1. Charakterystyka programu, założenia kształcenia

SPIS TREŚCI 1. Charakterystyka programu, założenia kształcenia......... 5 2. Cele edukacyjne: kształcenia i wychowania.............. 9 3. Procedury realizacji celów.......................... 12 4. Materiał nauczania................................ 15 5. Przewidywane osiągnięcia uczniów.................... 59 6. Ewaluacja....................................... 64 7. Wybór poziomu kształcenia......................... 67 8. Przykładowe scenariusze lekcji....................... 68 3

4

1. Charakterystyka programu, założenia kształcenia Główny cel, jaki przyświeca autorom programu, na którym oparty jest podręcznik przeznaczony do nauczania języka polskiego w szkołach ponadgimnazjalnych Klucz do świata, to położenie nacisku na połączenie ze sobą różnych elementów, składających się na ca- -łość programu języka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej, a więc wiedzy o literaturze z wiedzą o języku, filozofią, historią, religią, sztuką, i tym samym pokazanie możliwie najpełniejszego, wszechstronnego obrazu procesów historycznoliterackich i językowych zachodzących w literaturze od jej początków aż do współczesności. Program przewiduje chronologiczno-tematyczny układ treści nauczania; w poszczególnych epokach literackich pojawiają się pewne, naszym zdaniem, najbardziej istotne tematy, które pozwolą uczniom na zorientowanie się tak w ciągłości, jak i różnorodności zjawisk historycznoliterackich. Nauka w klasie pierwszej szkoły ponadgimnazjalnej obejmuje kilka epok; są to: antyk, średniowiecze, renesans, barok i oświecenie. W klasie drugiej uczniowie powinni zapoznać się z kolejnymi okresami literackimi, czyli z romantyzmem, pozytywizmem i Młodą Polską, a w klasie trzeciej z dwudziestoleciem międzywojennym, literaturą wojny i okupacji oraz z literaturą współczesną (od roku 1945 do początków XXI w.). Autorom szczególnie zależy na tym, by w sposób harmonijny połączyć nauczanie literatury i języka. Program nie ogranicza się wyłącznie do prezentacji tekstów literackich, ale pokazuje także możliwie pełny kontekst kulturowy; dużą wagę przywiązuje się do interpretacji różnorodnych tekstów kultury np. obrazów, rzeźb, grafiki, filmów, przedstawień teatralnych itp. Autorom niniejszej propozycji programowej nie chodzi bowiem o to, by uczniowie zapamiętywali znaczną liczbę encyklopedycznych informacji, ale by mieli dobrą orientację w dziejach literatury i języka, wiedzieli, jak i gdzie szukać skutecznie informacji na określony temat, by potrafili poprawnie posługiwać się językiem polskim i dzięki temu sprawnie się komunikować. Stąd właśnie wynika pomysł połączenia treści literackich i językowych. W praktyce szkolnej zagadnienia językowe traktuje się często po macoszemu, nauczyciel zwykle skupia się na realizacji niemal wyłącznie tematów literackich z niekorzyścią dla zagadnień językowych. Praktyka ta w znacznym stopniu spowodowana jest względami czasowymi w związku z niewielką liczbą godzin przeznaczonych na realizację materiału, pedagodzy rezygnują z omawiania zagadnień językowych, a skupiają się przede wszystkim na materiale literackim. Naszym zdaniem, zagadnienia językowe zasługują na szczególną uwagę i podkreślenie. Nauczyciel języka polskiego, realizując temat literacki, nie może nie zauważyć związanego z nim określonego zjawiska czy problemu językowego popularne wśród pedagogów hasło: wszyscy jesteśmy nauczycielami języka polskiego, brzmi zatem w naszym programie bardzo naturalnie i szczerze. 5

Zainteresowanie tematyką językową i problemami komunikacyjnymi w programie realizowane może być poprzez interesująco dobrane zagadnienia z zakresu nauki o języku, takie jak np. błędy językowe, etymologia słów, nowoczesna frazeologia, elementy gramatyki historycznej, stylistyka, semiotyka, retoryka dawniej i dziś czy zagadnienia dotyczące komunikacji niewerbalnej. Trzeba je jeszcze odpowiednio zaprezentować, np. zastosować atrakcyjne ćwiczenia, angażujące młodzież bezpośrednio, a unikać raczej wykładów. Właściwe będzie w tym miejscu inicjowanie pracy ucznia na materiale blisko związanym z jego zainteresowaniami, codziennością np. praca z komputerem, Internetem, aranżowanie krótkich wystąpień uczniów scenek, w których będą mogli zaprezentować swoje umiejętności werbalne i niewerbalne stosownie do określonych tematów. Nauka o języku nie powinna zatem kojarzyć się uczniom z odrębną, hermetycznie zamkniętą dziedziną, wręcz przeciwnie powinna harmonijnie się łączyć, być bezpośrednio związana z materiałem historycznoliterackim. I tak np., zagadnienia dotyczące frazeologii biblijnej czy mitologicznej, sentencji, aforyzmów, powinny wchodzić niejako z urzędu do scenariuszy lekcji poświęconych interpretowaniu fragmentów tekstów Starego i Nowego Testamentu, czy wybranych zagadnień z mitologii greckiej i rzymskiej, a elementy gramatyki historycznej należy traktować jako niezbędne przy analizowaniu średniowiecznej liryki (np. Bogurodzica). Interpretacja tekstów poetów barokowych może stać się dobrym pretekstem do zajęcia się znakiem i semiotyką, a lektura powieści Trans-Atlantyk Witolda Gombrowicza może służyć do podjęcia tematu zapożyczeń i ich rodzajów. I tu np. należałoby zwrócić uwagę na aktualność tego zjawiska językowego we współczesnej polszczyźnie (przykładowo, na nadmierną liczbę zapożyczeń z języka angielskiego we wszystkich niemal dziedzinach), także i w codziennej językowej praktyce ucznia (np. sorry zamiast przepraszam). Chodzi tu przede wszystkim o to, aby w wypowiedziach starannych czy w pisemnych wypracowaniach uczniowie nie używali zapożyczeń tam, gdzie można je zastąpić rodzimymi sformułowaniami. W polszczyźnie potocznej, ze względu na ich pragmatyczny aspekt, tego typu zapożyczenia są jednak dopuszczalne. Przy interpretacji Potopu Henryka Sienkiewicza, zajmując się stylizacją i jej odmianami, można także nawiązać do żargonu szkolnego (slangu) i pokazać na konkretnych przykładach mechanizm powstawania charakterystycznego dla szkolnej młodzieży słownictwa. Uczniowie powinni zrozumieć, że zjawiska językowe nie są zbędną nadbudową teoretyczną na lekcjach języka polskiego, ale czymś żywym, praktycznym, interesującym, znajdującym odbicie także i w rzeczywistości, z którą na co dzień spotyka się młody człowiek. Obok harmonijnego powiązania nauki o języku z nauką o literaturze, niniejszy program stara się podkreślić również znaczenie współczesnej literatury, nie tylko poprzez omawianie tendencji i zjawisk historycznoliterackich charakterystycznych dla II poł. XX w. i początków XXI w. w klasie trzeciej, lecz także dzięki wprowadzaniu literatury współczesnej już od klasy pierwszej. Będą to zatem tzw. konteksty współczesne, np. przy omawianiu Biblii można wprowadzić utwór Marcina Świetlickiego Pięć wierszy religijnych, a przy rozważaniach na temat filozofii greckiej, pokazać inny sposób prezentacji zagadnień filozoficznych, interpretując z uczniami fragmenty Filozofii po góralsku Józefa Tischnera. Wprowadzając fragmenty Rozmów o Biblii Anny Świderkówny, możemy na ich podstawie ćwiczyć z uczniami umiejętność czytania za zrozumieniem, tak niezbędną przecież na egzaminie maturalnym. 6

