SEJMIK WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO NA LATA 2004-2013 Opole, czerwiec 2004 1

2 Regionalna Strategia Innowacji Województwa Opolskiego na lata 2004 2013 powsta³a w ramach projektu RITTS INBO Innowacje dla Pó³nocnych Czech i Opola, wspó³finansowanego przez Komisjê Europejsk¹ w ramach 5. Programu Ramowego Badañ, Rozwoju i Prezentacji Unii Europejskiej.

Spis treœci Wstêp 5 Sytuacja spo³eczno gospodarcza województwa opolskiego 7 Analiza SWOT 21 Zapotrzebowanie na innowacje oraz wsparcie i poda innowacji w województwie opolskim (wyniki badañ) 25 Misja, wizja 31 Priorytety, cele strategiczne 33 Cele operacyjne 41 Wdra anie, monitorowanie i ocena strategii 57 S³owniczek pojêæ 61 3

4 Innowacyjnoœæ filarem wzrostu konkurencyjnoœci województwa opolskiego

Wstêp Przyst¹pienie 1. maja 2004 roku Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej stanowi dla nas i dla pozosta³ych dziewiêciu pañstw wielk¹ szansê na utrwalenie i rozszerzenie swej obecnoœci na wspólnym europejskim rynku. Fakt ten stanowi jednoczeœnie bardzo powa ne wyzwanie dla administracji rz¹dowej i administracji samorz¹dowych wszystkich szczebli, przedsiêbiorstw, zaplecza badawczo rozwojowego i instytucji wspieraj¹cych. Administracja publiczna odpowiedzialna jest za przygotowanie odpowiednich dokumentów programowych, skonsultowanie ich z zainteresowanymi œrodowiskami i dba³oœæ o ich realizacjê. Dokumenty te to: Narodowy Plan Rozwoju, Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego i Sektorowe Programy Operacyjne opracowywane na szczeblu narodowym oraz Program Rozwoju Województwa Opolskiego na lata 2004 2006. Regionalna strategia innowacji jest niezbêdnym dokumentem, jaki musi powstaæ w ka - dym regionie, aby móg³ on korzystaæ ze œrodków UE na dzia³ania zwi¹zane z innowacjami i transferem nowych technologii. Dokument ten jest nakierowany na sektor ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, uczelni, instytutów naukowo - badawczych oraz du ych firm. W³aœciwe przygotowanie pracowników potencjalnych beneficjentów oraz administracji da gwarancjê efektywnego wykorzystania funduszy strukturalnych, jakie Unia Europejska pozostawi³a do naszej dyspozycji w latach 2004 2006 i w latach nastêpnych, realizuj¹c tym samym postawiony zasadniczy cel, czyli zwiêkszenie konkurencyjnoœci gospodarki województwa opolskiego w wymiarze krajowym i europejskim. Przedsiêbiorstwa, chc¹c sprostaæ wymogom stawianym na otwartym, wspólnym rynku europejskim musz¹ okreœliæ w³asne priorytety i cele, reprezentowaæ coraz wy szy poziom techniczny i technologiczny, zwiêkszaæ sw¹ innowacyjnoœæ i inwestowaæ w szeroko rozumiany rozwój. Naturalnym partnerem i dawc¹ innowacji musz¹ staæ siê jednostki zaplecza badawczo-rozwojowego i wspomagaj¹ce je instytucje otoczenia biznesu. W trakcie realizacji projektu RITTS INBO Innowacje dla Pó³nocnych Czech i Opola zasadniczym zagadnieniem sta³o siê poznanie oczekiwañ i potrzeb dawców, biorców oraz instytucji poœrednicz¹cych i wspieraj¹cych, zaanga owanych w zwiêkszanie innowacyjnoœci, a tym samym konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw sektora MSP. Okreœlenie mocnych i s³abych stron, szans i zagro eñ, czyli czynników wewnêtrznych i zewnêtrznych determinuj¹cych pozycjê regionu oraz wnioski z przeprowadzonych badañ sta³y siê podstaw¹ do sformu³owania misji, wizji, priorytetów, celów strategicznych i operacyjnych. Powy sze zapisy by³y efektem wielu, czêstokroæ burzliwych dyskusji w trakcie przeprowadzanych spotkañ zespo³ów roboczych, w sk³ad których wchodzili przedstawiciele wszystkich zainteresowanych œrodowisk Opolszczyzny. Prezentowana Regionalna Strategia Innowacji jest zgodna ze Strategi¹ Rozwoju Województwa Opolskiego na lata 2000 2015. 5

6 Innowacyjnoœæ filarem wzrostu konkurencyjnoœci województwa opolskiego

I. SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO 7

Ogólna charakterystyka regionu Województwo opolskie po³o one jest w po³udniowo-zachodniej czêœci kraju. S¹siaduje z województwami: œl¹skim, ³ódzkim, wielkopolskim oraz dolnoœl¹skim. Od po- ³udnia graniczy z Republik¹ Czesk¹. Stanowi oko³o 3% obszaru i ludnoœci Polski. Pod wzglêdem administracyjnym dzieli siê na 12 powiatów (11 ziemskich i 1 grodzki) oraz 71 gmin. Uk³ad osadniczy regionu jest równomiernie rozwiniêty, tworzy go 35 miast i 1555 miejscowoœci wiejskich oraz 1017 so³ectw. Do najwiêkszych miast nale ¹: stolica województwa Opole (129,3 tys. mieszkañców), Kêdzierzyn-KoŸle (66,7 tys. mieszkañców), Nysa (48,1 tys. mieszkañców) i Brzeg (38,8 tys. mieszkañców). Typowe dla województwa opolskiego s¹ wsie bêd¹ce du ymi jednostkami osadniczymi, charakteryzuj¹ce siê wysokim stopniem urbanizacji. Œrednia liczba ludnoœci przypadaj¹ca na jedn¹ miejscowoœæ wiejsk¹ wynosi w województwie opolskim 324 osoby, natomiast w kraju 258 osób. Rynek pracy w województwie opolskim cechuje systematyczny spadek liczby pracuj¹cych oraz niski popyt na pracê. Wed³ug stanu na koniec grudnia 2003 roku w gospodarce narodowej województwa opolskiego pracowa³o 343,6 tys. osób. Liczba pracuj¹cych zmniejszy³a siê w grudniu 2003 roku o prawie 6 tys. osób, tj. o 1,7% w porównaniu do analogicznego okresu roku ubieg³ego. W 2003 roku przeciêtne zatrudnienie w sektorze przedsiêbiorstw wynosi³o 94 225 osób i zmniejszy³o siê o 4,3 tys. osób, tj. 4,3% w porównaniu do roku ubieg³ego. Wed³ug stanu na koniec grudnia 2003 roku w województwie opolskim bez pracy pozostawa³o 81,6 tys. osób, czyli o 2,2% mniej ni w analogicznym okresie roku ubieg³ego. Stopa bezrobocia w grudniu 2003 roku w województwie opolskim wynios³a 21,4%, co stawia³o region na 9 pozycji w rankingu województw. Stopa bezrobocia w kraju wynios³a 20%. W strukturze bezrobotnych wed³ug poziomu wykszta³cenia przewa aj¹ bezrobotni z wykszta³ceniem zasadniczym zawodowym 36,1%, oraz podstawowym i niepe³nym podstawowym - 34%. Zauwa alny jest wzrost udzia³u w strukturze bezrobotnych osób z wykszta³ceniem wy szym (od 1,9% w grudniu 1999 roku do 4,1% w grudniu 2003 roku). Sytuacja demograficzna regionu nie przedstawia siê korzystnie. Podobnie jak w innych regionach Polski, liczba ludnoœci województwa spada. Wed³ug danych z Narodowego Spisu Powszechnego (NSP) z maja 2002 roku, stan ludnoœci wed³ug faktycznego miejsca zamieszkania wynosi³ 1065,0 tys. osób. W porównaniu do danych spisowych z 1988 roku liczba mieszkañców województwa opolskiego zmniejszy³a siê o 15,7 tys. osób (1,4%). W prognozach demograficznych zak³ada siê dalszy spadek liczby ludnoœci województwa, g³ównie na skutek wysokiej migracji. Wed³ug stanu na koniec grudnia 2002 roku województwo opolskie zamieszkiwa³o 1061,0 tys. osób. Spadek liczby ludnoœci regionu warunkowany by³ g³ównie ujemnym przyrostem naturalnym i ujemnym saldem migracji. WskaŸnik przyrostu naturalnego w 2002 roku w województwie opolskim wynosi³ 0,8 promila, a saldo migracji 4,43 promila (najwy sze w Polsce). 8

