Scenariusz zajęć edukacyjnych Nieznana historia powstanie w getcie warszawskim w relacjach USC Shoah Foundation Institute for Visual History and Education. Jacek Konik, Anna Ziarkowska Proponowany czas trwania zajęć: 90 min Powiązania z podstawą programową Podstawa programowa historia: Zakres podstawowy: 7. II wojna światowa. Uczeń: 5) przedstawia przyczyny i skutki Holokaustu oraz opisuje przykłady oporu ludności żydowskiej; 8. Ziemie polskie pod dwiema okupacjami. Uczeń: 4) analizuje zmiany terytorialne, straty ludnościowe, kulturowe i materialne Polski będące następstwem II wojny światowej. Zakres rozszerzony: 7. Europa pod okupacją niemiecką i Holokaust. Uczeń: 1) charakteryzuje politykę III Rzeszy wobec społeczeństw okupowanej Europy, w tym nazistowski plan eksterminacji Żydów oraz innych narodowości i grup społecznych; 2) opisuje postawy Żydów wobec polityki eksterminacji, w tym powstanie w getcie warszawskim, a także opisuje postawy społeczeństwa polskiego wobec Holokaustu;
Główne zagadnienia: Przyczyny i przebieg walk Motywacje powstańców ŻÓB, ŻZW Przywódcy powstania Cele edukacyjne: Uczeń wie jak przebiegało powstanie w getcie warszawskim Uczeń rozumie dlaczego powstańcy zdecydowali się podjąć nierówną walkę Uczeń potrafi konfrontować relacje świadków historii i innymi źródłami dotyczącymi tych samych wydarzeń. Metody i formy pracy: Praca w grupie Analiza dokumentów Analiza relacji świadków Praca z mapą Materiały i środki dydaktyczne: Materiały audiowizualne z USC Shoah Foundation Institute for Visual History and Education zamieszczone na stronie http://www.warszawskiegetto.dsh.waw.pl/ Teksty źródłowe (załączniki do ćwiczeń) MATERIAŁY POMOCNICZE DLA NAUCZYCIELA WRAZ ZE SCENARIUSZEM ZAJĘĆ TERMINY I POJĘCIA: Gwardia Ludowa Organizacja zbrojna PPR utworzona 28 marca 1942. W czasie powstania w gettcie warszawskim udzieliła pomocy żydowskim bojownikom m.in dostarczając broń, pomagając w ewakuacji kanałami kilkudziesięciu ostatnich bojowników ŻOB Rada Pomocy Żydom akcja pomocy Żydom rozpoczęta w 1942 z inicjatywy W. Krahelskiej- Filipowicz i Z. Kossak i organizowana przez Delegaturę Rządu na Kraj. Akcja polegała na doraźnej pomocy zagrożonym zagładą Żydom, ukrywaniu uciekinierów z getta, zdobywanie fałszywych dokumentów dal
ukrywających się, dostarczaniu lekarstw i żywności do getta, zwalczaniu szmalcownictwa. Żydowska Organizacja Bojowa Konspiracyjna organizacja zbrojna w getcie warszawskim.założycielami ŻOB byli działacze trzech organizacji młodzieżowych (Ha-szomer Ha-cair, Dror, Ha-noar Ha-iwri Akiba ). Jedną z pierwszych akcji ŻOB był zamach na komendanta policji żydowskiej, J. Szeryńskiego, dokonany przez I. Kanała 20 sierpnia. Na czele ŻOB stanął Anielewicz (Ha-szomer Ha-cair), jego zastępcą został M. Edelman (Bund). Wydziałem Organizacyjnym kierował Cukierman, zaś wywiadem J. Morgenstern (Poalej Syjon- Prawica). Organizowano zamachy na kolaborantów i szpiegów, m.in. na policjantów żydowskich J. Lejkina (28 października 1942 r.), I. Firsta (29 listopada 1942 r.), podejrzanego o donosicielstwo A. Nossiga (23 lutego 1943 r.). Do pierwszego większego starcia zbrojnego doszło w styczniu 1943 r. (tzw. powstanie styczniowe), doprowadziło ono do wycofania się oddziałów niemieckiego z getta. 