os., 2. Wojewódzki Szpital Zespolony im. J. Śniadeckiego - 149 os., 3. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 129 os., 4. Białostocki Ośrodek Onkologiczny 120 os., 5. Uniwersytet w Białymstoku 103 os., 6. Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny im. dra L. Zamenhofa - 102 os. 7. Argo Sp. z o. o. w Białymstoku 36 os., 8. Politechnika Białostocka - 23 os., 9. Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Białymstoku 21 os., 10. PKP Polskie Linie Kolejowe Zakład Linii Kolejowych w Białymstoku - 20 os., 11. Przedsiębiorstwo Eksploatacji Ulic i Mostów w Białymstoku 19 os. 12. Wodociągi Białostockie Sp. z o. o. w Białymstoku 17 os., 13. Stacja Paliw Statoil 70287 11 14. Shell Polska Sp. z o. o. Stacja Paliw 1603 w Białymstoku 11 15. Gort SA F-ka Maszyn Gastronomicznych w Białymstoku 10 os. W celu zminimalizowania zawodowego narażenia pracujących na czynniki rakotwórcze w środowisku pracy podejmowane są wielokierunkowe działania profilaktyczne. 28

Radykalną metodą jest eliminacja czynnika rakotwórczego z procesu technologicznego, zamiana na inny nie rakotwórczy lub zminimalizowanie czasu ekspozycji podczas procesu pracy. Narażenie na fizyczne i chemiczne czynniki rakotwórcze jest także minimalizowane poprzez różnorodne ochrony zbiorowe i indywidualne. Ograniczany jest dostęp tych czynników do organizmu pracownika poprzez rozwiązania techniczne wentylacji, hermetyzację i automatyzację procesów technologicznych, bezpośrednie ochrony dróg oddechowych, środki ochrony kończyn górnych i dolnych. Dobrze zabezpieczeni są pracownicy obsługujący urządzenia emitujące promieniowanie jonizujące. Od wielu lat monitorowane są dawki promieniowania poprzez dozymetrię indywidualną każdego pracownika. W lustrowanych w 2013 roku zakładach, w których kontrolowano realizację przepisów prawnych dot. czynników rakotwórczych stwierdzono, że 25 % pracodawców nie przestrzegało tych przepisów. Likwidacje i nieprawidłowości wyegzekwowano poprzez nakazy administracyjne. III. Liczba osób pracujących w ekspozycji na czynniki szkodliwe dla zdrowia - 13211 os., w tym: l. Czynniki fizyczne hałas - 4387 os., pyły - 1542 os., wibracja miejscowa 425 os., wibracja ogólna - 1791 os., mikroklimat (zimny/gorący) 27 os., pola i promieniowania elektromagnetyczne - 637 os., promieniowanie podczerwone 136 os., promieniowanie ultrafioletowe 276 os., promieniowanie widzialne - 270. 2. Czynniki chemiczne tlenek węgla - 710 os., tlenki azotu - 483 os., związki żelaza- 320 os., związki manganu - 308 os., miedź i jej związki - 227 os., cykloheksanon 118 os., heptan 118 os., formaldehyd - 101 os., ozon 94 os., toluen 88 os., cyna i jej związki nieorganiczne 67 os., ksylen 43 os., wodorotlenek sodu - 43 os., aceton 36 os., izopropanol 29., octan etylu 27 os. 29

