Wyniki oceny wartości użytkowej krów mlecznych część analityczna

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Wyniki oceny wartości użytkowej krów mlecznych część analityczna W dniu 31 grudnia 2008 roku populacja oceniana bydła mlecznego wynosiła 574.930 krów, w stosunku do stanu notowanego w grudniu 2007 roku odnotowano wzrost pogłowia o 33.623 sztuki (+ 6,21%). W grudniu 2008 roku populacja krów mlecznych wynosiła 2.696.934 sztuk, stanowiąc 97,3% ogólnego pogłowia krów w Polsce (wg danych sygnalnych GUS, Pogłowie zwierząt gospodarskich według stanu w grudniu 2008 r.). W 2008 roku wyraźnie obserwowana była tendencja spadkowa w liczebności krajowego pogłowia krów mlecznych. Według szacunków Głównego Urzędu Statystycznego, w porównaniu do stanu z czerwca ubiegłego roku masowe pogłowie krów mlecznych zmniejszyło się o 109.533 sztuk, jednocześnie w skali całego roku odnotowano spadek o 105.099 zwierząt (2.677.270 sztuk w grudniu 2007 r.). Populacja oceniana według stanu na dzień 31 grudnia 2008 roku stanowiła 21,32% krajowego pogłowia krów mlecznych ogółem, co w stosunku do analogicznego okresu w roku 2007 stanowi wzrost udziału o 1,10%. Pomimo odnotowywanej na przestrzeni ostatnich lat tendencji wzrostowej w liczebności zwierząt populacji aktywnej, procent objęcia krajowego pogłowia krów mlecznych kontrolą użytkowości jest nadal niezadowalający. W dalszym ciągu ww. udział jest kilkakrotnie niższy od rejestrowanego przez inne kraje członkowskie ICAR, dla przykładu wg dostępnych danych za 2007 rok w Czechach wynosi 97%, Niemczech 85%, Francji 66%, Hiszpanii 51%, Irlandii 42%. Według stanu na koniec miesiąca grudnia 2008 roku, w przekroju terytorialnym najwyższy procentowy udział krów ocenianych w stosunku do krajowego pogłowia krów mlecznych ogółem odnotowany jest, niezmiennie od kilku ostatnich lat, na terenie województw: +/- w stosunku do 2007 roku 1. opolskiego 51,52% + 4,60%; 2. zachodniopomorskiego 48,91% - 0,99%; 3. dolnośląskiego 43,58% + 1,67%; 4. pomorskiego 40,60% + 5,45%; 5. lubuskiego 40,56% - 0,23%; 6. wielkopolskiego 37,01% - 0,76%; 7. kujawsko-pomorskiego 32,09% + 0,43%. Natomiast niezmiennie najniższy, udział populacji ocenianej w krajowym pogłowiu krów mlecznych obserwowany jest w trzech województwach: +/- w stosunku do 2007 roku 1. świętokrzyskim 6,98% + 0,12%; 2. podkarpackim 6,99% + 0,14%; 3. małopolskim 8,16% + 1,74%. 7

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Rysunek nr 1 przedstawia porównanie wielkości populacji ocenianej w dniu 31 grudnia 2008 roku w stosunku do pogłowia krów mlecznych ogółem w podziale na województwa. Rysunek 1. Procentowy udział populacji ocenianej w pogłowiu krów mlecznych ogółem stan na dzień 31 grudnia 2008 roku wg województw Podobnie jak w latach ubiegłych, w ramach struktury organizacyjnej PFHBiPM w grudniu 2008 roku największy udział populacji ocenianej w stosunku do pogłowia masowego krów mlecznych odnotowano na terenie działania Regionu Oceny Poznań. We wszystkich Regionach Oceny sytuacja przedstawia się nastepująco: +/- w stosunku do 2007 roku 1. Region Oceny Poznań 37,33% - 0,09%; 2. Region Oceny Bydgoszcz 31,46% + 1,54%; 3. Region Oceny Parzniew 14,29% + 1,19%. Szczegółowe dane, w układzie regionalnym i wojewódzkim, dotyczące objęcia pogłowia krów kontrolą użytkowości wg stanu na koniec 2008 roku przedstawia tabela nr 1 (część tabelaryczna opracowania). Według stanu na koniec 2008 roku, w krajowej strukturze populacji aktywnej największy udział liczebny ocenianych krów mlecznych od lat obserwowany jest na terenie województw: +/- w stosunku do grudnia 2007 roku 1. wielkopolskiego 116.255 szt. (20,22%) + 5.489 szt.; 2. mazowieckiego 91.854 szt. (15,98%) + 5.486 szt.; 3. podlaskiego 77.043 szt. (13,40%) + 13.137 szt.; 4. kujawsko-pomorskiego 53.768 szt. ( 9,35%) + 2.644 szt.; 5. warmińsko-mazurskiego 44.202 szt. ( 7,69%) + 2.715 szt.. 8