Współczesna literatura może zatem towarzyszyć uczniom szkoły ponadgimnazjalnej w ciągu całego cyklu nauki, a jej analiza w klasach pierwszej i drugiej w znacznym stopniu odciąży materiał z tego zakresu w klasie trzeciej, w której nauka trwa przecież o dwa miesiące krócej aniżeli w poprzednich dwóch etapach kształcenia. Wymagania nowej matury spowodowały dość istotne zmiany w sposobie patrzenia na nauczanie języka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej, przede wszystkim odejście od prezentowania wyłącznie zjawisk historycznoliterackich na rzecz kształcenia określonych umiejętności, potrzebnych współczesnemu młodemu człowiekowi. Nie rezygnując z porządku chronologicznego w układzie treści nauczania, program niniejszy wskazuje na konieczność realizowania tylko niektórych, naszym zdaniem niezbędnych dla budowania tzw. świadomości kulturalnej współczesnego inteligenta tematów, czy poruszania ważkich w dzisiejszej dobie problemów. Nie ma jednak możliwości skonstruowania głęboko pojętego patriotyzmu, podstaw kulturowych współczesnego młodego Polaka, bez odwołania się do tradycji, której jednym z najważniejszych elementów jest przecież polska literatura. Program przewiduje także interpretację tych tekstów kultury, szczególnie europejskiej, które wydają się niezbędne dla zbudowania świadomości kulturowej współczesnego młodego człowieka, stąd wybór dzieł takich jak Król Edyp, Makbet, Kandyd, Zbrodnia i kara, Jądro ciemności, Proces czy Dżuma. Ponieważ współczesne nauczanie w szkołach ponadgimnazjalnych nie przewiduje jeszcze filozofii jako odrębnego przedmiotu (choć w nielicznych przypadkach jest ona obecna w szkołach), niniejszy program proponuje prezentację i analizę wybranych zagadnień z dziedziny filozofii w poszczególnych klasach. I tak np., zalecamy zapoznanie się z poglądami Sokratesa i Platona, przypominając także ich reinterpretację po góralsku ks. J. Tischnera; wprowadzamy główne nurty myślowe oświecenia, zalecamy także analizę założeń filozoficznych egzystencjalizmu w oparciu m.in. o twórczość Witolda Gombrowicza. 7

2. Cele edukacyjne: kształcenia i wychowania Zasadniczym celem nauczania języka polskiego podczas trzyletniej edukacji w szkole ponadgimnazjalnej jest wpływanie na rozwój młodego człowieka, jego dojrzewanie intelektualne i emocjonalne. Nie bez znaczenia jest także kształtowanie moralności ucznia. Ów rozwój następuje m.in. w trakcie kontaktu z różnymi tekstami kultury dzięki nim właśnie licealista odnajduje samego siebie i zaznacza swój stosunek do języka, którym są one wyrażone. Cele edukacyjne należy interpretować nie tylko w związku z rezultatami kształcenia, lecz także dostrzegać w ich realizacji możliwości znacznego poszerzenia zdolności komunikacyjnych, tak niezbędnych w życiu społecznym. Niniejszy program pozwala na wszechstronną, wielopoziomową interpretację tekstu kultury (przede wszystkim literackiego), a także umożliwia kształcenie niezbędnych dla ucznia umiejętności docierania do źródeł wiedzy, jej gromadzenia, porządkowania i syntetyzowania. W przedmiocie o tak artystycznym wymiarze jak język polski, niezbędne są przecież nawyki samokształceniowe. Bezpośredni kontakt z tekstami kultury powinien wpłynąć na kształcenie postaw etycznych i wymagań estetycznych ucznia, a także pomóc mu w podejmowaniu ważnych decyzji, tworzeniu własnych tekstów kultury, co w rezultacie powinno wydatnie zwiększyć jego wpływ na własny rozwój, i uczynić ucznia za ten rozwój w pełni odpowiedzialnym. Przy ustalaniu celów nauczania ważne są metody, które pomagają w ich osiągnięciu, i tu preferencja tych aktywizujących winna być w pełni widoczna. Cele dla zakresu podstawowego i rozszerzonego są niemal te same. Różnią się one bowiem tylko zakresem i głębią proponowanej wiedzy. Cele wychowania: 1. Budowanie poczucia tożsamości własnej, narodowej, grupowej, a także poszanowanie tradycji, rodzinnej, regionalnej, polskiej (np. poprzez zapoznanie uczniów z tekstami takimi jak Bogurodzica, Mazurek Dąbrowskiego, Pan Tadeusz, oraz wskazanie na funkcje i rodzaje dialektów i gwar polskich). 2. Możliwie pełny rozwój w zakresie emocjonalnym, intelektualnym, społecznym i estetycznym (poprzez np. kontakt z różnymi formami artystycznego wyrazu utwór literacki, obraz, rzeźba, film, spektakl teatralny). 3. Kształtowanie właściwych postaw moralnych, odpowiednich reakcji na zło we wszelkiej postaci, tworzenie takiego systemu wartości, którego podstawą będzie szacunek dla każdego człowieka (np. przy uważnej lekturze tekstów takich jak Przesłanie pana Cogito Herberta, Głos w sprawie pornografii Szymborskiej czy Zbrodnia i kara Dostojewskiego). 8

4. Preferowanie wartości duchowych i kulturowych nad materialnymi. 5. Kształcenie postawy otwartej na drugiego człowieka, zachęcanie do pomocy innym, podkreślanie istoty takich wartości jak tolerancja, prawda, sprawiedliwość (np. na podstawie Ludzi bezdomnych Żeromskiego czy Makbeta Szekspira). 6. Przysposobienie do możliwie pełnego, wszechstronnego udziału w życiu kulturalnym i społecznym kraju. Cele kształcenia: 1. Zmierzanie do kształcenia postawy refleksyjnej, która umożliwia bardziej wnikliwe poznanie samego siebie. 2. Zapoznanie z uniwersalnymi wartościami kultury europejskiej. 3. Kształcenie umiejętności odczytywania wieloznacznego charakteru kultury poprzez percepcję tekstów istotnych dla pogłębienia poczucia wspólnoty narodowej, europejskiej, światowej (tu analiza np. Hamleta Szekspira, Świętoszka Moliera, Fausta Goethego, Dziadów Mickiewicza, Wesela Wyspiańskiego oraz dzieł sztuki, np. Damy z łasiczką Leonarda da Vinci czy Krzyku Muncha). 4. Kształcenie umiejętności rozpoznawania konwencji, stylu dzieła literackiego (lub szerzej tekstu kultury) oraz umiejętności nazywania i interpretowania postaw światopoglądowych i filozoficznych twórców różnych epok. 5. Świadome posługiwanie się przez uczniów znajomością wybranych zagadnień teoretycznoliterackich. 6. Skłanianie do odnajdywania różnych wartości w poznawanych tekstach kultury i porównywania ich z własnym systemem aksjologicznym. 7. Dostrzeganie związków między konkretnymi dziełami sztuki (obraz wiersz; obraz utwór muzyczny, np. porównanie obrazu Rembrandta Dawid i Saul z biblijnym tekstem z Pierwszej Księgi Samuela czy wiersza Iłłakowiczówny Job z rycinami Williama Blake a do Księgi Hioba). 8. Świadome i możliwie najpełniejsze uczestniczenie ucznia we współczesnym życiu kulturalnym w różnych jego przejawach (np. wyjścia z uczniami do kina, teatru, na wystawę, program kabaretowy, spotkanie z poetą itp.) 9. Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych w różnych sytuacjach (w tym zapoznanie ucznia z funkcją komunikacji niewerbalnej i jej aspektem pragmatycznym), a przede wszystkim ćwiczenie sztuki pisania dłuższych wypowiedzi (w różnych formach esej, rozprawka, analiza i interpretacja utworu poetyckiego, list, podanie, recenzja) i poprawnego posługiwania się współczesnym językiem polskim (wskazanie bogactwa form i stylów). 10. Kształcenie umiejętności wygłaszania krótkiego tekstu, napisania planu wypowiedzi. 11. Wykorzystanie nabytej wiedzy o budowie dzieła literackiego, o języku, o procesie historycznoliterackim podczas interpretowania różnych utworów literackich, dzieł sztuki (obrazów, rzeźb), a także w trakcie realizacji samodzielnych prób tworzenia tekstów literackich. 12. Zapoznanie ucznia z wybranymi zagadnieniami z zakresu nauki o języku i głównymi procesami kierującymi jego ewolucją, by w praktyce mógł z tej wiedzy jak najpełniej skorzystać, ze wskazaniem na związek tych zagadnień z tradycją literacką (np. rozwój języka polskiego zaprezentowany na przykładach zaczerpniętych 9

