SPIS TREŚCI Przedmowa... 7 1. Mięsaki kości charakterystyka kliniczna i metody leczenia... 9 Zbigniew I. Nowecki, Piotr Rutkowski 1.1. Wstęp... 9 1.2. Epidemiologia i etiologia...... 9 1.3. Objawy kliniczne i diagnostyka... 9 1.4. Ocena zaawansowania klinicznego........... 11 1.5. Zasady leczenia.... 11 1.6. Podsumowanie.... 12 2. Objawy radiologiczne zmian nowotworowych kości... 13, Donata Makuła, Michał Olszewski 2.1. Niszczenie tkanki kostnej...... 13 2.2. Nowotworzenie struktur uwapnionych......... 14 2.3. Odczyny okostnowe... 27 2.4. Zwapnienia w tkankach miękkich............ 28 3. Guzy z tkanki kostnej... 31 3.1. Kostniak....... 32 3.2. Kostniak kostnawy... 35 3.3. Kostniak zarodkowy... 39 3.4. Mięsak kostny.... 44 3.5. Mięsak kostny przykostny...... 54 4. Guzy z tkanki chrzęstnej... 61 Donata Makuła, 4.1. Chrzęstniak wewnątrzkostny.... 62 4.2. Chrzęstniak przykostny....... 68 4.3. Mnogie chrzęstniaki wewnątrzkostne.......... 71 4.4. Pojedyncza wyrośl chrzęstno-kostna.......... 73 4.5. Mnogie wyrośla chrzęstno-kostne............ 80 4.6. Chrzęstniak zarodkowy....... 83 4.7. Włókniak chrzęstno-śluzowy.... 85 4.8. Chrzęstniakowatość maziówki.... 87 4.9. Mięsak chrzęstny wewnątrzkostny........... 89 4.10. Mięsak chrzęstny przykostny.... 97 4.11. Mięsak chrzęstny mezenchymalny........... 101
6 SPIS TREŚCI 5. Guz olbrzymiokomórkowy... 105, Donata Makuła 6. Guzy drobnokomórkowe... 121 Michał Olszewski 6.1. Mięsak Ewinga.... 122 6.2. Chłoniak pierwotny kości...... 132 6.3. Szpiczak... 135 7. Guzy z tkanki naczyniowej... 143 7.1. Naczyniak....... 144 7.2. Mięsak naczyniowy endotelialny............ 153 7.3. Mięsak naczyniowy pericytarny... 154 7.4. Mięsak naczyniowy... 155 8. Guzy z tkanki łącznej... 161 8.1. Włóknisty ubytek korowy...... 162 8.2. Mięsak łącznotkankowy....... 172 8.3. Mięsak łącznotkankowy histiocytarny.......... 176 9. Inne guzy... 183 9.1. Struniak... 184 9.2. Mięsak maziówki... 190 10. Zmiany guzopodobne... 197 10.1. Torbiel tętniakowata... 198 10.2. Dysplazja włóknista... 204 10.3. Choroba Pageta... 209 10.4. Kostniejące zapalenie mięśni.... 215 Piśmiennictwo... 222
32 RADIOLOGICZNY ATLAS GUZÓW KOŚCI 3.1 Kostniak Wiek i płeć pacjenta Lokalizacja W szkielecie W kości Objawy radiologiczne Niszczenie łagodne brzeżna sklerotyzacja Niszczenie łagodne wzrost rozprężający Niszczenie złośliwe ogniska lityczne Niszczenie złośliwe wzrost naciekający Nowotworzenie tkanki kostnej Nowotworzenie tkanki chrzęstnej Łagodne odczyny okostnowe Złośliwe odczyny okostnowe Zmiany guzowate w tkankach miękkich Zwapnienia w tkankach miękkich Leczenie i przebieg Leczenie Wznowy miejscowe Przerzuty odległe Uwagi Kostniak guz łagodny (osteoma) Może występować w każdym wieku u osób dorosłych. Nie stwierdza się przewagi płci. Kości płaskie (czaszka, zatoki oboczne nosa), rzadko kości długie Zmiana rośnie na powierzchni zewnętrznej warstwy zbitej kości Łagodne nowotworzenie dojrzałej, dobrze uwapnionej zbitej tkanki kostnej Zmiana rośnie na powierzchni kości czaszki w stronę tkanek miękkich, w zatokach do światła zatoki. Operacyjne
GUZY Z TKANKI KOSTNEJ 33 Ryc. 1 Zdjęcie zatok obocznych nosa silnie wysycony, drobny guzek uwapniony o gładkich zarysach w zatoce czołowej (strzałka) kostniak. Ryc. 2 Zdjęcie zatok obocznych nosa silnie uwapniony, duży guz o wyraźnych, policyklicznych zarysach zewnętrznych, wypełniający całą zatokę czołową bardzo duży kostniak. Ryc. 3 Zdjęcie boczne czaszki w rzucie kości skroniowej owalny, silnie uwapniony guz o gładkich zarysach kostniak pokrywy czaszki. Ryc. 3a Ten sam przypadek, zdjęcie celowane widoczny dobrze uwapniony kostniak wyrastający na powierzchni kości. A
