Występowanie nowotworów w populacji zamieszkującej północną część województwa lubelskiego w latach

Transkrypt

1 Czeczelewska Probl Hig Epidemiol E, Karczewski 2010, JK. 91(1): Występowanie nowotworów w populacji zamieszkującej północną części województwa Występowanie nowotworów w populacji zamieszkującej północną część województwa lubelskiego w latach Incidence of neoplasms in the population inhabiting the northern part of the Lubelskie Province between Ewa Czeczelewska 1/, Jan K. Karczewski 2/ 1/ Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Siedlcach, Wydział Nauk o Zdrowiu 2/ Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Wydział Nauk o Zdrowiu, Zakład Higieny i Epidemiologii Wprowadzenie. Wyróżnikiem polskiej populacji na tle innych krajów europejskich jest wysoka częstość zachorowań na nowotwory złośliwe przed 65. rokiem życia oraz fakt, że nowotwory są główną przyczyną przedwczesnej umieralności zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Cel pracy. Ocena częstości występowania nowotworów według umiejscowienia w grupie kobiet i mężczyzn zamieszkujących północną część województwa lubelskiego w latach Materiał i metoda. Badania przeprowadzono jednorazowo, metodą retrospektywną. Uzyskane dane o sytuacji epidemiologicznej leczonych pacjentów dotyczyły rodzaju rozpoznanego nowotworu, wieku oraz płci. Poszczególnym rodzajom nowotworów zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych zostały przypisane określone kody literowo-cyfrowe. Pozwoliły one zidentyfikować dany nowotwór pod kątem jego umiejscowienia. Strukturę występowania nowotworów wg umiejscowienia w grupie kobiet i mężczyzn przedstawiono w procentach w odniesieniu do całkowitej liczby rozpoznanych przypadków w latach Wyniki. Spośród 28 rodzajów wykrytych nowotworów wśród kobiet najczęściej występującym był nowotwór złośliwy sutka. Częstość jego występowania wynosiła ponad 31%. Najrzadziej umiejscowionymi nowotworami były nowotwory złośliwe pęcherza moczowego oraz tarczycy, których odsetki nie przekraczały 0,4%. Najbardziej rozpowszechnionymi nowotworami u mężczyzn okazały się nowotwory złośliwe oskrzela lub płuca, które wstępowały w ponad 42%, a w następnej kolejności nowotwór złośliwy gruczołu krokowego i odbytnicy, których częstość występowania była odpowiednio na poziomie 6,7 oraz 5,6%. Rzadko występowały natomiast nowotwory złośliwe ślinianki przyusznej, nieokreślonych narządów trawiennych, wargi, pęcherzyka żółciowego, kości i chrząstki stawowej, zatok przynosowych oraz białaczki szpikowej. Częstość ich występowania nie przekraczała 1%. Wnioski. Wykazano tendencje wskazujące na podobne umiejscowienie nowotworów w populacji kobiet i mężczyzn z północnej części województwa lubelskiego do innych regionów kraju oraz Niemiec i Ukrainy. Słowa kluczowe: nowotwory, umiejscowienie nowotworów Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Introduction. A discriminating factor of the Polish population in comparison with other European countries is a high incidence of malignant neoplasms in subjects under 65 years of age and the fact that they are the major cause of premature mortality both in women and men. Aim. To analyze the incidence of neoplasms in terms of location in a group of women and men inhabiting the northern part of the Lubelskie Province between Material and methods. Analyses were conducted once, by use of the retrospective method. The collected data on the epidemiological