z tekstów literackich, czy zjawisko retoryczności tekstu omówione na przykładzie oświeceniowej publicystyki). 13. Nauczenie kultury dyskutowania (dobór argumentów, kontrargumentów), szanowania poglądów innych, właściwego selekcjonowania cudzych opinii, zdolności do wychwycenia manipulacji językowej. 14. Kształcenie umiejętności samodzielnego uczenia się: właściwego notowania, czytania ze zrozumieniem, sprawnego wyszukiwania potrzebnych informacji w dostępnych źródłach (słowniki, encyklopedie, prasa, telewizja, Internet), poprawnego sporządzania opisu bibliograficznego. 15. Kształcenie umiejętności porządkowania wiedzy według różnych kryteriów, np. chronologicznego, problemowego. 16. Nauczenie czytania ze zrozumieniem poprzez wykorzystanie licznych ćwiczeń z tego zakresu, skonstruowanych zgodnie ze standardami nowej matury. 17. Ćwiczenie analizy i interpretacji różnych tekstów kultury, w tym analizy porównawczej. 10

3. Procedury realizacji celów Umysł nie jest naczyniem, które należy wypełnić, lecz ogniem, który trzeba rozniecić. (Plutarch) Nikt jeszcze nie stworzył takiej metody nauczania, która zapewniałaby sukces w każdej sytuacji i z każdym uczniem. Natomiast przyjmuje się powszechnie w metodyce, że najbardziej skuteczne jest stosowanie zróżnicowanych metod, szczególnie tych aktywizujących, realizowanych przemiennie, a odwołujących się do wielu sposobów nauczania. Trzeba więc najpierw zadać sobie pytanie: po co i w jakim zakresie stosujemy konkretną metodę. Koncepcja programu pozwala na zastosowanie różnych form pracy z uczniem, tak jak różne mogą być sposoby uczestnictwa w kulturze. Pozwala także na harmonijne łączenie odbioru tekstów kultury z poznawaniem mechanizmów naszego języka jako narzędzia komunikacji. Tak zwaną sytuację dydaktyczną kreuje kontakt z różnymi tekstami kultury (tekst literacki, obraz, rzeźba, film, spektakl teatralny, koncert) reakcją odbiorcy (ucznia) powinno być przeżycie emocjonalne i estetyczne, a w dalszej kolejności, zaprezentowanie swoich wniosków interpretacyjnych. Chodzi tu jednak przede wszystkim o to, by uniknąć jedynie pamięciowego opanowywania przez uczniów wiedzy encyklopedycznej, by nauka była funkcjonalna, zapewniała wszechstronny i pogłębiony odbiór dzieła, i dążyła do pragmatycznego ujęcia proponowanych treści nauczania. Oczywiście, nie oznacza to zepchnięcia na plan drugi wiedzy o charakterze encyklopedycznym bez niej bowiem, interpretacja tekstów kultury byłaby przecież niemożliwa. Jak zatem należy postępować ze swoimi wychowankami, by uczynić proces przyswajania wiedzy oraz kształcenia określonych umiejętności bardziej przyjaznym? Sposobów, dzięki którym praca nauczyciela stanie się bardziej efektywna, a uczeń poczuje, że ma wpływ na proces nauczania, jest wiele, przykładowo: takie podejście do analizy lektur, by uczniowie się nimi autentycznie zainteresowali, a nie szukali jedynie opracowań, bryków, streszczeń, by ominąć bezpośredni kontakt z dziełem artystycznym, a zatem poszukiwanie w wybranych dziełach także i takich wartości, które są uczniom bliskie, postaw, z którymi mogą się utożsamić, problemów, które ich bezpośrednio dotyczą; takie pokierowanie pracą uczniów na lekcjach, by przeżywali oni emocjonalnie, a nie tylko intelektualnie, odbiór dzieł literackich, a więc preferowanie wszelkich metod aktywizujących; stosowanie metod audiowizualnych (z użyciem komputera, Internetu, rzutników); organizowanie wycieczek do muzeów, teatrów, na wystawy; korzystanie np. z akademii filmowych organizowanych przez multikina; proponowanie młodzieży uczestnictwa w kołach zainteresowań np. teatralnym, dziennikarskim; 11

namawianie do udziału w konkursach związanych z szeroko pojętą literaturą; zwrócenie uwagi uczniów na rozliczne konteksty dzieł literackich, zwłaszcza na konteksty filozoficzne, historyczne czy malarskie; wykorzystanie korelacji między pokrewnymi przedmiotami, zwłaszcza historią, wiedzą o kulturze czy wiedzą o społeczeństwie, np. poprzez nawiązanie bliższej współpracy z nauczycielami wymienionych przedmiotów. Aktywizowaniu uczniów o różnych możliwościach intelektualnych służyć będzie najlepiej wprowadzenie różnych technik i metod aktywizujących, a także stosowanie pracy uczniów w małych grupach. Ten sposób, umiejętnie dawkowany, pozwala nauczyć młodzież szeregu tzw. umiejętności kluczowych: dobrej współpracy w zespole; umiejętności dyskutowania w grupie, rozwiązywania ewentualnych konfliktów, właściwego prezentowania wyników pracy na tle zespołu; zbierania, selekcjonowania i przetwarzania informacji, analizowania i syntetyzowania wiedzy, czyli po prostu umiejętności efektywnego uczenia się. Wyjątkowo przydatne podczas realizacji niniejszego programu mogą okazać się: debaty i dyskusje dydaktyczne (np. obrady okrągłego stołu, dyskusja panelowa, metaplan); dramy, techniki dramowe, inscenizacje, wchodzenie w role bohaterów lektur; mapy skojarzeń lub mapy pamięci; drzewko decyzyjne La Rause i Remy ego; gry dydaktyczne. Nieco trudniejszą i bardziej pracochłonną metodą, ale przynoszącą zwykle dobre rezultaty, jest metoda projektów edukacyjnych (można ją realizować indywidualnie lub zbiorowo). Jeśli każdy uczeń w ciągu roku zrealizuje przynajmniej jeden projekt, to będzie to na pewno z korzyścią dla aktywizacji i zaangażowania klasy. Taki projekt pozwala np. na: wydawanie szkolnego czasopisma; opracowanie audycji dla szkolnego radiowęzła; napisanie pracy śródrocznej; zorganizowanie szkolnej sesji naukowej dla całej młodzieży; wystawienie sztuki teatralnej bądź stworzenie happeningu. Wymienione wyżej metody niezwykle korzystnie wpływają na rozwój intelektualny młodzieży, kształcą samodzielność i tym samym doskonale przygotowują do dorosłego życia. Niewątpliwe zalety technik aktywizujących nie powinny spowodować zarzucenia starych, ale jakże sprawdzonych i efektywnych metod tradycyjnych (wykład, pogadanka heurystyczna). Uczniowie powinni przecież umiejętnie notować słowa nauczyciela (notatki lekcyjne), formułować krótkie i dłuższe wypowiedzi, opracowywać referaty i koreferaty, umiejętnie odpowiadać na pytania, streszczać i omawiać lektury (analiza, interpretacja). Należy również tak pokierować procesem dydaktycznym, aby uczniowie znaleźli czas na tzw. samoocenę, by zorientowali się w swoich mocnych i słabych stronach. I tu, przy- 12

