Partnerzy projektu: Raport opracowany przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową MATERIAŁ PRASOWY ATRAKCYJNOŚĆ INWESTYCYJNA WOJEWÓDZTW I PODREGIONÓW POLSKI 2014 R. DZIESIĄTA, COROCZNA EDYCJA BADANIA Dlaczego badamy atrakcyjność inwestycyjną? Inwestycje są motorem wzrostu gospodarczego. Przyjmując optykę inwestora, poszukującego najkorzystniejszej lokalizacji, staramy się uświadomić aktorom regionalnego i lokalnego życia społeczno-gospodarczego, na co należy zwrócić uwagę, aby zwiększyć napływ inwestycji. Coraz ważniejsze jest, szczególnie na lepiej rozwiniętych obszarach Polski, aby zestaw oferowanych atutów przyciągał tych najbardziej pożądanych inwestorów kierujących się nie tylko niższymi kosztami pracy, ale także wpisujących się w długofalowy plan rozwoju regionu, budujących wysokomarżową gospodarkę. Takie inwestycje zapewnią oczekiwany przez Polaków wyższy poziom wynagrodzeń. Coraz bardziej powinno więc nam chodzić o jakość pracy a nie tylko o jej ilość. Zarządzanie atrakcyjnością inwestycyjną temu właśnie może służyć. Znajomość mocnych i słabych stron własnego regionu jak i potencjalnych konkurentów ułatwia wzmacnianie przewag w zakresie atrakcyjności inwestycyjnej, a także dokonanie świadomego wyboru w kwestii rodzaju poszukiwanego inwestora. Co to jest atrakcyjność inwestycyjna? Atrakcyjność inwestycyjna to korzyści, jakie oferuje dana lokalizacja inwestorowi. Korzyści te mają przede wszystkim wymiar finansowy poprawiają rachunek ekonomiczny przedsięwzięcia, przez co zapewniają wyższą stopę zwrotu z inwestycji. Nie wszystkie atuty lokalizacji da się jednak bezpośrednio oszacować w kategoriach finansowych chodzi np. o wizerunek inwestora, postawy lokalnej społeczności wobec inwestora czy warunki życia. W praktyce lokalizacyjnej, czynniki łatwe do zmierzenia i mające bezpośredni wpływ na wyniki finansowy, wykorzystywane są jako kryteria pozwalające wyłonić krótką listę potencjalnych lokalizacji. W ostatecznym wyborze miejsca inwestycji większe znaczenie odgrywają czynniki pośrednie. Oczywiście im zakres i charakter korzyści jest bardziej adekwatny do potrzeb inwestora tym większa atrakcyjność danego miejsca.
Jak badamy atrakcyjność inwestycyjną? Atrakcyjność badaliśmy dwutorowo. W przypadku województw dokonaliśmy ogólnej charakterystyki atrakcyjności inwestycyjnej, skupiając się na korzyściach uniwersalnych istotnych niemal dla każdego rodzaju inwestycji. Charakteryzując z kolei podregiony, potraktowaliśmy oddzielnie korzyści poszukiwane przez inwestorów przemysłowych, usługowych i działających w dziedzinach zaawansowanych technologicznie. Atrakcyjność inwestycyjna ma wielowymiarowy charakter. Aby go możliwie dokładnie odzwierciedlić, przeanalizowaliśmy kilkadziesiąt zmiennych, będących podstawą dla oceny przestrzennego zróżnicowania poszczególnych korzyści lokalizacji takich jak: dostępność transportowa, koszty pracy, wielkość i jakość zasobów pracy, chłonność rynku zbytu, poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej i społecznej, poziom rozwoju gospodarczego, poziom bezpieczeństwa powszechnego. W zależności od rodzaju działalności gospodarczej nadano im różne wagi. Jak interpretować wyniki badania? Po pierwsze, ocena atrakcyjności ma charakter względny. Punktem odniesienia jest wartość średnia dla zbioru województw lub podregionów. To, że dla danej