Potencja³ gospodarczy Innowacyjnoœæ filarem wzrostu konkurencyjnoœci województwa opolskiego Gospodarka ze szczególnym uwzglêdnieniem sektora MSP Produkt krajowy brutto (PKB) w województwie opolskim w 2001 roku wyniós³ 17 085 mln z³, co stanowi³o 2,3% wartoœci PKB w kraju. Problemem województwa jest wolne tempo rozwoju gospodarczego. W kraju wartoœæ PKB w latach 1995 2001 wzros³a prawie dwuipó³krotnie (o 144%), podczas gdy w województwie opolskim wzrost by³ najmniejszy spoœród wszystkich regionów i wyniós³ 98%. W przeliczeniu na 1 mieszkañca wartoœæ PKB w 2001 roku wynios³a 15 780 z³, co lokowa³o województwo na 11. pozycji wœród pozosta³ych województw. Udzia³ PKB na mieszkañca w województwie opolskim w relacji do œredniej krajowej zmala³ z 98,7% w 1995 roku do 81,2% w roku 2001. Mapa 1 ilustruje zró nicowanie kraju pod wzglêdem wartoœci PKB na 1. mieszkañca w 2001 roku. Województwo opolskie = 15 780 z³. Polska = 19 430 z³. Mapa 1. PKB na 1. mieszkañca wed³ug województw w 2001 roku 9

Struktura gospodarki Struktura wartoœci dodanej brutto (WDB) w województwie opolskim ró ni siê od struktury krajowej. Charakterystyczny dla regionu jest jeden z najwy szych w kraju udzia³ów przemys³u, co potwierdza du e znaczenie tego sektora w regionalnej gospodarce. W roku 2001 udzia³ ten wynosi³ 28,3%, a wy szym charakteryzowa³o siê jedynie województwo œl¹skie. W przemyœle pracuje ok. 21% pracuj¹cych w gospodarce narodowej województwa. Udzia³ us³ug rynkowych w strukturze WDB w województwie opolskim jest najmniejszy w kraju i wynosi 41,4%. W sektorze tym pracuje 26,5% wszystkich zatrudnionych w województwie. Us³ugi nierynkowe skupiaj¹ 16,9% regionalnych zasobów pracy, wytwarzaj¹c 17,8% regionalnej WDB. Budownictwo w regionie wytwarza 7,5% WDB. Udzia³ budownictwa w strukturze WDB jest wysoki (4 pozycja w kraju), a pracuje w nim nieca³e 6% wszystkich zatrudnionych w województwie. Wy szy od przeciêtnej w kraju jest tak e udzia³ rolnictwa w strukturze WDB w województwie opolskim. Wynosi on 5%, skupia zaœ, wed³ug oficjalnych Ÿróde³ statystycznych 29,8% wszystkich pracuj¹cych w gospodarce narodowej. Wykres 1 prezentuje strukturê gospodarki regionu w 2001 roku. Przemys³ Wykres 1. Struktura tworzenia WDB i struktura pracuj¹cych w województwie opolskim wed³ug sektorów w 2001 roku Województwo jest regionem uprzemys³owionym. Struktura ga³êziowo-bran owa przemys³u jest zró nicowana. Dominuj¹c¹ pozycjê w strukturze produkcji zajmuj¹ przemys³y: spo ywczy, energetyczny, chemiczny, surowców niemetalicznych (cement, wapno, gips), maszynowy i elektromaszynowy, metalowy i meblarski. Województwo nale y do du ych producentów dachówek i silników elektrycznych, a tak e koksu, amoniaku syntetycznego i tworzyw sztucznych, ponadto wapna, cementu i nawozów azotowych. 10 Przedsiêbiorstwa przemys³owe wykazuj¹ znaczny potencja³, o którym œwiadczy m. in. wielkoœæ i jakoœæ maj¹tku trwa³ego. Wartoœæ brutto œrodków trwa³ych na 1 mieszkañca w 2002 roku w województwie opolskim wynosi³a 45,5 tys. z³, przy œredniej krajowej równej 42,0 tys. z³ (2. pozycja w Polsce). O efektywnym wykorzystaniu potencja³u œwiadczy wydajnoœæ pracy, mierzona wartoœci¹ WDB na pracuj¹cego. W 2001 roku wartoœæ ta wynosi³a 52,2 tys. z³, przy œredniej krajowej równej 51,9 tys. z³ (4. pozycja w Polsce).

Wartoœæ produkcji sprzedanej przemys³u w województwie opolskim w 2003 roku wynosi³a 13,2 mld z³ i by³a wy sza o 8,6% w porównaniu do analogicznego okresu roku ubieg³ego. Wzrost wartoœci produkcji sprzedanej przemys³u w województwie opolskim w 2003 roku by³ prawie taki sam, jak œrednio w kraju (8,7%). Wyniki finansowe sektora uleg³y poprawie. W okresie trzech kwarta³ów 2003 roku wskaÿnik poziomu kosztów wynosi³ 96,8%,a wiêc po raz pierwszy od wielu lat osi¹gn¹³ korzystn¹ wartoœæ. Udzia³ jednostek wykazuj¹cych siê dodatnim lub zerowym wynikiem finansowym netto w przemyœle ukszta³towa³ siê na poziomie 65,5%. WskaŸniki rentownoœci obrotu brutto i netto wynosi³y odpowiednio: 3,2% oraz 2,2%. W okresie trzech kwarta³ów 2003 roku przedsiêbiorstwa przemys³owe wykaza³y siê dodatnimi wynikami finansowymi brutto i netto. Podmioty gospodarcze Wed³ug stanu na koniec grudnia 2003 roku w województwie opolskim zarejestrowanych by³o ponad 87 tys. podmiotów gospodarczych. W strukturze dzia³alnoœci podmiotów dominuj¹ jednostki handlowe 31%, podmioty sekcji obs³uga nieruchomoœci i firm, nauka 18,3%, firmy budowlane 10,5% oraz przemys³owe - 9,4%. Przewa aj¹c¹ formê prawn¹ podmiotów stanowi¹ zak³ady osób fizycznych (ponad 70%). Analizuj¹c dane dotycz¹ce dynamiki podmiotów gospodarczych w latach 1998-2003 nale y stwierdziæ, e liczba podmiotów przyrasta z roku na rok, ale coraz wolniej. Wed³ug stanu na koniec 2003 roku liczba podmiotów gospodarczych w stosunku do analogicznego okresu roku ubieg³ego zwiêkszy³a siê o 2446 podmiotów tj. o 2,9%, podczas gdy w roku 1998 w porównaniu do tendencji obserwowanych rok wczeœniej liczba podmiotów wzros³a o ponad 13% tj. o 7486 jednostek. W latach nastêpnych przyrosty by³y coraz mniejsze: w 1999 roku o 11,8%, w 2000 roku o 5,7%, w roku 2001 o 6,9%, zaœ w roku 2002 o 3,8%. WskaŸnik liczby podmiotów gospodarki narodowej na 1000 mieszkañców, tzw. wskaÿnik przedsiêbiorczoœci jest w województwie opolskim ni szy od œredniej krajowej. Pod wzglêdem tego wskaÿnika w 1998 roku województwo opolskie plasowa³o siê na 13. pozycji, w latach 1999 2000 by³a to pozycja 11., w 2001 roku ponownie pozycja 13., pomimo wzrostu wartoœci wskaÿnika przedsiêbiorczoœci. W koñcu 2002 roku wskaÿnik liczby podmiotów gospodarki narodowej na 1000 mieszkañców wyniós³ 80,3, zaœ wed³ug stanu na koniec czerwca 2003 roku ukszta³towa³ siê na poziomie 81,3 podmiotów na 1000 mieszkañców, co dawa³o 11. pozycjê w rankingu województw. Sektor MSP Podmioty zaliczane do sektora ma³ych i œrednich to przewa aj¹ca grupa w strukturze podmiotów gospodarki narodowej. W sumie stanowi¹ one ponad 99% ogó³u podmiotów, z czego najwy szy (96,4%) jest udzia³ jednostek najmniejszych (zatrudniaj¹cych do 9 osób). Wykres 2 ilustruje strukturê podmiotów gospodarki narodowej w województwie opolskim wed³ug liczby pracuj¹cych - stan na koniec grudnia 2003 roku. 11

