Aktywność lokalna w powiecie cieszyńskim

Aktywność lokalna w powiecie cieszyńskim Syntetyczny raport z badań ankietowych Laboratorium aktywności Cieszyn 2015 r.

Spis treści 1. Wstęp... 5 1.1 Cel opracowania... 6 1.2 Zagadnienia metodologiczne... 7 1.3 Próba badawcza... 8 2. Organizacje pozarządowe w powiecie cieszyńskim... 12 2.1 Rozpoznawalność organizacji pozarządowych wśród mieszkańców powiatu cieszyńskiego... 12 2.2 Zaangażowanie w działalność organizacji pozarządowych... 17 2.3 Aktywność mieszkańców w wydarzeniach organizowanych przez NGO... 23 3. Działam lokalnie ocena aktywności mieszkańców w społecznościach lokalnych... 28 3.1 Zainteresowanie mieszkańców sprawami lokalnymi... 28 3.2 Mam pomysł - aktywność społeczna mieszkańców powiatu cieszyńskiego... 33 3.3 Postawy mieszkańców powiatu wobec spraw lokalnych... 37 4. Organizacja pozarządowe, wolontariat i grupy nieformalne w opinii mieszkańców powiatu cieszyńskiego... 39 4.1 Na jakie sprawy mają wpływ organizacje pozarządowe w powiecie cieszyńskim... 39 4.2 System wsparcia organizacji pozarządowych... 45 4.3 Wiarygodność podmiotów III sektora... 51 5. Wolontariat w organizacjach pozarządowych... 55 5.1 Postrzeganie wolontariatu przez mieszkańców powiatu cieszyńskiego... 55 5.2. Nieodpłatna praca na rzecz społeczności lokalnej... 57 5.3 Grupy nieformalne... 60 Strona2

6. Wnioski... 69 7. Rekomendacje... 77 Spis zestawień... 82 Spis wykresów... 82 Strona3

1. Wstęp Organizacje pozarządowe stanowią istotny element demokracji i społeczeństwa obywatelskiego. Mówiąc najprościej, organizacje świadczą określone usługi i z różnych względów, o których poniżej, mogą to robić lepiej niż inne podmioty. Oprócz tych bezpośrednich korzyści aktywność organizacji pozarządowych przynosi także szereg korzyści pośrednich, niekiedy równie istotnych jak te podstawowe. Jest to na przykład tworzenie miejsc pracy czy wypełnianie usługami bądź dobrami nisz, którymi rynek ani państwo nie są zainteresowane. Przed laty w rozwoju lokalnym dla mieszkańców gmin, miast, powiatów, najważniejsze były zadania inwestycyjne, bo zapóźnienia w infrastrukturze były ogromne. Drogi, wodociągi, kanalizacja, gaz, telefony, budynki szkół, obiekty użyteczności publicznej już są. Współcześni mieszkańcy jakość życia postrzegają przez pryzmat oferty kulturalnej, rozrywkowej, sportowej. Chcą mieć istotny wpływ na władzę. Stąd ogromna popularność budżetów partycypacyjnych, coraz większy udział ruchów miejskich i organizacji pozarządowych. Funkcjonowanie organizacji pozarządowych to oznaka samoorganizowania się społeczności lokalnych. W dzisiejszej Polsce odgrywają one coraz większe znaczenie w realizacji zadań publicznych na rzecz różnych grup społecznych, nie nastawiając się przy tym na osiąganie zysku. Pozwala to na wypełnienie luki w świadczeniu usług publicznych dla społeczności lokalnych w różnych sferach życia społecznego, które nie są w wystarczającym stopniu zagospodarowane przez samorządy, czy podmioty gospodarcze. Osoby skupione w organizacjach pozarządowych częstokroć posiadają bogatą wiedzę i doświadczenie w zakresie potrzeb i problemów społeczności lokalnych oraz doświadczenia zdobyte podczas codziennych kontaktów z mieszkańcami. Dlatego też są istotnym partnerem dla samorządów przy tworzeniu polityk społecznych i rozwiązywaniu problemów lokalnych. W niniejszym raporcie omówiono różne aspekty funkcjonowania organizacji pozarządowych, tj. rozpoznawalność trzeciego sektora wśród mieszkańców powiatu cieszyńskiego oraz ich współpracę z mieszkańcami, a także wpływ na jakość życia. W opracowaniu przedstawiono Strona5

również poziom aktywności społecznej mieszkańców i zaangażowanie w podejmowane inicjatyw lokalnych. Opracowanie uwzględnia warunki związane z poziomem współpracy organizacji pozarządowych z różnymi podmiotami, w szczególności z jednostkami samorządu terytorialnego. Istotną kwestią przedstawioną w raporcie jest pogląd mieszkańców powiatu cieszyńskiego na temat funkcjonowania trzeciego sektora, grup nieformalnych oraz inicjatyw lokalnych, które stanowią o fundamencie społeczeństwa obywatelskiego. 1.1 Cel opracowania Głównym celem opracowania jest przedstawienie opinii mieszkańców powiatu cieszyńskiego dotyczącej organizacji pozarządowych, ich roli, prowadzonych działań i rozpoznawalności. Badanie podejmowało kwestię współpracy organizacji pozarządowych z jednostkami samorządu terytorialnego oraz poznanie opinii na temat działalności organizacji, a zwłaszcza ich wpływu na możliwości rozwiązywania problemów społecznych. Stąd też podstawowym pytaniem kierowanym do mieszkańców powiatu była ocena współpracy jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych na terenie powiatu cieszyńskiego. Ankietowani udzielili również informacji na temat skłonności do podejmowania inicjatyw obywatelskich, realizacji pomysłów ważnych i korzystanych dla społeczności lokalnych. Ważną część badania ankietowego zajęła ocena systemu wsparcia wolontariatu oraz inicjatyw obywatelskich/społecznych podejmowanych przez mieszkańców, organizacje pozarządowe oraz grupy nieformalne. Opracowanie zostało sporządzone w ramach projektu CieszLab. Cieszyńskie Laboratorium Współpracy. Liderem projektu jest Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych Delta Partner, natomiast partnerem Powiat Cieszyński. Projekt realizowany jest w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet V Dobre rządzenie, Działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora, Poddziałanie 5.4.2 Rozwój dialogu obywatelskiego. Projekt współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego na lata 2007-2013. Strona6

1.2 Zagadnienia metodologiczne Niniejsze opracowanie zostało wykonane na podstawie przeprowadzonego badania opinii społecznej wśród mieszkańców wszystkich 12 gmin powiatu cieszyńskiego: Brennej, Chybia, Cieszyna, Dębowca, Goleszowa, Hażlacha, Istebnej, Skoczowa, Strumienia, Ustronia, Wisły i Zebrzydowic. Badanie ankietowe zostało przeprowadzone grudniu 2014 roku na próbie 1000 respondentów. Badanie zostało przeprowadzono metodą CATI (wywiad z respondentem prowadzony przez telefon przy wykorzystaniu elektronicznych narzędzi badawczych). W badaniu ankietowym przyjęto następujące hipotezy badawcze: Należy wszechstronnie wspierać działania oddolne podejmowane przez organizacje pozarządowe, które są uważane za bardzo ważne podmioty wpływające na rozwój lokalny, Jednostki samorządu terytorialnego powinny podejmować wspólne działania z organizacjami pozarządowymi, wspierać ich aktywność, udzielać pomocy materialnej i niematerialnej oraz z ich pomocą rozwiązywać problemy lokalne, Organizacje pozarządowe są w stanie przyczyniać się do niwelowania problemów lokalnych, będących w kompetencji samorządów, Samorząd powinien wspierać działania inicjatyw lokalnych i grup nieformalnych, tworzyć infrastrukturę wsparcia, Grupy nieformalne wspierane przez działanie samorządu stanowią alternatywny sposób wykorzystania zasobów młodych ludzi. Kwestionariusz ankiety skierowanej do mieszkańców powiatu cieszyńskiego zawierał następujące elementy: Metryczka (płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, ocena sytuacji materialnej), Pytania o wiedzę mieszkańców na temat organizacji pozarządowych, Pytania o możliwość swobodnego podejmowania przez mieszkańców inicjatyw lokalnych, Strona7