Ponadto zatrudnieni w zakładach białostockich są eksponowani w środowisku pracy na następujące zidentyfikowane i badane czynniki chemiczne szkodliwe dla zdrowia: amoniak, nikiel i jego związki nieorganiczne, ołów i jego nieorganiczne związki, pięciotlenek fosforu, wodorotlenek potasu, związki chromu (III), dwutlenek siarki, etylowy alkohol, metoksyetylowy alkohol, alkohol izobutylowy, n-butylowy alkohol, alkohol propylowy, octan butylu, trimetylobenzen, pentan, nafta, kwas octowy, metyloetyloketon, etylobenzen.. 3. Czynniki biologiczne (wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty wewnętrzne ) - 6223 os. Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości dot. narażenia na czynniki biologiczne to: zatrudnianie pracowników narażonych na zakaźny czynnik biologiczny nie uodpornionych za pomocą dostępnych szczepionek, brak opracowanej procedury i instrukcji postępowania po zakłuciu i wniknięciu zakaźnego czynnika biologicznego, nie uwzględnienie biologicznych czynników szkodliwych dla zdrowia w ocenie ryzyka zawodowego pracownika brak rejestru prac narażających i rejestru narażonych na czynniki biologiczne. W tej ponad trzynastotysięcznej grupie eksponowanych na czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy - 401 osób pracowało w narażeniu na czynniki szkodliwe dla zdrowia, powyżej dopuszczalnych stężeń i natężeń tych czynników. W tym na: hałas słyszalny - 190 os., pył azbestu- 4 os. promieniowanie podczerwone -16 promieniowanie ultrafioletowe 235 promieniowanie widzialne - 235 Najwięcej narażonych na czynniki szkodliwe dla zdrowia w wartościach ponadnormatywnych pracuje w: zakładach produkcji maszyn i urządzeń - 127 os., zakładach produkcji napojów 58 os., zakładach produkcji mebli - 54 os., zakładach produkcji urządzeń elektrycznych 53 os., zakładach budowlanych 34 os., zakładach produkcji wyrobów tekstylnych - 18 os., zakładach produkcji wyrobów niemetalicznych 16 os., zakładach produkcji artykułów spożywczych 13 os., zakładach produkcji wyrobów metalowych 13 os. W sumie w 21 zakładach stwierdzono przekroczenia wskaźnika oceny narażenia -najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia pracowników, m. in. w: Firmie Samasz w Białymstoku 86 os., Nibe Biawar Sp. z o. o. w Białymstoku 53 os. Fabryce Mebli FORTE S.A. Oddział w Białymstoku - 48 os., 30

Argo Sp. z o. o. w Białymstoku 41 os Kompanii Piwowarskiej S.A. Browar w Białymstoku 39 os., Instal Białystok 28 os CEDC International Sp. z o. o. Oddział POLMOS w Białymstoku - 19 os., Fabryce Dywanów Agnella S.A. 18 osób, Chłodni Białystok 13 os Hartownia Białystok 11 os W celu obniżenia narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, pracodawcy obligowani decyzjami administracyjnymi, wdrażają różnorodne środki zaradcze. Najbardziej efektywne okazały się przedsięwzięcia techniczne i technologiczne oraz organizacyjne w zakresie: modernizacji parku maszynowego, zmian procesów technologicznych, technicznych rozwiązań tłumienia hałasu i wibracji, napraw, konserwacji sprzętu i maszyn, wymiany sprzętu lub stosowanych środków chemicznych, Powyższe działania pozwoliły na obniżenie ponadnormatywnych wartości stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia do wartości poniżej norm higienicznych, między innymi w: w PKP Cargo S.A. Mazowiecko-Podlaski Zakład Spółki Warszawa - Zakład w Białymstoku obniżono do obowiązujących norm higienicznych hałas dla 12 pracowników zatrudnionych na stanowiskach specjalisty mechanika i elektromontera brygady silnikowej, elektrycznej, paliwa podczas napraw pojazdów trakcyjnych poprzez skrócenie efektywnego czasu narażenia. w Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Zakładzie Stolarskim w Białymstoku obniżono do obowiązujących norm natężenie hałasu na stanowisku 2 stolarzy poprzez remont maszyn stolarskich oraz modernizację elementów obudowy urządzeń. w Zespole Remontowo-Transportowym Spółdzielni Mieszkaniowej Zachęta w Białymstoku wyeliminowano czynnik szkodliwy rakotwórczy benzen występujący w stosowanych farbach. Obecnie stosuje się farby bezpieczne nie zawierające substancji rakotwórczych, eliminując narażenie na kancerogen dla 5 pracowników. Zakłady także wyznaczają i oznakowują strefy zagrożeń wokół źródeł emisji szkodliwego promieniowania, hałasu i czynników rakotwórczych co daje również efekt istotnego zmniejszenia stopnia narażenia. W przypadku wyczerpania możliwości technicznych, technologicznych i organizacyjnych stosowane są środki ochrony indywidualnej. Dobrze dobrane ochrony osobiste, posiadające certyfikaty na znak bezpieczeństwa i deklarację zgodności oraz egzekwowanie ich stosowania przez pracowników w procesie pracy powodują minimalizację lub eliminację narażenia na określony czynnik szkodliwy dla zdrowia. Ma to szczególne znaczenie w pracach narażających na promieniowania optyczne, hałas i zapylenie. 31

