Justyna Fijałkowska * Monika Sobczyk ** Sprawozdawczość działań w ramach społecznej odpowiedzialności wyzwaniem dla polskich przedsiębiorstw Wstęp Współczesnym zjawiskiem gospodarczym jest wzajemna interakcja pomiędzy przedsiębiorstwami a ich otoczeniem ekonomicznym, społecznym i środowiskowym. Wobec tego menedżerowie zaczynają uwzględniać w działalności kierowanych przez nich przedsiębiorstw zagadnienia tzw. odpowiedzialnego biznesu, który oznacza nie tylko dbałość o wzrost wartości przedsiębiorstwa, ale także o środowisko naturalne, przykładanie wagi do zachowań etycznych w działalności gospodarczej, otwartość na potrzeby społeczności lokalnych, osób potrzebujących, instytucji oświatowych czy organizacji pozarządowych. Tak rozumiana odpowiedzialność biznesu określana jest często mianem społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa czy Corporate Social Responsibility (CSR) 1. Obecnie uważa się, że rdzeń rynków kapitałowych i zrównoważonego rozwoju ekonomicznego stanowi wysoko jakościowe raportowanie biznesowe. W czasach kryzysu podstawowe składniki prowadzenia biznesu, takie jak zarządzanie, rachunkowość i audyt, powinny być jak skała podczas sztormu [IFAC, 2010, s. 7]. Rachunkowość społecznej odpowiedzialności, w tym oczywiście sprawozdawczość, stanowi jeden z czynników doskonalenia praktyk społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, a tym samym koncepcje społecznej odpowiedzialności są szansą na rozwój rachunkowości [Pogodzińska- Mizdrak, 2010, s. 179]. Menedżerowie zdają sobie sprawę z faktu, że społeczeństwo rozlicza ich nie tylko z uzyskanych efektów ekonomicznych, ale również z tego, jak przedsiębiorstwa, którymi oni zarządzają, wpływają na otoczenie, z którym wchodzą w interakcje. Odpowiednim narzędziem dla takiego przekazu jest raportowanie biznesowe uwzględniające kwestie związane z odpowiedzialnością społeczną. Po wstępnym przeanalizowaniu stanu badań w Polsce (między innymi pięciu edycji Rankingów Odpowiedzialnych Firm) i na świecie oraz oczekiwań w sto- * Dr, Katedra Rachunkowości, Wydział Zarządzania, Społeczna Akademia Nauk, fjustyna@wp.pl ** Mgr, Katedra Rachunkowości, Wydział Zarządzania, Społeczna Akademia Nauk, msobczyk@swspiz.pl Publikacja powstała w ramach projektu badawczego pt.: Zintegrowane raportowanie nowy model komunikowania dokonań, zrównoważonego rozwoju i odpowiedzialności wyzwaniem dla polskich przedsiębiorstw. Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2011/01/B/HS4/04993. 1 Obszerny przegląd definicji społecznej odpowiedzialności biznesu zawarty jest w opracowaniu [Thomas, Nowak, 2006].
142 Justyna Fijałkowska, Monika Sobczyk sunku do raportowania biznesowego w skali ogólnopolskiej, jak i międzynarodowej, można dojść do wniosku, że rachunkowość nie w pełni zaspokaja potrzeby informacyjne użytkowników sprawozdań finansowych. Celem niniejszego artykułu jest analiza regulacji i rekomendacji sprawozdawczości CSR oraz przedstawienie wybranych praktyk raportowania w kontekście krajowym i międzynarodowym, a także sformułowanie wyzwań dla polskich przedsiębiorstw w zakresie sprawozdawczości społecznej odpowiedzialności. W artykule zastosowano metodę normatywną, podkreślającą te obszary, w ramach których potrzebne są zmiany i są one wykonalne. Posłużono się również studium literatury oraz analizą dokumentów. 1. Sprawozdawczości CSR regulacje i rekomendacje Koncepcja społecznej odpowiedzialności nie jest nowa, ale dopiero w ostatnich latach, w ślad za zrozumieniem przez przedsiębiorstwa znaczenia CSR dla ich istnienia i przyszłego rozwoju, zaczęła być włączana do ich strategii. Powstała jednocześnie potrzeba komunikowania działań ukierunkowanych na społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw wszystkim zainteresowanym. Główną przesłanką decyzji o komunikowaniu CSR jest poczucie odpowiedzialności za zrównoważony rozwój zarządzanego przedsiębiorstwa, kolejną jest wiążąca się z tym chęć ulepszania wewnętrznych procesów dla poprawy osiągnięć oraz generalna chęć zaangażowania się w działalność związaną ze zrównoważonym rozwojem, która obejmuje również komunikowanie jej rezultatów [KPMG, 2010, str. 7-12]. 