jednostki administracyjnej odnotowano wyniki gorsze niż w poprzednich edycjach raportu, nie musi oznaczać rzeczywistego pogorszenia atrakcyjności. Może to być efekt większej poprawy w innych regionach. Po drugie, choć operujemy precyzyjnymi danymi, to w interpretacjach pomijamy drobne różnice w wynikach. Są one nieistotne. Z tego powodu zalecamy, aby nie przywiązywać zbyt dużej wagi do pozycji danej jednostki w rankingu. Znaczenie mają duże różnice w wartościach analizowanych wskaźników. Po trzecie, nasza analiza nie wyczerpuje wszystkich istotnych aspektów atrakcyjności inwestycyjnej. Wynika to z niedostępności niektórych danych ilościowych lub trudności w kwantyfikacji i fragmentarycznym charakterze danych jakościowych. Uzyskane wyniki interpretować można zatem jedynie uwzględniając zakres i specyfikę wykorzystanych w analizie danych. Po czwarte, nasze doświadczenie wskazuje, że wyniki raportu bywają nadinterpretowane. Podkreślamy, że prezentowane rezultaty, tylko po części mogą służyć ocenie polityki inwestycyjnej jednostek samorządowych (mimo dysponowania słabymi obiektywnie atutami można i tak bardzo skutecznie przyciągać inwestorów). Nie należy więc wyników, w szczególności w odniesieniu do województw, traktować wprost jako recenzji działań poszczególnych samorządów wojewódzkich, w zakresie realizacji strategii rozwoju. Jak i dlaczego zróżnicowana jest atrakcyjność inwestycyjna województw? Wśród województw liderem atrakcyjności inwestycyjnej nadal pozostaje śląskie. Wysoka atrakcyjność inwestycyjna cechuje województwo mazowieckie i dolnośląskie. Grupę regionów o ponadprzeciętnej atrakcyjności tworzą województwa: małopolskie, wielkopolskie, pomorskie, zachodniopomorskie i łódzkie. Wszystkie wymienione regiony zajmują wysokie lub przeciętne pozycje w większości aspektów atrakcyjności inwestycyjnej. Konfiguracja tych atutów jest jednak dość zróżnicowana, co odzwierciedla szczegółowe zestawienie. 2
Tabela 1. Atrakcyjność inwestycyjna województw w 2014 r. Dostępność transportowa Zasoby i koszty pracy Rynek zbytu Infrastruktur a gosp. Infrastr. społeczna Bezpiecz. powszechne Aktywność woj. wobec inwestorów Atrakcyjność inwestycyjna województw Wagi 20 25 15 10 5 5 20 1 Śląskie 0,34 7 1,33 1 1,42 2 1,02 2 2,16 1-0,78 15 0,31 6 0,85 1 2 Mazowieckie 0,62 1-0,22 13 1,82 1 0,60 3 0,50 4-0,76 14 0,81 2 0,55 2 3 Dolnośląskie 0,36 5 0,05 5 0,28 5 1,39 1 0,82 3-1,18 16 1,05 1 0,46 3 4 Małopolskie 0,12 9 0,58 2 0,56 4 0,49 4 1,80 2-0,34 10 0,10 8 0,39 4 5 Wielkopolskie 0,56 2 0,20 3 0,14 6 0,21 6-0,47 10 0,47 5 0,58 5 0,32 5 6 Pomorskie -0,27 11-0,13 9 1,07 3-0,20 9 0,10 5-0,63 13 0,74 3 0,18 6 7 Zachodniopo- -morskie 0,53 3-0,20 11-0,31 8 0,06 7-0,07 6-0,23 9 0,61 4 0,12 7 8 Łódzkie 0,36 6 0,07 4-0,05 7-0,11 8-0,09 7-0,40 11 0,24 7 0,10 8 9 Opolskie 0,12 8-0,21 12-0,37 10 0,24 5-0,70 14 0,04 8-0,10 9-0,11 9 10 Kujawsko- Pomorskie 0,12 10-0,03 6-0,53 11-0,57 14-0,22 8 0,14 7-0,22 10-0,17 10 11 Lubuskie 0,45 4-0,18 10-0,34 9-0,39 11-0,67 13-0,57 12-0,73 13-0,25 11 12 Podkarpackie -0,74 14-0,07 7-0,67 13-0,37 10-0,49 11 1,27 1-0,49 12-0,36 12 13 Świętokrzyskie -0,34 12-0,10 8-0,58 12-0,64 15-0,41 9 1,03 2-0,91 16-0,39 13 14 Warmińsko- Mazurskie -0,79 16-0,32 14-1,02 16-0,45 12-0,53 12 0,26 6-0,35 11-0,52 14 15 Lubelskie -0,68 13-0,35 15-0,72 15-0,51 13-0,97 16 0,80 4-0,80 14-0,55 15 16 Podlaskie -0,77 