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH W ujęciu wewnętrznej struktury organizacyjnej PFHBiPM, największy wskaźnik objęcia krów kontrolą użytkowości zarejestrowano na terenie województw podlegających pod Region Oceny Parzniew. Poniżej stan we wszystkich Regionach Oceny: +/- w stosunku do grudnia 2007 roku 1. Region Oceny Parzniew 251.172 szt. (43,69%) + 21.550 szt.; 2. Region Oceny Poznań 179.774 szt. (31,27%) + 5.109 szt.; 3. Region Oceny Bydgoszcz 143.984 szt. (25,04%) + 6.964 szt.. W 2008 roku, pomimo sukcesywnie malejących cen skupu mleka oraz powodowanych suszą wysokich cen ziemiopłodów paszowych, wyraźnie obserwowany był wzrost liczby ocenianych krów mlecznych. Szczegółowe dane dotyczące stanu liczebnego krów ocenianych w poszczególnych miesiącach 2008 roku przedstawia wykres nr 1. Wykres 1. Stan liczebny krów mlecznych pod kontrolą użytkowości w 2008 roku 580 000 575 000 571 430 572 390 571 612 571 382 570 000 565 000 563 655 569 642 571 522 572 477 571 354 560 000 555 000 550 000 545 000 540 000 545 249 551 666 556 567 luty 08 maj 08 styczeń 08 marzec 08 lipiec 08 listopad 08 kwiecień 08 czerwiec 08 wrzesień 08 sierpień 08 październik 08 grudzień 08 W stosunku do 2007 roku o 622 (+3,53%) stada wzrosła liczba obór pod kontrolą użytkowości, których stan wg danych na koniec grudnia 2008 roku wyniósł 18.243. Wykres nr 2 przedstawia szczegółowe dane dotyczące stanu obór ocenianych w poszczególnych miesiącach 2008 roku. Wykres 2. Stan obór pod kontrolą użytkowości w 2008 roku 18 500 18 313 18 318 18 306 18 250 18 180 18 284 18 331 18 324 18 260 18 248 18 000 17 962 18 049 17 750 17 802 17 500 styczeń 08 luty 08 marzec 08 maj 08 kwiecień 08 lipiec 08 czerwiec 08 listopad 08 październik 08 wrzesień 08 sierpień 08 grudzień 08 9

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Największy, w stosunku do stanu zarejestrowanego na koniec grudnia 2007 roku, wzrost liczby obór pod oceną użytkowości odnotowano na terenie województw: co stanowi procent wszystkich obór przybyłych 1. podlaskiego + 352 stada 56,59%; 2. małopolskiego + 82 stada 13,18%; 3. mazowieckiego + 80 stad 12,86%; 4. warmińsko-mazurskiego + 78 stad 12,54%. Na przestrzeni roku, na terenie 8 województw spadła liczba stad bydła ras mlecznych pod kontrolą użytkowości. Przyczynę redukcji liczby obór ocenianych należy upatrywać w postępującym w kraju procesie specjalizacji chowu bydła i towarowej produkcji mleka, co objawia się wycofywaniem się z rynku gospodarstw małych i nierentownych. Istotnym czynnikiem warunkującym wspomniany spadek okazała się również sytuacja na światowym i krajowym rynku mleka tj. drastyczny spadek cen surowca mlecznego oraz wzrost kosztów produkcji. Na ujemną w stosunku do 2007 roku liczbę obór województwa zachodniopomorskiego, poważny wpływ wywiera eliminacja przez Inspekcję Weterynaryjną na tym terenie stad krów dotkniętych enzootyczną białaczką bydła. Poważny spadek liczby obór ocenianych odnotowano na terenie województw: 1. lubelskiego - 55 stad; 2. podkarpackiego - 22 stada; 3. świętokrzyskiego - 18 stad; 4. zachodniopomorskiego - 17 stad. Fot.T. Wozniak Według danych na dzień 31 grudnia 2008 roku, średnia wielkość stada pod oceną wartości użytkowej wynosiła 31,52 sztuki. Niezmiennie od lat, największa obsada zwierząt w stadach ocenianych obserwowana jest na terenie województw: przeciętna wielkość stada +/- w stosunku do grudnia 2007 roku 1. lubuskiego 108,64 szt. + 2,01%; 2. dolnośląskiego 73,79 szt. + 1,60%; 3. opolskiego 65,26 szt. + 0,27%; 4. zachodniopomorskiego 50,70 szt. + 2,00%; 5. śląskiego 42,10 szt. + 1,27%. 10

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Natomiast najmniejsze liczebnie stada pod kontrolą użytkowości występują na terenie województw: małopolskiego przeciętnie 15,02 szt. (-0,01%), podkarpackiego 16,44 szt. (+0,29%), oraz świętokrzyskiego 17,21 sztuk (+0,54%) krów mlecznych w oborze. W ujęciu wewnętrznej struktury organizacyjnej PFHBiPM, obsada zwierząt w oborach ocenianych kształtowała się w poszczególnych Regionach Oceny następująco: 1. Region Oceny Poznań 42,12 szt.; 2. Region Oceny Bydgoszcz 33,81 szt.; 3. Region Oceny Parzniew 25,85 szt.. Rysunek 2. Porównanie przeciętnej wielkości ocenianego stada krów mlecznych w układzie wojewódzkim wg stanu na dzień 31 grudnia 2008 roku. Dla przykładu w wybranych krajach członkowskich ICAR, wg dostępnych danych za 2007 rok przeciętna wielkość stada ocenianego wynosi odpowiednio: 1. Węgry 334,0 szt.; 2. Czechy 165,0 szt.; 3. Holandia 70,9 szt.; 4. Włochy 62,2 szt.; 5. Niemcy 52,4 szt.; 6. Francja 41,5 szt; 7. Finlandia 24,6 szt.; 8. Szwajcaria 16,9 szt.; 9. Austria 15,4 szt.. 11