Wykres 2. Struktura podmiotów gospodarki narodowej w województwie opolskim wed³ug liczby pracuj¹cych (stan na koniec grudnia w 2003 roku). Wed³ug stanu na koniec grudnia 2002 roku liczba ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w województwie opolskim na 1000 mieszkañców wynosi³a 80, przy œredniej krajowej równej 91 podmiotów, co sytuowa³o region na 11. miejscu w Polsce. Z kolei liczba podmiotów sektora MSP na 1 km 2 wynosi³a 9, przy œredniej krajowej równej 11 podmiotów, co plasuje region na 9. miejscu w Polsce. Mapa 2 ilustruje zró nicowanie kraju pod wzglêdem liczby ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw na 1000 mieszkañców w 2002 roku. Mapa 2. Liczba ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw na 1000 mieszkañców wed³ug województw w 2002 roku. 12

Najbardziej dynamicznie przyrasta liczba podmiotów najmniejszych, zatrudniaj¹cych do 9 pracuj¹cych. W latach 1998-2003 liczba tych podmiotów wzros³a o ponad 37%. W przypadku pozosta³ych grup podmiotów pod wzglêdem liczby pracuj¹cych w latach 1998-2003 notowano spadek ich liczby. Najwiêkszy wœród firm du ych, zatrudniaj¹cych 250 osób i wiêcej (o ponad 30%), œrednich, zatrudniaj¹cych od 50 do 249 pracuj¹cych (o 11,2%) oraz ma³ych, zatrudniaj¹cych od 10 do 49 pracowników (o 7,4%). Poni sze zestawienie prezentuje zmiany w liczbie podmiotów gospodarczych wed³ug liczby pracuj¹cych w województwie opolskim w latach 1998-2003. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wed³ug liczby pracuj¹cych w województwie opolskim w latach 1998-2003 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych Urzêdu Statystycznego w Opolu W strukturze bran owej sektora MSP dominuj¹ jednostki sekcji handel i naprawy (ok. 30% ogó³u podmiotów). Istnieje zale noœæ miêdzy rodzajem dzia³alnoœci a wielkoœci¹ firmy. Przedsiêbiorstwa przemys³owe to najczêœciej firmy du e (58%), rzadziej œrednie i ma³e (odpowiednio: 31% i 20%), najrzadziej mikroprzedsiêbiorstwa (8,9%). Z kolei wœród firm handlowych i zajmuj¹cych siê obs³ug¹ nieruchomoœci i firm przewa aj¹ mikroprzedsiêbiorstwa (odpowiednio 31,5% i 18,6%), rzadziej tak¹ dzia³alnoœæ prowadz¹ firmy ma³e (16,5% i 8,4%) oraz œrednie (7% i 14,6%), najrzadziej du e (3,4% i 5,6%). Podmioty ma³e i œrednie oraz du e znacznie ró ni poziom wynagrodzeñ. Przeciêtne wynagrodzenie brutto w 2002 roku w jednostkach ma³ych, zatrudniaj¹cych od 1 do 49 pracuj¹cych by³o ni sze o ponad 20%, ni w jednostkach œrednich, zatrudniaj¹cych od 50 do 249 pracuj¹cych, oraz o 44% ni sze, ni w firmach du ych. Wartoœæ wynagrodzeñ wynosi³a odpowiednio: 1602,54 z³ w firmach ma³ych, 1943,49 z³ w firmach œrednich i 2312,26 z³ w firmach du ych. Podmioty ma³e skupiaj¹ nieco ponad 27% zatrudnionych w sektorze przedsiêbiorstw, œrednie 33,5%, du e zaœ 39%. Z danych PARP wynika, e wed³ug stanu na koniec grudnia 2001 roku w województwie opolskim aktywnych by³o 45% podmiotów z ogó³u zarejestrowanych w rejestrze REGON tj. 36,7 tys. Najmniej aktywnych przedsiêbiorstw by³o wœród jednostek ma³ych, zatrudniaj¹cych od 10 do 49 pracuj¹cych (32%), najwiêcej wœród firm du ych (50%). Innowacje i nowe technologie Wiêksza konkurencyjnoœæ na rynku oraz postêp techniczny wymuszaj¹ koniecznoœæ wdra ania innowacji i nowych technologii. Województwo opolskie charakteryzuje siê niskim potencja³em sektora wysokich technologii. W 2000 roku w rejestrze REGON zarejestrowanych by³o 79 podmiotów zaliczanych do sektora wysokich technologii, co stanowi³o 1,2% ogó³u takich podmiotów w Polsce. W struktu- 13

rze sektora wysokich technologii dominowa³y przedsiêbiorstwa przemys³u elektronicznego (78%) oraz maszyn biurowych i komputerów (15%). Liczba podmiotów sektora wysokich technologii na 1000 przedsiêbiorstw produkcyjnych w 2000 roku wynosi³a w województwie opolskim 12, przy œredniej krajowej równej 17 podmiotów, co uplasowa³o region na 12. pozycji w rankingu województw. Dane, o których mowa ilustruje wykres 3. Wykres 3 Liczba podmiotów sektora wysokich technologii na 1000 przedsiêbiorstw produkcyjnych wed³ug województw w 2000 roku Odsetek przedsiêbiorstw przemys³owych, które w latach 1998-2000 wprowadzi³y innowacje techniczne wyniós³ w województwie opolskim 22,3% i by³ jednym z najwy szych w kraju (3. pozycja). Rozpatruj¹c dzia³alnoœæ innowacyjn¹ wed³ug wielkoœci przedsiêbiorstw nale y podkreœliæ, i zdecydowanie bardziej innowacyjne s¹ przedsiêbiorstwa œrednie i du e, gdy a 38,1% z nich wprowadzi³o innowacje techniczne w latach 1998-2000, zaœ wœród przedsiêbiorstw ma³ych zatrudniaj¹cych od 10 do 49 pracuj¹cych innowacje w latach 1998-2000 wprowadzi³o tylko 12,1% firm. WskaŸnik innowacyjnoœci przedsiêbiorstw œrednich i du ych by³ najwy szy w Polsce, zaœ pod wzglêdem wysokoœci analogicznego wskaÿnika dla firm ma³ych województwo uplasowa³o siê na 8. pozycji. Z roku na rok wzrasta liczba wynalazków zg³oszonych w Polsce do ochrony przez wynalazców krajowych. Dane dla ca³ego kraju mówi¹ o 2202 zg³oszeniach w 2001 roku. W województwie opolskim liczba wynalazków krajowych zg³oszonych 2001 roku wynosi³a 45, udzielono ponadto 28 patentów. 14 Z danych PARP wynika, e liczba przedsiêbiorstw, które w latach 1991-2001 wprowadzi³y nowe i zmodernizowane wyroby wynosi³a w województwie opolskim 50, co stanowi³o 3,7% wszystkich przedsiêbiorstw w kraju, które takie wyroby wprowadzi- ³y. W grupie tej by³o 15 firm, które uruchomi³y wyroby nowe w skali rynku (3,8% wszystkich w kraju). Wartoœæ sprzeda y nowych i zmodernizowanych wyrobów wynosi³a 317,8 mln z³, zaœ udzia³ sprzeda y takich wyrobów w produkcji sprzedanej wyrobów ogó³em wynosi³ 11,7% i sytuowa³ województwo na 7. miejscu w Polsce. W 2002 roku liczba przedsiêbiorstw, które wprowadzi³y nowe i zmodernizowane wyroby w województwie opolskim wzros³a do 66, z czego 2/3 stanowi³y firmy œrednie, zatrudniaj¹ce od 50 do 249 pracowników.

