Scenariusz do indywidualnego wywiadu pogłębionego (IDI) z przedstawicielami ośrodków pomocy społecznej (dyrektorami/kierownikami powiatowych centrów pomocy rodzinie, gminnych ośrodków pomocy społecznej lub wskazanych przez nich najbardziej kompetentnymi w zakresie sytuacji osób niepełnosprawnych pracownikami) Narzędzie przygotowane w ramach projektu Zatrudnienie osób niepełnosprawnych perspektywy wzrostu Projekt współfinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Warszawa 2013
[WŁĄCZYĆ NAGRYWANIE] Temat Kwestie szczegółowe Uwagi I. Warunki obsługi osób niepełnosprawnych Czy budynek i pomieszczenia, w których znajduje się Państwa instytucja są przystosowane do obsługi osób Jeśli tak: Jakie ułatwienia znajdują się w budynku? Jakie ułatwienia zostały przez Państwa wprowadzone w celu dostosowania budynku? Jeśli nie: II. Profil osoby niepełnosprawnej jako klienta instytucji Jak często zdarza się Państwu obsługiwać osoby niepełnosprawne? Jaki procent klientów wśród obsługiwanych przez Państwa instytucję stanowią osoby niepełnosprawne w wieku produkcyjnym? Kim są osoby niepełnosprawne zgłaszające się najczęściej do Państwa urzędu? W jakim są wieku? Czy są to raczej kobiety czy mężczyźni? Jakie mają wykształcenie? Na czym polega ich niepełnosprawność? (rodzaj i stopień niepełnosprawności)? Czy są to osoby pracujące czy niepracujące? Jeżeli pracują: Czym się zajmują? Na jakich stanowiskach na ogół pracują? W jakim wymiarze etatu pracują? Jakie mają wykształcenie? Czy pracują zgodnie ze swoimi kwalifikacjami? Czy są zatrudnione legalnie, czy pracują w tzw. szarej strefie? Jeżeli nie pracują: Czy w jakikolwiek sposób poszukują pracy? (Znajomi, ogłoszenia, prywatne pośrednictwo pracy, urzędy pracy?) W przypadku wahania respondenta lub trudności z udzieleniem odpowiedzi dopytać o konkretne rozwiązania: podjazdy, przystosowane toalety, windy etc. Należy dopytać o przyczyny braku dostosowania budynku, szczególnie te pozafinansowe. W przypadku trudności z precyzyjnym określeniem odsetka niepełnosprawnych należy poprosić o podanie przybliżonej, szacunkowej wartości. Wiek produkcyjny: - kobiety:18-59 - mężczyźni:18-64 Dopytać o aktywność ekonomiczną, status na rynku pracy. 2
III. Formy aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych Z jakich form pomocy najczęściej korzystają osoby niepełnosprawne w Państwa placówce? A czy w jakikolwiek sposób pomagają Państwo niepełnosprawnym w poszukiwaniu pracy lub otworzeniu własnej działalności gospodarczej? Czy zdarza się, że osoby niepełnosprawne zwracają się do Państwa z prośbą o pomoc w znalezieniu zatrudnienia lub otworzeniu własnej działalności gospodarczej? Jakiego rodzaju pomocy w tym zakresie najczęściej osoby niepełnosprawne oczekują? Czy ich oczekiwania są zgodne z możliwościami Państwa instytucji w tym Czy monitorują Państwo sytuację swoich niepełnosprawnych podopiecznych, którym udzielona została pomoc w zakresie zmiany ich sytuacji na rynku pracy? Przez jaki okres? W jaki sposób? W jaki sposób wykorzystują Państwo wyniki tego monitoringu? Jakie bariery dostrzega Pan(i) jeżeli chodzi o udzielanie pomocy osobom niepełnosprawnym w znalezieniu pracy? Czy widzą Państwo jakieś sposoby/narzędzia/działania, które pozwoliłyby na zwiększenie aktywizacji zawodowej osób Jakie? Czy oferowana przez Państwa pomoc osobom niepełnosprawnym obejmuje również pomoc w kształceniu? Jak jest realizowana? Kto z niej korzysta? Z jakimi instytucjami współpracują Państwo w tym Kto decyduje lub konsultuje w jakim kierunku należy kształcić chętnych? Jakiej części korzystających z tej pomocy udaje się ukończyć cykl kształcenia? Jakie są powody nieukończenia kształcenia? Czy niepełnosprawnym po zakończonym procesie kształcenia udaje się znaleźć pracę? Dotyczy wszystkich niepełnosprawnych korzystających z usług ops. W razie konieczności doprecyzować, że chodzi o pomoc udzielaną przez instytucję, w której pracuje respondent. Chodzi zarówno o instytucje jak i jej otoczenie. W razie konieczności dopytać respondenta o kwestie takie jak: działanie jego placówki; szerzej o system opieki społecznej; otoczenie pozainstytucjonalne i inne zaangażowane podmioty takie jak: pracodawcy, publiczne służby zatrudnienia, działalność trzeciego sektora. j.w. 3