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA W Polsce ponad 92% gospodarstw pod oceną wartości użytkowej posiada stada, których obsada zwierząt wynosi powyżej 10 sztuk. Według stanu na dzień 31 grudnia 2008 roku, wzorem lat ubiegłych w strukturze stad ocenianych dominują gospodarstwa utrzymujące krowy mleczne w przedziale od 20 do 50 szt., udział ich wyniósł 44,7% oraz obory od 10 do 19 krów tj. 37,5%. W analizowanym okresie, w strukturze obór pod kontrolą użytkowości odsetek gospodarstw o dużej skali chowu bydła mlecznego tj. liczebności powyżej 50 sztuk w stadzie wynosił 10,1%, natomiast udział stad o obsadzie nieprzekraczającej 10 krów wyniósł 7,6%. W ramach wewnętrznej struktury organizacyjnej PFHBiPM, wg danych na koniec 2008 roku udział procentowy stad, z uwzględnieniem liczebności utrzymywanych w nich zwierząt, przedstawiała się następująco: obsada krów w oborze < 9 10-19 20-50 51-150 151-300 >300 Region Oceny Parzniew 8,4% 36,6% 48,6% 5,9% 0,3% 0,1% +/- w stosunku do 2007 roku -0,9-2,8 +3,0 +0,8 +0,0 0,0 Region Oceny Poznań 6,2% 38,5% 37,6% 13,2% 3,1% 1,4% +/- w stosunku do 2007 roku -0,8-1,3 +1,7 +0,4-0,2 +0,1 Region Oceny Bydgoszcz 7,3% 38,5% 43,1% 8,1% 2,1% 0,8% +/- w stosunku do 2007 roku -1,0-1,9 +2,8 +0,2 0,0 0,0 Polska razem 7,6% 37,5% 44,7% 8,1% 1,4% 0,6% +/- w stosunku do 2007 roku -0,9-2,3 +2,7 +0,5-0,1 0,0 Z analizy danych wynika, że wyraźnie wzrasta liczebność zwierząt w stadach hodowców prowadzących ocenę wartości użytkowej bydła mlecznego. Jednocześnie w strukturze stad ocenianych wspomniana tendencja najsilniej obserwowana jest we wzroście udziału obór od 20 do 50 sztuk (+758). Jednocześnie warto podkreślić, że w stosunku do 2007 roku w skali całego kraju istotnie wzrosła również liczba obór o dużej skali chowu, z przedziału wielkościowego 51-150 sztuk w stadzie (+138) oraz o 8 wzrósł stan obór utrzymujących powyżej 300 krów. W porównaniu do grudnia 2007 roku o 112 obór zmniejszył się stan gospodarstw utrzymujących do 10 sztuk krów mlecznych, a także zauważalnie spadła liczba obór o obsadzie 10-19 sztuk (169 stad). W przekroju terytorialnym struktura stad ocenianych z uwzględnieniem liczebności utrzymywanych zwierząt, przedstawia się następująco: obsada krów w oborze < 10 10-19 20-50 51-150 151-300 > 300 LUBELSKIE 5,5% 7,9% 5,7% 3,8% 1,9% 3,6% ŁÓDZKIE 5,5% 8,5% 6,8% 3,5% 1,6% 2,7% MAŁOPOLSKIE 22,1% 4,4% 0,9% 0,7% 1,2% 1,8% MAZOWIECKIE 6,3% 17,7% 22,8% 13,8% 3,9% 2,7% PODKARPACKIE 11,1% 2,1% 0,9% 0,5% 0,8% 0,9% PODLASKIE 1,7% 8,6% 19,8% 15,6% 3,5% 0,9% ŚWIĘTOKRZYSKIE 6,5% 2,8% 1,0% 0,5% 0,4% 0,0% DOLNOŚLĄSKIE 0,7% 1,1% 1,0% 3,5% 10,5% 9,0% LUBUSKIE 0,4% 0,3% 0,3% 1,1% 1,2% 7,2% OPOLSKIE 1,7% 1,5% 1,5% 5,6% 6,2% 11,7% ŚLĄSKIE 1,6% 1,4% 1,5% 3,2% 5,1% 1,8% WIELKOPOLSKIE 14,7% 19,8% 15,3% 24,7% 28,4% 25,2% 12