19 kwietnia 1943 wybuchło powstanie w getcie warszawskim, pierwszy zbrojny zryw w okupowanej Europie. Mimo ogromnej przewagi wroga walki trwały ponad miesiąc. Większość dowódców i żołnierzy ŻOB zginęła. Część przedostała się kanałami poza teren getta i została wcielona do oddziałów partyzanckich, głównie do Armii Ludowej. Grupa bojowa pod dowództwem Cukiermana walczyła w powstaniu warszawskim. Żydowski Związek Wojskowy Zbrojna formacja Żydów polskich powołana w listopadzie 1939. Organizacja od początku pozostawała w kontakcie ze strukturami podziemia polskiego, podlegając Związkowi Walki Zbrojnej. W czasie powstania współpracowała z ŻOB. Członkowie ŻZW walczyli w największej bitwie powstania tzw. bitwie na placu Muranowskim (19 22 kwietnia ), gdzie mieściła się siedziba organizacji POSTACIE: Icchak Cukierman, ps. Antek (1915-1981) Członek Żydowskiej Organizacji Bojowej.W trakcie powstania w getcie warszawskim został oddelegowany na stronę aryjską gdzie pełnił rolę łącznika między ŻOB i Armią Krajową, dzięki czemu jako jeden z nielicznych przeżył likwidację getta warszawskiego po upadku powstania 16 maja 1943 r. Współredagował raporty konspiracji żydowskiej dla rządu polskiego w Londynie. W 1944 roku, podczas powstania warszawskiego, dowodził plutonem żydowskim, złożonym m.in. z ocalałych żołnierzy ŻOBu w składzie oddziałów Armii Ludowej.
Marek Edelman (1919-2009) Współorganizator cywilnego oporu w warszawskim getcie i uczestnik walki zbrojnej, współzałożyciel Żydowskiej Organizacji Bojowej. Po śmierci Mordechaja Anielewicza został ostatnim przywódcą bojowników ŻOB podczas walk w getcie. 10 maja 1943 wraz z grupą żydowskich bojowców przedostał się kanałami na ulicę Prostą.W 1944 brał udział w powstaniu warszawskim (jako członek ŻOB podporządkowanej Armii Ludowej na Starówce). Michał Klepfisz (1913-1943) Członek Żydowskiej Organizacji Bojowej. W czasie powstania w getcie warszawskim kierował produkcją materiałów wybuchowych. Za jego pośrednictwem Armia Krajowa przekazywała broń dla getta. Zginął w drugim dniu powstania na terenie tzw. szopu szczotkarzy, zasłaniając własnym ciałem karabin maszynowy i tym samym ratując swoich współtowarzyszy. Cywia Lubetkin ps. Celina (1914-1978) Członek dowództwa Żydowskiej Organizacji Bojowej, uczestniczka powstania w getcie warszawskim. 10 maja 1943 wraz z grupą żydowskich bojowców (m.in. Markiem Edelmanem) przedostała się kanałami na ulicę Prostą. Brała udział w powstaniu warszawskim walcząc w szeregach Armii Ludowej. Jürgen Stroop (1895-1952) Od 19 kwietnia do 16 maja 1943 przeprowadził likwidację getta warszawskiego. Efektem tych działań było całkowite zburzenie i zlikwidowanie getta oraz śmierć zdecydowanej większości z dziesiątek tysięcy jego mieszkańców. Osobiście wysadził w powietrze Wielką Synagogę i sporządził nawet sprawozdanie o całej operacji w formie albumu, będącego zresztą doskonałym dowodem popełnionych przez niego zbrodni (album ten był po wojnie dowodem w procesie norymberskim). Za skutecznie przeprowadzoną likwidację getta, Stroop został odznaczony Żelaznym Krzyżem I klasy.