1.1. Stanowisko Unii Europejskiej w sprawie sprawozdawczości zagadnień społecznych i środowiskowych Z uwagi na przynależność Polski do Unii Europejskiej (UE) prawodawstwo unijne dotyczące rachunkowości zagadnień CSR jest ważne dla praktyki polskich przedsiębiorstw. Do dnia dzisiejszego nie wypracowano w UE jednolitego stanowiska co do rachunkowości społecznej odpowiedzialności, obejmującej tak pomiar działań społecznie odpowiedzialnych, jak i ich prezentację. W MSR 1 przyjętym do unijnego prawodawstwa wspomina się tylko, że wiele jednostek sporządza również raporty i sprawozdania, takie jak na przykład raporty o wpływie jednostki na środowisko naturalne, gdzie czynniki związane ze środowiskiem naturalnym są znaczące, ale zaznacza się, że są one wyłączone z uregulowań MSSF (Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1274/2008 ( ), pkt 14). Z kolei minimalne wymogi zdefiniowane w Dyrektywie 2003/51/WE Parlamentu Europejskiego i Rady ograniczają się do tego, by sprawozdania finansowe zawierały również informacje niefinansowe, które zapewnią rzetelną ocenę, czyli informacje o wpływie na ochronę środowiska i na sprawy społeczne [Dyrektywa, 2003]. Nie oznacza to jednak, iż UE nie podejmuje inicjatyw na rzecz społecznej odpowiedzialności. W latach 2009-2010 zorganizowano szereg warsztatów poświęconych ujawnieniom o dokonaniach społecznych i środowiskowych.
Sprawozdawczość działań w ramach społecznej odpowiedzialności 143 W 2011 r. ustanowiono strategię UE na lata 2011-2014 w obszarze CSR. UE wyraża w niej zdanie, że ujawnianie informacji społecznych i środowiskowych może ułatwić zaangażowanie interesariuszy i identyfikację różnych rodzajów ryzyka. Jest również ważnym elementem rozliczalności przedsiębiorstw z otoczeniem i może przyczynić się do budowania w nim zaufania, w związku z czym Komisja Europejska (KE), zamierza też z żywym zainteresowaniem śledzić prace International Integrated Reporting Committee (IIRC) [Komisja Europejska, 2011a]. 1.2. Zaangażowanie Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w raportowanie kwestii społecznych i środowiskowych Z uwagi na fakt, iż Międzynarodowe Standardy Rachunkowości / Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSR/MSSF) zostają wprowadzane do prawodawstwa UE, uzasadnione jest zwrócenie uwagi na działania Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR). Biorąc pod uwagę wspomniany już zapis w MSR 1, zgodnie z którym raporty społeczne i środowiskowe są wyłączone z uregulowań MSSF [IAS 1, 2010] oraz fakt, że przygotowywany Komentarz zarządu (Management Commentary), też nie będzie obowiązującym standardem, można wnioskować, że dotychczas Rada nie przywiązywała istotnego znaczenia kwestiom CSR sprawozdawczości. W listopadzie ubiegłego roku zakończyły się konsultacje agendy prac Rady na kolejne lata. W zgłoszonym do konsultacji materiale Rada zasugerowała, że jednym z obszarów, jaki może zostać poddany badaniu, z uwagi na możliwość odegrania w przyszłości kluczowej roli w rozwoju sprawozdawczości finansowej, a tym samym może zostać uwzględniony w procesie tworzenia przez Radę standardów, jest zintegrowana sprawozdawczość [IASB, 2011, s. 10]. Jednak analizując komentarze, które wpłynęły do Rady należy wnioskować, że powstanie nowego standardu dotyczącego sprawozdawczości CSR czy też ogólnie raportowania zintegrowanego nie jest wykonalne w najbliższym czasie. 