15-0,44 16-0,69 14-0,77 16-0,77 15 0,90 3-0,84 15-0,61 16 W klasie regionów o niskiej atrakcyjności znalazło się pięć województw podkarpackie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, lubelskie i podlaskie. Ich pozycja jest przede wszystkim konsekwencją długofalowych procesów społeczno-gospodarczych. Niska intensywność urbanizacji i uprzemysłowienia, w okresie w którym procesy te dokonały głębokich przekształceń w wielu regionach europejskich i niektórych polskich, nie pozwoliła na wykształcenie się odpowiedniej masy krytycznej (korzyści skali i aglomeracji) w zakresie najistotniejszych zasobów dla dużych inwestorów. Mimo postępów w rozbudowie i modernizacji infrastruktury o znaczeniu krajowym obszary te nadal cechują się niską dostępnością transportową. Niska atrakcyjność inwestycyjna wymienionych pięciu województw nie oznacza, że nie mają one szans na przyciągnięcie dużych inwestorów szanse te są, ale mniejsze niż w innych województwach. Można je zwiększyć, wzmacniając atrakcyjność inwestycyjną dla działalności bazujących na unikatowych zasobach i atutach tych regionów siłą rzeczy nie ujętych w analizie porównawczej i poszukując inwestorów niekoniecznie dużych ale mogących efektywnie wykorzystać posiadane atuty. W regionach dysponujących obiektywnie gorszymi atutami, kluczowe staje się zarządzanie inwestycyjne, które niestety zbyt często ograniczone jest do ogólnej promocji lub nadmiernie na niej się skupia. Każdy inwestor ma swój indywidualny katalog czynników lokalizacji dlatego takie regiony muszą szczególnie precyzyjnie budować i kierować (promować) swoją ofertę inwestycyjną. 3
Jak zmieniła się atrakcyjność inwestycyjna województw w stosunku do 2013 r.? Do najważniejszych zmian należy awans województwa mazowieckiego na drugie miejsce, kosztem województwa dolnośląskiego. Poprawa pozycji województwa mazowieckiego była przede wszystkim efektem wyższej aktywności wobec inwestorów. Poprawa zaobserwowana została w zakresie wykorzystania Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji (WPHiI) polskich ambasad w działalności informacyjnej, jak i rozpoznawalności regionu przez potencjalnych inwestorów korzystających z usług WPHiI. Obniżenie pozycji województwa dolnośląskiego wynikało przede wszystkim ze względnie niższej chłonności rynku, głównie w sektorze gospodarstw domowych. Województwo było jednym z czterech regionów, w których, w stosunku do roku poprzedniego odnotowano niewielki nominalny spadek przeciętnego dochodu rozporządzalnego na osobę w gospodarstwie domowym. Kolejną istotną zmianą był awans województwa świętokrzyskiego z czternastej na trzynastą pozycję, kosztem województwa warmińsko-mazurskiego. Wynikał on z poprawy w zakresie zasobów i kosztów pracy oraz chłonności rynku zbytu. Odnotowano spadek deficytu wykwalifikowanych pracowników oraz związane z nim ograniczenie presji płacowej. Pozycja województwa warmińsko-mazurskiego uległa pogorszeniu przede wszystkim w efekcie relatywnie niższej niż przed rokiem dostępności transportowej. Wynika ona nie tyle z realnego pogorszenia stanu infrastruktury ale z jej modernizacji i rozbudowy w innych częściach kraju, co poprawiło dostępność konkurencyjnych regionów. 10 lat badań czyli jak zmieniała się atrakcyjność inwestycyjna województw w dekadzie 2005-2014? Wykres 1. Zmiany wartości syntetycznego wskaźnika atrakcyjności inwestycyjnej na przestrzeni ostatnich 10 lat w grupie województw, które w 2014 r. cechowały się NIŻSZĄ od przeciętnej atrakcyjnością inwestycyjną 4