Pytania o opinię na temat oferty organizacji pozarządowych, Pytania o opinie na temat wolontariatu i grup nieformalnych. 1.3 Próba badawcza Poniżej przedstawiona została analiza danych metryczkowych respondentów (wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania) osób biorących udział w badaniu ankietowym. Na terenie powiatu cieszyńskiego mieszka 177479 osób (dane GUS Katowice za rok 2013), z czego 85893 stanowią mężczyźni (48,4%), a 91586 kobiety (51,6%). W badaniu ankietowym wzięło udział łącznie 1000 mieszkańców powiatu cieszyńskiego, z czego 476 osób stanowiły kobiety oraz 524 osób mężczyźni. Biorąc pod uwagę podział procentowy respondentów 47,6% to kobiety, a 52,4% to mężczyźni. Dobór próby dostosowany został do podziału społeczności powiatu cieszyńskiego ze względu na płeć. Podział grupy badawczej w badaniu ankietowym ze względu na płeć przedstawia poniższa tabela. Zestawienie 1 Podział grupy respondentów ze względu na płeć Kategoria wiekowa respondentów Liczba ankietowanych Odsetek ankietowanych Kobieta 476 47,6% Mężczyzna 524 52,4% Podział respondentów w poszczególnych grupach wiekowych, który jest przedstawiony na poniższej tabeli odnosi się do rzeczywistej stratyfikacji grup wiekowych w powiecie cieszyńskim i wacha się od 11 do 19 procent w poszczególnych kategoriach wiekowych. Najliczniejszą grupę badanych stanowiły osoby w wieku 25-34 lata - 192 osób, natomiast najmniejsza badana grupa to osoby w wieku do 24 lat (114 osób). Należy wziąć pod uwagę fakt, że w badaniu ankietowym wzięli udział dorośli mieszkańcy powiatu cieszyńskiego. Zestawienie 2 Podział grupy respondentów ze względu na wiek, n=1000 Kategoria wiekowa respondentów Liczba ankietowanych Odsetek ankietowanych Do 24 lat 114 11,4% Strona8

25-34 192 19,2% 35-44 177 17,7% 45-54 163 16,3% 55-56 179 17,9% 65+ 175 17,5% W pierwszej części przeprowadzonego badania ankietowego zadano pytanie o wykształcenie respondentów. Największą grupę (26,6%) stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, kolejna co do liczności grupa - 22,5%, to osoby z wykształceniem podstawowym/gimnazjalnym, 20,1% badanych zadeklarowało wykształcenie średnie zawodowe, 16,8% wykształcenie wyższe, 11,3% to osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym i zaledwie 2,7% badanych ukończyło szkoły policealne. Dokładny podział grupy badawczej ze względu na wykształcenia przedstawia poniższa tabela. Zestawienie 3 Podział grupy respondentów ze względu na wykształcenie, n=1000 Wykształcenie Liczba ankietowanych Odsetek ankietowanych podstawowe, gimnazjalne 225 22,5% zasadnicze zawodowe 266 26,6% średnie zawodowe 201 20,1% średnie ogólnokształcące 113 11,3% policealne 27 2,7% wyższe 168 16,8% Z zestawienia respondentów według miejsca zamieszkania przedstawionego w poniższej tabeli wynika, że najliczniejszą badaną grupę stanowili mieszkańcy Cieszyna, tj. 209 osób. Natomiast najmniej liczna badana grupa to mieszkańcy miasta Strumień. Podział respondentów względem miejsca zamieszkania został dobrany zgodnie z danymi statystycznymi dotyczącymi liczby Strona9

mieszkańców poszczególnych gmin w powiecie cieszyńskim. Gminy miejsko-wiejskie w powiecie cieszyńskim (Skoczów i Strumień) w badaniu ankietowym zostały podzielone na tereny wiejskie i miejskie. Zestawienie 4 Podział grupy respondentów ze względu na miejsce zamieszkania, n=1000 Miejsce zamieszkania Liczba ankietowanych Odsetek ankietowanych Rzeczywisty odsetek mieszkańców w skali powiatu Brenna 61 6,1% 6,2% Chybie 52 5,2% 5,4% Cieszyn 209 20,9% 20,2% Dębowiec 31 3,1% 3,2% Goleszów 74 7,4% 7,3% Hażlach 57 5,7% 6,0% Istebna 64 6,4% 6,7% Skoczów (obszar miejski) Skoczów (obszar wiejski) Strumień (obszar miejski) Strumień (obszar wiejski) 85 8,5% 8,3% 66 6,6% 6,8% 20 2,0% 2,1% 50 5,0% 5,1% Ustroń 93 9,3% 9,0% Wisła 65 6,5% 6,3% Zebrzydowice 73 7,3% 7,4% Ostatnie pytanie w pierwszej części ankiety dotyczyło sytuacji materialnej respondentów. Największe grupy, odpowiednio: 44,6% - stanowiły osoby oceniające sytuację materialną swojej rodziny jako przeciętną, 33,2 % - jako dobrą oraz 33% - jako bardzo złą. Ponadto 5,3% oceniło swoją sytuację materialną jako złą. Zaledwie 3% badanych odpowiedziało, że jest w bardzo dobrej sytuacji finansowej. Strona10

Zestawienie 5 Podział grupy respondentów ze względu na sytuację materialną, n=1000 Sytuacja materialna respondenta Liczba ankietowanych Odsetek ankietowanych bardzo dobra 30 3,0% dobra 332 33,2% przeciętna 446 44,6% zła 53 5,3% bardzo zła 33 33,0% brak odpowiedzi / trudno ocenić / nie wiem 106 10,6% Dobór próby badawczej, odpowiadającej rzeczywistemu podziałowi na płeć mieszkańców powiatu cieszyńskiego pozwolił na uzyskanie wiarygodnej opinii dotyczącej poziomu społeczeństwa obywatelskiego. Badanie ankietowe przeprowadzone na próbie 1000 mieszkańców powiatu cieszyńskiego należy do elementów znacząco poprawiających wiedzę na temat kondycji organizacji pozarządowych, ich wpływu na rozwój lokalny. Strona11

2. Organizacje pozarządowe w powiecie cieszyńskim 2.1 Rozpoznawalność organizacji pozarządowych wśród mieszkańców powiatu cieszyńskiego Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że na przełomie lat 2004-2013 liczba organizacji pozarządowych na terenie powiatu cieszyńskiego znacznie wzrosła - z 367 do 531. Każda z organizacji powstaje by realizować konkretne działania. Można zatem założyć, że działania organizacji mogą mieć większy zasięg, a liczba inicjatyw podejmowanych przez NGO rośnie. To przekłada się na większą rozpoznawalność podmiotów III sektora. W badaniu ankietowym 32% mieszkańców powiatu cieszyńskiego odpowiedziała twierdząco na pytanie dotyczące znajomości jakiekolwiek organizacji pozarządowej. Wynik ten można uznać za względnie zadowalający, gdyż mimo że mieszkańcy stykają się z działalnością organizacji pozarządowych w wielu działaniach (sport, kultura, edukacja, pomoc społeczna, pomoc charytatywna), nie identyfikują tych podmiotów właśnie jako organizacje III sektora. Jednocześnie, aż 44% badanych odpowiedziało, że nie zna żadnej organizacji, a 24% nie wiedziało, bądź było im trudno powiedzieć, czy jakąś zna. W badaniu ankietowym mieszkańcy powiatu cieszyńskiego potwierdzili, że duże wsparcie organizacji pozarządowych przez samorządy, ich aktywność, umiejętności przekładają się na ich postrzeganie i rozpoznawalność. Ponadto znaczącą rolą w zakresie promocji działań organizacji III sektora są media ogólnopolskie, które poświęcają wiele uwagi widzów na działalności np. Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy czy Caritasu. Strona12