W 2002 roku 40 œrednich i du ych firm przedsiêbiorstw w województwie opolskim zakupi³o nowe technologie, z czego przewagê stanowi³y przedsiêbiorstwa dokonuj¹ce zakupów tych technologii w Polsce. W trzech przypadkach zakupu technologii dokonano na podstawie umowy licencyjnej, w trzech przypadkach tak e na podstawie umowy licencyjnej w krajach Unii Europejskiej. Na 84 podmioty, które w 2002 roku sprzeda³y nowe technologie, 3 firmy pochodzi³y z województwa opolskiego. Wszystkie technologie sprzedano na terenie kraju. W 2002 roku w przedsiêbiorstwach produkcyjnych w przemyœle dzia³a³o 150 automatycznych linii produkcyjnych oraz 124 sterowanych komputerem, ponadto 61 centrów obróbkowych, 50 robotów i manipulatorów przemys³owych, 677 komputerów do sterowania i regulacji procesami technologicznymi. Liczba wszystkich wymienionych wy ej nowoczesnych rozwi¹zañ zwiêkszy³a siê w 2002 roku w porównaniu do roku 2001. Na 1780 przedsiêbiorstw w kraju posiadaj¹cych system CAD/CAM w 2002 roku 52 pochodzi³o z województwa opolskiego. Z lokalnych sieci komputerowych korzysta³y w 2002 roku 163 przedsiêbiorstwa, ponadto 58 korzysta³o z elektronicznej transmisji danych, 220 posiada³o dostêp do internetu, w tym ponad 70% posiada³o w³asne strony www. Nak³ady na technologie informacyjne w 2002 roku w województwie opolskim poniesione przez œrednie i du e przedsiêbiorstwa wynosi³y 68,9 mln z³, z czego ponad 80% wydatkowano w firmach du ych. Na szkolenie informatyczne personelu wydatkowano 481,3 tys. z³, w tym w firmach œrednich tylko 120 tys. z³. Wykres 4 przedstawia wykorzystanie internetu wed³ug celów w przedsiêbiorstwach w województwie opolskim w 2002 roku. Wykres 4. Wykorzystanie internetu przez przedsiêbiorstwa w 2002 roku w województwie opolskim wed³ug celów Nak³ady na dzia³alnoœæ innowacyjn¹ w przemyœle w 2002 roku w województwie opolskim wynosi³y 296,3 mln z³, co stanowi³o 2,6% analogicznych nak³adów kraju. W porównaniu do roku 2001 wartoœæ nak³adów zwiêkszy³a siê o 46%. Ponad 70% z kwoty nak³adów w 2002 roku stanowi³y œrodki w³asne, 26,4% kredyty bankowe, zaœ 2,8% pozosta³e œrodki. Wartoœæ nak³adów na dzia³alnoœæ innowacyjn¹ w przemyœle w przeliczeniu na 1 mieszkañca w 2002 roku wynosi³a 280 z³ przy œredniej krajowej równej 362 z³ (8 miejsce w Polsce). 15

Sektor otoczenia biznesu w województwie opolskim Rozwój ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw jest bezpoœrednio powi¹zany z istnieniem zaplecza firm i instytucji otoczenia biznesu. Sektor ten obejmuje instytucje systemu finansowo-ubezpieczeniowego, organizacje poœrednicz¹ce i u³atwiaj¹ce nawi¹zywanie kontaktów gospodarczych oraz wspieraj¹ce rozwój gospodarczy. Do instytucji otoczenia biznesu w województwie opolskim nale ¹ m. in.: Agencja Rozwoju Opolszczyzny, Opolska Izba Gospodarcza oraz Izba Gospodarcza Œl¹sk, Izba Rzemieœlnicza w Opolu, Forum Akademicko-Gospodarcze Œl¹ska Opolskiego, Opolski Park Technologiczny, Fundacja Rozwoju Œl¹ska i Inicjatyw Lokalnych, Stowarzyszenie Promocja Przedsiêbiorczoœci, Namys³owskie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych i Krapkowickie Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego i Promocji, a tak e Opolski Regionalny Fundusz Porêczeñ Kredytowych oraz dwa fundusze po- yczkowe. Na przestrzeni lat 1998-2003 obserwuje siê bardzo dynamiczny przyrost jednostek otoczenia biznesu w województwie opolskim. Ich liczba w analizowanym okresie zwiêkszy³a siê o 45%, tj. o ponad 4 tys. Wed³ug stanu na koniec grudnia 2003 roku w województwie opolskim w rejestrze REGON zarejestrowanych by³o ponad 13,7 tys. firm dzia³aj¹cych w sektorze otoczenia biznesu. Najliczniejsz¹ grupê wœród nich dwie trzecie ogó³u stanowi³y jednostki œwiadcz¹ce us³ugi zwi¹zane z prowadzeniem dzia³alnoœci gospodarczej, ponad jedn¹ czwart¹ podmioty trudni¹ce siê poœrednictwem finansowym (w tej grupie 63 jednostki to instytucje bankowe), a blisko 7% to firmy zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ informatyczn¹. Organizacje komercyjne stanowi³y ok. 1% ogó³u podmiotów sektora otoczenia biznesu. Zestawienie prezentuje dane na temat podmiotów gospodarki narodowej wed³ug sekcji zaliczanych do sektora otoczenia biznesu w latach 1998-2003. Liczba podmiotów gospodarki narodowej ogó³em, z wyodrêbnieniem sekcji zaliczanych do sektora otoczenia biznesu w województwie opolskim w latach 1998-2003 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych Urzêdu Statystycznego w Opolu Wed³ug danych Centrum Badañ Regionalnych w Warszawie województwo opolskie posiada najwy szy w kraju udzia³ firm otoczenia biznesu w stosunku do wszystkich zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. WskaŸnik ten w roku 2001 wyniós³ w województwie opolskim 21,4%, podczas gdy œrednio w kraju kszta³towa³ siê na poziomie 17,3%. 16

Sektor B+R w województwie opolskim Czynnikami wspó³czeœnie decyduj¹cymi o rozwoju gospodarczym staj¹ siê dzia³alnoœæ badawczo-rozwojowa i innowacyjna oraz tzw. kapita³ ludzki. Do sektora badawczo-rozwojowego zalicza siê placówki naukowe PAN, jednostki badawczo-rozwojowe (JBR-y), jednostki obs³ugi nauki (biblioteki naukowe, archiwa, stowarzyszenia naukowe), szko³y wy sze, prowadz¹ce dzia³alnoœæ B+R oraz jednostki rozwojowe prowadz¹ce prace badawczo-rozwojowe obok innej dzia³alnoœci. Wed³ug stanu na koniec grudnia 2002 roku w województwie opolskim funkcjonowa³o 11 tego typu jednostek (rok wczeœniej by³o ich 14), co stanowi³o oko³o 1,3% takich placówek w kraju. Z roku na rok liczba jednostek zaliczanych do sektora B+R zmniejsza siê. Wœród instytucji zaliczanych do sektora B+R w województwie opolskim znajduj¹ siê m. in.: Instytut Ciê kiej Syntezy Organicznej Blachownia w Kêdzierzynie KoŸlu, Instytut Mineralnych Materia³ów Budowlanych w Opolu, PIN Instytut Œl¹ski w Opolu, a tak e pracownie archeologiczno-konserwatorskie oraz firmy marketingowe i badawczo-rozwojowe. Wed³ug stanu na koniec grudnia 2002 roku zatrudnienie w jednostkach badawczo-rozwojowych wynosi³o w województwie opolskim 1553 osoby. Liczba zatrudnionych w dzia³alnoœci B+R systematycznie spada. Zatrudnienie w ekwiwalencie pe³nego czasu pracy na 1000 osób aktywnych zawodowo w województwie opolskim w 2002 roku wynosi³o 2,4 osoby, podczas gdy œrednio w kraju by³o to 4,5 osoby. Przeciêtna liczba pracuj¹cych na jedn¹ jednostkê w województwie opolskim by³a mniejsza ni œrednio w kraju i wynios³a 141 osób (w kraju 147 osób). Dane na temat zatrudnienia w jednostkach B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo wed³ug województw w 2002 roku przedstawia wykres 5. Wykres 5. Zatrudnieni w dzia³alnoœci B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo wed³ug województw w 2002 roku Nak³ady na dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹ w 2002 roku wynosi³y 30,2 mln z³ co stanowi³o 0,7% wydatków w kraju. Œrednio na jedn¹ jednostkê badawczo-rozwojow¹ w województwie opolskim w 2002 roku przypada³o 2,7 mln z³ nak³adów na B+R, podczas gdy w kraju by³o to 5,5 mln z³. Relacja nak³adów na dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹ produktu krajowego brutto w roku 2001 wynosi³a w województwie opolskim 0,23%, œrednio w kraju zaœ 0,65%. Pod wzglêdem tego wskaÿnika województwo plasowa³o siê na 13. pozycji w Polsce. Wydatki na badania i rozwój w województwie opolskim s¹ bardzo 17