1.3. Standardy i wytyczne ujawniania informacji niefinansowych Wyrażając swoje zainteresowanie kwestią społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, Komisja Europejska poddała w listopadzie 2010 r. pod publiczną dyskusję sprawę ujawniania przez przedsiębiorstwa informacji niefinansowych. Jak wskazuje opublikowany raport podsumowujący nadesłane odpowiedzi, istnieje ogólna zgoda co do tego, że systemy prawne różnią się w tej kwestii znacząco, co utrudnia porównywalność pomiędzy przedsiębiorstwami, nie zapewnia transparentności działań i spójności obrazu dokonań, nie pozwala na racjonalną ocenę tego, czy przedsiębiorstwo rzeczywiście bierze w swojej działalności pod uwagę zasady CSR. Respondenci zasugerowali więc, aby UE skorzystała z opracowanych na szczeblu międzynarodowym ram społecznej odpowiedzialności. Zdecydowana większość wykazała zaś poparcie dla zintegrowanego raportowania, wskazując, że powinno ono zostać przyjęte na pozio-
144 Justyna Fijałkowska, Monika Sobczyk mie UE. Dla wielu jednak wymaga to dalszych refleksji, szczególnie nad tym, jak najlepiej operacyjnie przeprowadzić zmiany, bez zwiększania obciążeń administracyjnych przedsiębiorstw. Generalnie respondenci rozważyliby raportowanie na zasadach reprezentowanych przez GRI, UN Global Compact, the OECD Guidelines czy ISO 26000[Komisja Europejska, 2011b, s. 2] Według badań przeprowadzonych w 2010 r. przez KPMG, największy wpływ standardów czy wytycznych na raportowanie biznesowe ma to, że poprawiają one jakość, zapewniają przejrzystość, umożliwiają porównanie, zawierają wytyczne, usprawniają dialog z zainteresowanymi. Tylko niecałe 5% respondentów twierdzi, że niczego one nie zmieniają w raportowaniu. [KPMG, 2010]. Obecnie w Polsce najbardziej popularne są wytyczne GRI. Wskazują na to chociażby wyniki badania przeprowadzonego w 2010 r. przez CSRinfo 2. Wytyczne GRI obejmują zestaw wskaźników dla raportowania kategorii ekonomicznych, środowiskowych, odpowiedzialności wobec społeczeństwa, odpowiedzialności za produkt, dotyczących praktyki zatrudniania i godnej pracy oraz respektowania praw człowieka. Raport wg GRI jest wystandaryzowany i może zostać sporządzony na trzech podstawowych poziomach aplikacji z wytycznymi. Informacje niefinansowe, w tym o dokonaniach z zakresu społecznej odpowiedzialności, mogą być sprawozdawane w różnym zakresie i formach. Do tego celu wykorzystywane jest sprawozdanie zarządu, sporządza się dodatkowe rozdziały w ramach sprawozdań finansowych, osobne sprawozdania, tj. raporty społeczne i środowiskowe czy najnowszą formułę raportowania biznesowego, tj. raport zintegrowany. Zintegrowane raportowanie jest przedmiotem zainteresowania wielu organizacji biznesowych, regulatorów krajowych i międzynarodowych czy samych przedsiębiorstw. Zintegrowanemu raportowaniu poświęcono m.in. osobną sesję na Światowym Forum Ekonomicznym, które odbyło się w dniach 25-30.01.2011 w Davos. Powstała też organizacja pod nazwą International Integrated Reporting Council (IIRC), którą tworzą liderzy biznesu przedstawiciele przedsiębiorstw, inwestorów, rachunkowców, giełd, regulatorów, społeczności akademickie i osób prywatnych, takich jak FEE czy GRI. IIRC stawia sobie za cel wypracowanie globalnego porozumienia w sprawie kierunku, w którym raportowanie powinno ewoluować, tworząc ramy dla nowej sprawozdawczości, która będzie w stanie lepiej łączyć ze sobą różne aspekty raportowania w spójną całość. Dotychczasowe prace IIRC zwieńczone zostały wydaniem dokumentu Towards Integrated Reporting. Communicating Value in the 21st Century. Przedstawia się w nim ideę i ramy zintegrowanego raportowania, szanse i zagrożenia wynikające z jego stosowania. Zgodnie z tym, raportowanie zintegrowane polega na takim połączeniu tradycyjnych sprawozdań finansowych ze sprawozdawczością dotyczącą zrównoważonego rozwoju, komentarzem zarządu, praktykami nadzoru korporacyjnego i praktyk wynagradzania, które zapewnia jasną i zwięzłą prezentację sposobu organizacji i zarządzania jednostką oraz tworzenia przez nią wartości dziś oraz w przyszło- 2 Więcej wyników tego badania w: [Raportowanie CSR w Polsce 2010, 2011].