status of the treated patients referred to the type, age and gender of diagnosed neoplasm. According to the International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, specified letter-digit codes were ascribed to particular types of neoplasms. The codes enabled identification of the selected neoplasm in terms of its location. The structure of neoplasm incidence according to location in the group of examined women and men was presented in relation to the total number of cases diagnosed between Results. Out of 28 types of neoplasms detected in women, the most frequent was malignant breast carcinoma. Its frequency accounted for over 31% of cases. The least frequently located carcinomas were malignant carcinomas of urinary bladder and thyroid gland, with the incidence of only 0.4%. In men the most common were malignant neoplasms of bronchi and lungs, diagnosed in over 42% of male patients; followed by neoplasms of prostate and rectum with the incidence rate of 6.7% and 5.6%, respectively. Low incidence was reported in the case of malignant neoplasms of parotid gland, unspecified digestive organs, lip, gallbladder, bone and articular cartilage, nasal sinuses as well as granulocytic leukemia. Their incidence did not exceed 1%. Conclusions. The study demonstrated tendencies of a similar location of neoplasms in the population of women and men from the northern part of the Lubelskie Province to that observed among the inhabitants of other regions of Poland, as well as those from Germany and Ukraine. Key words: neoplasms, location of neoplasms Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Ewa Czeczelewska Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Siedlcach Wydział Nauk o Zdrowiu, Siedlce jan.czeczelewski@neostrada.pl Praca została wygłoszona na V Międzynarodowej Onkologicznej Konferencji Naukowej Środowiskowe uwarunkowania chorób nowotworowych. Opieka, leczenie i profilaktyka w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. J. Grodka w Sanoku w dniach października 2009 r.

2 88 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): Wprowadzenie W społeczeństwach krajów rozwiniętych podstawowym problemem zdrowotnym stają się choroby przewlekłe. Schorzeniem, którego waga rośnie w większości społeczeństw, w tym także w krajach rozwijających się, są nowotwory złośliwe. Szacuje się, że nowotwory złośliwe są odpowiedzialne za ponad 6 milionów zgonów na świecie [1]. Najważniejszym wyróżnikiem polskiej populacji na tle innych krajów europejskich jest wysoka częstość zachorowań na nowotwory złośliwe przed 65. rokiem życia oraz fakt, że nowotwory złośliwe są główną przyczyną przedwczesnej umieralności zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Według Wojciechowskiej i wsp. [2] w Polsce w 2004 r. do rejestru nowotworów złośliwych wpłynęły dane o ponad nowych zachorowaniach. Stwierdzono również prawie 9000 zgonów z tego powodu. Opierając się na danych z lat o najlepszej kompletności rejestracji w obecnej i poprzedniej dekadzie, można zaobserwować w województwie lubelskim stały wzrost zachorowań na nowotwory złośliwe [2,3,4,5]. Z danych Lubelskiego Rejestru Nowotworowego [6] wynika, że struktura zachorowań na nowotwory złośliwe w województwie lubelskim była pod względem lokalizacji schorzeń zbliżona do ogólnopolskiej. Cel pracy Ocena częstości występowania nowotworów według umiejscowienia w grupie kobiet i mężczyzn zamieszkujących północną część