U jakich pracodawców są zatrudniani? W jakim sektorze są na ogół zatrudniani? W jakich branżach działają firmy zatrudniające? Jakiej wielkości firmy/ instytucje zatrudniają bezrobotnych? Czy są to raczej ZPCh, ZAZ czy firmy z otwartego rynku pracy? Na jakich stanowiskach są zatrudniani? W jakim wymiarze etatu pracują? Czy udaje im się utrzymać zatrudnienie przez dłuższy czas? Jaki? IV. Źródła informacji o potrzebach osób niepełnosprawnych Skąd czerpią Państwo wiedzę o potrzebach i problemach A skąd dowiadują się Państwo problemach związanych ze znalezieniem pracy przez osoby niepełnosprawne? Czy zdarza się, że o takich sytuacjach informują Państwa osoby trzecie, przekazujące Państwu takie informacje? Jeżeli takie sytuacje występują: Kim są te osoby? (sąsiedzi, rodzina, opiekunowie, inni) Czy Pracownicy Państwa instytucji mają zwyczaj przeprowadzania wywiadów środowiskowych w celu identyfikacji osób niepełnosprawnych potrzebujących pomocy w znalezieniu pracy? V. Skuteczność działań pomocowych kierowanych do osób niepełnosprawnych Czy osoby niepełnosprawne, którym pomagają Państwo znaleźć pracę znajdują ją? U jakich pracodawców są zatrudniani? W jakim sektorze są na ogół zatrudniani? W jakich branżach działają firmy zatrudniające? Jakiej wielkości firmy/ instytucje zatrudniają bezrobotnych? Czy są to raczej ZPCh, ZAZ czy firmy z otwartego rynku pracy? Na jakich stanowiskach są zatrudniani? W jakim wymiarze etatu pracują? Czy udaje im się utrzymać zatrudnienie przez dłuższy czas? Jaki? Dopytać o: sektor, wielkość firmy, branżę, kwestię rynku na jakim działa firma (rynek otwarty - ZPCh) stanowiska, wielkość etatu. Dopytać, czy zgłaszają się sami, czy informacje pozyskują od kogoś z rodziny, sąsiadów; poprzez wywiad środowiskowy etc. Zadać jeżeli w poprzednim pytaniu respondent nie wymieni spontanicznie takiej sytuacji. Dopytać o to, czy informacje w tym zakresie są w ogóle gromadzone w toku wywiadów środowiskowych. Dotyczy innych form pomocy niż pomoc w kształceniu. 4
VI. Kompetencje osób obsługujących osoby niepełnosprawne Kto w Państwa Placówce zajmuje się obsługą osób Czy pracownicy obsługujący osoby niepełnosprawne posiadają dodatkowe umiejętności lub wiedzę przydatną do obsługi tej grupy klientów? Jak radzą sobie z obsługą (np. niesłyszących) Jakie są to umiejętności? W jaki sposób je uzyskali? (kursy, studia, wykształcenie kierunkowe, studia podyplomowe) Czy ich umiejętności są wystarczające do tego, aby bez przeszkód móc obsługiwać osoby niepełnosprawne? Jakich umiejętności Pana(i) zdaniem brakuje osobom obsługującym Jakie umiejętności warto rozwijać? VII. Niepełnosprawni wobec rynku pracy Jakie według Pana(i) jest nastawienie osób niepełnosprawnych do rynku pracy? Czy poszukują pracy? Czy są zainteresowane podjęciem pracy? Czy dostrzega Pan(i) jakieś zróżnicowanie postaw niepełnosprawnych wobec pracy ze względu na: - stopień i rodzaj niepełnosprawności, - wiek, - płeć, - sytuację rodzinną, - miejsce zamieszkania, - wykształcenie, posiadane kwalifikacje? Na czym polegają te różnice? Jaki wpływ - jeżeli w ogóle - na gotowość podjęcia pracy, ma fakt posiadania renty: - z ZUS z tytułu niezdolności do pracy - socjalnej? Kto chętniej podejmuje pracę? Osoby posiadające czy też nieposiadające renty? Czy wśród niepełnosprawnych istnieje obawa przed utratą renty? Czym jest spowodowana? 5 Doprecyzować, że chodzi o: 1) osoby w wieku produkcyjnym: - kobiety:18-59 - mężczyźni:18-64 2) zarówno o osoby będące klientami ops, jak i niepełnosprawnych ogółem. Jeżeli ta kwestia nie pojawi się spontanicznie dopytać, czy chodzi o przekonanie, że sam fakt zarobkowania oznacza utratę renty, czy też o obawę przekroczenia pewnego progu dochodów.