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH liczebność stada < 10 10-19 20-50 51-150 151-300 > 300 KUJAWSKO-POMORSKIE 8,1% 10,1% 9,7% 6,8% 14,8% 9,0% POMORSKIE 8,0% 6,5% 4,5% 4,0% 5,8% 7,2% WARMIŃSKO-MAZURSKIE 3,2% 5,1% 7,3% 10,1% 10,5% 5,4% ZACHODNIOPOMORSKIE 2,9% 2,2% 1,1% 2,5% 4,3% 10,8% RAZEM 100% 100% 100% 100% 100% 100% Szczegółowe dane dotyczące struktury obór wg stanu krów ocenianych w dniu 31 grudnia 2008 roku przedstawia tabela nr 14 (część tabelaryczna opracowania). Fot. E. Gasperowicz W dniu 31 grudnia 2008 roku udział procentowy poszczególnych metod oceny krów mlecznych w kraju przedstawiał się następująco: A4 178.356 sztuk tj. 31,02 % krów ocenianych, AT4 342.298 sztuk tj. 59,54% krów ocenianych, A8 54.276 sztuk tj. 9,44 % krów ocenianych. Wykres nr 3 przedstawia graficzne porównanie liczby krów mlecznych wg stanu zanotowanego na koniec grudnia od 2006 do 2008 roku z uwzględnieniem stosowanych metod oceny. Wykres 3. Ocena wartości użytkowej bydła mlecznego w latach 2006, 2007 i 2008 stan na dzień 31 grudnia wg metody oceny 2006 2007 2008 360 000 335 000 310 000 285 000 260 000 235 000 210 000 185 000 160 000 135 000 110 000 85 000 60 000 35 000 10 000 176 564 179 180 178 356 247 738 288 291 342 298 88 304 73 836 A4 AT4 A8 54 276 13

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA W stosunku do struktury pogłowia bydła mlecznego ocenianego na koniec grudnia 2007 roku, obserwowane są zmiany w procentowym udziale poszczególnych metod oceny: +/- w stosunku do grudnia 2007 roku A4-824 sztuk + 0,46%; AT4 + 54.007 sztuk + 18,73%; A8-19.560 sztuk - 26,49%. W Polsce, podobnie jak w latach ubiegłych, największym zainteresowaniem hodowców cieszy się prowadzeniem kontroli użytkowości posiadanych zwierząt metodą AT4, która zapewnia stały dostęp do aktualnych wyników oceny przy stosunkowo najniższych opłatach za usługę świadczoną przez PFHBiPM. Powyższe dane wskazują na fakt, że w Polsce 69% krów mlecznych ocenianych jest metodami tańszymi (A8 i AT4), natomiast pozostałe 31% stanowi metoda A4 najdokładniejsza z dostępnych oraz zapewniająca pełną informację, gdzie jednak opłata za usługę prowadzenia oceny jest najwyższa. W strukturze oceny wartości użytkowej bydła mlecznego utrzymuje się tendencja systematycznego spadku udziału metody A8 najbardziej kosztochłonnej oraz niezadowalającej pod względem dostępności do danych koniecznych w profesjonalnym zarządzaniu stadem. W ujęciu uwzględniającym metody prowadzonej oceny wartości użytkowej, struktura pogłowia krów mlecznych na koniec grudnia 2008 roku w poszczególnych województwach przedstawia się następująco: metoda oceny A4 A8 AT4 dolnośląskie 7,70% 1,37% 1,22% kujawsko-pomorskie 11,66% 13,16% 7,55% lubelskie 3,15% 10,88% 4,95% lubuskie 4,18% 0,43% 0,23% łódzkie 2,38% 11,88% 5,85% małopolskie 1,28% 0,41% 2,33% mazowieckie 1,05% 9,95% 24,71% opolskie 6,23% 4,53% 2,90% podkarpackie 1,19% 3,24% 0,70% podlaskie 5,55% 12,07% 17,70% pomorskie 5,94% 3,77% 4,71% śląskie 3,88% 3,32% 1,22% świętokrzyskie 0,40% 3,42% 1,10% warmińsko-mazurskie 3,92% 2,21% 10,52% wielkopolskie 37,56% 16,91% 11,71% zachodniopomorskie 3,93% 2,46% 2,60% RAZEM 100,00% 100,00% 100,00% W ramach wewnętrznej struktury organizacyjnej PFHBiPM wg stanu na koniec grudnia 2008 roku struktura pogłowia pod kontrolą użytkowości z uwzględnieniem metody oceny przedstawiała się następująco: metoda oceny A4 A8 AT4 Region Oceny Parzniew 26.730 szt. 14,99% 28.145 szt. 51,86% 196.297 szt. 57,35%; Region Oceny Poznań 106.216 szt. 59,55% 14.410 szt. 26,55% 59.148 szt. 17,28%; Region Oceny Bydgoszcz 45.410 szt. 25,46% 11.721 szt. 21,60% 86.853 szt. 25,37%. 14