Prowadzony monitoring badań omówionych wyżej zagrożeń zawodowych pozwala na bieżącą identyfikację tych czynników szkodliwych dla zdrowia oraz ocenę stopnia narażenia. W trakcie przeprowadzonych kontroli stwierdzono, że 69 pracodawców nie dokonywało, w sposób określony w przepisach, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Stanowiło to 26% skontrolowanych pracodawców. Nieprawidłowości wyegzekwowano na drodze administracyjnych decyzji. W ramach prowadzonego nadzoru sanitarnego nad środowiskiem pracy przeprowadzono następujące ilości kontroli: 270 - ogółem w zakresie warunków zdrowotnych środowiska pracy, 52 w zakresie zagrożeń czynnikami rakotwórczymi i mutagennymi, 55 w zakresie zagrożeń czynnikami biologicznymi, 199 w zakresie bezpiecznego stosowania substancji chemicznych i ich mieszanin, 36 w zakresie bezpiecznego stosowania produktów biobójczych. W wyniku rocznej działalności wydano 166 decyzji na stwierdzone nieprawidłowośc,i w efekcie czego poprawiono warunki zdrowotne środowiska pracy w zakładach, których te decyzje dotyczyły. Choroby zawodowe Następstwem oddziaływania szkodliwych i uciążliwych warunków pracy są choroby zawodowe. W 2013 roku z obszaru powiatu grodzkiego otrzymano 23 orzeczenia lekarskie dotyczące chorób zawodowych. Po dokonaniu analizy zgromadzonych dokumentów i stopnia narażenia zawodowego na czynniki szkodliwe dla zdrowia wydano 9 decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej i 14 decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej. W roku sprawozdawczym odnotowano utrzymujący się spadek ilości stwierdzonych chorób zawodowych. Tendencja taka utrzymuje się od kilku ostatnich lat. Nastąpił znaczący spadek zachorowań we wszystkich grupach chorób zawodowych w stosunku do pierwszych lat stulecia. Od kilku lat na podobnym poziomie utrzymują się zachorowania na przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego ( zespoły cieśni nadgarstka ) oraz niektóre choroby zakaźne, np.: borelioza i gruźlica 32

Struktura stwierdzonych chorób zawodowych w 2013 roku i analiza porównawcza z okresem lat od 2005 roku. Jednostka chorobowa 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Zatrucia przewlekłe i ostre 1 Pylice płuc 1 1 1 Astma oskrzelowa 1 1 Alergiczny nieżyt nosa 2 1 Przewlekłe choroby narządu głosu 11 4 1 3 2 1 2 Choroby skóry 1 1 2 1 1 Choroby zakaźne i inwazyjne w tym: 6 7 3 4 8 4 5 3 4 - WZW - WZW typ B 1 1 - WZW typ C 3 1 2 - kleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych 1 1 1 - gruźlica 1 1 1 2 - borelioza 4 3 1 1 5 2 3 2 2 - toksoplazmoza 1 - gorączka Q 1 - mykobakterioza 1 - infekcja gronkowcowa 1 - nawracające zapalenie płuc 1 Przewlekłe choroby narządu ruchu 1 1 3 2 1 Przewlekłe choroby obwodowego 1 1 2 1 2 1 układu nerwowego Zawodowe uszkodzenie słuchu 1 1 1 1 4 Zespół wibracyjny 1 1 Alergiczne zapalenie spojówek 1 1 OGÓŁEM 20 14 7 15 15 8 9 14 9 Istotna w zapobieganiu chorobom zawodowym jest prawidłowa realizacja wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich pracowników oraz prowadzona profilaktyka lekarska w zakładach. W większości skontrolowanych w roku sprawozdawczym zakładów pracy nie stwierdzono istotnych nieprawidłowości z zakresu profilaktycznych badań lekarskich pracowników. Pracownicy w większości przypadków kierowani są z właściwą częstotliwością na te badania, a przeprowadzane badania dodatkowe są adekwatne do narażeń zawodowych, co świadczy, że informacja w skierowaniu udzielana przez pracodawców o zagrożeniach zawodowych w środowisku pracy zatrudnionych, jest pełna i zgodna z rzeczywistością. Badania te wykonują placówki służby zdrowia i lekarze posiadający odpowiednie uprawnienia. Wśród kontrolowanych zakładów w czterech stwierdzono zatrudnienie pracowników bez aktualnych badań okresowych. W roku minionym stwierdzono prawidłową realizację monitoringu stanu zdrowia pracowników wykonujących pracę w warunkach występowania przekroczeń wskaźników oceny czynnika szkodliwego dla zdrowia. Analizy stanu zdrowia są pełne i coraz bardziej przystępne dla pracodawców, umożliwiające obserwację procesu skutków zdrowotnych w związku z narażeniem, co umożliwia właściwą profilaktykę i niedopuszczenie do rozwoju chorób zawodowych. 33