Wykres 1 Rozpoznawalność organizacji pozarządowych przez mieszkańców powiatu cieszyńskiego CZY ZNA PAN/PANI JAKĄŚ ORGANIZACJĘ POZARZĄDOWĄ? Nie wiem/ trudno powiedzieć 24% Tak, znam 32% Nie znam 44% W zakresie rozpoznawalności organizacji III sektora mieszkańcy poszczególnych samorządów powiatu cieszyńskiego można zauważyć znaczne różnice. Spośród wszystkich samorządów powiatu cieszyńskiego to mieszkańcy Skoczowa wykazują najwyższy poziom identyfikacji organizacji pozarządowych. Aż 58,3% skoczowian deklaruje znajomość organizacji III sektora. Na kolejnych miejscach jest gminach Chybie (36,5%) oraz miasto Cieszyn (36,4%). Najniższy poziom znajomości organizacji pozarządowych zanotowano w Brennej (9,8%) oraz Ustroniu (9,7%). Tak znaczne rozbieżności w rozpoznawalności organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim mogą dziwić, szczególnie biorąc pod uwagę fakt że Ustroń per capita przeznacza na pewno zdecydowanie największą kwotę na współpracę spośród samorządów powiatu cieszyńskiego. Jednakże badanie pokazało, że samorządy Wisły, Hażlacha oraz Zebrzydowic przeznaczają najmniejszą kwotę na organizacje pozarządowe i to przełożyło się na niską rozpoznawalność tych podmiotów wśród mieszkańców. Prawda jestem że, im większe wsparcie płynące dla organizacji pozarządowych na realizację zadań publicznych, podnosi potencjał tych podmiotów, a pośrednio większe uznanie wśród społeczności lokalnych. Strona13

Wykres 2 Odsetek osób znających organizacje pozarządowe w poszczególnych gminach powiatu cieszyńskiego CZY ZNA PANI/PAN JAKĄŚ ORGANIZACJĘ POZARZĄDOWĄ? SKOCZÓW 58,3% CHYBIE CIESZYN DĘBOWIEC ISTEBNA GOLESZÓW STRUMIEŃ ZEBRZYDOWICE WISŁA HAŻLACH 36,5% 36,4% 35,5% 34,4% 33,8% 30,0% 23,3% 23,1% 22,8% BRENNA USTROŃ 9,8% 9,7% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Wśród 320 (spośród 1000) respondentów, którzy w formularzu ankietowym zaznaczyli, że znają/rozpoznają organizację pozarządową, aż 43% potrafi wskazać z nazwy przynajmniej jedną z nich. Dwie i trzy organizacje potrafi nazwać 30% ankietowanych, natomiast najmniejsza grupa badanych, tj. 3%, zna od 6 do 9 organizacji. Wyniki badania wskazują jednoznacznie, że mieszkańcy powiatu dobrze orientują się w tematyce organizacji pozarządowych, potrafiąc wskazać z nazwy. To w sposób bezpośredni dowodzi, że powiat cieszyński jest miejscem widocznej aktywności organizacji pozarządowych. Ważnym pytaniem, które należy zadać w tym miejscu jest to, czy znajomość ta wynika z wiedzy o lokalnych organizacjach pozarządowych, czy jest to efekt coraz intensywniejszych zabiegów reklamowych dużych organizacji o zasięgu krajowym prowadzonej w mediach ogólnopolskich. Strona14

Wykres 3 Rozpoznawalność organizacji pozarządowych wśród mieszkańców powiatu cieszyńskiego ILE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH PAN/PANI ZNA? 7% 10% 3% 7% 15% 15% 43% JEDNĄ DWIE TRZY CZTERY PIEĆ SZEŚĆ DO DZIEWIĘCIU 10 I WIĘCEJ Wśród dziesięciu najbardziej rozpoznawalnych organizacji wśród mieszkańców powiatu cieszyńskiego dominują te, których nazwy obecne są w mediach ogólnopolskich. Badania ankietowe pokazały, że Fundacja TVN Nie jesteś sam jest najbardziej (rozpoznawalną) organizacją pozarządową. Kolejno jest to Fundacja Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy oraz Caritas. Zestawienie 6 Najbardziej rozpoznawane organizacje pozarządowe Lp. Nazwa organizacji pozarządowej 1 Fundacja TVN Nie jesteś sam 2 Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy 3 Caritas 4 Polski Czerwony Krzyż 5 Stowarzyszenie Iskierka 6 Ochotnicza Straż Pożarna 7 Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej Być Razem 8 Fundacja Anny Dymnej Mimo Wszystko 9 Klub Sportowy Beskid Skoczów 10 Stowarzyszenie Miłośników Skoczowa Strona15

Można przypuszczać, że rozpoznawalność tych organizacji pozarządowych jest efektem szerokich kampanii promocyjnych prowadzonych na rzecz tych organizacji. Działania medialne przyczyniające się do wzrostu rozpoznawalności organizacji pozarządowych można podzielić na cztery grupy: 1. Promocja organizacji pozarządowych działających przy dużych ośrodkach medialnych (np. telewizji TVN, Trwam, Polsat), 2. Relacje telewizyjne z przedsięwzięć podejmowanych przez organizacje (np. z finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, koncerty prowadzone przez fundację Anny Dymnej, akcja Szlachetna Paczka), 3. Wprowadzenie do dyskursu politycznego dyskusji o zasadności wsparcia medialnego działań organizacji III sektora (np. kwestia wsparcia ze strony telewizji publicznej działań WOŚP), 4. Promocja w mediach ogólnopolskich przekazywania 1% na organizacje mające status organizacji pożytku publicznego. Wśród 10 najbardziej rozpoznawanych organizacji znalazło swoje miejsce kilka podmiotów pozarządowych z terenu powiatu cieszyńskiego. Na piątym miejscu mieszkańcy wskazali Stowarzyszenie Iskierka ze Skoczowa, które zajmuje się aktywizacją społeczną dzieci niepełnosprawnych i ich opiekunów. Kolejne szóste miejsce, przypadło Ochotniczym Strażom Pożarnym, których tradycja w gminach powiatu cieszyńskiego jest bardzo długa. W dziesiątce najpopularniejszych organizacji pojawił się również Klub Sportowy Beskid Skoczów, Stowarzyszenie Miłośników Skoczowa oraz Stowarzyszenie Być Razem z Cieszyna, którego wieloletnia działalność na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (zwłaszcza w zakresie spółdzielczości socjalnej) została zauważona przez mieszkańców powiatu. W tym miejscu należy wspomnieć, że wśród 10 najczęściej pojawiających się odpowiedzi, były głównie fundacje, a nie stowarzyszenia, których jest znacznie więcej zarówno na terenie powiatu, jak i w skali kraju. Z przeprowadzonego badania wyraźnie wynika, że najliczniejsza grupa respondentów dostrzega te organizacje, które zajmują się pomocą potrzebującym, których działalność jest zarówno widoczna na poziomie lokalnym, jak i pokazywana w mediach ogólnopolskich. Strona16