niskie. W roku 2002 na 1 mieszkañca wydatkowano kwotê 27 z³ (przy œredniej krajowej równej 120 z³), co uplasowa³o region na 14. pozycji w rankingu województw. Edukacja i kapita³ ludzki Województwo opolskie charakteryzuje siê du ¹ liczb¹ placówek oœwiatowych w porównaniu do œredniej krajowej. W roku szkolnym 2002/2003 w regionie funkcjonowa³y: 453 szko³y podstawowe, 156 gimnazjów, 40 liceów ogólnokszta³c¹cych, 161 szkó³ œrednich zawodowych, 72 szko³y policealne i 113 szkó³ dla doros³ych. W województwie istniej¹ dwie uczelnie oraz 4 szko³y wy sze. Najwiêksz¹ uczelni¹ jest Uniwersytet Opolski, na którym studiuje ponad 16 tys. studentów, tj. 47% wszystkich studiuj¹cych w województwie. Druga w kolejnoœci pod wzglêdem liczby studentów to Politechnika Opolska z ponad 12 tys. ucz¹cych siê (34% ogó³u studentów). Kolejn¹ uczelni¹ jest niepañstwowa Wy sza Szko³a Zarz¹dzania i Administracji w Opolu, gdzie studiuje ponad 4 tys. studentów (ok. 11%). Nowymi szko³ami wy szymi w województwie opolskim s¹: Pañstwowa Wy sza Szko³a Zawodowa w Nysie, gdzie studiuje ponad dwa tysi¹ce osób oraz niepañstwowa Wy sza Szko³a Humanistyczno-Ekonomiczna w Brzegu, skupiaj¹ca obecnie ponad 270 studentów. Ostatnio utworzona szko³a wy sza to Pañstwowa Medyczna Wy sza Szko³a Zawodowa w Opolu, z liczb¹ ponad 300 studentów. Województwo opolskie charakteryzuje siê niskim wskaÿnikiem ludnoœci z wy szym wykszta³ceniem. Z danych spisowych z 2002 roku wynika, e wskaÿnik ludnoœci z wy szym wykszta³ceniem w ogólnej liczbie ludnoœci w województwie opolskim kszta³tuje siê na poziomie 8,3%, przy œredniej w kraju równej 10,2%. Wartoœæ wskaÿnika jest najni sza w Polsce, pomimo znacznego przyrostu wartoœci od 1988 roku, wynosz¹cej 5%. Mapa 3. prezentuje zró nicowanie wartoœci wskaÿnika ludnoœci z wy szym wykszta³ceniem w województwach w 2002 roku. Województwo opolskie = 8,3 % Polska = 10,2 % 18 Mapa 3. WskaŸnik ludnoœci z wy szym wykszta³ceniem na podstawie danych z NSP w 2002 roku wed³ug województw

Zmianê wartoœci wskaÿnika w województwie opolskim zdeterminowa³ wzrost zainteresowania studiami wy szymi. Dowodzi tego fakt ponaddwukrotnego zwiêkszenia liczby studiuj¹cych. Liczba ta zwiêkszy³a siê z 13,7 tys. w roku akademickim 1995/ 1996 do 35,3 tys. w 2002/2003. W roku akademickim 2002/2003 uczelnie i szko³y wy sze w regionie wypuœci³y prawie piêciokrotnie wiêcej absolwentów ni 5 lat temu (7,9 tys. osób wobec 1,7 tys. przed piêciu laty). Wa na jest mo liwoœæ korzystania przez uczniów z komputerów oraz z internetu w szko³ach. WskaŸnik szkó³ podstawowych z dostêpem do internetu w województwie opolskim w 2002 roku by³ ni szy od œredniej krajowej i wynosi³ 50% (w kraju 55,3%). Znacznie lepszy dostêp do Internetu odnotowano w gimnazjach, gdy w ponad 89% tych szkó³ w 2002 roku m³odzie mia³a mo liwoœæ korzystania z niego i by³o to tyle samo, ile w kraju (89%). Dla szkó³ zasadniczych zawodowych wartoœæ wskaÿnika w województwie opolskim wynosi³a 76,6%, co oznacza, e by³a ni sza od œredniej krajowej, równej 92%. Wy szy natomiast od œredniej krajowej by³ w województwie opolskim wskaÿnik liceów ogólnokszta³c¹cych i szkó³ œrednich zawodowych z dostêpem do Internetu, odpowiednio: 87,5% oraz 90,3% (œrednio w kraju: 83,9% i 87,8%). Zestawienie wskaÿników Podstawowe dane o województwie opolskim, z uwzglêdnieniem potencja³u gospodarczego i innowacyjnego przedstawia poni sze zestawienie. 19

20 Innowacyjnoœæ filarem wzrostu konkurencyjnoœci województwa opolskiego

II. ANALIZA SWOT 21

Prace nad analiz¹ szans, zagro eñ oraz s³abych i mocnych stron naszego regionu w zakresie innowacji zwi¹zane z: - przeprowadzeniem diagnozy sytuacji w województwie pod k¹tem funkcjonowania systemu innowacyjnoœci i produktów tej dzia³alnoœci w postaci innowacji wdra- anych w przedsiêbiorstwach, - opracowaniem i przeprowadzeniem badañ ankietowych wœród przedstawicieli sektora ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, instytucji B+R oraz instytucji finansuj¹cych dzia³alnoœæ innowacyjn¹, - wykonaniem dodatkowych ekspertyz z zakresu instrumentów transferu technologii i pobudzania innowacyjnoœci w regionie, pozwoli³y na uzyskanie opinii, spostrze eñ, wniosków i uwag odnoœnie stanu wyjœciowego. Zdobyta wiedza umo liwi³a przeprowadzenie dyskusji na temat wewnêtrznych atutów, mo liwoœci oraz pozytywnych cech naszego regionu umo liwiaj¹cych obecnie i w przysz³oœci podejmowanie dzia³añ s³u ¹cych rozwojowi innowacyjnoœci, z drugiej strony wiele uwagi poœwiêcono czynnikom hamuj¹cym tê dzia³alnoœæ. Dyskusja na temat pozytywnego i negatywnego wp³ywu otoczenia zewnêtrznego na proces budowy rynku poda y i popytu na innowacje dotyczy³a okreœlenia okazji, mo liwoœci i szans oraz zagro eñ zwi¹zanych z planowaniem, organizacj¹, zarz¹dzaniem, a zw³aszcza zewnêtrznym finansowaniem dzia³alnoœci innowacyjnej w regionie. W tej dyskusji udzia³ brali przedstawiciele firm sektora ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, instytucji naukowo-badawczych, oko³obiznesowych, samorz¹du terytorialnego oraz edukacji. Prace nad powstaniem analizy SWOT odbywa³y siê dwuetapowo w trakcie kilku spotkañ warsztatowych. Uczestnicy warsztatów pracowali w trzech grupach roboczych: pierwsza przedsiêbiorcy; druga edukacja; trzecia jednostki badawczorozwojowe i instytucje oko³obiznesowe. W pierwszym etapie kwiecieñ 2003 roku, ka da z grup w podsumowaniu dyskusji sformu³owa³a treœci zapisów mocnych i s³abych stron naszego regionu oraz szanse i zagro enia zewnêtrzne dotycz¹ce systemu innowacji i transferu technologii. Wyniki prac trzech grup zosta³y zestawione w tabeli sk³adaj¹cej siê z czterech czêœci mocne i s³abe strony, szanse i zagro enia. W drugim etapie ka dy z uczestników warsztatów indywidualnie dla sformu³owanych propozycji zapisów wed³ug subiektywnej oceny przypisa³ odpowiedni¹ miarê i wagê. Po podsumowaniu i uporz¹dkowaniu uzyskanych wyników w poszczególnych czêœciach tabeli powsta³ ranking zagadnieñ zwi¹zanych z budowaniem i wdra aniem strategii innowacji dla Województwa Opolskiego. Ostatecznie dla potrzeb projektu RITTS INBO w dniu 23 maja 2003 roku przyjêto zaproponowany kszta³t analizy SWOT wed³ug za³¹czonego zestawienia. Uzyskane wyniki w analizie SWOT umo liwi³y sformu³owanie kilku istotnych wyzwañ: - konieczna jest zmiana w œwiadomoœci i sposobie podejœcia do spraw zwi¹zanych z innowacyjnoœci¹ po stronie potencjalnych dostawców i odbiorców innowacji, - istnieje pilna potrzeba okreœlenia i przyjêcia przez w³adze Opolszczyzny polityki w zakresie innowacji, zapewnienie œrodków na dzia³alnoœæ innowacyjn¹ stwarza szansê na szybki rozwój regionu. 22