Osiem województw, które w 2014 r. cechowały się niższą od przeciętnej atrakcyjnością inwestycyjną, również w 2005 r. należało do tej samej kategorii regionów. Jednak nastąpiły w niej pewne zmiany. Zauważalna poprawa atrakcyjności inwestycyjnej odnotowana została w przypadku województwa kujawsko-pomorskiego i świętokrzyskiego. W pierwszym z wymienionych regionów istotnie podniesiono poziom aktywności wobec inwestorów. W drugim nastąpiło uatrakcyjnienie zasobów i kosztów pracy, infrastruktury społecznej i polepszenie bezpieczeństwa powszechnego. Dość wyraźne pogorszenie atrakcyjności inwestycyjnej względem innych regionów, nastąpiło natomiast w województwach lubuskim i warmińsko-mazurskim. Województwo lubuskie utraciło istotną przewagę sprzed dekady, jaką była lepsza rozpoznawalność regionów zachodnich wśród potencjalnych inwestorów. Względem innych regionów osłabieniu uległa również infrastruktura gospodarcza. Dostępność transportowa, chłonność rynku zbytu i infrastruktura gospodarcza to obszary, w który nastąpiła utrata względnych przewag województwa warmińsko-mazurskiego. Wykres 2. Zmiany wartości syntetycznego wskaźnika atrakcyjności inwestycyjnej na przestrzeni ostatnich 10 lat w grupie województw, które w 2014 r. cechowały się WYŻSZĄ od przeciętnej atrakcyjnością inwestycyjną Wśród ośmiu województw, które w 2014 r. wyróżniały się wyższą od przeciętnej atrakcyjnością inwestycyjną nastąpiły nieco wyraźniejsze zmiany. O ile niezagrożonym liderem przez całą dekadę pozostawało województwo śląskie, o tyle mazowieckie i dolnośląskie utraciły część przewag. O ile przypadku mazowieckiego utrata ta przebiegła harmonijnie w żadnym z analizowanych aspektów nie nastąpiło wyraźne pogorszenie, o tyle dolnośląskie, w efekcie rozwoju infrastruktury transportowej na obszarze całego kraju, straciło część naturalnej przewagi wynikającej z położenia. Ponadto w regionie odnotowano, przynajmniej względne, pogorzenie poziomu bezpieczeństwa powszechnego. Dwóm województwom pomorskiemu i zachodniopomorskiemu udało się dość wyraźnie zmniejszyć dystans do regionów bardziej atrakcyjnych. Oba regiony znacznie podniosły poziom aktywności wobec inwestorów. Poprawił się w nich także poziom bezpieczeństwa 5
powszechnego. Ponadto w województwie zachodniopomorskim poprawie uległa infrastruktura gospodarcza. Które podregiony są atrakcyjne dla działalności przemysłowej? Wśród podregionów o najwyższej atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności przemysłowej znalazł się obszar ukształtowany wokół Górnego Śląska i zachodniej Małopolski. Wyróżnia się on długimi tradycjami przemysłowymi, a co za tym idzie dobrze rozwiniętym sektorem przedsiębiorstw produkcyjnych, specjalistycznym rykiem pracy oraz względnie dobrą dostępnością transportową. Poza omawianym obszarem w czołówce znajduje się jedynie pięć podregionów: łódzki, wrocławski, poznański, bydgosko-toruński oraz stargardzki. To także obszary stosunkowo silnie zindustrializowane oraz cechujące się dobrą dostępnością transportową. Mapa 1. Atrakcyjność podregionów dla działalności przemysłowej w 2014 r. 6