2.2 Zaangażowanie w działalność organizacji pozarządowych Na terenie powiatu cieszyńskiego swoją aktywność obywatelską poprzez członkostwo w organizacjach deklaruje 9% badanych mieszkańców. Wyniki badania ankietowego pokazują, że aktywność członkowska w organizacjach pozarządowych jest stosunkowo wysoka. Gdyby uzyskane 9% przełożyć na rzeczywistą liczbę dorosłych mieszkańców powiatu to liczba członków organizacji społecznych wynosi aż 12,9 tys., a to należy uznać za wynik znaczący. Wykres 4 Deklarowana przynależność mieszkańców do organizacji pozarządowych CZY JEST PAN / PANI CZŁONKIEM ORGANIZACJI POZARZĄDOWEJ? Tak, jestem 9% Nie jestem 91% Zdecydowana większość, bo aż 95% ankietowanych, będących członkami NGO deklaruje przynależność do jednej organizacji. Nieliczna grupa, tj. 4%, współdziała w dwóch organizacjach. Jedynie 1% respondentów przynależy do więcej niż dwóch. Powodem stosunkowo wysokiej aktywności mieszkańców w trzecim sektorze może być m.in. rosnący poziom aktywności obywatelskiej, wysoki poziom tradycji społecznikowskiej w powiecie cieszyńskim (np. Macierz Ziemi Cieszyńskiej została założona w 1885 roku), jak również wysiłki w sferze aktywizacji samych organizacji oraz władz samorządowych w zakresie wsparcia podmiotów III sektora. W tym kontekście skuteczne okazały się podejmowane programy obejmujące działania informacyjne, promocyjne i edukacyjne, które wzmocniły obraz III sektora, a tym samym przełożyły się na członkostwo w organizacjach pozarządowych Strona17

mieszkańców powiatu cieszyńskiego (np. projekty współfinansowane z Unii Europejskiej realizowane przez NGO z powiatu cieszyńskiego). Wykres 5 Deklarowana przynależność mieszkańców do organizacji pozarządowych CZŁONKIEM ILU ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH PAN / PANI JEST? Dwóch 4% Więcej niż 2 1% Jednej 95% Spośród samorządów powiatu cieszyńskiego to mieszkańcy gminy Istebna w najwyższym stopniu deklarują swoje członkostwo w organizacjach pozarządowych. Aż 15,6% respondentów z tej gminy wskazało, że jest członkiem organizacji pozarządowej. Można przypuszczać, że ma to związek z dobrze rozwiniętym sektorem organizacji pozarządowych zajmujących się pielęgnowaniem lokalnej tradycji (kultury), która jest bardzo ważnym i widocznym wyróżnikiem tej gminy. Kolejne miejsce zajmuje gmina Chybie (13,5%) oraz Cieszyn (9,6%). Najmniej deklaracji członkostwa w organizacjach pozarządowych uzyskano w gminie Zebrzydowice (2,7%) oraz Goleszów (2,7%), czyli w miejscach, których liczba organizacji pozarządowych jest najmniejsza. Na uwagę zasługuje to, że o deklaracji przynależności do organizacji pozarządowej na danym terenie nie decyduje ilość środków finansowych przeznaczanych na organizacje III sektora, ani czy jest to miasto czy obszar wiejski. Strona18

Wykres 6. Członkostwo mieszkańców w organizacjach pozarządowych w poszczególnych samorządach powiatu cieszyńskiego CZY PANI/PAN JEST CZŁONKIEM ORGANIZACJI POZARZĄDOWEJ? ISTEBNA CHYBIE 13,5% 15,6% CIESZYN SKOCZÓW 9,6% 9,3% HAŻLACH DĘBOWIEC WISŁA USTROŃ STRUMIEŃ BRENNA ZEBRZYDOWICE GOLESZÓW 7,0% 6,5% 6,2% 5,4% 4,3% 3,3% 2,7% 2,7% 0,0% 2,0% 4,0% 6,0% 8,0% 10,0% 12,0% 14,0% 16,0% Ważnym wnioskiem wynikającym z przeprowadzonych badań ankietowych jest to, że najczęstszym powodem, dla którego mieszkańcy powiatu cieszyńskiego działają w organizacjach pozarządowych jest chęć i potrzeba niesienia pomocy innym. Należy podkreślić, że z analizy obszarów działalności organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim wynika, że charakter pomocowy ma wiele organizacji w powiecie cieszyńskim. Wiąże się to z tym, że usługi publiczne w dziedzinie pomocy społecznej są realizowane w dużym stopniu przez organizacje III sektora. Ten obszar aktywności organizacji jest również szeroko przedstawiany (promowany) w mediach, czego skutkiem jest to, że najlepiej rozpoznawalną organizacją w powiecie cieszyńskim jest Fundacja TVN Nie jesteś sam. Kolejnym powodem skłaniającym mieszkańców do członkostwa w NGO są ich własne zainteresowania. Znaczna grupa indagowanych deklaruje przynależność do organizacji z protego powodu, jakim jest nadmiar wolnego czasu oraz potrzeby aktywności społecznej. Jak wynika z powyższego Strona19

zestawienia, głównym powodem członkostwa w organizacjach są aspekty moralne, czyli chęć niesienia pomocy i spełniania się na rzecz innych będących w gorszej sytuacji. Zestawienie 7 Powody przystąpienie/założenia organizacji Lp. Najczęstsze powody przystępowania/zakładania organizacji pozarządowych 1 Potrzeba niesienia pomocy 2 Zainteresowania 3 Nadmiar wolnego czasu 4 Potrzeba aktywności społecznej Spośród respondentów uczestniczących w badaniu ankietowym, którzy zadeklarowali członkostwo w organizacji pozarządowej, aż 26% wskazało jako główne pole działania tej organizacji pomoc społeczną. Potwierdza to fakt, że mieszkańcy w najwyższym stopniu decydują się na włączenie w działanie organizacji pozarządowej głównie ze względu na chęć niesienia pomocy potrzebującym. Na kulturę i sztukę jako główny obszar działania wskazało 17% indagowanych. Ten obszar działania jest bardzo silnie reprezentowany przez organizacje pozarządowe (zwłaszcza w Cieszynie). Trzy kolejne, każdy na poziomie 10 %, dotyczyły sportu, religii i edukacji, co wiąże się z możliwością rozwoju własnych zainteresowań, pasji czy też praktyk religijnych. 7% organizacji pozarządowych, w których działają ankietowani zajmuje się ochroną i promocją zdrowia. Kolejne dwie: hobby i turystyką. Jedynie 4% stanowią organizacje zajmujące się promocją regionu i rozwojem lokalnym. Najmniejszą grupę zaledwie po 2% stanowią ekologia i rynek pracy/przedsiębiorczość. Strona20