województwa lubelskiego w latach Materiał i metoda Badaniom poddano dokumentację medyczną pacjentów z czterech powiatów północnej części woj. lubelskiego (bialski, łukowski, radzyński, parczewski) leczonych w Oddziale Onkologii Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego (WSzS) Białej Podlaskiej. W badaniach uwzględniono dane z lat Materiał skompletowano dla 2048 osób w wieku powyżej 20 lat, z czego 804 stanowili pacjenci ze środowiska miejskiego (39,3%), a 1244 wiejskiego (60,7%). Badania przeprowadzono jednorazowo, metodą retrospektywną. Uzyskane dane o sytuacji epidemiologicznej leczonych pacjentów dotyczyły rodzaju rozpoznanego nowotworu, wieku oraz płci. Poszczególnym rodzajom nowotworów zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych [7] zostały przypisane określone kody literowo-cyfrowe. Pozwoliły one zidentyfikować dany nowotwór pod kątem jego umiejscowienia. Strukturę występowania nowotworów wg umiejscowienia w grupie kobiet i mężczyzn przedstawiono w procentach w odniesieniu do całkowitej liczby rozpoznanych przypadków w latach Wyniki Rycina 1 zawiera dane dotyczące procentowego udziału poszczególnych rodzajów nowotworów według umiejscowienia w grupie kobiet w odniesieniu do łącznej liczby wykrytych przypadków w latach Spośród 28 rodzajów wykrytych nowotworów najczęściej występującym był nowotwór złośliwy sutka (C50). Częstość jego występowania wynosiła ponad 31%. Kolejnym nowotworem o częstotliwości występowania przekraczającej 12% był nowotwór złośliwy jajnika (C56), a w dalszej kolejności nowotwór złośliwy oskrzela lub płuca (C34), odbytnicy (C20) oraz trzonu macicy (C54), które występowały średnio w niespełna 6%. Najrzadziej umiejscowionymi nowotworami w grupie kobiet były nowotwory złośliwe pęcherza moczowego (C73) oraz tarczycy (C67), których odsetki nie przekraczały 0,4%. Na rycinie 2 przedstawiono procentowy udział poszczególnych rodzajów nowotworów według umiejscowienia w grupie mężczyzn w odniesieniu do łącznej liczby wykrytych przypadków w latach Najbardziej rozpowszechnionymi nowotworami okazały się nowotwory złośliwe oskrzela lub płuca (C34), które wstępowały w ponad 42%, a w następnej kolejności nowotwór złośliwy gruczołu krokowego (C61) i odbytnicy (C20), których częstość występowania była odpowiednio na poziomie 6,7 oraz 5,6%. Rzadko występowały natomiast nowotwory złośliwe ślinianki przyusznej (C07), nieokreślonych narządów trawiennych (C26), wargi (C09), pęcherzyka żółciowego (C23), kości i chrząstki stawowej (C41), zatok przynosowych (C31), a także szpiczaka mnogiego (C90) oraz białaczki szpikowej (C92). Częstość występowania tych nowotworów nie przekraczała 1%. Dyskusja Spośród całkowitej liczby 960 nowych zachorowań na nowotwory wśród kobiet w latach w bialskim szpitalu najwyższą częstość występowania (ryc. 1) zaobserwowano w przypadku nowotworu złośliwego sutka (31,3%), jajnika (12,3%), oskrzela lub płuca (7,9%), odbytnicy (5,5%) oraz trzonu macicy (4,5%). W przypadku mężczyzn, u których wykryto 1088 nowych zachorowań w analogicznym okresie czasu, najwyższa względna częstość występowania (ryc. 2) dotyczyła nowotworu złośliwego oskrzela lub płuca (42,1%) a w dalszej kolejności nowotworu gruczołu krokowego (6,7%) oraz odbytnicy (5,6%). Dla porównania w 2004 roku w województwie lubelskim najczęściej rejestrowanymi nowotworami złośliwymi wśród kobiet były nowotwory piersi (19,2%), jelita grubego (10,1%) a następnie trzonu macicy (8,1%), oskrzela lub płuca (7,2%), jajnika