Sprawozdawczość działań w ramach społecznej odpowiedzialności 145 ści [IIRC, 2011, s. 6]. Dokument ma formę materiału do dyskusji i obecnie trwają prace nad opracowaniem wniosków z otrzymanych odpowiedzi. Możliwa jest więc korekta założeń w nim zawartych. Generalnie podsumowując można więc zauważyć, że obecnie brak jest klarownej istoty i szczegółowych rozwiązań w odniesieniu do raportu zintegrowanego raportowania. 2. Praktyka raportowania społecznej odpowiedzialności W opisanej sytuacji prawnej i na bazie istniejących nieobligatoryjnych wytycznych raportowania społecznej odpowiedzialności oraz ze względu na potencjalne korzyści związane z transparentnością przekazu działań związanych z CSR zrodziła się szeroka praktyka raportowania społecznej odpowiedzialności. Wiele przedsiębiorstw, koncentrujących się w swojej strategii i operacyjnym funkcjonowaniu na odpowiedzialności i zrównoważonym rozwoju, pragnie dzielić się z użytkownikami publikowanych przez siebie sprawozdań nakładami na te działania oraz uzyskiwanymi w ramach nich wynikami. Często kanałami przekazywania tych informacji są media czy tradycyjne sprawozdania finansowe jednak informacje dotyczące CSR w ramach tych sposobów komunikowania są wyrywkowe i znikome. Coraz częściej jednak przedsiębiorstwa decydują się na publikowanie satelitarnych raportów społecznych bądź raportów zintegrowanych, które są publicznie dostępne, np. poprzez stronę internetową. Organizacja Global Reporting Initiative (GRI) opracowała, uruchomiła i udostępniła poprzez swoją stronę internetową bazę raportów społecznych 3. Przedsiębiorstwa zainteresowane ujawnianiem swojej społecznie odpowiedzialnej działalności mają szansę zamieścić tam swoje raporty, opracowane czy to według wytycznych GRI, ISO 26000, Carbon Disclosure Project, wytycznych OECD, Global Compact Narodów Zjednoczonych czy innych rekomendacji odnoszących się do sprawozdawczości CSR. Dzięki temu możliwe jest wyszukanie podmiotów raportujących i ich raportów społecznych w przekroju sektorowym (37 zdefiniowanych sektorów) i geograficznym (6 kontynentów) oraz porównanie zawartości informacyjnej tych dokumentów. Z uwagi na liczbę zarejestrowanych podmiotów (3 063), raportów (7 825) i raportów GRI (7 734) bazę tę można uznać za ogromne ogniwo zespalające przerwany dotychczas łańcuch komunikacji globalnej o społecznej odpowiedzialności biznesu. W bazie znaleźć można cztery polskie przedsiębiorstwa i po jednym raporcie każdego z nich 4. 2.1. Światowe praktyki raportowania CSR Obecnie, wobec braku globalnie, kontynentalnie czy choćby nawet na obszarze poszczególnych krajów świata, w tym Polski, jednolitych zasad regulujących raportowanie działań społecznie odpowiedzialnych, praktyka tego raportowania przedstawia się bardzo odmiennie. Jeden z najbardziej aktualnych, szeroki przegląd praktyk raportowania działań społecznie odpowiedzialnych 3 Bazę można odnaleźć pod adresem: http://database.globalreporting.org. 4 Dane na koniec 2011 r.