kładowo, po danej lekcji bądź po omówieniu określonej epoki literackiej, warto pozwolić uczniom, by odpowiedzieli na następujące pytania: W czym jestem naprawdę dobry? (W czytaniu za zrozumieniem? W interpretacji wierszy? W rozumieniu zagadnień z zakresu nauki o języku? W pisaniu własnych tekstów? W wyszukiwaniu nawiązań do konkretnych motywów czy wątków? itd.) Które zadania (ćwiczenia) nie sprawiają mi kłopotu? Czego konkretnie nauczyłem się na lekcji? W ciągu miesiąca? W półroczu? Jakie powinienem podjąć działania, by usprawnić wykonywanie zadań, które sprawiają mi trudność? Dlaczego niektóre partie materiału sprawiają mi tyle trudności? Jaka jest moja opinia na temat przeczytanych lektur? W jakim stopniu lekcje języka polskiego mogą przyczynić się do realizacji moich zamierzeń? 13

14 NOTATKI

4. Materiał nauczania Propozycja podziału materiału programowego na klasy przedstawia się następująco: KLASA 1 KLASA 2 KLASA 3 antyk, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska literatura okresu międzywojennego, literatura wojny i okupacji, literatura po 1945r. Chronologiczny układ treści nauczania ma wiele zalet, jeśli weźmiemy pod uwagę założenia metodologiczne, przede wszystkim systematyzuje nowe informacje i pokazuje ciągłość wybranych motywów w kulturze europejskiej. Jednak nawiązania do literatury i kultury współczesnej powinny być wprowadzane już od klasy pierwszej, aby przez cały czas wskazywać na uniwersalność niektórych motywów, tendencji literackich, wątków i problemów. W klasie trzeciej, w której literatura współczesna prezentowana jest chronologicznie, powinno położyć się nacisk na poznanie utworów współczesnych żyjących twórców (m.in. Pilch, Masłowska, Kuczok, Huelle, Coelho). W zamieszczonej na kolejnych stronach tabeli treści nauczania przeznaczone dla poziomu rozszerzonego zaznaczone są gwiazdką i pogrubioną czcionką. TREŚCI NAUCZANIA KLASA I ZAGADNIENIA KLASA 1 ANTYK BIBLIA 1. Wielkie księgi świata Biblia jako tekst kultury. 2. Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię obraz stwarzania świata w Księdze Rodzaju, Bóg jako kreator. Księga Rodzaju Księga Psalmów (Psalm 142); Pieśń nad Pieśniami Księga Hioba alegoria archetyp przypowieść (parabola) psalm *stylizacja biblijna symbol Dyskusja na temat relacji Bóg człowiek w Biblii. Ćwiczenie umiejętności czytania ze zrozumieniem. 15

3. Obraz Boga i człowieka w Księdze Psalmów. 4. Pieśń nad Pieśniami zmysłowy erotyk czy traktat teologiczny? 5. Czy cierpienie to kara? Rozważanie sensu cierpienia na podstawie Księgi Hioba. 6. Dydaktyzm w Ewangeliach funkcje paraboli. 7. Apokalipsa wg św. Jana koniec czy początek? zakres podstawowy: 7 zakres rozszerzony: 8 Nowy Testament (Przypowieść o siewcy, Przypowieść o sieci; Apokalipsa św. Jana (fragmenty). Konteksty współczesne M. Świetlicki Pięć wierszy religijnych; J. Rybowicz Psalm; Cz. Miłosz Ja, On, Ona (fragment); K. Iłłakowiczówna Job; A. Świderkówna Rozmowy o Biblii *A. Frajlich Erotyk (bez Boga). Rozumienie metaforycznego znaczenia Apokalipsy. *Kształcenie umiejętności wskazania stylizacji biblijnej w utworach współczesnych twórców. Kształcenie umiejętności odczytywania symboli w tekstach kultury (literatura, malarstwo). KULTURA STAROŻYTNEJ GRECJI I RZYMU 1. Wprowadzenie do kultury i sztuki greckiej. 2. Mity genezyjskie. 3. U źródeł cywilizacji i postępu: mit o stworzeniu człowieka i mit o Prometeuszu. 4. Korzenie kultury i sztuki europejskiej. Mit o Orfeuszu. 5. Ideał herosa i wartości świata starożytnych Greków i Rzymian. 6. Związki frazeologiczne w języku polskim frazeologia mitologiczna i biblijna. M. Eliade Mity współczesnego świata R. Graves Mitologia Greków i Rzymian Z. Kubiak Mitologia grecka J. Parandowski Mitologia *H. Ogarek-Czoj Jak powstała ziemia *R. M. Rilke Sonety do Orfeusza. Konteksty współczesne Z. Herbert Labirynt nad morzem (fragmen- etos heros reinterpretacja topos Poznanie korzeni kultury europejskiej. Zwrócenie uwagi na aktualność i uniwersalność frazeologii biblijnej i mitologicznej. 16

zakres podstawowy: 7 zakres rozszerzony: 8 ty); Stary Prometeusz; C. Rowiński Prometeusz (fragmenty). FILOZOFIA GRECKA 1. Wprowadzenie do filozofii greckiej. 2. Sokrates jako ideał mędrca. 3. Platońska filozofia idei. 4. Stoicyzm i epiku reizm. 5. Historia filozofii wg J. Tischnera. 6. Odmiany polszczyzny ogólnej, język mówiony i język pisany. 7 Platon Obrona Sokratesa Uczta Marek Aureliusz Rozmyślania (fragmenty). Konteksty współczesne J. Tischner Historia filozofii po góralsku J. Gaarder Świat Zofii (fragmenty). cynicy epikureizm etyka filozofia kultura języka metafora jaskini Platona odmiany polszczyzny sceptycy sofiści stoicyzm Kształcenie świadomości podstaw filozofii europejskiej. Zapoznanie się z różnymi odmianami polszczyzny, wskazanie ich funkcji elementy kultury języka. TEATR GRECKI 1. Geneza teatru i tragedii greckiej. 2. Obraz tragizmu ludzkiego losu w dramacie greckim. 3. Krótka charakterystyka greckiej ko medii. 4. Spór racji w Antygonie Sofoklesa. 5. Na czym polega komunikacja niewerbalna? 6 Arystoteles Poetyka Sofokles Król Edyp; Antygona Arystofanes Żaby (fragmenty). Konteksty współczesne M. Scheler O zjawisku tragiczności Cz. Miłosz Antygona S. Skwarczyńska Dramat literatura czy teatr? (fragmenty). dytyramb ethos gest katharsis komedia komunikacja werbalna i niewerbalna mimika tragedia zasada decorum *ananke *fatum *hamartia *hybris *pathos Zwrócenie uwagi na ponadczasowość teatru greckiego i uniwersalność tematyki dramatu greckiego. Wskazanie znaczenia gestu, mimiki, ruchu w komunikacji międzyludzkiej. 17

