Stanisław Dąbrowski Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie Aspekty prawne ochrony fauny i flory związanej z drzewami przydrożnymi
Dlaczego warto chronić drzewa przydrożne? Warmia i Mazury to jeden z niewielu obszarów w kraju, w którym zachowały się aleje starych drzew. Stanowią one cenny i bardzo charakterystyczny element krajobrazu kulturowego naszego regionu. Z drzewami przydrożnymi związanych jest wiele gatunków zwierząt, roślin i grzybów, które zasiedlają je ze względu na zanik zadrzewień śródpolnych.
Dlaczego warto chronić drzewa przydrożne? Aleje przydrożne zwiększają bioróżnorodność terenów, szczególnie otwartych, przez które przebiegają. Wiele dróg, przy których są zlokalizowane aleje przecinają obszary chronione. Część alei objęta jest ochroną prawną.
Dlaczego trzeba chronić drzewa przydrożne? W przypadku części specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 ich przedmiotem ochrony jest pachnica dębowa i jej siedlisko aleje przydrożne (m.in. Ostoja Północnomazurska, Aleje Pojezierza Iławskiego )
Jak chronić drzewa przydrożne? Wycięcie drzew przydrożnych wymaga dopełnienia odpowiednich procedur i uzyskania zezwoleń: - Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko - Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach w przypadku np. programów przebudowy / budowy dróg zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko - Zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów - Zezwolenie na usunięcie drzew w obrębie pasa drogowego drogi publicznej - Zniesienie ochrony pomnika przyrody w drodze uchwały rady gminy zgodnie z ustawą 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - Zezwolenie na odstępstwa od zakazów wobec gatunków chronionych zgodnie z ustawą 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
Ochrona gatunkowa Realizacja inwestycji drogowych może prowadzić do naruszenia zakazów obowiązujących w stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt, roślin i grzybów objętych ochroną gatunkową (art. 52 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody), tj.: 1) umyślnego zabijania, okaleczania i chwytania; 3) umyślnego niszczenie ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych; 4) niszczenia ich siedlisk i ostoi; 5) niszczenia ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych schronień; 11) umyślnego płoszenia i niepokojenia.
Ochrona gatunkowa Zezwolenia na odstępstwa od zakazów (art. 56 ust. 4) mogą być wydane w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków oraz: wynikają z potrzeby ochrony innych dziko występujących gatunków oraz ochrony siedlisk przyrodniczych, wynikają z konieczności ograniczenia poważnych szkód w gospodarce w szczególności rolnej, leśnej lub rybackiej, leżą w interesie zdrowia i bezpieczeństwa powszechnego, są niezbędne w realizacji badań naukowych i programów edukacyjnych lub w realizacji celów związanych z odbudową populacji, reintrodukcją gatunków zwierząt albo do celów działań reprodukcyjnych lub, realizacja zezwolenia umożliwia, w ściśle kontrolowanych warunkach, selektywnie i w ograniczonym stopniu chwytanie lub przetrzymywanie zwierząt gatunków objętych ochroną ścisłą w liczbie określonej przez wydającego zezwolenie.
Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko to postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji polityk, strategii, koncepcji, planów lub programów Przedmiot oceny: projekty polityk, strategii, planów i programów sektorowych (w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospod. wodnej, gospod. odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu), opracowywane lub przyjmowane przez organy administracji, wyznaczające ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, projekty dokumentów innych niż ww., których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar N2000 jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru N2000 lub nie wynikają z tej ochrony
Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko Organ / podmiot opracowujący projekt dokumentu, sporządza prognozę oddziaływania na środowisko Podstawowym celem prognozy jest ustalenie, czy przyjęte w projekcie dokumentu cele i działania sprzyjają realizacji celów zapisanych w międzynarodowych, wspólnotowych, krajowych i regionalnych dokumentach polityki ekologicznej, czy gwarantują bezpieczeństwo środowiska przyrodniczego oraz sprzyjają jego ochronie i zrównoważonemu rozwojowi regionu. Prognoza podejmuje próbę identyfikacji możliwych do określenia skutków środowiskowych powodowanych realizacją postanowień dokumentu oraz oceny czy przyjęte rozwiązania ochronne w dostateczny sposób chronią przed powstawaniem konfliktów i zagrożeń w środowisku.
Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko przeprowadza się w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięć z tzw. I i II grupy: - przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (I grupa) ocena obligatoryjna - przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (II grupa) ocena fakultatywna Obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia z II grupy stwierdza organ właściwy do wydania decyzji środowiskowej, uwzględniając m.in. wpływ na obszary wymagające specjalnej ochrony ze względu na występowanie gatunków roślin i zwierząt lub ich siedlisk lub siedlisk przyrodniczych objętych ochroną, w tym obszary Natura 2000 oraz pozostałe formy ochrony przyrody
Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko W ramach oceny oddziaływania na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia: - bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki; wzajemne oddziaływanie między ww. elementami; dostępność do złóż kopalin, - sposób i zakres oddziaływania przedsięwzięcia na poszczególne komponenty środowiska na etapie realizacji i eksploatacji, - możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, - wymagany zakres monitoringu.
Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko Element procesu oceny stanowi raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko - ma on dostarczyć racjonalnych przesłanek do podjęcia prawidłowej decyzji administracyjnej, przedstawiając informacje pełne i istotne (z punktu widzenia decyzji): - o samym przedsięwzięciu, - o środowisku, w którym ma być ono realizowane i na które może istotnie oddziaływać Raport musi podlegać procesowi weryfikacji, ponieważ: - decyzje powinny być podjęte w oparciu o prawdziwe przesłanki - zalecenia dotyczące przedsięwzięcia (jego modyfikacji) muszą być prawidłowo przygotowane - ma być wykorzystywany w postępowaniu z udziałem społeczeństwa wiarygodne, bez sprzecznych informacji i błędów merytorycznych
Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko Jeżeli z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wynika, że przedsięwzięcie może znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000, organ właściwy do wydania decyzji środowiskowej odmawia zgody na realizację przedsięwzięcia, o ile nie zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 34 ustawy o ochronie przyrody. Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych, RDOŚ może zezwolić na realizację planu lub działań, mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000.
Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko Gdy znaczące negatywne oddziaływanie dotyczy siedlisk i gatunków priorytetowych, zezwolenie może zostać udzielone wyłącznie w celu: - ochrony zdrowia i życia ludzi; - zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego; - uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego; - wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.
Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko Prawidłowo przeprowadzona ocena: - umożliwia uzyskanie dofinansowania ze środków UE, - zapobiega stosowania przepisów ustawy o szkodach w środowisku, - zapewnia szybkość i sprawność realizacji przedsięwzięcia.
Zezwolenie na wycięcie drzew w obrębie pasa drogowego drogi publicznej Zgodnie ze znowelizowanymi zapisami ustawy o ochronie przyrody, zezwolenie na wycięcie drzew w obrębie pasa drogowego drogi publicznej, z wyłączeniem obcych gatunków topól, wymaga uzgodnienia z RDOŚ Organ wydający decyzję dokonuje oględzin w zakresie występowania w obrębie zadrzewień gatunków chronionych
Szkoda w środowisku Przeprowadzenie odpowiednich procedur i uzyskanie zezwoleń, jeśli były oparte na błędnych przesłankach wynikających np. z nieprawidłowo przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej lub nierzetelnej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko nie gwarantuje, że realizacja inwestycji nie spowoduje szkody w środowisku (np. w chronionych gatunkach lub siedliskach) Decyzja RDOŚ nakładająca obowiązek przeprowadzenia działań naprawczych szkody w środowisku w gatunku chronionym zgodnie z ustawą z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie Decyzja określa zakres, sposób i termin prowadzenia działań naprawczych
Przemieszczanie i przetrzymywanie okazów zwierząt w związku ze szkodą w środowisku Wystąpienie szkody w środowisku w chronionych gatunkach powoduje także konieczność uzyskania stosownych decyzji na odstępstwa od zakazów obowiązujących w stosunku do tych gatunków, tj.: 1) umyślnego zabijania, okaleczania i chwytania, 1a) transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, chowu i hodowli, a także posiadania żywych zwierząt, 2) zbierania, przetrzymywania i posiadania okazów gatunków, 3) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych, 11) umyślnego płoszenia i niepokojenia, 13) przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca;
Szkoda w środowisku działania naprawcze Zniszczenie siedliska pachnicy dębowej droga wojewódzka nr 592 w Bartoszycach Działania naprawcze mające na celu przemieszczenie pachnicy ze zniszczonego siedliska w inne miejsce: - wybranie larw ze ściętych drzew
Szkoda w środowisku działania naprawcze - wybrane ze ściętych drzew larwy zostały umieszczone w beczkach wypełnionych próchnem - larwy pachnicy zostały wsiedlone w drzewa w alei Borki Pilwa
Szkoda w środowisku działania naprawcze - drzewa, do których zostały wsiedlone larwy pachnicy zostały zabezpieczone Podobne procedury mają miejsce również w przypadku innych dróg: - droga krajowa nr 7 (okolice miejscowości Zajezierze), - droga powiatowa Powodowo Wysoka Działania naprawcze są w toku
Przepisy karne Art. 127 ustawy o ochronie przyrody Kto umyślnie: 1) narusza zakazy obowiązujące w obszarach Natura 2000, 2) narusza zakazy obowiązujące w stosunku do: a) pomników przyrody, b) roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową, - podlega karze aresztu albo grzywny Art. 181 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny Kto powoduje zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5
Konkluzja konstruktywne podejście jasno wskazuje, że przebudowane powinny zostać jedynie te ciągi dróg, które są najbardziej obciążone ruchem, zaś gospodarowanie pozostałymi powinno odbywać się w sposób umożliwiający ocalanie alei przydrożnych. Tylko w ten sposób mamy szanse na przejście od fazy permanentnego sporu o zasady do fazy wspólnej pracy na rzecz konstruktywnych rozwiązań sprzyjających rozwojowi regionu bez unicestwienia jego unikatowych elementów krajobrazu. Andrzej Szeniawski Warmińskie Aleje wyciąć, zachować, a może...? W: Worobiec K., Liżewska I. (red). 2009. Aleje Przydrożne. Historia, znaczenie, zagrożenie, ochrona.
Dziękuję za uwagę! Aleja dębowa w Dłużku