Bibliografia: Bartoszewski W., Edelman M., Żydzi Warszawy 1939-1943, Lublin 1993. Engelking B., Leociak J., Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Warszawa 2001 Grynberg M., Pamiętniki z Getta Warszawskiego, Warszawa 1993 Krall H., Zdążyć przed Panem Bogiem, Warszawa 2005 Moczarski K., Rozmowy z katem, wstęp Norman Davies, opracował Andrzej Krzysztof Kunert, Karków 2004. Sakowska R., Ludzie z dzielnicy zamkniętej. Eksterminacja a kultura, W: Studia z dziejów Żydów w Polsce. T. II, Warszawa 1985. Stropp J., Żydowska dzielnica mieszkaniowa Warszawie już nie istnieje!, opracował A. Żbikowski, Warszawa 2009 Wybór źródeł do nauczania o zagładzie Żydów, wybór i opracowanie pod kierunkiem Aliny Skibińskiej i Roberta Szuchty, Warszawa 2010. Filmografia: Bossak Jerzy, Kaźmierczak Wacław, Requiem dla 500 tysięcy, (1963, 29 ) Dylewska Jolanta, Kronika Powstania w getcie warszawskim według Marka Edelmana,(1993, 74 ) Pijanowski Tomasz, Wesołowski Krzysztof, Lipiński Adam, Getto warszawskie 1940-1943, Przebieg zajęć: Ćwiczenie 1 Uczniowie przystępują do zajęć przygotowani merytorycznie. Wiedzą co to jest holokaust, na czym polega jego wyjątkowość i znają najważniejsze fakty dotyczące jego przebiegu. W celu wykonania ćwiczenia zostają podzieleni na grupy (najlepiej 4 osobowe, ale ostateczną decyzję podejmuje prowadzący zajęcia). Każda grupa otrzymuje plan getta i kalendarium powstania (załącznik nr 1). Zadaniem grupy jest przeanalizowanie kalendarium i zlokalizowanie na planie miejsc najważniejszych wydarzeń z powstania. Po wykonaniu tej części zadania grupy wchodzą na stronę internetową: http://www.warszawskiegetto.dsh.waw.pl/ i następnie otwierają podstronę:getto Shoah Foundation, na której odnajdują plan getta z naniesionymi lokalizacjami miejsc, o których mówią bohaterowie relacji o powstaniu w getcie. Grupy nanoszą te lokalizacje na swoje plany getta i
badają, na ile lokalizacje znane z relacji pokrywają się z tymi sporządzonymi na podstawie kalendarium. Na tej podstawie próbują ustalić, które z relacji mogą dotyczyć wydarzeń znanych z kalendarium. Ćwiczenie 2 Podzieleni na grupy uczniowie otrzymują dwa dokumenty źródłowe (załącznik nr 2 i 3): wzywające do walki odezwy Żydowskiej Organizacji Bojowej i Żydowskiego Związku Wojskowego. Analizując ich treść grupy starają się odpowiedzieć na pytania: Jakie były motywacje Żydów, którzy decydowali się na zbrojny opór wobec Niemców? Czy w obu manifestach motywacje są podobne czy się różnią? Z czego, zdaniem grupy, wynikają podobieństwa lub różnice? Co na podstawie obu dokumentów można powiedzieć o sytuacji Żydów pod okupacją niemiecką? Ćwiczenie 3 Grupy uczniów otrzymują fragmenty raportów dowódcy pacyfikacji getta warszawskiego Jürgena Stroopa (załącznik nr 4). Treść raportów porównują z relacjami opublikowanymi na stronie: http://www.warszawskiegetto.dsh.waw.pl/. Analizując treść raportów i relacji próbują ustalić, czy któreś z nich mogą dotyczyć tego samego zdarzenia. Jeżeli grupa odnajdzie raport i relacje, które dotyczą tego samego zdarzenia, uczniowie podejmują próbę jego jak najdokładniejszej rekonstrukcji konstruując jednolitą opowieść. Podsumowanie: Każda z grup prezentuje, krótki wykład, w którym wyjaśnia czy zdarzenie, nad którym pracowała miało duże znaczenie dla przebiegu powstania w getcie i jakie były motywacje jego uczestników (chodzi o motywacje powstańców, motywacja strony przeciwnej jest oczywista). Co chcieli osiągnąć? W ramach podsumowania grupa zaprezentuje zrekonstruowane wydarzenie.