EPIKA GRECKA 1. Tematyka i cechy eposu homeryckiego na podstawie Iliady i Odysei. 2. Świat bogów i herosów w Iliadzie. 3. Motyw wędrówki pełnej przygód w Odysei Homera. Homer Iliada Odyseja (fragmenty). Konteksty współczesne Konstandinos Kawafis Itaka. apostrofa epopeja epos heksametr inwokacja *eschatologia *iloczas *stopa metryczna Zapoznanie ze stylem homeryckim. Wskazanie uniwersalności motywu podróży. 3 LIRYKA GRECKA I RZYMSKA 1. Geneza liryki greckiej. 2. Poezja Tyrtajosa i Simonidesa. 3. Poezja miłosna, ludyczna, biesiadna Safona, Alkajos, Anakreont. 4. Filozofia złotego środka i motyw non omnis moriar w Pieśniach Horacego. Tyrtajos Wezwanie do walki; Simonides Arete, Napis na grobie Leonidosa; Epitafium kupca; Timokreon; Safona Do dziewczyny; Hesperiosie; Szczęśliwy oblubieńcze; Alkajos Biesiada; Pod niebem zimy; Anakreont Z Erosem na pięści; Uczta spokojna; Horacy Oda IX; Oda III; Pieśń XXX; Do Deliusza; *Twórczość Pindara. anakreontyk elegia epigramat epitafium epitalamium jamby liryka pieśń poezja tyrtejska strofa saficka tren Zapoznanie z motywami Arkadii i nieśmiertelności twórcy (non omnis moriar), wskazanie ich uniwersalności (liryka starożytna liryka współczesna). Kształcenie umiejętności interpretacji utworów poetyckich. Konteksty W. Szymborska Nagrobek; S. Trembecki Kupido (anakreontyk); T. Różewicz Nagrobek; M. Pawlikowska- -Jasnorzewska Róże dla Safony. zakres podstawowy: 4 zakres rozszerzony: 5 18

ŚREDNIOWIECZE FILOZOFIA I TEOLOGIA 1. Wprowadzenie do średniowiecza. 2. Problematyka filozoficzna i teologiczna epoki. 3. Różne sposoby poznawania Boga w poglądach św. Augustyna i św. Tomasza. 4. Poglądy Jana Pawła II na temat dobra i zła. 5 św. Augustyn Wyznania św. Tomasz Streszczenie teologii (fragmenty). Konteksty współczesne J. Przyboś Katedra jest biała; Jan Paweł II Pamięć i tożsamość (fragmenty). augustynizm drabina bytów scholastyka tomizm Zapoznanie z epoką krzyża i miecza. Znajomość podstaw światopoglądu chrześcijańskiego. IDEAŁ ŚWIĘTEGO 1. Wzór świętego. 2. Średniowieczne piśmiennictwo hagiograficzne. 3. Legendy o św. Franciszku z Asyżu. 4. Cele komunikacji słownej. Funkcje wypowiedzi. zakres podstawowy: 4 zakres rozszerzony: 5 Jakub de Voragine Złota legenda Legenda o św. Aleksym Kwiatki św. Franciszka z Asyżu (fragmenty). Konteksty współczesne S. Grochowiak Św. Szymon Słupnik; L. Staff Wróbel; J. Podgórska W poszukiwaniu Marii Magdaleny (fragmenty). alegoria asceta asceza franciszkanizm funkcje: impresywna, ekspresywna, informatywna, poetycka, fatyczna hagiografia legenda literatura parenetyczna metajęzyk *funkcje: metajęzykowa, stanowiąca, magiczna. Zapoznanie ze średniowiecznymi wzorcami osobowymi. Kształcenie umiejętności dostrzegania związków pomiędzy literaturą średniowieczną a współczesną. Zapoznanie z funkcjami wypowiedzi. PORTRET ŚREDNIOWIECZNEGO RYCERZA 1. Starofrancuska pieśń o czynach na przykładzie Pieśni o Rolandzie. Pieśń o Rolandzie Gall Anonim Kronika polska błędny rycerz epika rycerska ideał rycerza ideał władcy Wskazanie znaczenia ideałów średniowiecznego rycerza i władcy. 19

2. Rycerz w Kronice polskiej Galla Anonima. 3. Rycerz sparodiowany w Don Kichocie Cervantesa. 4. Wojownik nieśmiertelny w utworze Władca Pierścieni J.R.R. Tolkiena. 5 Miguel de Cervantes Don Kichote (fragmenty). Konteksty współczesne J.R.R. Tolkien Władca Pierścieni M. Stróżyński Fenomen Tolkiena (fragmenty). parodia pieśń o czynach romans rycerski trubadurzy truwerzy *rybałci *waganci Wskazanie uniwersalności tematyki rycerskiej (w literaturze współczesnej). OBLICZA MIŁOŚCI 1. Konflikty moralne bohaterów Dziejów Tristana i Izoldy. 2. Potęga uczucia miłości wobec surowych zasad średniowiecznej etyki w świetle korespondencji Abelarda i Heloizy. J. Bèdier Dzieje Tristana i Izoldy Guillem de Cabestaing W dniu (fragment); Abelard i Heloiza Listy List do panienki. etyka rycerska honor ideał kobiety Kształcenie umiejętności różnego odczytania motywu miłości. 3 WIZERUNEK ŚMIERCI 1. Elementy dydaktyczno-moralizatorskie i komiczne w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią. 2. Pierwiastki tzw. kultury karnawału w Wielkim testamencie F. Villona. 3. Peregrynacja po Piekle, Czyśćcu i Niebie w poemacie Dantego. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią F. Villon Wielki testament *Dante Alighieri Boska Komedia (fragmenty Piekła). Konteksty współczesne M. Białoszewski Wywiad; Edward Stachura Wielki testament ks. J. Kracik Miłosierdzie i kara (fragmenty) ars moriendi danse macabre dialog egzemplum memento mori motywy wanitatywne peregrynacja tercyna wywiad Wskazanie szczególnej roli tematyki związanej ze śmiercią w literaturze średniowiecza. Pokazanie uniwersalności tej tematyki i nawiązanie do średniowiecza w literaturze współczesnej. Kształcenie umiejętności interpretacji tekstów poetyckich i innych tekstów kultury (np. obrazy Domenico di Michelino Dante i jego poemat, E. Delacroix Barka Dantego). 20

zakres podstawowy: 4 zakres rozszerzony: 6 *K. I. Gałczyński Piekło polskie (fragmenty). ŚREDNIOWIECZNA LIRYKA 1. Początki kultu maryjnego, średniowieczne myślenie o świecie w pieśni Bogurodzica. 2. Z życia obyczajowego dworów i miast liryka świecka. 3. Geneza i rozwój polskiego języka (jery, e ruchome, wzdłużenie zastępcze, przegłos polski). 5 Bogurodzica; Lament świętokrzyski; O zachowaniu się przy stole Pieśń o zamordowaniu Andrzeja Tęczyńskiego (fragmenty). RENESANS archaizm deesis hymn jery savoir vivre mater dolorosa teocentryzm Zapoznanie z Bogurodzicą pierwszym hymnem polskim i zabytkiem języka polskiego. Zwrócenie uwagi na niektóre zmiany historyczne widoczne w języku współczesnym. Zapoznanie z obyczajowością średniowieczną i jej porównanie z współczesnymi zasadami savoir vivre u. POCZĄTKI NOWOŻYTNEJ 1.Wprowadzenie do epoki. 2. Nurt reformacji w Europie i Polsce. 3. Idee filozoficzne i społeczne renesansu utopia i makiawelizm. 4. Rola Boga jako twórcy w renesansowej wizji świata na podstawie wybranych utworów epoki. Erazm z Rotterdamu Pochwała głupoty T. Morus Utopia N. Machiavelli Książę J. Kochanowski Czego chcesz od nas, Panie ; *M. Ficino O nieśmiertelności duszy (fragmenty). antropocentryzm humanizm makiawelizm reformacja renesans utopia Wskazanie znaczenia renesansu jako epoki olbrzymów i jutrzenki nowożytnej kultury. Kształcenie umiejętności porównania średniowiecznej i renesansowej koncepcji Boga. zakres podstawowy: 6 zakres rozszerzony: 7 21

