Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza jamy ustnej, gardła, krtani i przełyku oraz wątroby i piersi. Wzrasta ono wraz z ilością spożywanego alkoholu. Należy przy tym podkreślić, że nie ustalono tzw. bezpiecznej ilości alkoholu, która nie zwiększałaby tego ryzyka. Badania wskazują, że nawet jego niewielkie ilości (dość często spożywane w populacji) stwarzają zagrożenie rozwojem niektórych nowotworów złośliwych (ryc. 21). Ryc. 21. Odpowiedniki około 10 g czystego alkoholu. 38
Nawet niewielkie ilości alkoholu mogą zwiększyć ryzyko pewnych nowotworów. Niektóre badania wykazały, że picie 1 drinka (6 8 g czystego etanolu) dziennie podnosi ryzyko raka piersi o 7 11%. Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wskazują, że alkohol odpowiada za około 2000 zachorowań na raka piersi każdego roku. Alkohol zwiększa również ryzyko raka jelita grubego. Umiarkowane spożycie alkoholu (2 drinki dziennie) podnosi ryzyko rozwoju tego nowotworu o 8%. W przypadku jednoczesnego palenia tytoniu jest ono nawet większe. W jednej z prac stwierdzono, że ryzyko raka wątroby było 10 razy większe u osób spożywających alkohol i palących tytoń. W badaniach przeprowadzonych w Hiszpanii stwierdzo- no, że u osób spożywających alkohol w dużych ilościach oraz palących ponad 40 papierosów dziennie ryzyko rozwo- ju raka przełyku może zwiększać się 100-krotnie. Alkohol zwiększa również ryzyko rozwoju raka wątroby 6. pod względem zachorowań na nowotwory złośliwe na świecie (około 650 000 osób). Alkohol został uznany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) za karcinogen klasy I dla raka wątroby, zwiększa bowiem ryzyko jego rozwoju. Pośrednio powoduje uszkodzenie wątroby (jej stłuszczenie), które w późniejszym okresie przechodzi w marskość wątroby (ryc. 22), która z kolei jest istotnym prekursorem raka wątroby. Alkohol nie zwiększa bezpośrednio ryzyka raka trzustki, lecz jest głównym czynnikiem etiologicznym jej przewlekłego zapalenia choroby, która u 10 20% chorych powoduje raka tego narządu. 39
Ryc. 22. Rozwój zmian patologicznych w wątrobie spowodowanych nadmiernym piciem alkoholu. Alkoholu nie powinny pić kobiety w ciąży. Badania amerykańskie wykazały, że u dzieci kobiet spożywających alkohol w ciąży występuje zwiększone ryzyko zachorowania na białaczkę. W jednej z prac, w której przeanalizowano ponad 200 badań dotyczących zależności pomiędzy spożywaniem alkoholu a rakiem, nie zidentyfikowano najmniejszej dziennej dawki alkoholu, która nie zwiększałaby ryzyka rozwoju raka. Alkohol może prowadzić do powstawania nowotworów złośliwych poprzez różne mechanizmy. Jeden z najlepiej udowodnionych wiąże się z produktem metabolizmu alkoholu w organizmie aldehydem octowym (ryc. 23). Aldehyd octowy jest związkiem chemicznym, który może uszkadzać materiał genetyczny komórek (DNA) i zaburzać mechanizmy jego naprawy. Osoby, które spożywają alkohol i palą 40
Ryc. 23. Przemiany metaboliczne alkoholu w organizmie. tytoń, mają bardzo wysokie stężenie aldehydu octowego w ślinie. Poza tym alkohol zwiększa stężenie niektórych hormonów, np. estrogenów, które mogą być przyczyną raka piersi. Mechanizm rakotwórczego działania alkoholu może być również spowodowany zwiększeniem przez niego karcinogennego działania składników dymu tytoniowego i innych karcinogenów oddziałujących na przewód pokarmowy i drogi oddechowe. Ryc. 24. Negatywne następstwa picia dużych ilości alkoholu dla stanu odżywienia. 41
Alkohol zmniejsza stężenie we krwi kwasu foliowego, który jest niezbędny do prawidłowego tworzenia nowego DNA komórek. W ten sposób kwas ten chroni DNA przed zmianami mogącymi prowadzić do rozwoju raka. Wykazano, że alkohol jest metabolizowany przez enzymy, które generują wolne rodniki tlenowe. Związki te powodują uszkodzenie komórek i DNA oraz zwiększają ryzyko rozwoju nowotworu. Należy także podkreślić, że osoby pijące alkohol w dużych ilościach narażone są na niedożywienie przejawiające się niedoborem wielu witamin i składników mineralnych, które przeciwdziałają rozwojowi licznych nowotworów złośliwych (ryc. 24). 42