Które podregiony są atrakcyjne dla działalności usługowej? Najwyższym poziomem atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności usługowej cechują się głównie podregiony o charakterze metropolitalnym. Ich ośrodkami są największe polskie miasta. Dysponują one przede wszystkim dużymi zasobami pracowników o wysokich, a zarazem różnie profilowanych kompetencjach oraz dużymi i chłonnymi rynkami zbytu. Poza tym największe miasta oferują bardzo dobrą dostępnością komunikacyjną i dobrze rozwiniętą infrastrukturą gospodarczą. Mapa 2. Atrakcyjność podregionów dla działalności usługowej w 2014 r. 7
Które podregiony są atrakcyjne dla działalności zaawansowanej technologicznie? Grupę podregionów o najwyższym poziomie atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności zaawansowanej technologicznie również zdominowały podregiony o charakterze metropolitalnym. To tam koncentruje się infrastruktura oraz kadra badawczo-rozwojowa. Zasoby rynku pracy obejmują specjalistów wykształconych zarówno w lokalnych ośrodkach akademickich, jak i zachęconych do migracji poprzez dobre warunki życia, w tym rozwinięte otoczenie kulturowe. Ośrodki te cechują się jednocześnie najlepiej rozwiniętą infrastrukturą teleinformatyczną oraz relatywnie wysoką dostępnością w zakresie transportu pasażerskiego. Mapa 3. Atrakcyjność podregionów dla działalności zaawansowanej technologicznie w 2014 r. 8
W jaki sposób podnosić atrakcyjność inwestycyjną? Kompetencje instytucji publicznych w zakresie kształtowania atrakcyjności inwestycyjnej są obecnie rozproszone. Zatem aby prowadzić efektywne działania w tej materii, konieczna jest współpraca jednostek terytorialnych wszystkich szczebli od gminy przez powiat i województwo po instytucje centralne. Należy mieć świadomość, że instytucje publiczne, w krótkim okresie (kilka lat) mogą wywierać istotny wpływ jedynie na niektóre aspekty atrakcyjności inwestycyjnej. W sferze materialnej chodzi przede wszystkim o rozwój infrastruktury komunikacyjnej jak i zapewnienie odpowiedniej podaży dobrze przygotowanych terenów inwestycyjnych. Bardzo ważne są również działania o charakterze informacyjno-promocyjnym i usługowym. Konieczne jest: koordynowanie i koncentrowanie działań promocyjnych skierowanych do potencjalnych inwestorów (np. strony internetowe, oferty inwestycyjne, uczestnictwo w imprezach targowowystawienniczych, punkt kontaktowy dla inwestorów), zwiększenie precyzji promocji inwestycyjnej znajomość swoich atutów i słabości ułatwi dopasowanie oferty do oczekiwań konkretnych inwestorów, oferowanie zachęt inwestycyjnych (np. udostępnienie lokalizacji w specjalnych strefach ekonomicznych, ulgi w podatkach lokalnych, poinformowanie o programach rządowych skierowanych do inwestorów), zapewnienie sprawnej obsługi procesu inwestycyjnego (np. pomoc w kwestiach formalnoprawnych, wprowadzenie do środowiska gospodarczego regionu, pomoc w rekrutacji pracowników i szkoleniach), zapewnienie sprawnej obsługi poinwestycyjnej (np. pomoc w rozwiązywaniu bieżących problemów inwestorów). Wszystkie te działania wzmacniają regionalną i lokalną atrakcyjność inwestycyjną. Zwiększają szansę na przyciągniecie nowych inwestorów lub na skłonienie już działających do reinwestycji. Podkreślić także warto, że wzmacnianie atrakcyjności inwestycyjnej sprzyja nie tylko inwestorom zewnętrznym (krajowym i zagranicznym), ale przede wszystkim powinno polepszać warunki już prowadzonej działalności gospodarczej. 9