Lista załączników: Załącznik nr 1 Kalendarium Teren getta został podzielony na trzy sektory bojowe, pod ogólnym dowództwem Mordechaja Anielewicza: 1. Getto centralne (9 oddziałów bojowych), dowódca - Izrael Kanał; 2. Teren szopów Tobbensa i Schultza (8 oddziałów bojowych), dowódca - początkowo Icchak Cukierman, tuż przed wybuchem powstania zastąpił go Eliezer Geller; 3. Teren szopu szczotkarzy (5 oddziałów bojowych), dowódca - Marek Edelman. Główny sztab ŻOB znajdował się początkowo przy ul. Miłej 29, a następnie przy ul. Miłej 18. W kwietniu 1943 roku siły bojowe ŻOB składały się z 22 grup, liczących każda po 10-12 osób, przeważnie w wieku 19-25 lat. W poniedziałek 19 kwietnia 1943 roku wieczoru rozpoczynało się święto Pesach. W nocy z 18 na 19 kwietnia członkowie ŻOB obeszli całe getto, informując ludność o mającej nastąpić akcji niemieckiej. O 1:00 w nocy z niedzieli na poniedziałek getto zostało otoczone przez jednostki niemieckiej żandarmerii i granatowej policji. Niemcy rozpoczęli realizację rozkazu Himmlera, zgodnie z którym część warszawskich Żydów miała zostać przesiedlona do obozów pracy. Dowództwo liczyło się z możliwym oporem i przyjęło, iż likwidacja getta może zająć 3 dni. Siły niemieckie w trakcie trzech tygodni walk przedstawiały się następująco: Grenadierów pancernych i kawalerii SS: 821 żołnierzy i 9 oficerów; Policji: 228 żandarmów, 6 oficerów oraz jednostki pomocnicze o nieustalonej liczebności; Artyleria i saperzy Wehrmachtu: 56 żołnierzy i 3 oficerów; Oddziały ukraińskie: 335 żołnierzy i 2 niemieckich oficerów. 19 kwietnia, poniedziałek
Niemcy wkroczyli na teren getta 19 kwietnia nad ranem. Był to ciepły wiosenny dzień. Niemcy weszli do getta w dwóch kolumnach: od południa Nalewkami i od skrzyżowania Gęsiej z Zamenhofa. Kolumna idąca na północ ul. Nalewki została zaatakowana przez oddziały ŻOB-u u zbiegu z Gęsią. To pierwsze starcie trwało około 2 godzin i zostało zakończone zwycięstwem bojowców: Niemcy wycofali się zostawiając za sobą zabitych i rannych. Drugie starcie miało miejsce na skrzyżowaniu Zamenhofa i Miłej - spłonął jeden z niemieckich czołgów, obrzucony butelkami z benzyną. Niemcy wycofali się po walce, która trwała około pół godziny. 19 kwietnia po południu dowodzenia siłami niemieckimi przejął generał SS Jürgen Stroop. Niemcy ponownie wkroczyli do getta i doszło do walk u zbiegu Nalewek i Gęsiej oraz na placu Muranowskim. Oddziały ŻZW dysponowały tam karabinem maszynowym, który został umieszczony w dobrym punkcie strzeleckim, na poddaszu domu przy pl. Muranowskim 7. Powstańcy atakowali Niemców przenosząc się z miejsca na miejsce. Niemcy zostali zmuszeni do wycofania się z terenu getta. W depeszy do wyższego dowódcy SS i Policji w Krakowie Jürgen Stroop informował, że straty niemieckie wyniosły 12 osób. Zginął jeden bojowiec ŻOB-u. W tym samym czasie Niemcy przeczesywali getto szukając ludności cywilnej. 19 kwietnia schwytano w bunkrach 580 Żydów, których odesłano na Umschlagplatz. Na 19 kwietnia zaplanowano w porozumieniu z AK akcję o kryptonimie "Getto": około godziny 19:00 grupa żołnierzy AK zaatakowała mur getta od strony ul. Bonifraterskiej. Akcja zakończyła się niepowodzeniem. Dwóch Polaków zostało zabitych, a czterech rannych. 20 kwietnia, wtorek Chłodniejszy, ale nadal dość ciepły dzień. Powoli zaczęły kwitnąć zieleniące się topole. Główne walki toczyły się na terenie szopu szczotkarzy (domu w kwartale ulic: Świętojerska, Wałowa, Franciszkańska, Bonifraterska). Znajdowało się tam 5 grup ŻOB pod dowództwem Marka Edelmana i oddział ŻZW. Gdy wczesnym popołudniem Niemcy podeszli pod główną bramę od strony ulicy Wałowej 6, zaminowana brama została wysadzona w powietrze. Niemcy wycofali się, by wkrótce przystąpić do kolejnego ataku. W zaciętej walce zginął jeden z bojowców - Michał Klepfisz. Walki toczyły się także na pl. Muranowskim i na Miłej. Starcia miały miejsce również w rejonie