Czy według Pana(i) osoby niepełnosprawne mają wiedzę na temat tego, że po przekroczeniu pewnego progu dochodów tracą prawo do renty? Czy potrafią poprawnie oszacować ten próg? Jak według Pana(i) wiedzy określają ten próg dochodów? Czy wiedza na temat możliwości łączenia pracy z rentą i progów dochodowych jest w jakiś sposób zróżnicowana wśród Jakie cechy ją różnicują? Na czym polega to zróżnicowanie? Czy zetknęli się Państwo ze zjawiskiem roszczeniowości osób niepełnosprawnych w stosunku do pracy i pracodawców? W czym się objawiają? Czego dotyczą te roszczenia? Jak ocenia Pan(i) kwalifikacje zawodowe osób Czy są oni konkurencyjni na rynku pracy? VIII. Współpraca z innymi instytucjami: organizacje pozarządowe Czy współpracują Państwo z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób PUP Czy współpracują Państwo z PUP działającym na rzecz osób 6 Dopytać o zróżnicowanie ze względu na: - wiek - płeć - rodzaj i stopień niepełnosprawności - sytuację rodzinną - wykształcenie - miejsce zamieszkania Jeżeli respondent zna z praktyki konkretne przykłady takich sytuacji poprosić o ich opisanie. Dopytać o kwestie ważne dla pracodawców takie jak wykształcenie, doświadczenie, kooperatywność etc.
Firmy z otwartego rynku pracy ZAZ ZPCh Czy współpracują Państwo z firmami z otwartego rynku pracy w zakresie zatrudnienia osób Czy współpracują Państwo z Zakładami Aktywności Zawodowej w zakresie zatrudnienia osób Czy współpracują Państwo z Zakładami Pracy Chronionej w zakresie zatrudnienia osób 7
IX. Postulowane działania na rzecz wspierani aktywności zawodowej niepełnosprawnych Jakie są według Pana(i) mocne strony działań Państwa instytucji nakierowanych na aktywizację osób niepełnosprawnych na rynku pracy? A co Pana(i) zdaniem należałoby poprawić? Jakie działania należałoby podjąć, aby efektywniej przeciwdziałać wykluczeniu niepełnosprawnych z rynku pracy? A jaki wpływ na aktywizację niepełnosprawnych miałoby wprowadzenie mobilnych centrów obsługi niepełnosprawnych w gminach? W jaki sposób takie centra powinny działać aby być skuteczne? Jak powinny być zorganizowane? Kto powinien je finansować? Kto powinien koordynować ich pracę? Jakie inne, niestandardowe formy wspierania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych Pan(i) dostrzega? Jakie działania są Pana(i) zdaniem najskuteczniejsze? Mobilne centrum obsługi polega na tym, że urzędnicy dojeżdżają do gmin i tam w określonych dniach pełnią dyżury. Np. pracownik PUP pełni w określone dni dyżury w ośrodku gminy gdzie przyjmuje interesantów. Dopytać o skuteczność takiego rozwiązania. Dopytać o warunki skuteczności. tutaj zarówno o działania podejmowane przez instytucję, jak i jej otoczenie. 8
X. Opinie na temat pracodawców Jaki Pana(i) zdaniem jest stosunek pracodawców do osób niepełnosprawnych poszukujących pracy? Czy pracodawcy raczej chętnie, czy też raczej niechętnie zatrudniają osoby niepełnosprawne? Czym to jest spowodowane? Czy mają jakieś obawy przed zatrudnianiem Czy istnieją tu jakieś stereotypy? Jakie? Jak Pana(i) zdaniem można by zmienić podejście pracodawców do osób Jakie działania byłyby Pana(i) zdaniem skuteczne w tym Jaki wpływ na zatrudnianie osób niepełnosprawnych mają zasady finansowania zatrudniania Jakie zmiany należałoby wprowadzić w tym Jakie inne formy zachęt dla pracodawców mogłyby Pana(i) zdaniem skutecznie zachęcić pracodawców do zatrudniania [WY ŁĄCZYĆ NAGRYWANIE] 9