3 Czeczelewska E, Karczewski JK. Występowanie nowotworów w populacji zamieszkującej północną części województwa N. zł. sutka (C50) 31,3 N. zł. jajnika (C56) 12,3 N. zł. oskrzela lub płuca (C34) 7,9 N. zł. odbytnicy (C20) N. zł. trzonu macicy (C54) 5,5 4,5 Chłoniaki (C83) N.zł. szyjki macicy (C53) N. zł. jelita grubego (C18) N. zł. bez określonego umiejscowienia (C80) 3,5 Choroba Hodgkina (C81) N. zł. żołądka (C16) N. zł. nerki (C64) N. zł. nieokreślonych narządów trawiennych (C26) N. zł. trzustki (C25) 2,4 2, ,8 N. zł. wątroby (C22) N. zł. zgięcia esiczno odbytniczego (C19) 1,8 1,5 N. zł. skóry (C43) 1,4 Mięsak Kaposi'ego (C46) Szpiczak mnogi (C90) N. zł. rdzenia kręgowego i mózgu (C72) 1,1 N. zł. pęcherzyka żółciowego (C23) N. zł. krtani (C32) N. zł. ślinianki przyusznej (C07) Białaczka szpikowa (C92) 0,5 N. zł. kości i chrzastki stawowej (C41) 0,5 N. zł. przełyku (C15) 0,5 N. zł. tarczycy (C73) 0,4 N. zł. pęcherza moczowego (C67) 0, Ryc. 1. Częstość występowania nowotworów złośliwych (w %) według umiejscowienia w grupie kobiet (n=960) w latach Fig. 1. Frequency of malignant neoplasm incidence (in %) according to location in a group of women (n=960) between N. zł. oskrzela lub płuca (C34) N. zł. gruczołu krokowego (C61) 6,7 42,1 N. zł. odbytnicy (C20) 5,6 Chłoniaki (C83) 4,3 N. zł. żołądka (C16) N. zł. pęcherza moczoweg (C67) 4,2 3,9 N.zł. bez określonego umiejscowienia (C80) N. zł. krtani (C32) 3,7 3,5 N. zł. jelita grubego (C18) N. zł. gardła (C13) 2,7 2,4 N. zł. wątroby (C22) 2,3 Choroba Hodgkina (C81) 2,2 N. zł. nerki (C64) N. zł. rdzenia kręgowego i mózgu (C72) 2,1 1,6 N. zł. jądra (C62) Mięsak Kaposi'ego (C46) 1,5 1,4 N. zł. trzustki (C25) N. zł. zgięcia esiczno-odbytniczego (C19) N. zł. przełyku (C15) 1,4 1,3 1,2 N. zł. skóry (C43) 1,2 N. zł. ślinianki przyusznej (C07) Szpiczak mnogi (C90) N. zł. nieokreślonych narządów trawiennych (C26) Białaczka szpikowa (C92) 0,8 0,7 N. zł. wargi (C09) 0,5 N. zł. pęcherzyka żółciowego (C23) 0,5 N. zł. kości i chrząstki stawowej (C41) N. zł. zakola przynosowego (C31) 0,4 0, Ryc. 2. Częstość występowania nowotworów złośliwych (w %) według umiejscowienia w grupie mężczyzn (n=1088) w latach Fig. 2. Frequency of malignant neoplasm incidence (in %) according to location in a group of men (n=1088) between (5,7%) oraz szyjki macicy (5,2%). Nowotworami złośliwymi najczęściej spotykanymi u mężczyzn były natomiast nowotwory złośliwe płuca (26,6%), jelita grubego (10,7%) i gruczołu krokowego (8,2%) [6]. Z danych uzyskanych dla mieszkanek województwa śląskiego w 2003 roku wynika natomiast, że najczęściej występującymi umiejscowieniami nowotworów były piersi (21,5%), jelito grube (11%), płuco (10,4%), skóra (7%), jajnik (5,8%) i szyjka macicy (5,3%). Analizując częstości występowania nowotworów w tym województwie stwierdzono ponadto, że w 1999 roku na trzech pierwszych miejscach występowały te same nowotwory złośliwe (piersi, jelito grube, płuco), jak w 2003 roku, podczas gdy nieczerniakowate nowotwory skóry z ósmego miejsca w 1999 r. przesunęły się na czwarte w 2003 r. Spośród ogółu zgłoszonych nowotworów złośliwych u mężczyzn najczęstsze były nowotwory płuca (23%), jelita grubego (12%), prostaty (9%) i żołądka (6%). Zarówno w 1999 roku jak i 2003 roku na dwóch pierwszych miejscach występowały nowotwory płuca i jelita grubego, podczas gdy nowotwory złośliwe prostaty z czwartego miejsca w 1999 roku