głównego terenu szopów. Niemcy podjęli próbę pertraktacji, która została odrzucona przez ŻOB. Niemcy zaostrzyli oblężenie: odcięli światło, wodę i gaz, zaczęli wykorzystywać psy do poszukiwania bunkrów. Około godziny 19:00 Grupa Specjalna Sztabu Głównego GL zaatakowała niemiecką obsługę działa na rogu ul. Nowiniarskiej i Franciszkańskiej. Otaczający getto tłum gapiów uniemożliwił użycie granatów. Polacy zastrzelili obsługę działa. Inna grupa GL podjęła nieudaną próbę zaatakowania muru na rogu Okopowej i Gęsiej. Tego dnia Niemcy znaleźli 9 bunkrów i zatrzymali 505 Żydów. 21 kwietnia, środa Pogoda podobna do wtorkowej. Tego dnia (być może dzień wcześniej) nad gettem zawisły dwie flagi - biało-niebieska i biało-czerwona. Niemcy przestali poruszać się po getcie dużymi oddziałami, które były relatywnie łatwym celem ataków. Taktykę zmienili także powstańcy: atakowali w różnych miejscach, często zmieniając pozycję i starając się zaskoczyć wroga. Dalej trwała walka na terenie szopu szczotkarzy: J. Stroop wprowadził do akcji saperów, którzy przeczesując teren odnajdywali bunkry. Stroop postanowił wysadzić je w powietrze i podpalić teren, aby uniemożliwić powstańcom korzystanie z przejść pomiędzy budynkami. Trwały walki na ulicach getta centralnego. Na stronę aryjską wycofała się część oddziałów ŻZW (ich członkowie wpadli później w ręce Niemców). Tego dnia policja niemiecka zastrzeliła łącznika GL, Edwarda Bronisławskiego, który próbował przerzucić broń do getta. Getto płonie Niemcy zorientowali się, że pod terenem getta powstał labirynt podziemnych schronów i korytarzy. 26 kwietnia Stroop raportował, że jedynym sposobem zmuszenia Żydów do wyjścia z kryjówek jest podpalenie getta. Niemcy podpalali domy, kwartały, całe ulice. Podczas walki życie getta toczyło się w schronach. Chroniło się w nich więcej ludzi niż początkowo planowano. Panował w nich ścisk i nerwowa atmosfera. Z uwagi na Niemców trzeba było zachowywać się jak najciszej, co w tych okolicznościach nie było łatwe. Z czasem, gdy Niemcy zaczęli podpalać
getto, znaczna część zapasów jedzenia i wody uległa zniszczeniu. Z powodu pożarów w niektórych bunkrach brakowało powietrza. Ludzie umierali w nich z ran, na serce, z zaczadzenia - chowano ich nocami na podwórzach domów, o ile było to możliwe. Z raportów Stroopa wynika, iż od 20 kwietnia do 16 maja 1943 Niemcy wykryli i zlikwidowali 631 bunkrów, w których ukrywało się 56 065 Żydów. Około 7 000 zamordowano na miejscu, 6926 wysłano do Treblinki, około 6 000 zginęło w walce, z zatrucia lub w pożarach. Pozostałe ok. 36 000 deportowano do innych obozów. Zdaniem Israela Gutmana liczby te zostały świadomie zawyżone przez Niemców - w kwietniu w getcie nie było więcej niż 40 000 ludzi. Ostatnie walki Po pierwszych trzech dniach starć powstańcy przenieśli się do bunkrów, skąd prowadzili potyczki partyzanckie. Na skutek zastosowanej przez Niemców taktyki wypalania domów, załamała się gettowa linia frontu, a punktami oporu stały się pojedyncze domy, pojedyncze schrony. 