Nadzór nad substancjami i preparatami chemicznymi niebezpiecznymi W celu egzekwowania przepisów ustawy o substancjach chemicznych i ich mieszaninach oraz ustawy o produktach biobójczych przeprowadzono w roku 2013 następujące ilości kontroli : 124 u podmiotów wprowadzających do obrotu niebezpieczne substancje i preparaty chemiczne, 199 u podmiotów stosujących te substancje i preparaty w działalności zawodowej, 46 u podmiotów wprowadzających do obrotu produkty biobójcze, 10 u podmiotów pierwszych wprowadzających do obrotu detergenty. Stwierdzono nieprzestrzeganie obowiązujących przepisów w zakresie ww. ustaw przez 25 % podmiotów wprowadzających do obrotu niebezpieczne substancje i preparaty chemiczne, 14 % podmiotów stosujących te substancje i preparaty w działalności zawodowej, 36 % podmiotów wprowadzających do obrotu produkty biobójcze, 42 % podmiotów wprowadzających do obrotu detergenty. Wycofano z obrotu 15 asortymentów produktów biobójczych oraz wstrzymano obrót 12 asortymentów detergentów. Nadzór nad przestrzeganiem zapisów ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii Prekursory grupy 2 i 3 w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii to substancje służące do produkcji narkotyków lub substancje będące substratami w reakcjach chemicznych prowadzących do otrzymania narkotyków. Na obszarze naszego miasta są wprowadzane do obrotu i stosowane następujące prekursory ww. grup: bezwodnik octowy, metyloetyloketon, eter dietylowy, aceton, kwas solny, toluen, nadmanganian potasu, kwas siarkowy. W roku minionym nie stwierdziliśmy nieprawidłowości i niedozwolonego obrotu prekursorami. Nie odnotowano przypadku zgłoszenia przez podmioty gospodarcze okoliczności takich jak nietypowe zamówienia lub transakcje z udziałem prekursorów narkotyków, które mogły budzić podejrzenie, iż substancje wprowadzane do obrotu mogły być wykorzystane do celów nielegalnego wytwarzania środków odurzających lub substancji psychotropowych. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Białymstoku prowadzi monitoring obecności na rynku środków zastępczych (dopalacze) poprzez planowane kontrole obiektów stacjonarnych (sklepy, kluby, salony gier, centra rozrywkowe i inne ), kontrole przeprowadzane na skutek zgłoszonych interwencji, 34