RÓŻNE WZORCE POLSKIEGO SZLACHCICA 1. Idealny dworzanin i wzór dworskiej mi łości. 2. J. Kochanowski jako szlachcic dworzanin. 3. Dworskie, erotyczne i biesiadne fraszki i pieśni Jana z Czarnolasu. 4. Ideał szlachcica ziemianina barwnie przedstawiony w Żywocie człowieka poczciwego M. Reja. 5. Czarnoleskie fraszki i pieśni J. Kochanowskiego. 6. Refleksyjna, moralizatorska i autotematyczna liryka Jana z Czarnolasu. 7. Dążenia do naprawy Rzeczpospolitej. 8. Troska o Polskę i jej pozycję na arenie europejskiej w utworach J. Kochanowskiego. 9. Gwary i dialekty w języku polskim. zakres podstawowy: 10 zakres rozszerzony: 11 Ł. Górnicki Dworzanin polski F. Petrarka Sonety do Laury; J. Kochanowski Raki; Z Anakreonta; Epitafium Wojciechowi Kryskiemu; Do Jadwigi; O Koźle, Pieśń XX; Na lipę; *Na dom w Czarnolosie; *Modlitwa o deszcz; Pieśń świętojańska o sobótce O żywocie ludzkim; Pieśń IX; Pieśń XIV; Pieśń V; Odprawa posłów greckich M. Rej Krótka rozprawa Żywot człowieka poczciwego A. Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczypospolitej P. Skarga Kazania sejmowe (fragmenty). Konteksty współczesne *Z. Kuchowicz Wzory i style miłości w literaturze pięknej (fragmenty). arkadia dialekt dramat renesansowy emblemat fraszka gwara homilia kazanie kwartyna oksymoron oracja petrarkizm przerzutnia publicystyka puenta raki sielanka sonet sylabowiec traktat traktat polityczny Zapoznanie z różnymi obrazami szlachcica w twórczości J. Kochanowskiego i M. Reja. Na czym polegał patriotyzm J. Kochanowskiego? Zapoznanie z reformatorskimi dążeniami A. Frycza Modrzewskiego i P. Skargi. Poznanie dialektów polskich i wskazanie ich znaczenia i miejsca we współczesnym języku polskim. Kształcenie umiejętności analizy i interpretacji tekstów dawnych. Zapoznanie z różnymi gatunkami literackimi i kształcenie umiejętności wskazywania cech tych gatunków w poszczególnych utworach. TRENY JANA KOCHANOWSKIEGO 1. Załamanie się światopoglądu odrodze- J. Kochanowski Treny: VI, IX, X, XI, XII, XVII ; dylemat epicedium Wskazanie przełomowego charakteru Tre- 22

niowego w Trenach. 2. Bóg i człowiek w Trenach. 3. Kochający ojciec i jego córka w Trenach. *4. Uważna lektura całości cyklu Treny J. Kochanowskiego. zakres podstawowy: 3 zakres rozszerzony: 5 *J. Kochanowski Treny (całość lektury). Konteksty współczesne B. Leśmian Urszula Kochanowska; W. Broniewski Anka. humanizm chrześcijański literatura funeralna tren *konsolacja nów dla humanizmu J. Kochanowskiego. Rozumienie kryzysu renesansowego optymizmu w Trenach. Kształcenie umiejętności interpretacji utworów poetyckich. DRAMAT SZEKSPIROWSKI 1. Problem winy i kary w Makbecie. 2. Sens ludzkiej egzystencji w słynnych monologach Makbeta i Hamleta. 3. *Filozoficzny charakter sonetów W. Szekspira. 4. Uważna lektura tragedii W. Szekspira Makbet. 5. Różnorodne style współczesnej polszczyzny. zakres podstawowy: 6 zakres rozszerzony: 8 W. Szekspir Makbet, Hamlet *W. Szekspir Sonet 113. Konteksty współczesne K. I. Gałczyński Teatrzyk Zielona Gęś *S. Barańczak Appendix Ł. Drewniak Pustynna przygoda w stylu pop, trash and more. BAROK dramat elżbietański dramat Szekspirowski monolog szekspirologia topos świata-teatru *hamletyzm Dostrzeżenie ponadczasowości dramatu Szekspira. Zapoznanie z cechami charakterystycznymi dramatu Szekspirowskiego. Kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem. Zapoznanie ze stylami współczesnej polszczyzny i kształcenie umiejętności wskazywania stylów w różnych rodzajach tekstów. WPROWADZENIE DO EPOKI 1. Istota człowieczeństwa w interpretacji filozofów epoki baroku. *B. Pascal Myśli S. Grochowski Wza- antyteza barok dysharmonia Zrozumienie istoty barokowego światopoglądu. 23

2. Barokowe piękno dysonans, wdzięk, ruch, wielorakość. 3. Koncepcja Boga, świata i człowieka w metafizycznej literaturze barokowej. zakres podstawowy: 3 zakres rozszerzony: 4 jemne całowanie matki z dziecięciem; S. Grabowiecki Setnik rymów duchownych św. Teresa od Jezusa Twierdza wewnętrzna *Giovanni Battista Agucchi Opis Wenus śpiącej Anibala Caracci *A. Félibien Ideał malarza doskonałego G. Bruno Pisma filozoficzne (fragmenty). dysonans inwersja składniowa kontrreformacja oksymoron peryfraza Przedstawienie bogactwa sztuki barokowej: muzyka, malarstwo, architektura i kształcenie umiejętności wskazywania cech barokowej estetyki w wybranych dziełach. POEZJA METAFIZYCZNA 1. Poezja metafizyczna M. Sępa-Szarzyńskiego. 2. *Angielska poezja metafizyczna. M. Sęp-Szarzyński Pieśń I na psalm Dawidów XIX, O rządzie Bożym na świecie, O wojnie naszej, którą wiedziemy z Szatanem, światem i ciałem, *Edward lord Herbert z Cherbury Echo w kościele; *G. Herbert Ołtarz; *J. Donne Sonet X z cyklu Sonety święte. *echo *poezja metafizyczna Rozumienie, na czym polega barokowa wizja świata, człowieka i Boga w utworach wybranych poetów. Kształcenie umiejętności analizy i interpretacji tekstów poetyckich. Konteksty współczesne *Witold Maj Sonet II (Na nic perła), 24

zakres podstawowy: 3 zakres rozszerzony: 4 S. Barańczak Długowieczność oprawców. EROTYKA ORAZ MOTYWY WANITATYWNE W POLSKIEJ POEZJI BAROKOWEJ 1. Miłosna i dworska poezja barokowa w oparciu o wiersze J.A. Morsztyna i D. Naborowskiego. 2. Marność, nietrwałość, przemijanie w poezji D. Naborowskiego, Z. Morsztyna i J. Baki. 3. Znak i semiotyka, typy znaków: ikony, indeksy, symbole. 6 J. A. Morsztyn Do panny, O swej pannie, Do trupa; D. Naborowski Na oczy królewny angielskiej, Żywot ludzki, Marność, Krótkość żywota; Z. Morsztyn Emblemat 104, Rozkosz mała i krótka, Żywot, sen i cień; J. Baka Nikczemność świata. Konteksty współczesne J. I. Sztaudynger Życie; J. M. Rymkiewicz Co zostało z Pascala. ikona indeks koncept manieryzm motyw marności (vanitas) semiotyka symbol (jako trzeci typ znaków) znak Zauważenie szczególnej roli poezji dworskiej i miłosnej w baroku. Wskazanie istoty dialogu poetów współczesnych z tradycją barokową. Rozumienie znaczenia motywów wanitatywnych w poezji baroku i kształcenie umiejętności porównania sposobu funkcjonowania tych motywów w literaturze baroku i średniowiecza. Zwrócenie uwagi na rolę znaków w komunikacji międzyludzkiej. NURT SARMATYZMU 1. Ideologia sarmacka w polskiej kulturze szlacheckiej doby baroku. 2. Sarmaci przodkowie Polaków. 3. Elementy sarmatyzmu w twórczości W. Kochowskiego. 4. Sarmacka encyklo- W. Kochowski Pieśń XXXI, Starożytność domów szlacheckich; B. Chmielowski Nowe Ateny J. Ch. Pasek Pamiętniki (fragmenty: Pan Pasek w Danii, Elekcja w Warszawie); dziennik encyklopedia gawędy hybrydy kalki językowe pamiętnik Sarmata sarmatyzm sylwy transakcja Zapoznanie z cechami ideologii i kultury sarmackiej. Kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem. Zapoznanie z rodzajami zapożyczeń i ich 25