GUZY Z TKANKI CHRZĘSTNEJ 101 4.11. Mięsak chrzęstny mezenchymalny Mięsak chrzęstny mezenchymalny (chondrosarcoma mesenchymale) guz złośliwy Wiek i płeć pacjenta 20 30 lat, częściej występuje wśród mężczyzn (1,5 2 : 1) Lokalizacja W szkielecie W kości Objawy radiologiczne Niszczenie łagodne brzeżna sklerotyzacja Niszczenie łagodne wzrost rozprężający Niszczenie złośliwe ogniska lityczne Niszczenie złośliwe wzrost naciekający Nowotworzenie tkanki kostnej Nowotworzenie tkanki chrzęstnej Łagodne odczyny okostnowe Złośliwe odczyny okostnowe Zmiany guzowate w tkankach miękkich Zwapnienia w tkankach miękkich Leczenie Kości płaskie (miednica, łopatka, mostek, żebra), kości długie W kościach długich nasada oraz okolica przynasady Źle odgraniczone ognisko osteolityczne o zatartych granicach W guzie widoczne cechy nowotworzenia złośliwego z bezładnie ułożonymi zwapnieniami chrzęstnymi oraz obszarami tkanki litej bez zwapnień. Zwapnienia typu chrzęstnego są subtelne, drobniejsze niż w klasycznym chondrosarcoma, więcej jest też obszarów bez zwapnień. Rzadko na obrzeżach guza w kościach długich mogą pojawić się złośliwe odczyny okostnowe. Guzy te rosną znacznie szybciej niż klasyczny chondrosarcoma, są bardziej złośliwe i częściej dają przerzuty. Operacyjne. Guz jest słabo wrażliwy na napromienianie może to być jedynie leczenie uzupełniające lub paliatywne. Nie ma skutecznej chemioterapii w przypadku przerzutów do płuc i węzłów chłonnych.
102 RADIOLOGICZNY ATLAS GUZÓW KOŚCI Ryc. 1 Zdjęcie lewej kości łonowej destrukcja gałęzi górnej kości łonowej z nieuwapnionym dużym guzem w tkankach miękkich (strzałki) mięsak chrzęstny mezenchymalny. Ryc. 1a Badanie TK miednicy, ten sam przypadek. Guz niszczący górną gałąź kości łonowej wraz z częścią panewki stawu biodrowego. Zmiana rośnie w stronę tkanek miękkich przykostnych. W części wewnątrzkostnej guza widoczne delikatne zwapnienia chrzęstne (strzałki) mięsak chrzęstny mezenchymalny. A
GUZY Z TKANKI CHRZĘSTNEJ 103 Ryc. 2 Zdjęcie lewego stawu biodrowego ognisko osteolityczne w trzonie lewej kości biodrowej w okolicy nadpanewkowej (strzałki) mięsak chrzęstny mezenchymalny. Ryc. 2a Badanie TK miednicy, ten sam przypadek (okno kostne). Źle odgraniczone ogniska osteolityczne w stropie panewki w kościach biodrowej i łonowej (strzałki) mięsak chrzęstny mezenchymalny. A
128 RADIOLOGICZNY ATLAS GUZÓW KOŚCI Ryc. 6 Zdjęcie AP miednicy. Rozległe zmiany naciekowe w talerzu prawej kości biodrowej z nieregularnymi obszarami destrukcji kostnej (strzałki). Złośliwe odczyny okostnowe. Guz Ewinga talerza biodrowego po stronie prawej. Ryc. 6a Tomografia komputerowa miednicy, ten sam przypadek. Rozległy naciek prawego talerza biodrowego. Guz tkanek miękkich widoczny jest po obu stronach talerza (strzałki). A
GUZY DROBNOKOMÓRKOWE 129 Ryc. 6b Rezonans magnetyczny miednicy, ten sam przypadek. Obraz T2-zależny. Badanie uwidoczniło rozległość zmian naciekowych w kości biodrowej prawej oraz w sąsiadujących tkankach miękkich po obu stronach talerza biodrowego w mięśniu biodrowym oraz w mięśniach pośladkowych (strzałka). B