MOCNE STRONY - wzrost aspiracji edukacyjnych m³odzie y, - du e doœwiadczenie zawodowe wynikaj¹ce z pracy na rynkach œwiatowych, - bliskoœæ autostrady A-4, - du e doœwiadczenia jednostek badawczorozwojowych, znajomoœæ problematyki MSP i umiejêtnoœæ rozwi¹zywania problemów technicznych i organizacyjnych w przemyœle, - wykorzystanie dostêpu do internetu i œwiatowych baz danych przez JBR, - doœwiadczona kadra badawcza, - du e zasoby maj¹tku produkcyjnego do szybkiego zagospodarowania, - konkurencyjne koszty pracownicze dla inwestorów zagranicznych, - zwiêkszaj¹ca siê liczba jednostek edukacyjnych i szkoleniowych wspieraj¹cych kszta³cenie zawodowe, - rosn¹cy udzia³ m³odzie y w projektach i programach europejskich (Sokrates, Action, Leonardo da Vinci, M³odzie ), - specjalistyczne laboratoria w dziedzinach: chemia, maszynowy, budowlany, in ynieria œrodowiska, - wykorzystanie nowych technologii na uczelniach, - wzrost œwiadomoœci kadry zarz¹dzaj¹cej i kadry nauczycielskiej w zakresie potrzeby kszta³cenia ustawicznego i wdra ania systemów jakoœci, - du y potencja³ skumulowanej wiedzy w instytutach i na uczelniach, umo liwiaj¹cy tworzenie innowacji, - wprowadzanie innowacyjnych, autorskich programów edukacyjnych, - wysoka œwiadomoœæ JBR w zakresie znaczenia nauki dla rozwoju spo³eczno-gospodarczego, - przygotowana strategia rozwoju województwa i inne regionalne dokumenty programowe. - niska efektywnoœæ nauczania jêzyków obcych, - zbyt uci¹ liwe procedury administracyjne i ma³o przyjazna atmosfera dla rozwoju przedsiêbiorczoœci, - niewielki udzia³ podmiotów gospodarczych w finansowaniu rozwoju edukacji, wdra aniu nowych technologii do sektora edukacji, - s³abe zaplecze warsztatowe/laboratoryjne szkó³ ponadgimnazjalnych, - ma³a przedsiêbiorczoœæ absolwentów w zakresie rozwoju/tworzenia w³asnych firm, - brak w regionie nowych, du ych inwestycji generuj¹cych powstanie ma³ych firm kooperuj¹cych, - s³abe przygotowanie absolwentów szkó³ do wymogów rynku pracy w zakresie stosowania nowoczesnych technologii, - niskie nak³ady finansowe na dzia³ania rozwojowe firmy, - brak strategii rozwoju w wielu firmach, - ma³e wykorzystanie szkoleñ w zakresie podnoszenia kwalifikacji kadry naukowej, - s³abo wykorzystywana i przestarza³a infrastruktura naukowo badawcza, - ma³a liczba odbiorców badañ, - zbyt ma³y udzia³ nauki opolskiej w badaniach nad wiod¹cymi, nowoczesnymi technologiami, - niewielka liczba oœrodków naukowo badawczych w regionie, - niewielka iloœæ programów edukacyjnych umo liwiaj¹cych nabywanie praktycznych umiejêtnoœci, S ABE STRONY - s³aby dostêp do informacji o osi¹gniêciach i ofercie naukowej, - s³abe upowszechnienie informacji o wdra- aniu strategii rozwoju, - s³abe wsparcie instytucji oko³obiznesowych w kojarzeniu firm, - s³aba dostêpnoœæ do informacji o ofercie edukacyjnej, - niskie nak³ady na B+R, - luka pokoleniowa kadry jednostek badawczych, - utrudniony dostêp do preferencyjnych kredytów bankowych dla ma³ej przedsiêbiorczoœci, - s³aby dostêp do informacji o ofertach kompleksowo przygotowanych terenów inwestycyjnych, - niska skutecznoœæ w³adz w tworzeniu warunków dla funkcjonowania firm stosuj¹cych nowe technologie, - s³aba integracja œrodowiska naukowego, - brak czynników motywacyjnych, - zbyt ma³a iloœæ prowadzonych badañ koñcz¹cych siê wdro eniem wyników pracy w MSP w regionie, - ma³a liczba zg³oszeñ do opatentowania, - brak instytucji wspieraj¹cych transfer technologii, - nieaktualne i niekompletne strategie rozwoju wielu samorz¹dów lokalnych, - ró nice w postrzeganiu znaczenia innowacji przez lokalne MSP i MSP w krajach UE. 23

- wykorzystanie œrodków europejskich wspieraj¹cych badania, - rozszerzenie rynków po wejœciu do UE, - wzrastaj¹ca kreatywnoœæ i aktywnoœæ przedsiêbiorców, - wykorzystanie wspó³pracy z oœrodkami naukowymi w Europie wymiana kadr i doœwiadczeñ, - rosn¹ca konkurencyjnoœæ na rynku edukacji, - rosn¹ce znaczenie edukacji w rozwoju gospodarczym, - pozyskiwanie kadry naukowej z s¹siednich centrów akademickich, - wykorzystanie doœwiadczeñ z kontaktów krajowych i zagranicznych, - umiejêtnoœæ rozpoznawania i wykorzystywania nisz rynkowych, - szeroki dostêp i umiejêtnoœæ wykorzystania programów europejskich i krajowych, - rozwój wspó³pracy miêdzy nauk¹ a gospodark¹, - wzrost zapotrzebowania na nowe technologie, - du e zapotrzebowanie na rozwi¹zania innowacyjne w regionie, - ma³e wsparcie w³adz regionalnych w pozyskiwaniu dofinansowania na dzia³alnoœæ B+R, - niska konkurencyjnoœæ krajowych jednostek badawczo-rozwojowych wobec zagranicznych, - niski poziom przygotowania zawodowego w³aœcicieli przedsiêbiorstw i pracowników, - ma³o przejrzysta polityka naukowa pañstwa, - s³abe przygotowanie MSP do konkurencji na rynkach europejskich po akcesji, - niewielkie zaanga owanie podmiotów gospodarczych w kszta³towanie polityki edukacyjnej, - niedoskona³oœæ i niestabilnoœæ prawa, - wysoka konkurencyjnoœæ krajowych i zagranicznych ofert pracy, - ma³a konkurencyjnoœæ krajowej oferty naukowo-badawczej, - brak systemowych rozwi¹zañ kszta³cenia praktycznego z udzia³em podmiotów gospodarczych, SZANSE ZAGRO ENIA - wykorzystanie nowych technologii dla podniesienia konkurencyjnoœci naszej gospodarki, - zainteresowanie absolwentów szkó³ prac¹ naukowo-badawcz¹, - przygotowanie Regionalnej Strategii Innowacji dla MSP i zbudowanie sieci powi¹zañ miêdzy dawcami i biorcami innowacji, - tworzenie strategii rozwoju w MSP, - zwiêkszenie udzia³u Polski w gospodarkach wysoko rozwiniêtych, - wykorzystanie œrodków europejskich wspieraj¹cych rozwój MSP, - rozwijanie centrów kszta³cenia zawodowego i ustawicznego, - tworzenie bazy o ofercie edukacyjnej. - du e wsparcie finansowe UE w zakresie podnoszenia kwalifikacji kadry zarz¹dzaj¹cej, - szersze wykorzystanie wyników badañ naukowych przez przedsiêbiorstwa regionu, - wdra anie prorozwojowej polityki pañstwa, - wykorzystanie offsetu dla rozwoju MSP. - s³abe dostosowanie kierunków kszta³cenia na poziomie wy szym do potrzeb rynku pracy. - niski stopieñ wdra ania programów i strategii rozwoju. - zbyt ma³e zaanga owanie w³adz lokalnych w tworzenie warunków dla rozwoju infrastruktury otoczenia biznesu, - ma³e zainteresowanie ma³ymi i œrednimi przedsiêbiorstwami, - s³aba informacja, - ma³a konkurencja opolskich oœrodków szkoleniowo-naukowo-badawczych w stosunku do s¹siednich, - wysokie, ujemne saldo migracji, - niezdefiniowana rola jednostek badawczych w rozwoju kraju, - skomplikowane i d³ugotrwa³e procedury ochrony prawnej rozwi¹zañ innowacyjnych. 24