146 Justyna Fijałkowska, Monika Sobczyk w biznesie opublikowała firma KPMG [KPMG, 2011]. Przegląd ten pozwala na pozycjonowanie kontynentów, krajów i sektorów pod względem ich zaawansowania w praktykach raportowania działań społecznie odpowiedzialnych. Analiza praktyki raportowania działań CSR przeprowadzona przez KPMG na przestrzeni ostatnich 18 lat wskazuje jednoznacznie na to, że jest ona coraz bardziej powszechna. W 1993 r. odsetek przedsiębiorstw raportujących CSR spośród 100 największych w badanych 34 krajach 5 wynosił 12, w 2008 r. wynosił 53, a w ostatnich trzech latach osiągnął poziom 64 (przyrost o 52 pkt. proc. w ciągu 18 lat i o 9 pkt. proc. w ciągu trzech lat). Z kolei 18 lat temu odsetek firm publikujących sprawozdanie o CSR wśród 250 największych przedsiębiorstw na świecie 6 był znikomy, natomiast w zeszłym roku kształtował się na poziomie 95. Trend w praktyce raportowania przedstawia rysunek 1. Rysunek 1. Trend wśród 100 największych przedsiębiorstw 100% 80% 60% 40% 20% 0% 0,95 0,83 0,64 0,64 0,53 0,45 0,41 0,35 0,28 0,18 0,12 0,12 0 0 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011 N100 G250 Źródło: [International Survey of Corporate Responsiblity Reporting 2011 (2011), KPMG, s. 7]. Według najnowszego przeglądu KPMG wzór do naśladowania w obszarze raportowania działań społecznie odpowiedzialnych stanowią przedsiębiorstwa krajów Europy Zachodniej, przede wszystkim Hiszpania, Wielka Brytania i Włochy. W przekroju sektorów do grupy najbardziej aktywnie raportujących CSR należą przedsiębiorstwa, które wywierają największy wpływ na środowisko naturalne, tj. górnictwo, przemysł paliwowy, elektrokomputerowy, motoryzacyjny, chemiczny i tworzyw sztucznych, drzewny i papierniczy czy usług użyteczności publicznej. W opozycji stoją firmy m.in. z Singapuru, Nowej Zelandii, Rosji i Nigerii, w ujęciu branżowym są to głównie firmy przemysłu metalowego, maszynowego, handlowego hurtowego i detalicznego oraz spożywczego. Znamienne jest zaś to, że przedsiębiorstwa chińskie i z Korei Południowej przywiązują dużą wagę do wdrażania działań społecznie odpowiedzialnych, 5 Chodzi o 100 największych globalnych przedsiębiorstw (N100). 6 Chodzi o 250 przedsiębiorstw wybranych spośród 500 zamieszczonych w rankingu Fortune Global 500 List (G250)
Sprawozdawczość działań w ramach społecznej odpowiedzialności 147 ale nie komunikują tego w odpowiedni sposób. Z kolei dla firm japońskich i węgierskich od rzeczywistej działalności społecznie odpowiedzialnej daleko bardziej ważne jest raportowanie o tym. Przed nimi rysuje się więc niebezpieczeństwo presji ze strony interesariuszy, aby realizowali działania, o których komunikują. Badanie to potwierdza również, że największy odsetek przedsiębiorstw (67%) sporządza raporty biznesowe ze względów wizerunkowych. Dobra reputacja, jakiej przysparzają przedsiębiorstwu takie raporty, jest jedynym czynnikiem motywującym, który zyskał na znaczeniu w ostatnich trzech latach (12 pkt. wzrost). Najwięcej na znaczeniu straciły względy ekonomiczne (z 68% do 32%). Raport wskazuje również na ustabilizowaną i silną pozycję wytycznych GRI przy sporządzaniu raportów. Stosuje je 69% przedsiębiorstw z grupy N100 (tyle samo, co w 2008 r.) i 80% z grupy G250 (wzrost o 3 pkt. proc. przez trzy lata). Przed przedsiębiorstwami, które obecnie nie spełniają wysokich wymagań implementacji i komunikowania działań społecznie odpowiedzialnych, a są świadome utraconych korzyści z tego tytułu, stoi wyzwanie, aby im sprostać. 2.2. Praktyka raportowania CSR przez polskie przedsiębiorstwa Praktyka polskich przedsiębiorstw w odniesieniu do raportowania CSR odbiega negatywnie od wzorców liderów światowych w tej dziedzinie. Pod względem choćby ilości edycji raportów społecznych jesteśmy daleko z tyłu, nawet w porównaniu do Ukrainy, gdzie ukazuje się 2 razy więcej raportów niż w Polsce [Polak, 2011, s. 12]. Obraz polskiej praktyki odpowiedzialności społecznej, w tym raportowania o niej, odnaleźć można w kilku obszernych cyklicznych opracowaniach. Pierwszym z nich jest ranking odpowiedzialnych firm, opracowywany już od pięciu lat przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu oraz PwC. Piąta edycja rankingu, z 2011 roku, pozycjonuje 66 firm, w tym 17 