Wykres 7 Główne obszary działalności organizacji pozarządowych Z JAKĄ DZIEDZINĄ ZWIĄZANA JEST DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACJI? POMOC SPOŁECZNA 26% KULTURA I SZTUKA 17% SPORT RELIGIA EDUKACJA OCHRONA I PROMOCJA ZDROWIA HOBBY TURYSTYKA PROMOWANIE REGIONU - ROZWÓJ LOKALNY EKOLOGIA RYNEK PRACY/PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ 10% 10% 10% 7% 6% 6% 4% 2% 2% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% W badaniu ankietowym 91% respondentów potwierdziło, że nie przynależy do żadnej organizacji pozarządowej. W związku z tym autorzy badania ankietowego zdecydowali się na sprawdzenie realnej gotowości/chęci mieszkańców do zaangażowania się działanie w organizacjach III sektora. Z punktu widzenia badawczego jest to cenna informacja dla organizacji pozarządowych z terenu powiatu cieszyńskiego. Podobne zagadnienie zostało poruszone również w 2009 roku, w jednym z wcześniejszych badań ankietowych dotyczących organizacji pozarządowych przeprowadzonych w powiecie cieszyńskim. Jego wyniki zostały zapisane w szczegółowym raporcie dotyczący kondycji III sektora w powiecie cieszyńskim, pt. CieszLab. Cieszyńskie Laboratorium Społeczeństwa Obywatelskiego. Raport 2009. Badanie ankietowe w 2009 roku pokazało, że 13,6% mieszkańców powiatu cieszyńskiego zadeklarowało gotowość do przystąpienia i działania w organizacjach pozarządowych. Z kolei badanie wykonane w 2014 roku pokazało, że odsetek osób deklarujących chęć zaangażowania się w działanie organizacji pozarządowych wynosi 23%. Wzrost zainteresowania w zakresie angażowania się w działalność III sektora może wynikać z obserwowanej i docenianej przez mieszkańców aktywności tych podmiotów. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że aż 19% Strona21

mieszkańców zadeklarowało udział w imprezach, wydarzeniach organizowanych przez organizacje III sektora w powiecie. Wykres 8 Potencjalne zaangażowanie mieszkańców w działania NGO CZY ZAANGAŻOWAŁ/A BY SI SIĘ PAN / PANI W TAKIE DZIAŁANIE (PYTANIE DOTYCZY RESPONDENTÓW NIE BĘDĄCYCH CZŁONKIEM NGO)? 30% 31% 16% 19% 4% ZDECYDOWANIE NIE RACZEJ NIE TRUDNO POWIEDZIEĆ / NIE WIEM RACZEJ TAK ZDECYDOWANIE TAK Wyniki badań ankietowych w zakresie deklaracji gotowości do zaangażowania się w działania organizacji pozarządowych wskazują na duże możliwości w zakresie pozyskania nowych członków przez funkcjonujące NGO. Organizacje pozarządowe z terenu powiatu cieszyńskiego coraz lepiej i efektywniej wypełniają swoją misję w zakresie świadczenia profesjonalnych usług publicznych, głównie w dziedzinie pomocy społecznej, kultury, sztuki i sportu. W tym aspekcie konieczne jest podjęcie szerokich działań informacyjnych i promocyjnych skierowanych na aktywność w organizacjach pozarządowych, przedstawiania pozytywnego wpływu tych podmiotów na rozwój lokalny. W skali całego powiatu to mieszkańcy Skoczowa są najbardziej zainteresowani zaangażowaniem się w działanie organizacji pozarządowych. W Skoczowie aż 41,9% spośród tych, którzy nie są członkami żadnej NGO są gotowi do zaangażowanie się w aktywności III sektora. W przypadku tego miasta sprawdza się zasada, że im większa znajomość organizacji, tym większa wola do podjęcia działania. Przypomnimy, że 58,3% mieszkańców tego miasta zadeklarowało znajomość przynajmniej jednej organizacji pozarządowej (był to najwyższy wynik w skali powiatu). Z drugiej strony w gminie Zebrzydowice, mimo że deklarowany odsetek Strona22

ankietowanych zaangażowanych w działalność III sektora jest niski, to gotowość do przystąpienia do organizacji III sektora deklaruje 35,5% respondentów. Informacja ta jest cenna dla samorządowców. Jeżeli podejmowane są wysiłki na rzecz popularyzacji działań III sektora, mieszkańcy w większym stopniu gotowi są do podejmowania działań na rzecz społeczności lokalnej. Z uwagi na fakt, że mieszkańcy mogą poznać organizacje pozarządowe głównie poprzez udział w wydarzeniach przez nie organizowanych, można przypuszczać, że mieszkańcy chcą się zaangażować w konkretne działania, mając dobry przykład pokazywany przez organizacje. Zatem inwestycja w promocję III sektora przekłada się na rzecz budowania kapitału społecznego w powiecie cieszyńskim - tak ważnego dla rozwoju każdego samorządu. Wykres 9. Potencjalne zaangażowanie mieszkańców w działania organizacji pozarządowych w samorządach powiatu cieszyńskiego SKOCZÓW CZY SAMA/SAM ZAANGAŻOWAŁBYŚ SIĘ W TAKIE DZIAŁANIE? 41,9% ZEBRZYDOWICE 35,5% CHYBIE ISTEBNA HAŻLACH STRUMIEŃ 29,8% 29,7% 28,8% 28,6% CIESZYN WISŁA 20,5% 20,3% BRENNA DĘBOWIEC USTROŃ GOLESZÓW 14,4% 12,6% 12,3% 11,5% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0% 2.3 Aktywność mieszkańców w wydarzeniach organizowanych przez NGO W badaniu ankietowym zapytano mieszkańców czy uczestniczą w wydarzeniach organizowanych przez organizacje III sektora. Jedną z najpopularniejszych form prowadzenia Strona23

aktywności przez organizacje trzeciego sektora jest organizowanie różnego rodzaju wydarzeń kulturalnych, edukacyjnych, sportowych oraz rekreacyjnych. Wyniki badania ankietowego pokazały, że aż 19% respondentów z powiatu cieszyńskiego przynajmniej raz uczestniczyła w wydarzeniach organizowanych przez podmioty pozarządowe. Jest to wynik zadawalający, zwłaszcza, że mieszkańcy korzystają z wielu ofert spędzania wolnego czasu, których animatorem jest samorząd (np. ośrodki kultury, czy sportu) oraz podmioty komercyjne (np. kina). Z drugiej strony badanie pokazuje, że aż 48% respondentów nie wie, czy uczestniczy w wydarzeniach organizowanych przez NGO a 33% badanych odpowiedziało, że nie bierze udziału w wydarzeniach, których organizatorem jest III sektor. Powodem tego mogą być niedostateczne działania informacyjno-promocyjne ze strony NGO lub po prostu brak uwagi ze strony odbiorców, co do formy prawnej organizatora danego przedsięwzięcia. Wykres 10 Udział mieszkańców w wydarzeniach organizowanych przez NGO CZY UCZESTNICZY PANI / PAN W JAKICHKOLWIEK WYDARZENIACH ORGANIZOWANYCH PRZEZ ORGANIZACJE POZARZĄDOWE? Tak 19% Nie wiem 48% Nie 33% Biorąc pod uwagę udział mieszkańców poszczególnych samorządów powiatu cieszyńskiego to mieszkańcy gminy Hażlach (36,8%) oraz Dębowca (35,5%) najczęściej deklarowali udział w wydarzeniach organizowanych przez organizacje pozarządowe. Może to świadczyć o dobrej polityce informacyjnej tych samorządów skierowanej na podmioty orgaznizujące gminne wydarzenia. Z kolei najniższy odsetek deklaracji uczestnictwa w przedsięwzięciach organizowanych przez organizacje III sektora zanotowano w Brennej (3,3%) oraz Ustroniu Strona24