III. ZAPOTRZEBOWANIE NA INNOWACJE ORAZ WSPARCIE I PODA INNOWACJI W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM (wyniki badañ) 25

W ramach prac nad Regionaln¹ Strategi¹ Innowacji Województwa Opolskiego przeprowadzono badania ankietowe dotycz¹ce zapotrzebowania na innowacje oraz poda y i wsparcia innowacji w regionie. Badanie przeprowadzono równolegle w dwóch grupach respondentów. Jedn¹ z nich byli reprezentanci sektora przedsiêbiorstw (w wiêkszoœci nale ¹cych do grupy ma- ³ych i œrednich), gdzie tematem badania by³o zapotrzebowanie na innowacje. Drug¹ grupê stanowi³ sektor B+R, instytucje poœrednicz¹ce i wspieraj¹ce dzia³alnoœæ innowacyjn¹, zaliczane do sektora otoczenia biznesu. W tej grupie badanie dotyczy³o poda y i wsparcia innowacji. Zrealizowano 106 wywiadów kwestionariuszowych z przedstawicielami sektora ma- ³ych i œrednich przedsiêbiorstw oraz 43 wywiady z przedstawicielami sektora B+R i otoczenia biznesu. Z badañ zrealizowanych wœród przedstawicieli przedsiêbiorstw wynika, e: 26 1. Ponad 70% firm nie posiada zaplecza badawczo-rozwojowego. Wœród tych, które takie zaplecze posiadaj¹ najczêœciej zatrudnionych jest od 1. do 3. pracowników. Istnieje zale noœæ pomiêdzy posiadaniem zaplecza, a wielkoœci¹ firmy. Im mniejsze firmy, tym czêœciej wskazuj¹ na brak zaplecza i odwrotnie. Czêœciej na fakt posiadania komórek badawczo-rozwojowych wskazuj¹ firmy, dzia³aj¹ce na rynku zagranicznym. 2. Ponad 90 % badanych firm zatrudniaj¹cych od 150 do 199 osób posiada ró nego typu certyfikaty, w tym zarz¹dzania jakoœci¹. Ma je równie 75% badanych firm zatrudniaj¹cych 250 osób i wiêcej oraz wszystkie zatrudniaj¹ce od 200 do 249 pracuj¹cych. Brak certyfikatów deklaruj¹ najczêœciej firmy najmniejsze (ponad 80% mikroprzedsiêbiorstw i ponad 80% firm ma- ³ych). Wiêkszoœæ (60%) badanych przedsiêbiorstw nie posiada adnych certyfikatów. Prawie 60% firm posiadaj¹cych ró nego typu certyfikaty potwierdza jednoczeœnie posiadanie zaplecza badawczo-rozwojowego. 3. Wszystkie badane firmy, poza jedn¹, maj¹ dostêp do internetu. 4. Zasoby kadrowe w przedsiêbiorstwach zarówno pod wzglêdem iloœciowym, jak i kwalifikacji oceniono jako wystarczaj¹ce. Zdecydowana wiêkszoœæ badanych widzi koniecznoœæ sta³ego podnoszenia kwalifikacji kadr. Ponad 80% deklaruje, e pracownicy szkol¹ siê i dokszta³caj¹. Przedsiêbiorcy, którzy wprowadzili innowacje techniczne czêœciej ni ci, co ich nie wprowadzili, potwierdzali potrzebê sta³ego podnoszenia kwalifikacji kadr. 5. Prawie 90% firm wprowadzi³o w ostatnich trzech latach innowacje w zakresie produktu, procesu, us³ugi lub organizacji. Innowacje wprowadza³y czêœciej firmy zatrudniaj¹ce powy ej 9 pracowników. Z kolei wœród firm, które nie wprowadzi³y innowacji najwiêcej by³o mikroprzedsiêbiorstw (do 9 pracowników). Zdecydowana wiêkszoœæ firm, które wykaza³y w badaniu wprowadzenie innowacji posiada³a jednoczeœnie zaplecze badawczo-rozwojowe i odwrotnie. Innowacje wprowadzano czêœciej tam, gdzie istnia³a wspó³praca z innymi firmami oraz czêœciej w tych firmach, które zadeklarowa³y wspó³pracê z sektorem B+R oraz sektorem instytucji oko³obiznesowych. 6. Podstawowym Ÿród³em finansowania innowacji by³y œrodki w³asne, a nastêpnie kredyty bankowe. Zdecydowana wiêkszoœæ firm nie korzysta³a z instrumentów polityki finansowej pañstwa przy wdra aniu innowacji. Najczêœciej wdra-

ano w³asne pomys³y wykorzystuj¹c swoje zasoby zarówno techniczne, jak i kadrowe. 7. Ponad 2/3 badanych firm wskazuje na istnienie barier we wdra aniu innowacji. Za najwa niejsze bariery uznano: - brak œrodków w³asnych na innowacje, - wysokie ryzyko wdra ania innowacji, - brak informacji o mo liwoœciach zewnêtrznego finansowania innowacji. 8. Ponad 90% firm potwierdzi³o potrzebê posiadania wiedzy na temat innowacji. Wiêkszoœæ badanych ma bie ¹cy dostêp do informacji o innowacjach, zazwyczaj poszukiwanych samodzielnie. Bie ¹cy dostêp do informacji o innowacjach czêœciej posiadaj¹ firmy du e oraz œrednie, w przeciwieñstwie do ma³ych. Najczêœciej wskazywane Ÿród³a pozyskiwania informacji to: - kontakty bezpoœrednie, - targi, konferencje i seminaria, - internet. Dla ponad 50% firm informacje na temat wdra ania innowacji, jakie posiadaj¹, nie s¹ wystarczaj¹ce. 9. Prawie po³owa badanych firm deklaruje wspó³pracê z innymi firmami w zakresie wdra ania innowacji, po³owa tak e wspó³pracuj¹cych ze sob¹ firm wprowadzi³a innowacje techniczne. 10. Oko³o 30% firm deklaruje wspó³pracê z jednostkami sektora B+R, z instytucjami oko³obiznesowymi wspó³pracuje 53% przedsiêbiorstw. Z jednostkami sektora B+R oraz sektora otoczenia biznesu wspó³pracuj¹ czêœciej firmy œrednie i du e. Ponad 50% podejmuj¹cych wspó³pracê posiada w³asne zaplecze badawczo-rozwojowe. 11. W badaniu potwierdzono bariery we wspó³pracy firm z instytucjami sektora B+R Najczêœciej wskazywane bariery to: - wysokie koszty us³ug, - s³abe przygotowanie merytoryczne personelu instytucji sektora B+R w zakresie innowacji, - brak informacji o ofercie instytucji B+R dla przedsiêbiorstw. Przedsiêbiorstwa wskazywa³y na bariery we wspó³pracy z instytucjami oko³obiznesowymi. Barierami tymi s¹: - trudny dostêp do œrodków finansowych oferowanych przez te instytucje, - wysokie koszty us³ug oraz niskie kompetencje instytucji otoczenia biznesu w obszarze innowacji, - niewystarczaj¹cy dostêp do informacji o ofercie tych instytucji 12. Najwa niejsze czynniki, które mog³yby usprawniæ wspó³pracê firm z instytucjami oko³obiznesowymi i sektora B+R to: - wsparcie finansowe badañ prowadzonych na rzecz przedsiêbiorstw, - utworzenie kompleksowego systemu informacji o ofercie B+R i instytucji oko³obiznesowych, - utworzenie oœrodków wspierania innowacji i przedsiêbiorczoœci w regionie, czyli punktów pierwszego kontaktu. 13. Ponad 80% badanych firm nie korzysta³o ze œrodków finansowych pochodz¹cych z Unii Europejskiej. 14. Badane firmy uwa aj¹ siê za przygotowane do funkcjonowania na wspólnym, europejskim rynku. Lepiej swoje przygotowanie oceniaj¹ firmy, które posiadaj¹ w³asne zaplecza badawczo-rozwojowe, ponadto firmy, które wdro y³y innowacje techniczne oraz te, które wspó³pracuj¹ z jednostkami B+R, a tak e te, które korzysta³y ze œrodków Unii Europejskiej. 27