polskich, pod względem ich odpowiedzialności społecznej, o której stanowią odpowiedzialne przywództwo, dialog z interesariuszami, zaangażowanie społeczne, odpowiedzialne zarządzanie i innowacyjność społeczna. Liderem ostatniego roku i to już po raz trzeci, okazała się firma Danone [V Ranking odpowiedzialnych firm, 2011]. O jej wysokiej pozycji zaważył fakt, że jako jedna z niewielu firm działających w Polsce w 2010 roku wydała Raport Odpowiedzialności Społecznej i Środowiskowej 2006-2009, Danone PL. Raport ten jest zgodny z wytycznymi GRI, co potwierdziła sama organizacja GRI, nadając raportowi poziom aplikacji C [Danone Polska, 2010, s. 2]. Wiedzę o najlepiej sporządzonych raportach uwzględniających działania społecznie odpowiedzialne zaczerpnąć można również z Konkursu Raporty Społeczne Nagrody za najlepiej sporządzone raporty z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu. W 2011 roku nagrodę główną przyznano Polskiemu Koncernowi Naftowemu ORLEN S.A. za wytrwałość i zachowanie ciągłości raportowania, utrzymanie wysokiego poziomu raportowania w oparciu o standard. Nagroda Ministerstwa Gospodarki przypadła Cemex Polska Sp. z o.o., za wyważenie, umiejętne przedstawienie systemów zarządzania, czytelne zapre-
148 Justyna Fijałkowska, Monika Sobczyk zentowanie specyfiki sektora w odniesieniu do wyzwań CSR. Za najlepszy debiut uznano GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A., z uwagi na bardzo dobre przygotowanie pierwszego raportu w historii firmy, wyważenie i krytyczną analizę tematów, logikę raportu opartą na oczekiwaniach interesariuszy oraz weryfikację raportu. Internauci wyróżnili zaś Kompanię Piwowarską S.A. [Konkurs Raporty Społeczne, 2010]. Swoisty monitoring firm uwzględniających w swoich strategiach kwestie społeczne i środowiskowe prowadzi także Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie w postaci Respect Index. Prezes Warszawskiej Giełdy, Ludwik Sobolewski wyjaśnia, że Respect Index to precyzyjne wskazanie na te spółki wśród notowanych na GPW, które charakteryzują się najwyższym poziomem Corporate Governance i odpowiedzialnego zarządzania [Wierciszewski, 2011, s. 14]. Okazuje się, że wzrost wydatków przedsiębiorstwa na działania społeczne i środowiskowe przekłada się na wzrost wartości rynkowej tych przedsiębiorstw. Obecnie w indeksie tym notowane są 22 spółki publiczne, które wykazały się m.in. wysoką jakością raportowania. Ich wartość od dnia debiutu (30.12.2008 r.) przez trzy lata wzrosła o 101,4 pkt. proc. w stosunku do wzrostu o 16,5 pkt. proc. spółek WIG20 i 27,6 pkt. proc. spółek WIG 7. Od 2007 roku badana jest także komunikacja społecznego zaangażowania polskich firm w Internecie, w tym sprawozdawczość merytoryczna i finansowa dotycząca CSR. Ostatni raport z badania wskazuje, że tylko 11 spośród 500 największych firm w Polsce, według dziennika Rzeczpospolita, umieściło na swoich stronach internetowych raporty społeczne [Indeks BI-NGO 2010, 2011, s.5]. 3. Wyzwania dla polskich przedsiębiorstw w zakresie sprawozdawczości społecznej odpowiedzialności Zaistniałe w ostatnim czasie zmiany w postrzeganiu biznesu i jego prowadzeniu doprowadziły do rozpowszechnienia idei i praktyki CSR, w tym raportowania o niej. Jest to obecnie trend światowy, którego próby implementacji podejmowane są również przez niektóre polskie spółki. Jednak w Polsce brakuje długoletniej tradycji społecznej odpowiedzialności w mentalności menedżerów przedsiębiorstw i otoczeniu biznesowym. Idea CSR nie jest jeszcze powszechnie ugruntowana. Co za tym idzie, nie wypracowano na szeroką skalę dobrowolnej praktyki prowadzenia biznesu w sposób odpowiedzialny wobec wszystkich, na których działanie przedsiębiorstwa ma wpływ; przykładem może być ograniczanie emisji CO 2, które ma miejsce tylko w przedsiębiorstwach, które są do tego zobligowane. W polskich przedsiębiorstwach generalnie nie wykorzystuje się konkretnych biznesowych rozwiązań i systemów zarządzania CSR. Podobnie, brak jest zazwyczaj jasnego komunikatu o rezultatach działań w ramach społecznej odpowiedzialności. Wiele spółek nadal nie publikuje informacji na ten temat. Powodów może być kilka: brak wiedzy na temat tego, jak 7 Obliczenia dokonane na podstawie notowań giełdowych [http://www.gpw.pl].