(4,3%). Dziwić może deklarowany niski udział mieszkańców Ustronia w tych wydarzeniach. Miasto to przekazuje znaczne środki na organizacje, i to one organizują wiele wydarzeń w mieście skierowanych do mieszkańców i turystów. Może zasadne byłoby podjęcie szerokiej kampanii promocyjnej aktywności podejmowanych przez organizacje pozarządowe. Wykres 11 Uczestnictwo mieszkańców poszczególnych samorządów powiatu cieszyńskiego w wydarzeniach organizowanych przez organizacje pozarządowe CZY UCZESTNICZY PANI/PAN W JAKICHKOLWIEK WYDARZENIACH ORGANIZOWANYCH PRZEZ ORGANIZACJE POZARZĄDOWE (NIE PRZEZ MIASTO/GMINĘ): HAŻLACH DĘBOWIEC SKOCZÓW CHYBIE ISTEBNA 36,8% 35,5% 31,1% 28,8% 25,0% ZEBRZYDOWICE STRUMIEŃ CIESZYN WISŁA GOLESZÓW 19,2% 18,6% 13,9% 12,3% 12,2% USTROŃ BRENNA 4,3% 3,3% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% Na zestawieniu przedstawionym poniżej przedstawiono w kolejności wydarzenia, w których najczęściej deklarują swój udział respondenci. Na pierwszym miejscu w deklaracjach mieszkańców znalazły się wydarzenia kulturalne, tj.: koncerty, festiwale, festyny, przeglądy, wystawy itp. Drugie miejsce w skali popularności wśród badanej grupy objęły akcje charytatywne, i tu najczęściej wskazywano na Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy i różnego rodzaju zbiórki pieniężne. W gronie najpopularniejszych nie zabrakło wydarzeń sportowych, m.in. wyścigów, rajdów oraz różnych zawodów sportowych. Respondenci wskazali ponadto na wydarzenia biznesowe związane np. z targami czy też szkoleniami. Wśród odpowiedzi Strona25

nie zabrakło wydarzeń religijnych i kościelnych. Na uwagę zasługuje fakt, że mieszkańcy wskazali wydarzenia biznesowe jako te organizowane przez NGO. Zestawienie 8 Wydarzenia, w których najczęściej uczestniczą mieszkańcy Lp. Wydarzenia organizowane przez NGO, w których najczęściej uczestniczą mieszkańcy powiatu 1 Wydarzenia kulturalne 2 Akcje charytatywne 3 Wydarzenia sportowe 4 Wydarzenia biznesowe 5 Wydarzenia religijne/kościelne/wyznaniowe Badanie ankietowe pokazało, że 33% badanych mieszkańców powiatu cieszyńskiego nie brało udziału w wydarzeniach organizowanych przez organizacje pozarządowe. Wśród najczęstszych powodów, dla których respondenci nie uczestniczą w wydarzeniach organizowanych przez NGO, jest brak lub niedostateczna ilości wolnego czasu, którym mieszkańcy dysponują. Kolejnymi powodami są brak chęci uczestnictwa i zainteresowania nimi. Ankietowani również często wskazywali, jako powód niewielkiej aktywności brak publicznej informacji na temat organizowanych wydarzeń. Na uwagę zasługuje fakt, że respondenci nie wskazywali złej jakości oferty organizacji pozarządowych, lub poczucie zawodu, rozgoryczenia z powodu udziału w takim wydarzeniu jako czynnika decydującego o braku udziału w tych wydarzeniach. Brak zainteresowania wydarzeniami organizowanymi przez organizacje pozarządowe wskazane przez mieszkańców są w pełni uzasadnione z punktu widzenia realiów współczesnego życia i jedynie mogą skłaniać samorządy do większej promocji ofert organizacji pozarządowych wśród mieszkańców. Zestawienie 9 Powody, dla których mieszkańcy nie uczestniczą w wydarzeniach organizowanych przez NGO Lp. Powód 1 Brak wolnego czasu 2 Brak chęci Strona26

3 Brak zainteresowania 4 Brak informacji na temat organizowanych wydarzeń 5 Zły stan zdrowia Strona27

3. Działam lokalnie ocena aktywności mieszkańców w społecznościach lokalnych 3.1 Zainteresowanie mieszkańców sprawami lokalnymi Jednym ze współczesnych wyzwań jednostek samorządu terytorialnego jest angażowanie mieszkańców w proces podejmowania najważniejszych decyzji na poziomie lokalnym. Odbywa się to w drodze tzw. konsultacji społecznych. Konsultacje prowadzone są odrębnymi procedurami wśród mieszkańców i organizacji pozarządowych. Każda gmina zobligowana jest do wdrożenia procedur konsultacji społecznych, które polegają na zebraniu opinii, wniosków, postulatów komentarzy dotyczącej bardzo konkretnej sprawy (np. opłaty za śmieci, przyjęcia strategii rozwoju). Faktem jest, że wiele samorządów w powiecie cieszyńskim boryka się z problemem całkowitego braku zainteresowania mieszkańców podejmowaniem decyzji na poziomie lokalnym. W większości prowadzących konsultacji społecznych w 2013 roku nie wpłynęła żadna uwaga, wniosek, propozycja, dotycząca decyzji na poziomie lokalnym. Z tego powodu konsultacje nie prowadzą do podejmowania debaty publicznej o najważniejszych sprawach na szczeblu lokalnym. Można założyć, że jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest brak skutecznych kanałów informowania mieszańców o sprawach lokalnych. Może mieć na to wpływ również brak zainteresowania mieszkańców sprawami lokalnym, wynikająca z jednej strony z zaufania do władz lokalnych i sposobu prowadzenia spraw z drugiej braku czasu lub znajomości tematu. Mechanizmy konsultacji społecznych w powiecie cieszyńskim nie są skuteczne i nie tworzą rzeczywistej przestrzeni dla dyskusji mieszkańców o istotnych z punktu widzenia społeczności lokalnych sprawach. Jedno z pytań w badaniu ankietowym mieszkańców powiatu cieszyńskiego służyło sprawdzeniu, w jaki sposób mieszkańców czerpią informacje o sprawach o znaczeniu lokalnym. Okazało się, że najpopularniejszym źródłem pozyskiwania informacji o sprawach lokalnych jest rodzina, znajomi, sąsiedzi, współpracownicy - 74% wskazań. Kolejno są to ogłoszenia umieszczane w miejscach publicznych, takie jak ogłoszenia, plakaty (67%). Na uwagę zasługuje duży odsetek mieszkańców czytających prasę lokalną (58%) - jak można przypuścić również publikacje samorządowe oraz oglądających lokalną telewizję (63%) oraz relatywnie niski odsetek osób Strona28

korzystających w tym zakresie z portali społecznościowych (47%). Mniej niż połowa ankietowanych mieszkańców (48%) korzysta z ogłoszeń zamieszczanych na tablicach ogłoszeń w urzędach gmin, miast. Wykres 12 Źródła informacji mieszkańców o sprawach lokalnych w powiecie cieszyńskim SKĄD CZERPIE PANI / PAN INFORMACJE O TYM CO DZIEJE SIĘ W NAJBLIŻSZYM OTOCZENIU - WYDARZENIA, ZBIÓRKI CHARYTATYWNE ITP. O D Z N A J O M Y C H, R O D Z I N Y, W S P Ó Ł P R A C O W N I K Ó W 74% 26% I N F O R M A C J E P U B L I C Z N E ( O G Ł O S Z E N I A, P L A K A T Y ) 67% 33% L O K L A N A / R E G I O N A L N A T V 63% 37% I N T E R N E T 62% 38% Tak L O K L A N A P R A S A 58% 42% Nie R E G I O N A L N E R A D I O 53% 47% O G Ł O S Z E N I A W U R Z Ę D A C H ( I N F O R M A T O R Y ) 48% 52% P O R T A L E S P O Ł E C Z N O Ś C I O W E 47% 53% 0% 25% 50% 75% 100% W kontekście braku zainteresowania mieszkańców oraz organizacji pozarządowych organizowanymi przez samorządy konsultacjami społecznymi rekomenduje się umieszczanie stosownych informacji, ogłoszeń w miejscach publicznych (słupy ogłoszeniowe, plakaty), czego nie czyni się przy okazji przeprowadzania konsultacji ważnych decyzji na poziomie lokalnym. Niestety jest to związane z wyższymi kosztami jakie należy ponieść na ten cel, jednak gdy brak zainteresowania wynika z niedostępności informacji należy zintensyfikować działania nastawione na zwiększenie skuteczności informowania mieszkańców o ważnych lokalnych sprawach. Strona29