8 maja 1943 roku Niemcy wykryli bunkier przy ul. Miłej 18, w której znajdowała się kwatera sztabu ŻOB. Cywia Lubetkin ukrywała się w tym bunkrze, ale 8 maja przedostała się na Franciszkańską 20, by z ukrywającymi się tam członkami ŻOB omówić kwestię przedostania się na stronę aryjską. Gdy wróciła na Miłą, okazało się, że Niemcy zablokowali wyjścia z bunkra i wezwali powstańców do wyjścia. Wyszło kilkuset cywilów. Niemcy wpuścili gaz do schronu. Arie Wilner krzyknął: Odbierzmy sobie życie i nie oddawajmy się żywcem w ich ręce! Rozpoczęła się seria samobójstw. W bunkrze rozległa się strzelanina. Żydowscy bojowcy odbierali sobie życie. Zdarzało się, że rewolwer się zacinał, a jego zrozpaczony właściciel błagał przyjaciela, aby go zabił... Nagle ktoś wpadł i zameldował, że znaleziono wyjście, przy którym nie ma Niemców. Niestety, tylko nieliczni zdołali wydostać się tą drogą. Pozostali byli już tak osłabieni działaniem gazu, że nie mogli ruszyć się z miejsca i powoli konali. Wśród bojowców w bunkrze na Miłej znajdował się Lutek Rotblat z aktywu Akiby wraz z matką. Maria Rotblat kierowała w getcie internatem dla sierot. W czasie wielkiej akcji zdołała uratować wiele dziewcząt... Obecnie znajdowała się u boku syna. W tragicznych chwilach niemieckiego ataku na bunkier prosiła go, aby ją zabił. Cztery razy wystrzelił Lutek do swojej matki, a ona wciąż dawała znaki życia. Potem, piątą kulą, zabił się sam" (Cywia Lubetkin, Zagłada i powstanie, s. 131-32).
Spośród walczących w powstaniu Żydów ocalało kilkunastu. Z dowódców pozostali przy życiu Icchak Cukierman i Marek Edelman. 16 maja o godzinie 20:15 Niemcy wysadzili w powietrze Wielką Synagogę na Tłomackiem. W "Raporcie" generał Jürgen Stroop napisał: "Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie przestała istnieć". (opracowała Barbara Krawcowicz na podstawie Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Barbara Engelking, Jacek Leociak, Warszawa 2001) ) za: Forum Żydów Polskich-old.fzp.net.pl/zglada6.html
Załącznik nr 2
Załącznik nr 3 Styczeń 1943, Warszawa Odezwa Żydowskiej Organizacji Bojowej nawołująca do walki zbrojnej w: Wybór źródeł do nauczania o zagładzie Żydów, wybór i opracowanie pod kierunkiem Aliny Skibińskiej i Roberta Szuchty, Warszawa 2010, s. 75-76 Do żydowskich mas ludowych w getcie! Dnia 22 stycznia upłynęło 6 miesięcy od początku wysiedlenia w Warszawie1. Wszyscy doskonale pamiętamy owe potworne dni, kiedy to 300 tysięcy naszych braci i sióstr okrutnie wymordowano w obozie śmierci w Treblince. Od tego czasu minęło 6 miesięcy w ustawicznym strachu przed śmiercią, w niepewności jutra. Ze wszystkich stron dochodziły nas wiadomości o zagładzie Żydów w Generalnej Guberni, Niemczech i krajach okupowanych. Słuchając tych straszliwych wieści oczekiwaliśmy naszej kolei każdego dnia i każdej godziny. Dziś musimy zrozumieć, że mordercy hitlerowscy pozwolili nam żyć tylko dlatego, że chcą wykorzystać naszą siłę roboczą do ostatniej kropli krwi, do ostatniego potu, do ostatniego tchnienia! Jesteśmy niewolnikami, a niewolników się zabija z chwilą, gdy przestają przynosić korzyści. To każdy z nas musi zrozumieć i zapamiętać! W ostatnich tygodniach szerzono w pewnych kołach wiadomości o listach, które miały nadejść od Żydów wysiedlonych