kontrole przeprowadzone na skutek zgłoszeń podejrzeń o obrocie środkami zastępczymi uzyskanych od Policji i Służby Celnej oraz poprzez uczestniczenie w kontrolach zainicjowanych przez Policję. W roku 2013 w zakresie środków zastępczych przeprowadzono 53 kontrole. Większość tych kontroli przeprowadzono w dni weekendowe, w godzinach wieczornych, lustrując teren centrum Białegostoku. Podczas tych działań dokonywano kontroli ukierunkowanych na ewentualny obrót środkami zastępczymi w funkcjonujących w tych godzinach obiektach: sklepach, pubach, centrach rozrywkowych i innych lokalach. W wyniku przeprowadzonych działań nie stwierdzono przypadków sprzedaży w obiektach stacjonarnych środków zastępczych; nie były więc wydawane w tym zakresie decyzje. W czasie prowadzonych działań informowano właścicieli lustrowanych obiektów oraz zatrudnionych tam pracowników o zakazie wprowadzania do obrotu środków zastępczych i konsekwencjach prawnych i finansowych złamania obowiązujących przepisów. Na bieżąco jest prowadzony monitoring Internetu celem rozpoznania rynku dopalaczy. W celu lepszego monitorowania rynku środków zastępczych i wzmocnienia efektów działania nawiązano współpracę z Policją. Komenda Miejska Policji w Białymstoku wyznaczyła upoważnionego do kontaktów służbowych i przekazywania informacji funkcjonariusza z Wydziału do Walki z Przestępczością Narkotykową. W związku z przysłanymi, na polecenie Prokuratora, przez Komisariat Policji Nr 1 w Białymstoku, wyłączonymi materiałami w sprawie posiadania przez osobę fizyczną środków odurzających wraz z dowodami Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Białymstoku, po rozpatrzeniu sprawy, wydał decyzję zakazującą wprowadzanie do obrotu środków zastępczych oraz nakazał zniszczenie przedmiotowych produktów na koszt strony postępowania. W roku 2013 otrzymano ze szpitalnych oddziałów ratunkowych 5 zgłoszeń o zatruciu środkami psychoaktywnymi. Informacje te w trybie pilnym, zgodnie z uzgodnieniami, przekazaliśmy do Komendy Miejskiej Policji w Białymstoku. 35

Obiekty nauczania i wychowania Na terenie miasta Białegostoku nadzorem objęto 205 placówek nauczania, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży, w tym 16 żłobków, 84 przedszkola 29 samodzielnych szkół podstawowych, 14 samodzielnych gimnazjów, 20 zespołów szkół, 4 szkoły zawodowe, 2 licea ogólnokształcące, 6 szkół policealnych, 12 szkół wyższych, 1 dom dziecka, 2 internaty, 10 domów studenta, 5 placówek opiekuńczo-wychowawczych. Skontrolowano wszystkie ewidencjonowane zakłady. Przeprowadzono 223 kontrole sanitarne. W wyniku stwierdzenia naruszeń przepisów prawa wydano 29 decyzji administracyjnych. Podczas prowadzonego nadzoru dokonano oceny: Stanu sanitarnego i technicznego obiektów nauczania, wychowania i opieki oraz warunków do utrzymania higieny osobistej Organizacji zajęć w szkołach w aspekcie higieny procesu nauczania Przestrzegania przepisów w zakresie stosowania substancji chemicznych i ich mieszanin Organizacji i sposobu dożywiania dzieci i młodzieży w szkołach Warunków higienicznych w szkołach wyższych Warunków pobytu w placówkach wsparcia dziennego 36

1. Stan sanitarny i techniczny obiektów nauczania i wychowania oraz warunków do utrzymania higieny osobistej Wydano 29 decyzji administracyjnych na poprawę stanu technicznego obiektów, znajdujących się w nich urządzeń i sprzętu. Kontynuowano postępowanie administracyjne wszczęte w latach ubiegłych, w tym wydano 27 decyzji administracyjnych prolongujących terminy wykonania decyzji. Ze względu na brak środków finansowych przewidzianych na prace remontowe, terminy wykonania decyzji prolongujących ustalano głównie na 2014 rok. Wyegzekwowano wykonanie w całości 4 decyzji administracyjnych wydanych w 2013 roku i 10 decyzji administracyjnych wydanych w latach ubiegłych. Nieprawidłowe warunki do utrzymania higieny osobistej odnotowano w 1 przedszkolu ze względu na brak dostępu dzieci do ciepłej wody w pomieszczeniach sanitarnych oraz w 9 szkołach ze względu na zły stan sanitarno-techniczny pomieszczeń sanitarnych. Na podstawie prowadzonego postępowania administracyjnego w 2013 roku wyegzekwowano zapewnienie ciepłej wody w pomieszczeniach sanitarnych 3 szkół.. Szczegółowe informacje w rozbiciu na rodzaje zakładów nauczania i wychowania przedstawiono w tabeli: Nadzór sanitarny nad placówkami nauczania i wychowania w 2013 roku Rodzaj zakładu liczba zakładów w ewidencji publicznych niepublicznych liczba zakładów skontrolowanych liczba kontroli ogółem liczba placówek o złym stanie sanitarnotechnicznym nieprawidłowe warunki do utrzymania higieny liczba wydanych decyzji w związku z stwierdzonymi uchybieniami żłobki 16 7 9 16 17 - - 0 przedszkola 84 55 29 84 108-1 13 szkoły podstawowe 29 22 7 29 29-3 7 gimnazja 14 11 3 14 14-2 2 licea ogólnokształcące 2 0 2 2 2 - - 0 zespoły szkół 20 13 7 20 20-4 6 szkoły zawodowe 4 1 3 4 1 - - 0 szkoły policealne 6 2 4 6 6 - - 0 szkoły wyższe 12 5 7 12 14 - - 1 domy dziecka 1 0 1 1 1 - - 0 internaty 2 2 0 2 2 - - 0 domy studenta 10 10 0 10 4 - - 0 placówki opiekuńczowychowawcze 5 2 3 5 5 - - 0 OGÓŁEM 205 130 75 205 223 0 10 29 37