Tabela 1. Skąd czerpie Pani/Pan informacje o tym co dzieje się w najbliższym otoczeniu wydarzenia kulturalne, sportowe, zbiórki charytatywne itp. (mieście, wsi, gminie, powiecie itp.) Gmina Wskazywane odpowiedzi mieszkańców Informacje przekazywane prywatnie (znajomi, rodzina, współpracownicy itp.) Brenna Lokalna prasa Lokalna/regionalna TV Regionalne radio Chybie Lokalna prasa Lokalna/regionalna TV Internet Cieszyn Portale społecznościowe Lokalna/regionalna TV Internet Dębowiec Informacje przekazywane prywatnie (znajomi, rodzina, współpracownicy itp.) Lokalna prasa Internet Goleszów Portale społecznościowe Informacje przekazywane prywatnie (znajomi, rodzina, współpracownicy itp.) Informacje przekazywane prywatnie (znajomi, rodzina, współpracownicy itp.) Hażlach Informacje publiczne (ogłoszenia, plakaty, ulotki itp.) Ogłoszenia w urzędach (tablice ogłoszeń, informatory itp.) Lokalna prasa Istebna Lokalna/regionalna TV Informacje publiczne (ogłoszenia, plakaty, ulotki itp.) Informacje przekazywane prywatnie (znajomi, rodzina, współpracownicy itp.) Skoczów Informacje publiczne (ogłoszenia, plakaty, ulotki itp.) Regionalne radio Informacje przekazywane prywatnie (znajomi, rodzina, współpracownicy itp.) Strumień Lokalna prasa Informacje publiczne (ogłoszenia, plakaty, ulotki itp.) Lokalna/regionalna TV Internet Ustroń Regionalne radio, Informacje publiczne (ogłoszenia, plakaty, ulotki itp. Informacje przekazywane prywatnie (znajomi, rodzina, współpracownicy itp.) Wisła Lokalna prasa, Lokalna/regionalna TV, Informacje publiczne (ogłoszenia, plakaty, ulotki itp.) Lokalna prasa Zebrzydowice Lokalna/regionalna TV Informacje przekazywane prywatnie (znajomi, rodzina, współpracownicy itp.) Strona30

Jednym z kluczowych zagadnień podjętych w badaniach ankietowych jest do kogo mieszkańcy zwracają się w pierwszej kolejności w przypadku wystąpienia konkretnego problemu na poziomie lokalnym, np. dziurawa droga, wycinka drzew, grupa dzieci, która nie ma gdzie się bawić (czyli takiego który powoduje trudności w normalnym, codziennym funkcjonowaniu mieszkańców). Badania ankietowe wykazało, że mieszkańcy powiatu w przypadku zaobserwowania konkretnego problemu na poziomie lokalnym w największym stopniu zwracają się do sołtysów oraz przewodniczących rad osiedlowych. Aż 72% respondentów wskazało, ze w pierwszej kolejności zwróci się o pomoc, poradę właśnie do tych osób. Mieszkańcy powiatu bardzo chętnie zwracają się o pomoc i wsparcie w rozwiązywaniu problemów najbliższego otoczenia do rodziny (69%) oraz sąsiadów (63%). Kolejnymi grupami, które w opinii badanych uważane są za pomocne w rozwiązywaniu tego typu problemów, są rady sołeckie/osiedlowe (62%), urzędy gmin/miast, starostwo oraz radni (gminni, miejscy czy powiatowi). Połowa badanych liczy na pomoc policji/straży miejskiej. Mieszkańcy powiatu cieszyńskiego nie mają w zwyczaju zwracać się o wsparcie do przedsiębiorców, co może wskazywać na niskie zaangażowanie lokalnego biznesu w sprawy lokalne. Strona31

Wykres 13 Grupy/instytucje, do których mieszkańcy zwracają się o pomoc związaną z najbliższym otoczeniem DO KOGO UDA SIĘ PAN / PANI PO POMOC / PORADĘ W PRZYPADKU PROBLEMU ZWIĄZANEGO Z NAJBLIŻSZYM OTOCZENIEM? S O Ł T Y S / P R Z E W O D N I C Z Ą C Y R A D Y O S I E D L A 72% 29% R O D Z I N A 69% 31% S Ą S I E D Z T W O 63% 37% U R Z Ą D G M I N Y / M I A S T A, S T A R O S T W O P O W I A T O W E 62% 38% R A D A S O Ł E C K A / R A D A O S I E D L A 62% 38% R A D N Y / R A D N A G M I N Y / M I A S T A / P O W I A T U 61% 39% Tak P O L I C J A / S T R A Ż M I E J S K A 51% 49% Nie L I D E R / L O K A L N Y D Z I A Ł A C Z 50% 50% M E D I A 40% 60% P A R A F I A 35% 65% P R Z E D S I Ę B I O R C A 28% 72% 0% 25% 50% 75% 100% Na podstawie uzyskanych wyników badania ankietowego można stwierdzić, że mieszkańcy powiatu cieszyńskiego w ramach podejmowania działań w przypadku wystąpienia problemu na szczeblu lokalnym najczęściej korzystają z rozwiązań umocowanych w prawie samorządowym (lokalnym). Szczególnie dotyczy to zwracania się z problemem lokalnym do sołtysa, czy przewodniczącego rady osiedla; czy radnych gminnych, czy powiatowych. Może to dowodzić, że przyjęty system prawny samorządu lokalnego w Polsce sprawdza się z zakresie podstawowych relacji obywatelskich. Jednak system ten wymaga większej popularyzacji, promocji nastawionej na budowanie relacji społecznych. Strona32

Tabela 2. Zestawienie odpowiedzi z uwzględnieniem podziału na samorządy powiatu cieszyńskiego dotyczące grup /instytucji, do których mieszkańcy zwracają się o pomoc związaną z najbliższym otoczeniem Gmina Brenna Chybie Cieszyn Dębowiec Goleszów Hażlach Istebna Skoczów Strumień Ustroń Wisła Najczęstsze odpowiedzi policja/straż miejska, sołtys, rodzina wójt (urząd gminy), sołtys, policja rada osiedla, przewodniczący rady osiedla, radny/radna rodzina, radny/radna, sołtys lider/lokalny działacz, rodzina, sołtys wójt/urząd gminy, sołtys, policja/sąsiedztwo sołtys, rada sołecka, wójt/urząd gminy sąsiedztwo, rodzina, burmistrz/ urząd miasta sołtys, burmistrz/ urząd miasta, rodzina rada sołecka/rada osiedla, burmistrz/urząd miasta, media, sąsiedztwo rodzina, sołtys/przewodniczący rady osiedla, policja/straż miejska Zebrzydowice rodzina, sąsiedztwo, sołtys 3.2 Mam pomysł - aktywność społeczna mieszkańców powiatu cieszyńskiego Rzeczą oczywistą jest to, że każda społeczność lokalna (samorząd lokalny) powinna w sposób zorganizowany i przemyślany podchodzić do oddolnych inicjatyw podejmowanych przez mieszkańców. Z tego względu w badaniu ankietowym podjęto ważną kwestię dotyczącą podejmowania inicjatyw na rzecz społeczności lokalnej. W formularzu ankietowym zawarto pytanie o postawę w sytuacji, w której jako mieszkaniec mam pomysł, aby poprawić życie/działanie społeczności, najbliższego otoczenia. Wyniki okazały się niestety mało optymistyczne. Zaledwie 10 na 100 mieszkańców powiatu cieszyńskiego zadeklarowało konkretne działanie, w przypadku pojawienia się pomysłu na poprawę jakości życia społeczności lokalnej. Do głównych przyczyn niskiej aktywności mieszkańców na poziomie Strona33