z Warszawy, a przebywających rzekomo w obozach pracy niedaleko Pińska, czy też w Bobrujsku. Ludu żydowski! Nie wierz w te bajeczki. Wieści te są szerzone przez Żydów, będących na służbie gestapo. Krwawi mordercy mają w tym swój cel: chcą oni tym sposobem uśpić ludność żydowską, aby następne wysiedlenie mogło się odbyć bez przeszkód, przy użyciu minimalnych sił i bez ofiar niemieckich, dążą oni do tego, żeby Żydzi zrezygnowali z budowy schronów, żeby nie stawiali oporu. Żydzi! Nie powtarzajcie tych bredni! Nie pomagajcie agentom! Dla zbrodniarzy gestapowskich nastąpi czas zapłaty! Ludu żydowski! Zbliża się godzina! Musicie być gotowi do stawiania oporu, by was nie wyrżnięto jak owce! Niechaj żaden Żyd nie idzie do wagonu! Ci co nie mogą okazać oporu czynnego, niech się bronią biernie, niech się ukryją! Otrzymaliśmy ostatnio wiadomość ze Lwowa, że policja żydowska sama przeprowadziła tam wysiedlenie 3 tysięcy Żydów. W Warszawie tego nie będzie! 1 Od 22 lipca do 21 września 1942 roku trwała tzw. wielka akcja wysiedleńcza, podczas której wywieziono do ośrodka zagłady w Treblince około 300 tysięcy ludzi; według listopadowego raportu żydowskich organizacji podziemnych około 275 tysięcy ofiar, według raportu Jurgena Stroopa około 310 tysięcy ofiar. Zamach na Lejkina2 świadczy o tym najlepiej. Hasło nasze brzmi: Wszyscy gotowi zginąć jak ludzie!
Załącznik nr 4 Styczeń 1943, Warszawa Odezwa Żydowskiego Związku Wojskowego wzywająca do walki zbrojnej w: Wybór źródeł do nauczania o zagładzie Żydów, wybór i opracowanie pod kierunkiem Aliny Skibińskiej i Roberta Szuchty, Warszawa 2010, s. 347. Gotujcie się do czynu! Czuwajcie!!! Powstajemy do walki! Jesteśmy tymi, którzy za cel stawią sobie obudzenie narodu. Chcemy rzucić społeczeństwu naszemu hasło: ZBUDŹ SIĘ I WALCZ! Nie trać nadziei w możliwość ratunku! Wiedz, że ratunek leży nie w bezwolnym, jak u stada owiec, pójściu na śmierć. Leży on w czymś znacznie wyższym: W WALCE! Kto walczy o swe życie ma szanse uratowania się! Kto z góry rezygnuje z obrony ten od razu przegrał! Tego czeka tylko haniebna śmierć w duszącej maszynie Treblinek1. Wzbudź się narodzie i walcz! Zdobądź się na czyny szaleńcze! Precz z hańbiącym nas godzeniem się na takie powiedzenie: wszyscy skazani jesteśmy na śmierć! Nieprawda!!! I nam pisane jest życie! I my mamy do niego prawo! Trza tylko umieć o nie walczyć! To nie sztuka żyć, gdy ci to życie łaskawie darują! Sztuka żyć wtedy, gdy ci to życie chcą wyrwać. Zbudź się narodzie i walcz o swe życie! Niech każda matka lwicą się stanie, broniącą swych lwiątek! Niech żaden ojciec ze spokojem nie patrzy na śmierć swych dzieci! Niech więcej się nie powtórzy pierwszego aktu naszej zagłady hańba! Precz z rezygnacją i niewiarą! Precz z niewolniczym duchem naszym! Niech każde życie żydowskie krwią własną wróg płaci! Niech każdy dom twierdzą się u nas stanie! Zbudź się narodzie i walcz!!! W walce leży twój ratunek! Kto walczy o swe życie, ma możność uratowania się. Powstajemy w imię walki o życie tych bezradnych mas, którym ratunek nieść chcemy. Których do czynu zbudzić musimy! Nie o własne nasze tylko życie my walczyć chcemy. Nam ratować się wolno będzie wtedy dopiero, gdy spełnimy swój obowiązek! Jak długo życie choćby jednego Żyda jest w niebezpieczeństwie, my czuwać i walczyć musimy! Hasłem naszym: Więcej ani jeden Żyd nie zginie w Treblinkach! Precz ze zdrajcami narodu!