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Szczegółowe dane dotyczące oceny wartości użytkowej bydła mlecznego wg stanu na koniec grudnia 2008 roku w podziale na metody oceny zawiera tabela nr 6 (część tabelaryczna opracowania). Fot. I. Pazio W 2008 roku, w liczbie 19.090 obór pod kontrolą użytkowości przeciętnie ocenianych było 567.476,8 krów mlecznych, co w porównaniu do danych za rok 2007 daje wzrost populacji aktywnej o 40.588,3 sztuki (+7,70%). Rysunek 3. Przeciętny stan ocenianych krów mlecznych w Polsce w 2008 roku wg województw W sektorze prywatnym w 2008 roku, ogółem pod kontrolą użytkowości znajdowało się 18.896 obór stanowiąc 99% wszystkich gospodarstw ocenianych. W stosunku do stanu odnotowanego w 2007 roku, w sektorze nastąpił istotny wzrost liczby obór o 669 (+3,67%). Pogłowie ocenianych krów mlecznych utrzymywane w 2008 roku w sektorze prywatnym wynosiło przeciętnie 15

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA o 531.964,5 sztuk co daje 95% całej populacji aktywnej. Dane wskazują, że 94% ogólnej liczby obór sektora prywatnego stanowią gospodarstwa rolników indywidualnych (17.706 stad), w których oceniane jest 413.861,4 krów tj. 78% w sektorze i 73% całej populacji ocenianej. W stosunku do roku ubiegłego, w 2008 w sektorze rolników indywidualnych odnotowano wzrost pogłowia o 39.831.8 sztuk (+10,65%) oraz przybyło 672 obór (+3,95%). W sektorze publicznym w roku 2008 oceną użytkowości objętych było 194 obór oraz przeciętnie 35.512,3 krów mlecznych tj. zaledwie 6,26% całego pogłowia ocenianego. W skali roku w sektorze tym nastąpił spadek liczby gospodarstw o 16 podmiotów (-7,62%) oraz krów ocenianych o 245,6 sztuk. Sektor, najliczniej reprezentują stada podległe Agencji Nieruchomości Rolnych (około 53%) gdzie utrzymywanych jest 24.716,0 sztuk krów ras mlecznych. Szczegółowe dane na temat wyników oceny wartości użytkowej prowadzonej w 2008 roku w poszczególnych instytucjach i sektorach przedstawia tabela nr 5 (część tabelaryczna opracowania). Fot. D. Radzio Decyzją Nr 52/2008 z dnia 17 czerwca 2008 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zezwolił Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka na założenie i prowadzenie księgi hodowlanej dla bydła rasy Brown Swiss (BS). Otwarcie księgi dla rasy Brown Swiss nastąpiło z dniem 1 lipca 2008 roku. W zestawieniach części tabelarycznej pokazane są wstępne wyniki dla rasy (tabele nr: 3, 4, 7, 23, 24, 25).W pozostałych tabelach krowy Brown Swiss ujęte są w grupie ras innych. *** W 2008 roku w Polsce podstawę ocenianej populacji krów mlecznych stanowi bydło polskie holsztyńsko-fryzyjskie odmiany czarno-białej, którego udział w strukturze pogłowia wynosi 92,56%. W stosunku do 2007 roku odnotowano istotny wzrost liczby zwierząt ww. rasy o 32.261,30 sztuk tj. 6,54%. Dane za 2008 rok, potwierdzają obserwowaną w ostatnich latach tendencję wzrostową w liczebności pogłowia ras tzw. kolorowych o umaszczeniu czerwono-białym typu: simental, montbeliarde, polska czerwono-biała i szwedzka czerwono-biała. Powyższy kierunek wskazuje na poszukiwanie przez hodowców alternatywy dla intensyfikacji wydajności mlecznej, wzrasta zatem zainteresowanie rasami bydła w typie dwukierunkowym lub charakteryzujących się prostotą 16

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH w hodowli. We wspomnianych rasach preferowane są długowieczność, odporność oraz łatwość w aklimatyzacji do różnych warunków środowiskowych, dobre wykorzystywanie paszy, a także zalety użytkowości rozpłodowej przy nieco niższej, ale zadowalającej wydajności mlecznej. Wartym podkreślenia jest fakt utrzymującego się trendu wzrostowego w liczebności pogłowia ras rodzimych, objętych prowadzonym przez Instytut Zootechniki PIB w Krakowie Programie Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich. W stosunku do 2007 roku, odnotowano znaczący wzrost populacji we wszystkich czterech rasach uczestniczących we wspomnianym programie, jednak najbardziej spektakularny 58% odnotowano w rasie polskiej czerwonej. Pomimo wzrostu liczby hodowców zainteresowanych użytkowaniem krów rasy jersey, w dalszym ciągu są to jednak posiadacze obór wielorasowych gdzie Jersey stanowi tylko pojedyncze osobniki utrzymywane z chęci poznania walorów nieznanej i rzadkiej w Polsce rasy bydła. W porównaniu do stanu z 2007 roku, nastąpiło zmniejszenie liczebności pogłowia jersey o 41 sztuk (-3,87%). Spadek ten w pewnym stopniu spowodowało wycofanie się lubelskiego hodowcy bydła rasy jersey o skali chowu od 20 do 50 sztuk w oborze z prowadzenia oceny wartości użytkowej posiadanych zwierząt. Fakt ten wykazuje, że poza kilkoma w Polsce znaczącymi liczebnie ośrodkami, rasa jersey odgrywa marginalną rolę w ocenianym pogłowiu bydła mlecznego ogółem. Największy wzrost stanu liczebnego ocenianych zwierząt zaobserwowano odpowiednio w rasach: w stosunku do 2007 roku montbeliarde + 430,30 sztuk + 73,46%; polskiej czarno-białej + 551,80 sztuk + 58,05%; simentalskiej + 2.330,80 sztuk + 39,06%; białogrzbietej + 36,20 sztuk + 25,19%. polskiej czerwonej + 310,40 sztuk + 18,05%; polskiej czerwono-białej + 246,50 sztuk + 11,41%; polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej +32.261,30 sztuk + 6,54%; polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwono-białej + 900,60 sztuk + 5,70%; Strukturę rasową pogłowia krów ocenianych przedstawia wykres nr 4. Przeciętną liczbę ocenianych krów w poszczególnych rasach w 2008 roku w stosunku do 2007 r. prezentuje tabela nr 4 (część tabelaryczna opracowania). 17