lokalnym należy przede wszystkim brak czasu, przeświadczenie, że sprawami o znaczeniu lokalnym zajmują się wyspecjalizowane służby oraz co najważniejsze, brak możliwości w zakresie realizacji konkretnego pomysłu. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na fakt, że aż 76% respondentów nie wie co robić w sytuacji pojawienia się konkretnego pomysłu na poprawę jakości życia mieszkańców, co stawia znaczne wyzwanie przed samorządami do aktywizowania mieszkańców dla działań prospołecznych. Jednakże jak to zostało już przedstawione w tym raporcie, mieszkańcy w razie wystąpienia problemu o znaczeniu lokalnym zwracają się do sąsiadów (63%), rodziny (69%), sołtysa (72%), urzędu gminy/miasta (62%), radnych (61%). W przypadku działań skierowanych do społeczności lokalnej (realizacji ciekawych pomysłów) jedynie 10% mieszkańców deklaruje działanie. Wynik ten może świadczyć o regresie inicjatyw społecznikowskich, prac społecznych na rzecz społeczności lokalnych. Wykres 14 Gotowość do realizacji pomysłów przez mieszkańców powiatu MASZ POMYSŁ, ABY POPRAWIĆ ŻYCIE / DZIAŁANIE SWOJEJ SPOŁECZNOŚCI (NAJBLIŻSZEGO TOBIE OTOCZENIA) - CO ROBISZ? Nic 14% Działam 10% Nie wiem 76% W grupie ankietowanych, którzy wskazali, że pozostają bierni (14%), dodatkowo zidentyfikowane zostały powody takiej postawy. Okazuje się, że biurokracja i ograniczenia prawne to najważniejsze bariery dla rozwoju oddolnych inicjatyw obywatelskich w powiecie cieszyńskim. Aż 8 na 10 respondentów za powód nie podejmowania działań jest przekonanie, Strona34

że pewno ich pomysł ogranicza prawo, czy też po prostu biurokracja. Dowodzi to w sposób dobitny, że ograniczenia administracyjne (biurokratyczne), tak powszechne w kontaktach z urzędami/instytucjami blokują działanie mieszkańców w zakresie inicjatyw oddolnych. Należy zwrócić uwagę, że biurokracja jest również jedną z najważniejszych barier dla działalności organizacji pozarządowych. Aż 78% spośród tych, którzy nie chcę realizować pomysłów ważnych dla społeczności lokalnej stwierdziło, że powodem ich bierności jest brak pieniędzy na ich realizowanie. Wykres 15 Powody biernego zachowania mieszkańców w podejmowaniu inicjatyw lokalnych NIC NIE ROBIĘ, BO: N A P E W N O M Ó J P O M Y S Ł O G R A N I C Z A P R A W O / B I U R O K R A C J A 80% 20% N I E M A M P I E N I Ę D Z Y, A B Y R E A L I Z O W A Ć S W Ó J P O M Y S Ł 78% 22% J A K O J E D N O S T K A N I E M A M S Z A N S Ż E B Y R E A L I Z O W A Ć P O M Y S Ł 77% 23% N I E O T R Z Y M A M P O M O C Y W U R Z Ę D Z I E / I N S T Y T U C J I 65% 35% N I E W I E M D O K O G O S I Ę Z W R Ó C I Ć 53% 47% 0% 25% 50% 75% 100% Nieznacznie mniejsza grupa, tj. 77% badanych uznała, iż jako jednostki nie mają szans na realizację swoich pomysłów. Duży odsetek stanowiły również osoby przekonane, że nie otrzymają pomocy w urzędzie, czy też innych instytucjach. Ostatnia najmniejsza grupa odpowiedziała, że po prostu nie wie, do kogo ma się zwrócić. Nie ulega wątpliwości, że bez instytucjonalnego wsparcia inicjatyw oddolnych w samorządach powiatu cieszyńskiego nie można liczyć na realny oddolny ruch mieszkańców skierowany na poprawę jakości życia mieszkańców. Istotne jest również wspieranie (promowanie) możliwości, jakie w tym zakresie dają organizacje pozarządowe. W przeciwieństwie do osób fizycznych organizacje pozarządowe (jako podmioty prawne) mogą być stroną dla samorządu w zakresie podpisania umowy na realizację konkretnego przedsięwzięcia. Posiadając służby księgowe, doświadczoną kadrę mogą Strona35

być pomocne dla realizacji wielu ciekawych przedsięwzięć. Ankietowani deklarujący chęć realizowania pomysłów na rzecz społeczności lokalnych (10% respondentów) zostali zapytani, do kogo w takim przypadku zwracają się o pomoc. Okazało się, że najbardziej pomocni w realizacji inicjatyw oddolnych są sołtysi (69%), radni (66%), czy pracownicy urzędów gmin/miast (66%). Wynik ten jest zbieżny z odpowiedziami na wcześniej zadane pytanie, które dotyczyło pomocy w rozwiązywaniu problemów lokalnych przez mieszkańców. Można uznać, że w istocie to osoby pełniące funkcje służbowe czy społeczne w samorządach obdarzeni są największym zaufaniem mieszańców. Dla samorządów istotne jest to, aby budować platformę spotkań mieszkańców ze swoimi radnymi oraz sołtysami. Otwartość samorządów na głos radnych i sołtysów w zakresie kierunków rozwoju lokalnego wydaje się być podstawą do tworzenia modelowych rozwiązań w zakresie rozwoju lokalnego. Bardzo intersujący w tym kontekście jest fakt, że jedynie 22% respondentów odpowiedziała, że ze swoimi pomysłami na rozwój lokalny nie zwraca się do nikogo, lecz działa indywidualnie. Wykres 16 Osoby/instytucje, do których mieszkańcy najczęściej udają się z inicjatywą lokalną PRÓBUJE DZIAŁAĆ (RESPONDENT). DO KOGO UDA SIĘ PANI / PAN PO POMOC / PORADĘ? S O Ł T Y S / R A D A O S I E D L A 69% 16% 15% R A D N Y / R A D N A G M I N Y, M I A S T A 66% 19% 15% U R Z Ą D G M I N Y / M I A S T A, S T A R O S T W O 66% 22% 12% R A D A S O Ł E C K A / R A D A O S I E D L A 63% 17% 20% Tak R O D Z I N A 59% 27% 14% S Ą S I E D Z T W O 56% 32% 13% Nie L I D E R / L O K L A N Y D Z I A Ł A C Z 46% 29% 24% P R Z E D S I Ę B I O R C A M E D I A 33% 32% 43% 48% 24% 20% Trudno powiedzieć / nie wiem P A R A F I A 28% 52% 20% D O N I K O G O, D Z I A Ł A M S A M 22% 63% 15% P O L I C J A / S T R A Ż M I E J S K A 9% 76% 15% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Strona36