Bezwzględna walka z okupantem aż do ostatniej kropli krwi naszej! Gotujcie się do czynu! Czuwajcie! Załącznik nr 5 J. Stropp, Żydowska dzielnica mieszkaniowa Warszawie już nie istnieje!, opracował A. Żbikowski, Warszawa 2009, 34. Podczas wtargnięcia po raz pierwszy do getta udało się Żydom i polskim bandytom przez zaatakowanie przygotowanym zawczasu ogniem odeprzeć rzucone do walki siły łącznie z czołgami i samochodami pancernymi. Przy drugim natarciu, około godz. 8.00, rzuciłem na ogarnięte walką odcinki siły podzielone na małe grupy w celu przetrząśnięcia całego getta. Mimo ponownego zaatakowania ogniem udało się teraz systematycznie przeszukać całe kompleksy budynków. Przeciwnik został zmuszony do wycofania się z dachów i wyżej położonych punktów oporu do piwnic, bunkrów i kanałów. Porównać z relacją R. Molskiego (Nowolipie ew. Smocza) Porównać z relacją D. Nowakowskiego (Nalewki) J. Stropp, Żydowska dzielnica mieszkaniowa Warszawie już nie istnieje!, opracował A. Żbikowski, Warszawa 2009, s. 56 Przebieg akcji w getcie 23.4.43. Początek: godz. 7.00. Całe byłe getto zostało do dzisiejszych przeszukiwań podzielone na 24 odcinki. Na każdy odcinek został wysłany 1 wzmocniony przeszukiwawczy Oddział szturmowy ze specjalnym zadaniem. Na wykonanie zleconych zadań przeszukiwawcze oddziały szturmowe miały czas do godz. 16.00.W wyniku tej akcji: wytropiono i ujęto 600 Żydów i bandytów oraz zastrzelono około 200 Żydów i bandytów. Wysadzono w powietrze 48 bunkrów, z których część była urządzona w sposób wysoce przemyślny. Zdobyto oprócz przedmiotów wartościowych, pieniędzy również kilka masek gazowych. Porównać z relacją R. Molskiego (Nowolipki cz1 i cz2) J. Stropp, Żydowska dzielnica mieszkaniowa Warszawie już nie istnieje!, opracował A. Żbikowski, Warszawa 2009, s. 97. Przebieg wielkiej akcji 13.5.43, początek godz. 10.00.
Przy dzisiejszym przeszukiwaniu dużego i małego getta (Prosta) zatrzymano 234 Żydów. W walce zastrzelono 155 Żydów. Okazało się w dniu dzisiejszym, że obecnie ujęci Żydzi i bandyci należą do tzw. grup bojowych. Są to przeważnie młodzi chłopcy i dziewczyny w wieku 18 25 lat. Przy likwidacji jednego bunkra 1 wywiązała się regularna walka, w trakcie której Żydzi nie tylko strzelali z pistoletów 08 i polskich pistoletów Vis, lecz również obrzucali żołnierzy formacji wojskowych SS polskimi ręcznymi granatami jajowatymi. Po ujęciu części załogi bunkra, kiedy zamierzano ją zrewidować, jedna z kobiet, jak to już często bywało, sięgnęła błyskawicznie pod spód nicę i wyciągnęła ze swych szarawarów ręczny granat, który odbezpieczyła i rzuciła pod nogi żołnierzy mających ją rewidować, przy czym sama błyskawicznie uskoczyła w bezpieczne miejsce. Tylko przytomności umysłu żołnierzy należy zawdzięczać, że nie doszło do strat. Porównać z relacją H. Gorcewicz (Nowolipki).