pedia szlachecka B. Chmielowskiego. 5. Wspaniały przykład pamiętnikarstwa barokowego Pamiętniki Paska. 6. Krytyka wad szlachty, model szlachcica gospodarza i patrioty w twórczości W. Potockiego 7. *Różnorodna problematyka powieści Trans-Atlantyk W. Gombrowicza. Kompozycja i język utworu oraz jego związki z Pamiętnikami Paska. 8. Pochodzenie i klasyfikacja zapożyczeń. W. Potocki Nagrobek wolności, Zbytki polskie, Transakcja wojny chocimskiej (fragmenty). Konteksty współczesne J. Tazbir Orient a kultura sarmacka; *W. Gombrowicz Trans-Atlantyk. funkcją oraz kształcenie umiejętności wskazywania zapożyczeń w wypowiedziach codziennych. zakres podstawowy: 7 zakres rozszerzony: 9 POWIEŚĆ H. SIENKIEWICZA POTOP 1. Stylizacja i jej różnorodne odmiany. 2. Elementy kultury sarmackiej w powieści Potop H. Sienkiewicza. 3. Dzieje i charakterystyka A. Kmicica. 4. Polacy wobec najazdu szwedzkiego. 5. Powieść historyczna, romans czy western? Rozważania na temat określenia gatunku Potopu H. Sienkiewicza. 6. Na czy polega adaptacja filmowa? H. Sienkiewicz Potop. Konteksty współczesne Film J. Hoffmana Potop. adaptacja filmowa groteska parodia pastisz slang Zapoznanie z obrazem siedemnastowiecznej Polski w Potopie. Zapoznanie z istotą adaptacji filmowej. 7 26

TWÓRCZOŚĆ MOLIERA 1. Informacja o twórczości pisarza na tle klasycyzmu francuskiego. 2. Smutna komedia Moliera. 3. Uczyć bawiąc, bawiąc uczyć wnioski wynikające z charakterystyki Świętoszka i Orgona. 4. Bigoteria i dewotyzm w komedii. 5. Cechy komedii klasycystycznej. 6. Klasycystyczna tragedia francuska. 7. Podsystemy języka: fonologiczny, morfologiczny, leksykalny. 7 Molier Świętoszek; P. Corneille Cyd (fragmenty). dewocja fonem głoska język jako system komedia klasycystyczna komizm morfemy rdzenne, słowotwórcze, fleksyjne tragedia klasycystyczna wyraz OŚWIECENIE Zapoznanie z dramatem klasycystycznym i porównanie go z dramatem klasycznym. Kształcenie umiejętności wskazywania różnych rodzajów komizmu i jego źródeł w utworze. Zauważenie uniwersalności i ponadczasowości komedii ludzkich charakterów. Poznanie i zrozumienie istoty pojęcia język jako system, wskazanie podsystemów języka. WPROWADZENIE DO EPOKI 1. Racjonalizm i sensualizm I. Kant, J. Locke. 2. Liberalizm, ateizm krytyka kleru. 3. Rousseau i sentymentalizm. 4. Rozwój nauki, encyklopedyści francuscy. 5. Idea tolerancji i państwa prawa. I. Krasicki Monachomachia T. K. Węgierski Wybór poezji; F. Karpiński Wybór poezji (np. Laura i Filon); A. Naruszewicz Balon; Monteskiusz O duchu praw Wolter Traktat o tolerancji I. Kant Czym jest oświecenie? J. Lock Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego J. J. Rousseau, Wyznania ateizm deizm empiryzm liberalizm obowiązek moralny racjonalizm sensualizm sentymentalizm Poznanie podstaw światopoglądu oświeceniowego i zwrócenie uwagi na miejsce człowieka w świecie według filozofów oświeceniowych. Kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem teksty filozoficzne. Ćwiczenie umiejętności porównania światopoglądu twórców (filozofów) różnych epok (np. starożytnych, renesansowych, oświeceniowych). 27

zakres podstawowy: 6 zakres rozszerzony: 8 *L. Sterne Podróż sentymentalna (fragmenty). Konteksty współczesne Cz. Miłosz Do Laury; *K. I. Gałczyński Piosenka sentymen talna; *T. Adorno, Dialektyka oświecenia *S. Barańczak Uciekinier z Utopii. Kształcenie umiejętności wskazywania cech określonych prądów filozoficznych w tekstach twórców z epoki (np. Karpiński sentymentalizm, Węgierski libertynizm). KRYTYKA OBYCZAJÓW 1. Napiętnowanie wad społeczno-obyczajowych w satyrach I. Krasickiego i S. Trembeckiego. 2. Bajki I. Krasickiego jako arcydzieło epiki dydaktycznej. 3. Polska komedia oświeceniowa na wybranych przykładach. 4. Poprawność w mówieniu i pisaniu; błędy językowe i ich rodzaje. zakres podstawowy: 4 zakres rozszerzony: 5 I. Krasicki Pijaństwo; Żona modna; Wstęp do bajek; Chart i kotka; Dewotka; Dzieci i ojciec; Ojciec łakomy; Syn rozrzutny; Ptaszki w klatce; Przyjaciel; Dudek; S. Trembecki Lew i mucha; F. Bohomolec Małżeństwo z kalendarza F. Zabłocki Fircyk w zalotach *F. Bohomolec Nagana złego zachowania się widzów w teatrze (fragmenty). Konteksty współczesne W. Woźniak Ezop wśród oświeconych (fragmenty). bajka bajka epigramatyczna bajka narracyjna błąd językowy czasopismo literackie norma językowa poprawność językowa Zwrócenie uwagi na rolę dydaktyzmu w satyrach i bajkach Krasickiego i Trembeckiego. Zauważenie uniwersalności tematyki oświeceniowych bajek. Wskazanie rodzajów komizmu w komedii oświeceniowej. Uświadomienie istoty błędów językowych i kształcenie umiejętności wskazywania rodzajów błędów w tekstach pisanych i mówionych. 28

POWIASTKA I POWIEŚĆ FILOZOFICZNA 1. Tematyka światopoglądowa w wybranych powiastkach filozoficznych. 2. Rola polskiej powieści oświeceniowej i jej geneza. 3. Eksperymenty narracyjne w powieściach i powiastkach. zakres podstawowy: 5 zakres rozszerzony: 6 Wolter Kandyd J. Swift Podróże Guliwera L. Sterne Życie i myśli J.W. Tristrama Shandy H. Fielding, D. Defoe (fragmenty powieści); I. Krasicki Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki J. Potocki Rękopis znaleziony w Saragossie * D. Diderot Kubuś Fatalista i jego pan (fragmenty). narracja narrator powiastka filozoficzna powieść retardacja *hipertekst *metatekst Wskazanie roli powieści w literaturze oświecenia. Zapoznanie z eksperymentami narracyjnymi w powieściach z epoki i kształcenie umiejętności wskazania funkcji tych eksperymentów. NAPRAWA RZECZPOSPOLITEJ 1. Program naprawy Polski S. Staszica 2. Działalność Kuźnicy Kołłątajowskiej, proza polityczna H. Kołłątaja i F. S. Jezierskiego. 3. Pierwsze polskie czasopisma Monitor. 4. Powstanie pierwszego teatru publicznego. 5. Satyry I. Krasickiego o tematyce polityczno-społecznej. 6. Retoryka sztuka pięknego wysławiania się. 7. *Rola teatru w edukacji polskiego społeczeństwa. S. Staszic Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego H. Kołłątaj Listy Anonima F. S. Jezierski Katechizm o tajemnicach rządu polskiego; Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane i stosownymi do rzeczy uwagami objaśnione I. Krasicki: Przeciwko wzgardzie mowy ojczystej Do króla Świat zepsuty czasopismo dyskusja figury retoryczne manipulacja perswazja retoryka Zapoznanie z piśmiennictwem politycznym polskich reformatorów: Staszica, Kołłątaja, Jezier skiego. Wskazanie edukacyjnej roli teatru. Zapoznanie z retoryką tekstu i kształcenie umiejętności nazywania różnych zabiegów retorycznych. Kształcenie umiejętności kulturalnej dyskusji, formułowania argumentów i kultu- 29