przesunęły się na trzecie miejsce w 2003 roku wyprzedzając w rankingu umiejscowień nowotwory złośliwe żołądka (trzecie miejsce w 1999 r.). Te cztery nowotwory, zarówno w 1999 roku jak i w 2003 stanowiły przeszło 50% wszystkich zarejestrowanych nowotworów u mężczyzn [8]. W 2004 r. zarejestrowano w województwie dolnośląskim nieco ponad 10 tys. zachorowań na nowotwory złośliwe, co w porównaniu do roku 2003 stanowiło wzrost o 114 przypadków tj. około 1% [9]. Zachorowania mężczyzn stanowiły 49,7% a kobiet 50,3% wszystkich zarejestrowanych nowotworów. Najczęściej występującymi umiejscowieniami nowotworów u mężczyzn były płuco (27,8%), jelito grube (okrężnica i odbytnica) (1%), gruczoł krokowy (8,3%), pęcherz moczowy (8,2%) i żołądek (5,5%) a u kobiet pierś (22%), jelito grube (okrężnica i odbytnica) (1%), płuco (10%), trzon macicy (6,2%), jajnik i szyjka macicy (po 5,8%). Rachtan i wsp. [10] podają, że w województwie małopolskim, dominującym nowotworem wśród kobiet był również rak piersi, który stanowił około 20% ogółu rejestrowanych nowotworów. Z badań Wojtyś i wsp. [11] wynika natomiast, że w latach w Wielkopolsce nowotwory złośliwe ogółem diagnozowane były przeciętnie o 28% częściej u mężczyzn niż u kobiet. Wykazano również, że najczęściej występującymi nowotworami u kobiet

4 90 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): w latach były nowotwory piersi, które stanowiły 22,9% wszystkich zarejestrowanych przypadków. W tym samym okresie badań zdiagnozowano także 4648 nowotworów złośliwych płuca (C33-C34), z czego 968 wystąpiło u kobiet, a 3680 u mężczyzn i odpowiadało to 6,1% oraz 23,7% wszystkich wykrytych zachorowań na nowotwory odpowiednio u kobiet i mężczyzn. Równie wysoka była liczba zarejestrowanych nowych przypadków zachorowań na raka jelita grubego i odbytnicy (C18-C21). Wykazano 3386 zachorowań u mężczyzn (11,2%) oraz 1637 u kobiet (10,3%). Ponadto w latach zarejestrowano w Wielkopolsce 1365 nowych przypadków zachorowań na nowotwory złośliwe gruczołu krokowego (C61), co stanowiło 8,8% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe w męskiej populacji województwa. Interesujące wydają się dane dotyczące najczęściej występujących umiejscowień nowotworów w Niemczech. Z danych niemieckiego rejestru zachorowań na raka wynika, że w 2002 r. na nowotwory złośliwe zachorowało kobiet oraz mężczyzn [12]. Najczęściej występującym nowotworem wśród kobiet był gruczoł piersiowy (27%) natomiast u mężczyzn prostata (22,5%). Na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia, odpowiednio w 17,5% u kobiet oraz około 16% u mężczyzn, wystąpił nowotwór jelita grubego. Trzecie miejsce zajmował nowotwór złośliwy płuca, który wystąpił w 6% u kobiet i 15,5% u mężczyzn. Na czwartym miejscu pod względem umiejscowienia znalazł się u kobiet nowotwór złośliwy macicy, natomiast u mężczyzn nowotwór pęcherza moczowego. Częstość występowania tych nowotworów wynosiła odpowiednio 5,5 oraz 8%. Z danych Narodowego Rejestru Raka [13] wynika, że w 2000 roku wśród ukraińskich kobiet najczęstszymi umiejscowieniami nowotworów były piersi (19,3%), trzon macicy oraz żołądek (odpowiednio w 7,5%), okrężnica (6,2%) szyjka macicy (6,0%) oraz jajnik (5,1%). Spośród ogółu zgłoszonych nowotworów złośliwych u mężczyzn najczęstsze były nowotwory płuca (22,1%), żołądka (11%), prostaty (6,2%) oraz odbytnicy (5,4%) i okrężnicy (5,3%). W 2005 roku dominującym nowotworem wśród kobiet był nowotwór gruczołu