15. Wœród czynników, mog¹cych u³atwiæ firmom funkcjonowanie na rynku europejskim wymieniono koniecznoœæ: - zapewnienia dostêpu do œrodków finansowych na inwestycje, - zapewnienia informacji o mo liwoœciach i warunkach prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej w Unii, - u³atwienia kontaktów z firmami zagranicznymi. Z badañ zrealizowanych wœród przedstawicieli sektora B+R i instytucji otoczenia biznesu wynika, e: 28 1. Ponad po³owa badanych jednostek zatrudnia pracowników, zajmuj¹cych siê wspó³prac¹ z sektorem MSP, ponad po³owa tak e zatrudnia pracowników bezpoœrednio zajmuj¹cych siê dzia³alnoœci¹ innowacyjn¹. Zatrudnianie takich pracowników zale y od specyfiki dzia³alnoœci jednostki. 2. W wiêkszoœci badanych jednostek liczba osób wspó³pracuj¹cych z MSP jest niewystarczaj¹ca. Zdaniem badanych nale a³oby zatrudniæ od 1 do 3 pracowników. Pozytywna jest ocena kwalifikacji zatrudnionego personelu. Badane jednostki, poza jedn¹, potwierdzaj¹ potrzebê sta³ego podnoszenia kwalifikacji pracowników. Prawie wszystkie tak e deklaruj¹, e pracownicy maj¹ mo liwoœæ szkolenia siê i dokszta³cania. 3. Wiêkszoœæ badanych jednostek kieruje swoj¹ ofertê do sektora MSP. Prawie wszystkie dostarczaj¹ informacji o w³asnych produktach/us³ugach, w tym informacji o innowacjach. Oferty przekazywane s¹ odbiorcom najczêœciej w kontaktach bezpoœrednich, w trakcie targów, konferencji oraz za pomoc¹ internetu. Odbiorcy ofert pochodz¹ z kraju, rzadziej z zagranicy. 4. Ponad 2/3 badanych instytucji, organizacji i firm jest przekonanych o skutecznoœci prowadzonych akcji promocyjnych. Sukcesem koñczy siê od 6 do 30% dzia³añ podejmowanych w tym zakresie. Wiêkszoœæ oczekuje wsparcia prowadzonej promocji g³ównie od administracji samorz¹dowej, innych jednostek sektora B+R i otoczenia biznesu, w postaci œrodków finansowych (na reklamê i promocjê), przekazywania informacji o ofercie w informatorach, folderach i wydawnictwach. 5. Ponad 2/3 badanych jednostek prowadzi badania rynku przed zaoferowaniem produktu lub us³ugi. Potwierdzaj¹ one tak e znajomoœæ potrzeb sektora MSP. Zakres tych potrzeb ustala siê na podstawie wyników sta³ego monitoringu, prowadzonego za pomoc¹ bezpoœrednich rozmów, badañ w³asnych i wykorzystywania innych materia³ów. Najczêœciej wskazywane potrzeby sektora MSP to: pomoc finansowa, doradztwo i szkolenia oraz innowacje. 6. Prawie wszystkie badane jednostki potwierdzi³y istnienie barier we wdra aniu innowacji w sektorze MSP. Za najistotniejsze bariery uznano: - brak œrodków w³asnych na finansowanie innowacji, - brak informacji o mo liwoœciach zewnêtrznego finansowania, - wysokie ryzyko wdra ania innowacji. 7. Wiêkszoœæ badanych instytucji wspó³pracowa³a i wspó³pracuje obecnie z firmami sektora MSP w zakresie innowacji. Wspó³praca nie ma jednak charakteru sta³ego. Firmy, z którymi podejmuje siê wspó³pracê pochodz¹ g³ównie z województwa opolskiego. 8. Ponad po³owa badanych jednostek wspó³pracuje na rzecz sektora MSP z innymi jednostkami sektora B+R oraz instytucjami oko³obiznesowymi. Partnerzy pochodz¹ z województwa opolskiego, rzadziej spoza niego. Wspó³praca w tym przypadku ma charakter sta³y.

9. Po³owa badanych jednostek uwa a, e w województwie opolskim nie ma koordynacji dzia³alnoœci innowacyjnej, 1/3 ponadto nie ma zdania w tej sprawie. Jednoczeœnie prawie w 100% potwierdzono potrzebê takiej koordynacji. 10. Badane instytucje wskazywa³y na istnienie barier we wspó³pracy z sektorem MSP. Najwa niejsze bariery to: - brak kapita³u na wdra anie innowacji, - ma³e zainteresowanie podmiotów sektora MSP wdra aniem rozwi¹zañ innowacyjnych, - brak wspó³pracy pomiêdzy lokalnymi instytucjami oko³obiznesowymi, a sektorem B+R. Zdaniem respondentów czynnikami, które mog³yby poprawiæ tê wspó³pracê s¹: - wsparcie finansowe badañ prowadzonych na rzecz MSP, - rozwiniêcie rynku kapita³owego finansuj¹cego wdra ania innowacji w MSP, - utworzenie kompleksowego systemu informacji o ofercie jednostek B+R i instytucji oko³obiznesowych dla MSP. 11. Badane instytucje oceni³y gospodarkê województwa opolskiego jako nieinnowacyjn¹. Ocena zale a³a miêdzy innymi od stopnia rozpoznania rynku. Warunki, jakie musia³yby byæ spe³nione, aby gospodarka województwa opolskiego by³a innowacyjna to: - transfer nowych technologii, - zwiêkszenie œrodków na inwestycje, - wdro enie wiêkszej liczby innowacji, - wzrost kwalifikacji kadr, - lepsza wspó³praca partnerów w dziedzinie innowacyjnoœci, - koordynacja dzia³añ innowacyjnych na poziomie regionu. 12. Wiêkszoœæ badanych jednostek potwierdzi³a istnienie popytu na innowacje w województwie opolskim. Nie pad³a jednoznaczna ocena luk w systemie poda- y innowacji, potwierdzono natomiast luki w systemie ich wsparcia. Zdaniem respondentów brakuje przede wszystkim w³asnych œrodków finansowych, wsparcia ze œrodków krajowych. Brak jest równie instytucji koordynuj¹cej dzia³alnoœæ innowacyjn¹. 13. Ponad po³owa badanych jednostek nie korzysta³a ze œrodków finansowych pochodz¹cych z Unii Europejskiej, ale zamierza staraæ siê o nie po przyst¹pieniu Polski do UE. Ponad 2/3 badanych ocenia pozytywnie swoje przygotowanie do funkcjonowania na wspólnym rynku europejskim. 14. Badane jednostki potwierdzi³y dostêp do informacji o programach Unii Europejskiej i wynikaj¹cych z nich mo liwoœciach. Wskazano tak e na dalsze potrzeby informacyjne w tym zakresie. 15. W badaniach wskazano na istnienie utrudnieñ w korzystaniu z programów Unii Europejskiej. Nale ¹ do nich: - brak œrodków w³asnych, - trudne do spe³nienia wymogi formalne, - niejasne procedury oceny i wyboru zg³aszanych projektów. Rzadziej: - zbyt krótkie terminy na przygotowanie wniosków, - brak zagranicznych partnerów, - brak znajomoœci jêzyków obcych. 29