EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH EPIDEMIOLOGIA prof. dr hab. med. Jan Kornafel Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej AM we Wrocławiu Mierniki epidemiologiczne Mierniki epidemiologiczne Współczynnik zapadalności (zachorowalności) liczba zgłaszanych po raz pierwszy w danym roku kalendarzowym nowych zachorowań (chorzy pierwszorazowi ) na 1 badanej populacji. Współczynnik chorobowości liczba wszystkich chorych obserwowanych w danym roku kalendarzowym (chorzy pierwszorazowi w danym roku oraz żyjący chorzy zarejestrowani w ubiegłych latach) na 1 badanej populacji. Mierniki epidemiologiczne Mierniki epidemiologiczne Współczynnik umieralności liczba zgonów spowodowanych obserwowaną chorobą w danym roku kalendarzowym na 1 ludności. Współczynnik śmiertelności wyraża stosunek umieralności do zapadalności i obrazuje szanse na wyleczenie. Nie zależy od rozpowszechnienia schorzenia w obserwowanej populacji. Uzależniony jest od stopnia zaawansowania 1
Mierniki epidemiologiczne Mierniki epidemiologiczne Wskaźnik struktury odzwierciedla udział zachorowań lub zgonów na dany nowotwór wśród liczby zachorowań czy zgonów spowodowanych wszystkimi nowotworami. Potencjalnie utracone lata życia suma liczby lat, jakich doczekałyby osoby umierające z powodu tej choroby, gdyby cechowały się przeciętnym dalszym trwaniem życia. Mierniki epidemiologiczne Ze względu na zróżnicowaną strukturę wieku w populacjach na świecie porównywanie zachorowalności na raka wymaga uwolnienia współczynników od wpływu struktury wieku współczynniki cząstkowe, obcięte, skumulowane, standaryzowane. Najczęściej stosuje się współczynniki standaryzowane wg wieku, które określają ile zachorowań lub zgonów wystąpiłoby w badanej populacji, gdyby struktura jej wieku była taka sama jak struktura wieku populacji przyjętej za standard. ŚWIAT ZAPADALNOŚĆ, UMIERALNOŚĆ, CHOROBOWOŚĆ 22 Estimated Numbers of New Cancer Cases (Incidence) and Prevalent Cases (Five-year Survival) in 22 11 mln ZACHOROWAŃ 6 mln ZGONÓW 24,6 mln CHORYCH From Parkin, D. M. et al. CA Cancer J Clin 25;55:74-18. Copyright 25 American Cancer Society 2
ZACHOROWANIA i ZGONY na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE, Z kobiety, SWIAT,, 25 r. ZACHOROWANIA i ZGONY na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE, Z mężm ężczy czyźni, ŚWIAT,, 25 r. Parkin DM et al., CA Cancer J Clin 25; 55: 74-18. Parkin DM et al., CA Cancer J Clin 25; 55: 74-18. Najczęstsze nowotwory złośliwe na świecie w 22 roku Męż ężczyźni Płuco 963 tys. Prostata Żołą łądek Okręż ężnica i odbytnica Wątroba 678 tys. 61 tys. 549 tys. 44 tys. Najczęstsze nowotwory złośliwe na świecie w 22 roku Pierś Szyjka macicy Okręż ężnica i odbytnica Płuco Żołą łądek 1 151 tys. 493 tys. 472 tys. 386 tys. 329 tys. USA 3
ZACHOROWALNOŚĆ ŚĆ na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z wg PŁCI, P USA, prognoza na 27 r. ZGONY na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z wg PŁCI, P USA, prognoza na 27 r. prostata 29 % płuca & oskrzela 15 % jelito grube 1 % pęcherz moczowy 7 % non-hodgkin 4 % czerniak skóry 4 % nerka 4 % białaczki aczki 3 % jama ustna 3 % trzustka 2 % inne 19 % 766,86 678,6 26 % pierś 15 % płuca & oskrzela 11 % jelito grube 6 % trzon macicy 4 % non-hodgkin 4 % czerniak skóry 4 % tarczyca 3 % jajnik 3 % nerka 3 % białaczki aczki 21 % inne płuca & oskrzela 31 % prostata 9 % jelito grube 9 % trzustka 6 % białaczki aczki 4 % wątroba & drogi żółciowe 4 % przełyk 4 % pęcherz moczowy 3 % non-hodgkin 3 % nerka 3 % inne 24 % 289,55 27,1 