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Wykres 4. Struktura rasowa krów ocenianych w Polsce w 2008 r. 3,04% pozostałych ras stanowią HO 92,56% RP; 0,36% JE; 0,18% MO; 0,17% ZR; 0,42% BG; 0,03% RW 2,94% INNE; 1,60% ZB; 0,26% BS; 0,01% pozostałe 3,04% SM 1,46% System kodów literowych ras bydła na podstawie Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 stycznia 2007 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie księgi rejestracji bydła, świń, owiec lub kóz (Dz. U. z 2007 roku Nr 18 poz. 106). Strukturę ocenianych krów mlecznych wg ras i województw przedstawia poniższa tabela: województwo Struktura rasowa ocenianych krów mlecznych - dane za 2008 rok HO RW SM RP JE MO BG ZB ZR BS Lubelskie 5,10% 3,62% 7,51% 1,10% 0,73% 19,57% 58,81% 12,79% 0,15% 4,35% Łódzkie 5,56% 1,66% 0,83% 0,30% 7,25% 0,46% 0,00% 0,33% 0,00% 10,40% Małopolskie 0,90% 9,89% 3,29% 76,33% 2,43% 1,68% 1,67% 4,45% 56,36% 0,00% Mazowieckie 16,62% 8,01% 5,13% 2,81% 19,66% 8,01% 7,12% 1,84% 0,45% 0,85% Podkarpackie 0,38% 2,76% 43,06% 1,07% 0,46% 0,29% 0,56% 4,13% 2,07% 0,00% Podlaskie 13,16% 10,76% 6,03% 8,67% 2,99% 2,92% 23,29% 8,81% 2,45% 45,47% Świętokrzyskie 1,12% 0,82% 1,14% 0,83% 14,43% 0,40% 0,00% 1,62% 0,15% 0,00% Dolnośląskie 2,97% 11,80% 0,98% 0,00% 0,96% 27,07% 0,00% 2,86% 26,63% 1,33% Lubuskie 1,62% 0,81% 1,18% 0,25% 0,04% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Opolskie 3,33% 34,29% 0,53% 0,00% 0,93% 1,66% 0,00% 2,96% 5,39% 0,00% Śląskie 2,11% 7,31% 0,32% 0,31% 4,81% 0,00% 0,56% 2,78% 6,33% 5,20% Wielkopolskie 21,08% 2,55% 11,59% 0,05% 27,66% 19,06% 0,00% 0,61% 0,00% 21,64% Kujawsko-Pomorskie 9,75% 1,57% 6,67% 1,18% 5,30% 0,49% 2,22% 2,64% 0,02% 3,02% Pomorskie 5,29% 0,24% 1,50% 0,00% 0,55% 1,76% 0,00% 5,49% 0,00% 5,32% Warmińsko-Mazurskie 7,83% 3,06% 7,39% 5,99% 11,53% 4,61% 5,78% 21,67% 0,00% 2,42% Zachodniopomorskie 3,18% 0,85% 2,83% 1,12% 0,26% 11,99% 0,00% 27,03% 0,00% 0,00% RAZEM 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Głównym celem oceny wartości użytkowej jest gromadzenie danych, które umożliwiają hodowcy prowadzenie właściwej pracy hodowlanej w stadzie, a co za tym idzie zwiększenie opłacalności produkcji poprzez genetyczną poprawę cech użytkowych posiadanych zwierząt. Porównanie, na przestrzeni ostatnich kilku lat, możliwości produkcyjnych populacji krów mlecznych objętych kontrolą użytkowości przedstawia się następująco: 18