Zakres podstawowy: 6 Zakres rozszerzony: 7 Hymn do miłości ojczyzny; * Monitor nr 10 z 5 V 1765 * Monitor nr 27 z 3 VII 1765 (fragmenty). ralnego odrzucania argumentów oponenta. Ćwiczenie umiejętności wygłaszania tekstu. TREŚCI NAUCZANIA KLASA II ZAGADNIENIA KLASA 2 ROMANTYZM WPROWADZENIE DO EPOKI 1. Spór klasyków z romantykami w ujęciu K. Brodzińskiego. 2. Charakterystyka romantyzmu niemieckiego i angielskiego. 3. Interpretacja utworów programowych Oda do młodości A. Mickiewicza, F. Schillera Oda do radości, ballada Romantyczność A. Mickiewicza. K. Brodziński O Klasyczności i romantyczności A. W. von Schlegel: tekst wybrany A. Mickiewicz Oda do młodości; Romantyczność; F. Schiller Oda do radości; *Novalis: tekst wybrany (fragmenty). manifest motyw ikaryjski romantyzm sturm und drang Zapoznanie z podstawami filozofii romantyzmu. Zapoznanie z manifestami poetyckimi. Zwrócenie uwagi na rolę manifestów programowych. zakres podstawowy: 4 zakres rozszerzony: 5 30

LUDOWOŚĆ EPOKI ROMANTYZMU 1. Niemiecka ballada romantyczna na wybranych przykładach. 2. Pierwiastki ludowe w balladach i w Dziadach cz. II A. Mickiewicza. 3. Tematyka wiejska w literaturze współczesnej (T. Nowak, W. Myśliwski, E. Redliński). 5 J.W. Goethe Król elfów; F. Schiller Rękawiczka; A. Mickiewicz Ballady i romanse (wybrany utwór); Dziady, cz.ii (fragmenty). Konteksty współczesne T. Nowak A jak królem, a jak katem będziesz W. Myśliwski Kamień na kamieniu E. Redliński Konopielka (fragmenty). ballada dramat obrzędowy dziady ludowość romans synkretyzm gatunkowy Wskazanie znaczenia ludowości dla niemieckiego i polskiego romantyzmu. Zapoznanie z balladą jako gatunkiem. Uświadomienie roli tematyki wiejskiej w literaturze współczesnej. CECHY ROMANTYCZNEJ MIŁOŚCI 1. Dwa typy miłości romantycznej w utworach Goethego i Byrona. 2. Autobiograficzny charakter dramatu A. Mickiewicza Dziady cz. IV. 3. Różnorodność liryki erotycznej Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego i Norwida. 4. Identyfikacja podmiotu lirycznego z autorem we współczesnej poezji miłosnej. zakres podstawowy: 6 zakres rozszerzony: 8 J.W. Goethe Cierpienia młodego Wertera (w całości); A. Mickiewicz Dziady cz. IV Dobranoc; J. Słowacki Rozłączenie; *Z. Krasiński Listy do Delfiny Potockiej (fragmenty) *G. Byron Don Juan (fragmenty) Konteksty współczesne A. Świrszczyńska Bardzo smutna rozmowa nocą; H. Poświatowska Jestem Julią. erotyk list poemat dygresyjny powieść epistolarna Wskazanie cech miłości romantycznej w wybranych utworach twórców z epoki. Porównanie obrazu miłości w utworach romantycznych z jej obrazem we współczesnej poezji. 31

ZAGADNIENIA HISTORYCZNE I HISTORIOZOFICZNE 1. Związki filozofii z historią Hegel, Mickiewicz. 2. Romantyczny zwrot ku średniowieczu osjanizm, walterscotyzm i gotycyzm. 3. Mit kresów w romantyzmie i dziś. 4. Oryginalny charakter romantycznej powieści historycznej (J. I. Kraszewski). J. Mackpherson Pieśni Osjana A. Malczewski Maria A. Mickiewicz Konrad Wallenrod *Grażyna *E. A. Poe Poezje; *A. Mickiewicz Prelekcje paryskie *G.W. Hegel Pisma *J. I. Kraszewski Zygmuntowskie czasy (fragmenty). gotycyzm osjanizm powieść poetycka walterscotyzm Na czym polega historyzm i historiozofia w utworach romantycznych? Zrozumienie aktualności mitu kresów. zakres podstawowy: 6 zakres rozszerzony: 8 Konteksty współczesne A. Zagajewski Jechać do Lwowa (jeden tekst wiersza); Cz. Miłosz Dolina Issy S. Vincent Na wysokiej połoninie *H. Sienkiewicz Ogniem i mieczem (fragmenty). MISTYCYZM W ROMANTYŹMIE 1. Wpływ Towiańskiego na twórczość A. Mickiewicza. 2. Krótka charakterystyka mistycznych utworów J. Słowackiego. 3. Związki poezji A. Mickiewicz Liryki lozańskie (wybór); *J. Słowacki Sen srebrny Salomei (fragmenty). irracjonalizm mistycyzm panslawizm towianizm Zapoznanie z podstawami mistycyzmu romantycznego. 32

XX w. z romantycznym mistycyzmem. zakres podstawowy: 3 zakres rozszerzony: 4 Konteksty współczesne J. Iwaszkiewicz Ostatnia piosenka wędrownego czeladnika. TEMATYKA PODRÓŻY I EMIGRACJI 1. Pobyt A. Mickiewicza w Rosji piórem opisany. 2. Mickiewicz i Puszkin przyjaciele w poezji i w życiu? 3. Wielka podróż J. Słowackiego do Palestyny. 4. Grecja pod okupacją turecką w powieści poetyckiej Byrona. 5. Motyw tęsknoty za ojczyzną w różnych tekstach romantyków. 6. Wiersze o emigracji poetów Skamandra i S. Barańczaka. zakres podstawowy: 7 zakres rozszerzony: 9 G.G. Byron Giaur J. Słowacki Podróż do Ziemi Świętej Smutno mi Boże; C. K. Norwid Moja piosnka (Tęskno mi Panie... ); A. Mickiewicz Sonety krymskie (wybór); * Sonety odeskie (wybór); *A. Puszkin Eugeniusz Oniegin *A. Mickiewicz Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (fragmenty). Konteksty współczesne J. Lechoń, J. Tuwim, K. Wierzyński, S. Barańczak wybrane wiersze. hymn romantyczny nostalgia orientalizm pielgrzym topos życia jako wędrówki Zapoznanie z rolą podróży w epoce romantyzmu. Kształcenie umiejętności analizy i interpretacji tekstów poetyckich. Zwrócenie uwagi na sposób przedstawienia podróży w wybranych tekstach romantyków (topos wędrówki). Porównanie tematyki emigracyjnej: romantyzm dwudziestolecie międzywojenne literatura współczesna. DRAMAT ROMANTYCZNY 1. Cechy dramatu antycznego i romantycznego w Dziadach cz. III. A. Mickiewicz Dziady cz. III (w całości); *J. W. Goethe Faust antybohater dramat romantyczny forma otwarta Zapoznanie z tematyką i cechami dramatu romantycznego. 33