26 % płuca & oskrzela 15 % pierś 1 % jelito grube 6 % trzustka 6 % jajnik 4 % białaczki aczki 3 % non-hodgkin 3 % trzon macicy 2 % mózg 2 % wątroba & drogi żółciowe 23 % inne źródło: American Cancer Society, 27. źródło: American Cancer Society, 27. ZACHOROWANIA na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE, Z męż ężczy czyźni, USA, 1975-23 r. ZGONY na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE, Z męż ężczy czyźni, USA, 193-23 r. 25 na 1, 1 na 1, 2 prostata 8 płuca & oskrzela 15 6 1 płuca & oskrzela 4 żołą łądek jelito grube prostata jelito grube 5 pęcherz moczowy non-hodgkin chłoniaki czerniak skóry 1975 1978 1981 1984 1987 199 1993 1996 1999 22 2 193 1935 194 białaczki 1945 195 1955 196 1965 197 1975 wątroba 198 1985 trzustka 199 1995 2 źródło: Surveillance, Epidemiology, and End Results Program, 1975-23, Division of Cancer Control and Population Sciences, National Cancer Institute, 26. źródło: US Mortality Public Use Data Tapes 196-23, US Mortality Volumes 193-1959, National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control and Prevention, 26. ZACHOROWANIA na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE, Z kobiety, USA, 1975-23 r. ZGONY na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE, Z kobiety, USA, 193-23 r. 25 na 1, 1 na 1, 2 8 15 pierś 6 1 4 trzon macicy pierś płuca & oskrzela jelito grube płuca & oskrzela 5 trzon macicy jajnik non-hodgkin chłoniaki 1975 1978 1981 1984 1987 199 1993 1996 1999 22 2 193 żołą łądek jajnik 1935 194 1945 195 1955 jelito grube trzustka 196 1965 197 1975 198 1985 199 1995 2 źródło: Surveillance, Epidemiology, and End Results Program, 1975-23, Division of Cancer Control and Population Sciences, National Cancer Institute, 26. źródło: US Mortality Public Use Data Tapes 196-23, US Mortality Volumes 193-1959, National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control and Prevention, 26. 4
EUROCARE - 3 EUROCARE - 3 EUROCARE - 3 EUROCARE - 3 EUROCARE - 3 EUROCARE - 3 5
EUROCARE - 3 EUROCARE - 3 POLSKA Od wielu lat obserwuje się wzrost liczby zachorowań z powodu nowotworów złośliwych Od wielu lat obserwuje się wzrost liczby zgonów z powodu nowotworów złośliwych 14 12 1 9 8 7 6 8 6 Mężczyźni 5 4 Mężczyżni 4 3 2 2 1 1963 1966 1969 1972 1975 1978 1981 1984 1987 199 1993 1996 1999 22 1963 1966 1969 1972 1975 1978 1981 1984 1987 199 1993 1996 1999 22 6
NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z OGÓŁEM NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z OGÓŁEM STRUKTURA ZACHOROWAŃ U MĘŻM ĘŻCZYZN, 24 r. STRUKTURA ZGONÓW U MĘŻM ĘŻCZYZN, 24 r. STRUKTURA ZACHOROWAŃ U KOBIET, 24 r. STRUKTURA ZGONÓW U KOBIET, 24 r. KOMPLETNOŚĆ ŚĆ REJESTRACJI NOWOTWORÓW W ZŁOŚLIWYCH Z wg WOJEWÓDZTW, POLSKA, 24 r. warunkiem prawidłowej oceny stanu zagrożenia nowotworami złośliwymi jest wysoka kompletność rejestracji nowotworów w badanej populacji; KOMPLETNOŚĆ ŚĆ REJESTRACJI NOWOTWORÓW W ZŁOŚLIWYCH Z wg WOJEWÓDZTW, Polska, 24 r. w 24 r. kompletność rejestracji w Polsce wynosiła 9%; problem = kodowanie umiejscowień mnogich (rejestracja pacjentów, nie osób); wskaźnik Z/Z dla Polski w 24 r. = 1.51; dla kobiet 1.7, dla mężczyzn 1.38; we wszystkich rejestrach w Polsce znaczna różnica wskaźnika między płciami; wartość wyższa dla kobiet; w kilku województwach istotne niedorejestrowanie: lubuskie (1.5), kujawskopomorskie (1.14), mazowieckie (1.17) od lat w tych samych rejestrach; województwa: świętokrzyskie (1.71), podkarpackie (1.62), małopolskie (1.6) o najwyższej kompletności rejestracji; niepokojąco wysoki odsetek zgonów z powodu nowotworu złośliwego bez określenia jego umiejscowienia (jakość danych dotyczących zgonów =?); ZACHOROWANIA i ZGONY NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z OGÓŁEM w POLSCE w 24 r. ZACHOROWALNOŚĆ na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z OGÓŁEM wg WOJEWÓDZTW, POLSKA 24 r. 7