Sprawozdawczość działań w ramach społecznej odpowiedzialności 149 powinno wyglądać prawidłowe sprawozdanie na temat CSR, obawa zarządu, że zostanie posądzony o koncentrowanie się na kwestiach mniej ważnych niż osiągnięcia finansowe, o bycie zbyt mało zorientowanymi na rozwój biznesu. Wobec światowego trendu w działaniu społecznie odpowiedzialnym z jednej strony i wielu niedostatków w pojmowaniu i realizowaniu zasad CSR w Polsce, polskie społeczeństwo stoi przed wielkim wyzwaniem wpisania się w ten światowy trend. Aby mu sprostać, należy podjąć kroki w kierunku m.in. szerzenia idei budowania dobra wspólnego, systemowego nauczania w zakresie szeroko rozumianego CSR, w tym propagowanie zasad etyki biznesu i ochrony środowiska. Ważne jest również wzmacnianie poczucia odpowiedzialności za otoczenie oraz przekonywanie otoczenia biznesowego, że może i powinno wywierać presję na innych uczestnikach rynku, głównie na przedsiębiorstwach, by wzięły odpowiedzialność za swoje działanie i komunikowały o tym, m.in. w raportach biznesowych. W ten sposób może zostać przygotowany grunt do tego, by przedsiębiorstwa podjęły wyzwania w zakresie społecznej odpowiedzialności, jakie przed nimi stoją. Do wyzwań tych zalicza się: zmianę mentalności menedżerów firm; decydenci muszą rozumieć potrzebę działania zgodnego z CSR, uwzględniać ją w strategii przedsiębiorstwa, przekonać do niej i zaangażować w nią wszystkich pracowników, wpisanie celów społecznej odpowiedzialności do procesów rozliczania kadry menedżerskiej czy rekrutacji, takie konstruowanie łańcucha dostaw, aby wszyscy wchodzący w jego skład postępowali społecznie odpowiedzialnie, czerpanie doświadczeń i wiedzy o CSR od tych, którzy je posiadają, przykładem może być London Benchmarking Group Poland 8, szkolenie pracowników w zakresie społecznej odpowiedzialności, śledzenie i podążanie za zmianami w sposobach realizacji społecznej odpowiedzialności, w tym za zmianami w pomiarze i raportowaniu kwestii społecznych i środowiskowych, odpowiedni pomiar nakładów na działania społecznie odpowiedzialne i uzyskanych z nich efektów, jasne i wyczerpujące komunikowanie o kwestiach społecznych i środowiskowych; w tym celu, przy pomocy kompetentnej kadry, należy przyjąć odpowiednią formę komunikacji (sprawozdanie zarządu, sprawozdanie CSR, sprawozdanie o zrównoważonym rozwoju czy raport zintegrowany) i zastosować wybraną podstawę raportowania (standardy czy wytyczne) oraz metodę jego audytu. Zakończenie Niezmienne jest to, że najważniejszym celem przedsiębiorstwa jest jego sukces finansowy. W obecnych warunkach nie jest jednak możliwe jego osiągnięcie i utrzymanie bez pozytywnych relacji z otoczeniem, a to coraz częściej wymaga, by przedsiębiorstwa postępowały w sposób społecznie odpowiedzial- 8 Więcej: [http://www.csrconsulting.pl/].
150 Justyna Fijałkowska, Monika Sobczyk ny i o tym jasno i wiarygodnie informowały. W związku z tym w ostatnich latach w praktyce gospodarczej coraz bardziej powszechne jest raportowanie biznesowe uwzględniające kwestie społeczne i środowiskowe. Temat ten podejmują krajowi i światowi regulatorzy rynku, w tym rachunkowości, powstają organizacje opracowujące dla szerokiego grona użytkowników wytyczne, rekomendacje czy standardy raportowania społecznego. Już sam fakt, że światowi liderzy biznesu raportują kwestie społecznej odpowiedzialności, wymusza to samo na ambitnych polskich liderach. Co więcej, jeśli w przyszłości regulatorzy tacy jak Komisja Europejska czy Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, zobligują przedsiębiorstwa do sprawozdawczości społecznej odpowiedzialności, to polskie przedsiębiorstwa staną przed realnym ogromnym wyzwaniem prezentowania swoich społecznie odpowiedzialnych dokonań. Nie zwolni ich od tego ani brak wysokiego poziomu świadomości o koncepcji CSR czy tradycji jej stosowania, ani niedostatek wiedzy czy rozwiniętych systemów organizacyjnych. Rozumiejąc nadchodzące zmiany, najlepiej by było już dziś się do nich przygotowywać. Literatura 1. Danone Polska (2010), Raport Odpowiedzialności Społecznej i Środowiskowej 2006-2009. 