Ponadto wyodrębniono funkcjonowanie w zespołach szkół następujących rodzajów placówek nauczania i wychowania: W skontrolowanych obiektach nie stwierdzono zaniedbań w zakresie czystości i porządku. Nie stosowano sankcji karnych w postaci mandatu. Wydano 24 pozytywne opinie sanitarne, jedną opinię z zastrzeżeniami i jedną opinię negatywną ze względu na nieusunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. Nadzór sanitarny nad pozostałymi placówkami oświatowo-wychowawczymi funkcjonującymi na terenie miasta Białegostoku, dla których organem prowadzącym był powiat Białystok, pełnił Podlaski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Białymstoku 2. Organizacja zajęć w szkołach w aspekcie higieny procesu nauczania Higieniczną ocenę rozkładów lekcji przeprowadzono w 80 zakładach (szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych) obejmując badaniem 199 oddziałów. Przyczyną dyskwalifikowania obowiązujących rozkładów było występowanie przerw 5-minutowych. W wyniku prowadzonego nadzoru ustalono, że w 7 szkołach zajęcia odbywały się w systemie dwuzmianowym i w 15 placówkach obowiązywały przerwy 5-minutowe. Nie odnotowano w roku sprawozdawczym rozpoczynania zajęć przed godziną 8.00. 38

Stan w zakresie higienicznej organizacji zajęć szkolnych w stosunku do roku ubiegłego uległ poprawie. Zmniejszyła się liczba szkół prowadzących nauczanie w systemie dwuzmianowym i liczba szkół, w których obowiązywały przerwy 5-minutowe. 3. Stosowanie substancji chemicznych i ich mieszanin Substancje chemiczne i ich mieszaniny jako wyposażenie pracowni chemicznych na koniec 2013 roku posiadało 14 ewidencjonowanych szkół. W roku sprawozdawczym jedna placówka przekazała całkowicie, posiadane przez siebie odczynniki chemiczne do utylizacji i dwie zakupiły nowe zestawy odczynników chemicznych. Również dwie szkoły przekazały do utylizacji część posiadanych substancji chemicznych. Na koniec roku odnotowano posiadanie odczynników chemicznych w ilości 48 kg, w tym brak odczynników chemicznych przeterminowanych. W 2012 roku odnotowano posiadanie przez szkoły 68 kg odczynników chemicznych. W wyniku prowadzonego nadzoru w 2013 roku nie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie warunków przechowywania i stosowania odczynników chemicznych w pracowniach chemicznych. 39