UMIERALNOŚĆ na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Z OGÓŁEM wg WOJEWÓDZTW, POLSKA 24 r. ROZKŁAD GEOGRAFICZNY UMIERALNOŚCI na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE OGÓŁEM w POLSCE w 24 r. MĘŻ ĘŻCZY CZYŹNI KOBIETY STRUKTURA ZACHOROWAŃ i ZGONÓW W na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE wg WIEKU i PŁCI, P 24 r. STRUKTURA ZACHOROWAŃ i ZGONÓW W na NOWOTWORY ZŁOŚLIWE wg WIEKU i PŁCI, P 24 r. zachorowania zgony zachorowania zgony 593/286 55/211 454/153 679/325 32/14 265/165 379/232 265/22 19/13 178/12 229/116 1199/466 1731/722 135/95 578/367 731/559 1116/384 33/119 926/36 1473/62 37/148 187/46 RAK PIERSI 585/233 47/198 538/311 168/122 417/32 771/564 232/12 555/33 32/17 39/217 RAK JELITA GRUBEGO rak okręż ężnicy + zagięcia esiczo-odbytniczego + odbytnicy 8
29/254 379/334 233/321 175/167 99/113 161/44 227/32 268/29 133/26 124/22 88/114 379/36 553/786 85/14 368/59 54/136 52/46 14/11 275/339 617/562 136/14 45/274 RAK PŁUCAP 22/19 155/139 316/65 126/23 321/49 52/114 171/38 383/57 238/38 248/48 RAK TRZONU MACICY 27/119 215/137 161/12 126/75 115/6 94/819 138/974 87/996 572/595 523/525 86/64 242/153 427/228 399/413 125/1386 1795/2371 281/148 83/48 258/139 43/199 12/5 283/14 171/69 158/88 RAK SZYJKI MACICY 1373/1279 411/436 943/1218 1826/1981 615/54 1497/127 RAK PŁUCAP 943/96 89/76 317/25 353/234 314/255 232/168 261/152 252/17 278/173 29/189 218/111 182/118 178/127 673/44 89/529 122/75 617/325 18/533 526/36 226/125 453/31 143/619 281/14 645/347 38/231 384/184 RAK JELITA GRUBEGO rak okręż ężnicy + zagięcia esiczo-odbytniczego + odbytnicy 42/24 133/83 327/38 847/381 323/152 481/39 29/23 397/28 RAK PROSTATY 9
147/98 219/147 189/14 152/81 93/66 171/148 184/179 177/224 17/132 137/132 4/59 36/223 45/32 83/81 327/352 383/468 44/179 88/61 279/164 657/263 25/86 357/193 282/96 223/122 RAK PĘCHERZA P MOCZOWEGO 276/283 78/87 198/273 518/518 161/127 339/334 RAK ŻOŁĄ ŁĄDKA 168/177 228/178 DOLNY ŚLĄSK STRUKTURA NOWOTWORÓW W ZŁOŚLIWYCH Z wg UMIEJSCOWIENIA, Dolny Śląsk 24 r. TRENDY, Dolny Śląsk 24 r. PŁUCO 1,% PIERŚ 22,% OKRĘŻ ĘŻNICA i ODBYTNICA 1,9% TRZON MACICY 6,2% JAJNIK 5,8% SZYJKA MACICY 5,8% PŁUCO 27,8% ŻOŁĄ ŁĄDEK 5,5% OKRĘŻ ĘŻNICA i ODBYTNICA 1,9% PROSTATA 8,3% PĘCHERZ MOCZOWY 8,2% 1
Populacja Polski w 22 r. 38 23 PROGNOZA 19713677 52% Mężczyźni 1851643 48% Liczba ludności Polski na podstawie spisów Przeciętne trwanie życia w Polsce w latach 195-23 4 8 35 3 75 25 7 2 15 Mężczyźni Lata życia 65 Mężczyźni 1 5 6 196 197 1978 1988 22 55 195 1955 196 1965 197 1975 198 1985 199 1995 2 Rok Przeciętna długość życia w krajach europejskich wg Eurocare-3 w latach 1975-1999 Ludność według wieku w % 1% 9% 9,7 13, 13,3 14,6 17, 8% 7% 6% 5% 4% 52,6 54,1 58, 55,5 59,9 6 lat i więcej 18-59 -17 lat 3% 2% 1% 37,7 32,9 28,7 29,9 23,2 % 196 197 1978 1988 22 11
Ludność według płci i wieku w 22 i 23 r. Rycina z materiałów źródłowych GUS, Warszawa 24. 22 23 1+ 1+ 9 9 Dane statystyczne biuletyn statystyczny WHO Prognoza populacyjna dla Polski Mężczyźni 8 Mężczyźni 8 7 7 6 6 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1 4 3 2 1 1 2 3 4 Tysiące 4 3 2 1 1 2 3 4 Tysiące Oczekiwana długość życia (LE) i długość życia w pełni zdrowia (HALE) (wg WHO) 12