2. Dyrektywa 2003/51/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 czerwca 2003 r. zmieniająca dyrektywy 78/660/EWG, 83/635/EWG i 91/674/EWG w sprawie rocznych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek, banków i innych instytucji finansowych oraz zakładów ubezpieczeń, L 178/16, 17.7.2003, s. 273. 3. http://database.globalreporting.org. 4. http://www.csrconsulting.pl/. 5. IAS 1 Presentation of Financial Statements (2010), w: International Financial Reporting Standards, IASB, London. 6. IASB (2011), Agenda Consultation 2011, July. 7. IFAC (2010), Integrating the Business Reporting Supply Chain. 8. Indeks BI-NGO 2010. Komunikacja społecznego zaangażowania firm w Internecie. Trendy zaangażowania społecznego 2011 (2011), CSR Consulting, Uniwersytet Łódzki, Warszawa. 9. International Integrated Reporting Committee (IIRC), (2011), Towards Integrated Reporting. Communicating Value in the 21st Century. 10. Komisja Europejska (2011a), A renewed EU strategy 2011-2014 for Corporate Social Responsibility, COM(2011) 681 final, Brussels, 25.10.2011. 11. Komisja Europejska (2011b), Summary Report of the Responses Received to the Public Consultation on Disclosure of Non-Financial Information by Companies. 12. Konkurs Raporty Społeczne - Nagrody za najlepiej sporządzone raporty z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu roku 2010 (2010), PwC i in., http://www.raportyspoleczne.pl/ 13. KPMG (2008), International Survey of Corporate Responsiblity Reporting.
Sprawozdawczość działań w ramach społecznej odpowiedzialności 151 14. KPMG (2010), Reporting Change: Readers & Reporters Survey. 15. KPMG (2011), International Survey of Corporate Responsiblity Reporting. 16. Pogodzińska-Mizdrak E. (2010), Koncepcje społecznie odpowiedzialnego gospodarowania i inwestowania szansą rozwoju rachunkowości, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 56 (112), Warszawa. 17. Polak K. (2011), Polskie przedsiębiorstwa stawiają dopiero pierwsze kroki, w: V Ranking odpowiedzialnych firm 2011, Dziennik Gazeta Prawna, bezpłatny dodatek promocyjny, 14.04.2011, s. 10-14. 18. Raportowanie CSR w Polsce 2010 (2011), CSRinfo, Warszawa, http://www.csrinfo.org/images/stories/publikacje2011/raportowanie_w_po lsce_2010_csrinfo.pdf. 29.09.2011. 19. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1274/2008 z dnia 17.12.2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1126/2008 przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do Międzynarodowego Standardu Rachunkowości (MSR) 1, L 339/3, 18.12.2008. 20. Thomas G., Nowak M. (2006), Corporate Social Responsibility: A definition, GSB Working Paper No. 62, Graduate School of Business, Curtin University of Technology, Perth. 21. V Ranking odpowiedzialnych firm 2011 (2011), Dziennik Gazeta Prawna, bezpłatny dodatek promocyjny, 14.04.2011. 22. Wierciszewski M. (2011), Na rynkach akcji, Puls Biznesu, 08.06. 2011. Streszczenie Zachodzące w ostatnim czasie przemiany w zakresie pojmowania i prowadzenia biznesu w kierunku uwzględniania odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw (Corporate Social Responsibility / CSR) zrodziły potrzebę zrewidowania m.in. podejścia do sprawozdawczości kwestii społecznych i środowiskowych. Celem tego opracowania jest przybliżenie konieczności komunikowania działań związanych z CSR, zaprezentowanie stanowiska regulatorów rachunkowości wobec raportowania biznesowego oraz przegląd istniejących wytycznych dla ujawniania informacji związanych z CSR, a także wyzwań, przed jakimi w związku z tym stoją polskie przedsiębiorstwa. Słowa kluczowe społeczna odpowiedzialność, sprawozdawczość, standardy raportowania Reporting social responsibility activities as a challenge for Polish companies (Summary) The recent changes occurring in growing importance of CSR (Corporate Social Responsibility) gave rise to the need to revise the social and environmental reporting issues. This article aims at underlining the necessity of the proper CSR communication as well as accounting standards setters approach to that topic. It also reviews existing guidelines and recommendations to CSR information publishing and indicates challenges facing Polish companies in that field. Key words social responsability, reporting, reporting standards