4. Organizacja i sposób dożywiania uczniów w szkołach Dożywianie uczniów prowadziły 72 szkoły, w tym 29 szkół podstawowych, 11 gimnazjów, 16 szkół podstawowych i 16 gimnazjów funkcjonujących w zespołach szkół oraz 3 szkoły ponadgimnazjalne. Uczniowie otrzymywali posiłki ciepłe dwudaniowe i napoje. Obiady zapewniono uczniom w 72 szkołach. Z tej formy dożywiania skorzystało 12548 uczniów. Napoje otrzymywało 13697 dzieci w 34 szkołach. Posiłki dofinansowano w 55 placówkach dla 2295 uczniów. Szczegółowe informacje z uwzględnieniem typów szkół oraz realizowanych form dożywiania przedstawia tabela: Dożywianie uczniów w szkołach Rodzaj placówki Ogólna liczba szkół prowadzących dożywianie szkoły podstawowe 29 gimnazja 11 szkoły podstawowe w zespołach szkół gimnazja w zespołach szkół szkoły ponadgimnazjalne. 16 16 3 OGÓŁEM 72 Liczba szkół wydających posiłki Liczba uczniów korzystających z dożywiania obiad posiłek I-daniowy Forma dożywiania II śniadanie napój Posiłki dofinanso wane liczba szkół 29 - - 23 23 liczba uczniów 7939 - - 10926 1434 liczba szkół 11 - - - 10 liczba uczniów 1111 - - - 281 liczba szkół 16-1 10 11 liczba uczniów 2538-48 2738 395 liczba szkół 16 - - 1 10 liczba uczniów 942 - - 33 156 liczba szkół 3 - - - 1 liczba uczniów 18 - - - 29 liczba szkół 72-1 34 55 liczba uczniów 12548-48 13697 2295 Ponadto owoce i warzywa zapewniono 7380 uczniom w 38 szkołach podstawowych. Liczba szkół zapewniających uczniom owoce i warzywa oraz liczba uczniów korzystających z tej formy dożywiania ulega systematycznemu wzrostowi. W ramach napoju uczniowie otrzymywali mleko. W stosunku do roku ubiegłego wzrosła liczba uczniów otrzymujących w szkole obiady i napoje, a także liczba uczniów otrzymujących posiłki dofinansowane. 40

5. Warunki higieniczne w szkołach wyższych Dokonano kontroli 14 uczelni wyższych, w tym 5 uczelni państwowych i 9 uczelni niepaństwowych oraz 10 domów studenta. Cztery uczelnie wyższe skontrolowano w zakresie higieny pomieszczeń i wymagań w stosunku do używanego sprzętu oraz warunków zdrowotnych środowiska pracy. W wyniku kontroli stwierdzono uchybienia w jednej uczelni. Uchybienia dotyczyły warunków zdrowotnych środowiska pracy. Wydano decyzję nakazujące usunięcie nieprawidłowości w przedmiotowym zakresie oraz trzy decyzje administracyjne prolongujące terminy wykonania nakazów wydanych w 2012 roku. Na koniec roku w Białymstoku funkcjonowało 12 uczelni wyższych. Dwie szkoły wyższe, tj. Wyższa Szkoła Gospodarowania Nieruchomościami w Warszawie Wydział Zamiejscowy w Białymstoku oraz Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki Użytkowej w Białymstoku w 2013 roku zakończyły działalność. Z uwagi na zbyt małą liczbę studentów wyłączono również z użytkowania budynek Wyższej Szkoły Administracji Publicznej w Białymstoku ul. Dojlidy Fabryczne 26 (Pałac Lubomirskich) i budynek główny Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku ul. Choroszczańska 31. W systemie stacjonarnym studiowało 23441 studentów i w systemie zaocznym 14925 studentów. Warunki higieniczne w uczelniach wyższych państwowych oceniono jako dobre, a w uczelniach niepaństwowych jako bardzo dobre. 6. Warunki pobytu w placówkach wsparcia dziennego Dokonano oceny warunków pobytu dzieci i młodzieży w 10 placówkach wsparcia dziennego. Wydano 8 pozytywnych opinii o spełnieniu wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny oraz jedną opinię negatywną ze względu na nieusunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. W przypadku jednej świetlicy przedłużono termin wydania opinii na 2014 rok ze względu na deklarowanie przez stronę dostosowania warunków do obowiązujących wymagań.. 41

WNIOSKI Systematycznie wzrosła liczba szkół podstawowych i uczniów korzystających z owoców i warzyw wydawanych przez szkoły. Systematycznie zwiększa się liczba przedszkoli niepublicznych. W powstałych przedszkolach niepublicznych zapewniono prawidłowe warunki w zakresie bezpieczeństwa i higieny. W coraz większej liczbie placówek wsparcia dziennego zapewnione są właściwe warunki do pobytu dzieci i młodzieży. 42