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Lata przeciętna liczba krów mleko kg różnica kg mleka do roku poprzedniego tłuszcz białko kg % kg % 2000 387 645 5 379 + 352 222 4,12 175 3,26 2001 419 097 5 597 + 216 234 4,19 185 3,31 2002 448 050 5 712 + 115 239 4,19 187 3,28 2003 470 722 5 851 + 139 248 4,23 194 3,31 2004 481 334 6 152 + 301 260 4,23 204 3,28 2005 511 464 6 508 + 356 274 4,21 216 3,32 2006 520 666 6 664 + 156 279 4,18 221 3,32 2007 526 888 6 688 + 24 282 4,22 223 3,33 2008 567 476,8 6 817 + 129 282 4,14 228 3,34 W stosunku do analogicznego okresu 2007 roku, z analizy przeciętnej wydajności kg mleka i jego składników wynika, że w poszczególnych rasach ocenianych zanotowano zarówno wzrost jak i spadek o następujące wartości: montbeliarde + 1.034 kg mleka, + 38 kg tłuszczu, + 39 kg białka; jersey + 370 kg mleka, + 38 kg tłuszczu, + 15 kg białka; simentalska + 247 kg mleka, + 10 kg tłuszczu, + 11 kg białka; polska holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwono-białej + 167 kg mleka, + 0 kg tłuszczu, + 6 kg białka; polska holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej + 143 kg mleka, + 1 kg tłuszczu, + 6 kg białka; białogrzbieta - 10 kg mleka, + 2 kg tłuszczu, + 2 kg białka; polska czerwona - 89 kg mleka, - 4 kg tłuszczu, - 1 kg białka; polska czarno-biała - 151 kg mleka, - 6 kg tłuszczu, - 5 kg białka; polska czerwono-biała - 282 kg mleka, - 14 kg tłuszczu, - 9 kg białka. Fot. A. Siekierska W 2008 roku podobnie jak w latach poprzednich w rankingu województw, których hodowcy osiągnęli w kraju najlepsze przeciętne wyniki wydajności kg mleka i jego składników, przewyższające dodatkowo średnią krajową, przodują: 1. lubuskie 8.049 kg mleka, 320 kg tłuszczu i 270 kg białka (590 kg tł.+b.); +/- w stosunku do 2007 roku + 298 kg + 5 kg + 8 kg + 13 kg 2. dolnośląskie 7.516 kg mleka i 309 kg tłuszczu, 252 kg białka (561 kg tł.+b.); +/- w stosunku do 2007 roku + 249 kg + 0 kg + 9 kg + 9 kg 3. zachodniopomorskie 7.327 kg mleka i 287 kg tłuszczu, 244 kg białka (531 kg tł.+b.); +/- w stosunku do 2007 roku + 324 kg + 0 kg + 11 kg + 11 kg 19

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA 4. wielkopolskie 7.283 kg mleka i 299 kg tłuszczu, 245 kg białka (544 kg tł.+b.); +/- w stosunku do 2007 roku + 226 kg + 0 kg + 8 kg + 8 kg 5. śląskie 7.273 kg mleka i 300 kg tłuszczu, 242 kg białka (542 kg tł.+b.). +/- w stosunku do 2007 roku + 288 kg + 2 kg + 11 kg + 13 kg 6. opolskie 7.216 kg mleka i 299 kg tłuszczu, 240 kg białka (539 kg tł.+b.). +/- w stosunku do 2007 roku + 181 kg - 3 kg + 5 kg + 2 kg 7. kujawsko-pomorskie 7.025 kg mleka i 294 kg tłuszczu, 235 kg białka (529 kg tł.+b.). +/- w stosunku do 2007 roku + 177 kg + 2 kg + 8 kg + 10 kg Niewielki spadek przeciętnej wydajności kilogramów mleka i jego składników zanotowano na terenie dwóch województw: w stosunku do 2007 roku 1. podlaskiego - 60 kg mleka, - 5 kg tłuszczu, - 1 kg białka; 2. małopolskiego - 21 kg mleka, - 4 kg tłuszczu, + 1 kg białka. W ramach wewnętrznej struktury organizacyjnej PFHBiPM, uzyskane w 2008 roku wyniki przeciętnej wydajności kg mleka i jego składników kształtują się następująco: 1. Region Oceny Poznań 7.332 kg mleka, 301 kg tłuszczu i 246 kg białka (547 kg tł.+b.); 2. Region Oceny Bydgoszcz 6.853 kg mleka, 284 kg tłuszczu i 228 kg białka (512 kg tł.+b.); 3. Region Oceny Parzniew 6.422 kg mleka, 286 kg tłuszczu i 214 kg białka (500 kg tł.+b.). Szczegółowe dane dotyczące wyników oceny wartości użytkowej bydła mlecznego w 2008 roku przedstawia tabela nr 8 (część tabelaryczna opracowania). Uwzględniając formę własności, wydajność mleczna krów ocenianych kształtowała się na poziomie: mleko tłuszcz białko sektor prywatny 6.700 kg 278 kg 4,15% 224 kg 3,34%; +/- w stosunku do 2007 roku + 123 kg 0 kg - 0,08 + 6 kg + 0,02 np.: rolnicy indywidualni 6.477 kg 272 kg 4,20% 216 kg 3,33%; +/- w stosunku do 2007 roku + 106 kg 2 kg - 0,04 + 5 kg + 0,02 sektor publiczny 8.565 kg 344 kg 4,02% 216 kg 3,33%; +/- w stosunku do 2007 roku + 383 kg +2 kg - 0,04 + 5 kg + 0,02 np.: gospodarstwa ANR 9.046 kg 363 kg 4,01% 303 kg 3,35%; +/- w stosunku do 2007 roku + 106 kg 2 kg - 0,14 + 5 kg + 0,02 Szczegółowe dane nt. przeciętnych wydajności ocenianych krów mlecznych w poszczególnych instytucjach i sektorach przedstawia tabela nr 5(część tabelaryczna opracowania). 20