piersiowego (19,8%) natomiast wśród mężczyzn oskrzela lub płuca (19,1%). Na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia, odpowiednio w 14,4% u kobiet oraz 11,3% u mężczyzn, wystąpiły nowotwory skóry (C44 C46). Trzecie miejsce u kobiet zajmował nowotwór trzonu macicy, który wystąpił w 9% natomiast u mężczyzn nowotwór żołądka (9,8%). Na czwartym miejscu pod względem umiejscowienia znalazł się u kobiet nowotwór złośliwy okrężnicy, natomiast u mężczyzn nowotwór prostaty. Częstość ich występowania wynosiła odpowiednio 6,4 oraz 7,4% [14]. Podsumowanie i wnioski 1. Spośród 28 rodzajów nowotworów wykrytych u kobiet leczonych w latach w bialskim szpitalu najczęściej występującymi okazały się nowotwory złośliwe sutka oraz jajnika. Średnia częstość ich występowania wynosiła odpowiednio ponad 31% i ponad 12%. 2. Najbardziej rozpowszechnionymi nowotworami u mężczyzn okazały się nowotwory złośliwe oskrzela lub płuca, które występowały w około 42%. W dalszej kolejności lokalizowane były nowotwory gruczołu krokowego oraz odbytnicy, odpowiednio w 6,7% oraz 5,6%. 3. Wykazano tendencje wskazujące na podobne umiejscowienie nowotworów w populacji kobiet i mężczyzn z północnej części województwa lubelskiego do mieszkańców z innych regionów kraju oraz Niemiec i Ukrainy. Piśmiennictwo / References 1. Ferlay J, Bray F, Pisani P, et al. GLOBOCAN Cancer incidence, mortality and prevalence worldwide. Version 1.0. Lyon: IARC Cancer Base No. 5, IARC Press Wojciechowska U, Didkowska J, Tarkowski W i wsp. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2003 roku. Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa, Wojciechowska U, Didkowska J, Tarkowski W i wsp. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2004 roku. Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa, Zatoński W, Pukkala E, Didkowska J i wsp. Atlas umieralności na nowotwory złośliwe w Polsce w latach , Centrum Onkologii Instytut, Warszawa Zatoński W, Smans M, Tyczyński J, et al. Atlas of Cancer Mortality in Central Europe, IARC Scientific Publications No. 134, Lyon, Kościańska B (red). Zachorowania i zgony z powodu nowotworów złośliwych w Regionie Lubelskim w 2004 roku. Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej. Lubelski Rejestr Nowotworowy. Lublin 2006, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesiąta. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Kraków Kokosza Z, Banasik TR, Zemła BFP. Nowotwory złośliwe w województwie śląskim w 2003 roku. Zakład Epidemiologii Nowotworów, Regionalny Rejestr Nowotworów Centrum Onkologii Instytut, Gliwice Błaszczyk J, Pudełko M, Cisarz K. Nowotwory złośliwe w województwie dolnośląskim w roku Dolnośląski Rejestr Nowotworów, Wrocław 2006.

5 Czeczelewska E, Karczewski JK. Występowanie nowotworów w populacji zamieszkującej północną części województwa Rachtan J, Sokołowska A, Galeta M i wsp. Zachorowalność na nowotwory złośliwe piersi u kobiet w województwie małopolskim w latach Współ Onkol 2004, 8,9: Wojtyś P, Gryczka R, Godlewski D. Zachorowalność na nowotwory złośliwe w powiatach Wielkopolski w latach Współ Onkol 2005, 9,5: Katalinic A, Hense HW, Becker N. Krebsregistrierung in Deutschland. Onkologie 2006, 12: Leading sites in cancer incidence Ukraine, 2000 (% of total new cancer cases). www. ucr.gs.com.ua/dovida0/pdf_e/04_ stru_zs.pdf 14. The relative frequency of the 5 most common cancer sites by age, Ukraine, 2005, incidence. pdf_e/05_06_age.pdf