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Fot. A. Łukaszek Szacunki Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej wskazują, że w 2008 roku przeciętna wydajność kg mleczna krowy z populacji masowej wyniosła zaledwie 4.621 kg mleka (Rynek Mleka Październik 2008), zatem o około 2.196 kg mleka mniej niż mogą uzyskać hodowcy prowadzący kontrolę użytkowości posiadanych zwierząt. Porównanie na przestrzeni lat 2000-2008 wyników wydajności mlecznej krów objętych kontrolą użytkowości w odniesieniu do pogłowia krów mlecznych ogółem przedstawia wykres nr 5. Wykres 5. Wydajność kg mleka od 1 krowy [kg] 7 000 6 500 krowy ogółem * krowy oceniane 6 000 5 500 5 000 4 500 5 379 5 597 5 712 5 851 6 152 6 508 6 664 6 688 6 817 4 000 3 500 3 000 3 771 3 935 4 011 4 080 4 262 4 336 4 399 4 503 4 621 2 500 2 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 W 2008 roku produkcja mleka ogółem od krów objętych kontrolą użytkowości osiągnęła wynik ponad 3.868 tysięcy ton i była i była o 345 tys. ton (+10%) wyższa od odnotowanej w analogicznym okresie roku poprzedniego (3.523 tys. t). W związku z powyższym można przypuszczać, że produkcja mleka od krów objętych oceną wartości użytkowej pokryła prawdopodobnie w około 44,4 % całości skupowanego przez przemysł mleczarski surowca mlecznego (8.470 mln. l szacunkowe dane IERiGR-PIB). 21

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA Rysunek 4. Porównanie przeciętnej wydajności dla kg mleka krów ocenianych w 2008 roku wg województw Rysunek 5. Porównanie przeciętnej wydajności dla sumy kg tłuszczu i białka krów ocenianych w 2008 roku wg województw 22

WYNIKI OCENY WARTOŚCI UŻYTKOWEJ KRÓW MLECZNYCH Intensywność prowadzonej w Polsce pracy hodowlanej, prowadząca do wzrostu jednostkowej wydajności mlecznej oraz intensywna eksploatacja zwierząt może mieć poważny wpływ na użytkowanie rozpłodowe krów mlecznych. Na przestrzeni lat, obserwowano wyraźny związek wzrostu wydajności mlecznej z wybranymi wskaźnikami rozrodu. Okres międzywycieleniowy z roku na rok wydłuża się, jednocześnie w skróceniu długości okresu wychowu jałówek do momentu pierwszego wycielenia dostrzega się szanse na zwiększenie efektywności ekonomicznej chowu bydła mlecznego. Poniższe dane prezentują kierunek utrzymujący się w stadach ocenianych krów mlecznych w przypadku: 1. przeciętna długość okresu międzywycieleniowego, wg ocenianych w Polsce ras bydła mlecznego przedstawia się następująco: HO RW SM RP JE MO BG 2003 414 404 392 391 403 brak danych 2004 419 412 388 397 402 412 434 2005 417 407 394 395 405 417 453 2006 421 410 394 395 401 413 390 2007 427 416 400 400 411 447 395 2008 431 420 400 394 403 428 412 Wykres 6. Przeciętny okres międzywycieleniowy (w dniach) 435 430 425 420 415 410 405 400 400 401 408 414 419 416 420 426 429 395 390 385 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2. przeciętna dla wieku I-go wycielenia krowy pierwiastki, wg ocenianych w Polsce ras bydła mlecznego przedstawia się następująco: HO RW SM RP JE MO BG 2003 817 810 849 814 769 brak danych 2004 821 825 895 823 783 882 693 2005 835 831 900 855 793 897 743 2006 824 828 879 841 807 993 792 2007 819 821 869 836 806 932 808 2008 823 827 867 816 812 897 896 23

POLSKA FEDERACJA HODOWCÓW BYDŁA i PRODUCENTÓW MLEKA 850 Wykres 7. Średni wiek I-go wycielenia (w dniach) 845 840 835 839 837 834 830 825 820 826 817 818 825 819 823 815 810 805 800 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Szczegółowe dane nt. użytkowania rozpłodowego ocenianych krów mlecznych przedstawiają tabele nr 15, 16 i 17 (część tabelaryczna opracowania). *** Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka, mając na uwadze jakość oraz rzetelność świadczonych usług zootechnicznych, a co tym idzie autentyczność wyników prowadzonej oceny wartości użytkowej, prowadzi stały nadzór pracy zootechników oceny i inspektorów nadzoru. Na przestrzeni 2008 roku przeprowadzono w terenie kontrole wewnętrzne z zakresu nadzoru oceny wartości użytkowej bydła mlecznego wg następującej ilości i kategorii: Superkontrole 641; kontrole przeprowadzenia próbnego udoju 1 636; inne kontrole pracy zootechnika, w tym dokumentacji hodowlanej 5 520. 24