Nowa era dla unijnej polityki na rzecz różnorodności biologicznej

Numer 30 Czerwiec 2011 ISSN 1831-4198 B i u l e t y n K o m i s j i E u r o p e j s k i e j o p r z y r o d z i e i b i o r ó ż n o r o d n o ś c i Nowa era dla unijnej polityki na rzecz różnorodności biologicznej Unijna polityka na rzecz różnorodności biologicznej Nowa unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej Zarządzanie siecią Natura 2000 Wyznaczanie SZW jako SOO natura

Spis treści Unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r...3 7 Barometr Natura 2000...8 9 Wyznaczanie Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO)...10 13 Wiadomości Natura...14 16 Wstęp European Commission Komisarz Potočnik Nowa era dla unijnej polityki na rzecz różnorodności biologicznej Okładka: Pszczoła na naparstnicy Stephen Dalton/naturepl.com naturepl.com David Kjaer Daniel Dite Jako że ochrona różnorodności biologicznej była jednym z moich głównych priorytetów odkąd objąłem stanowisko, mam prawdziwą przyjemnością ogłosić przyjęcie nowej unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej, która wyznacza kierunki działania na najbliższe dziesięć lat. Ochrona różnorodności gatunków i typów siedlisk wokół nas to nie tylko ochrona pięknej przyrody, lecz także działanie mające sens ekonomiczny. Zdrowe ekosystemy oferują nam ogromny zakres usług za darmo. Inwestowanie w ochronę tych usług dzisiaj, jest w związku z tym mądrzejszym rozwiązaniem, niż płacenie za drogie rozwiązania technologiczne w przyszłości, kiedy tych usług już nie będzie. Według badań TEEB, możliwości biznesowe na świecie wynikające z inwestowania w różnorodność biologiczną mogą osiągać wartość do 6 bilionów dolarów US do roku 2050. Z drugiej strony, dalsze kontynuowanie biznes jak zawsze, może doprowadzić do ogromnych strat w dobrobycie ludzi wynoszących nawet 2-4,5 miliardy dolarów w przeciągu następnych 50 lat. Stawka jest wysoka pod każdym względem: ekonomicznym, ekologicznym i społecznym. Z tego powodu przywiązuję szczególną wagę zapewnieniu tego, aby UE podjęła nowe i ambitne działania mające na celu nie tylko powstrzymanie utraty lecz także odtworzenie różnorodności biologicznej w przeciągu najbliższych 10 lat. Nowa unijna strategia ma na celu osiągniecie tego. Zawiera ona sześć ambitnych lecz realistycznych celów, koncentrujących się na głównych powodach utraty różnorodności biologicznej oraz wyznacza kierunek działania do 2020 roku. Jest to odpowiedni czas na wprowadzenie nowej unijnej strategii, bowiem UE rozpoczyna dyskusję nad nowym wieloletnim planem finansowym, który określi priorytety wśród unijnych wydatków po 2014 roku. Cel pierwszy i trzeci nowej strategii dążą do zapewnienia efektywnego zarządzania 26 000 obszarami w ramach sieci Natura 2000, mających przynieść tym samym korzyści zarówno dla przyrody jak i ludzi oraz zintegrowania z innymi głównymi unijnymi politykami sektorowymi takimi jak rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy będą zapewnione na to wystarczające zasoby. Właściwe inwestowanie w sieć obszarów Natura 2000 nie tylko przyczyni się do osiągnięcia naszego celu na rzecz różnorodności biologicznej wyznaczonego na 2020 rok, lecz także daje nam możliwość inwestowania we własną przyszłość. Jeżeli teraz zostaną zrealizowane odpowiednie inwestycje, to będziemy czerpać z nich korzyści przez wiele lat i pokoleń. Komisarz Janez Potočnik 2 natura2000

Różnorodność biologiczna: nowa strategia UE Peter Creed European Commission W maju Komisja przyjęła nową strategię ochrony i poprawy stanu różnorodności biologicznej i zapewnienia jej zrównoważonego używania Zarośla śródziemnomorskie w czasie kwitnienia, Grecja obszar bogaty pod względem różnorodności biologicznej w UE Unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r Przyjęto nową unijną strategię 3 maja Komisja ogłosiła nową przełomową strategię mającą na celu poprawę stanu różnorodności biologicznej w Europie w przeciągu kolejnej dekady. Ma to miejsce zaledwie 6 miesięcy po przyjęciu światowego planu strategicznego na rzecz powstrzymania utraty różnorodności biologicznej podczas konferencji stron Konwencji o różnorodności biologicznej w Japonii, mającemu przeciwdziałać utracie bioróżnorodności, potwierdzając tym samym ponowie mocne zobowiązanie UE do pomocy w zwalczaniu światowego kryzysu różnorodności biologicznej. Nowa unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej wyznacza podstawy polityki i działań, które zostaną wdrożone w życie na szczeblu unijnym w ciągu najbliższych 10 lat, w celu osiągnięcia celu przewodniego przyjętego przez głowy państw i rządów w marcu 2010 roku. Zobowiązuje to UE by powstrzymać proces zanikania różnorodności biologicznej i degradacji funkcji ekosystemu w UE do 2020 roku, przywrócić je w takim wymiarze, w jakim jest to możliwe, a jednocześnie zwiększyć wkład UE w powstrzymanie globalnej utraty różnorodności biologicznej. Nowa Strategia stanowi rozwinięcie Planu Działań na rzecz Różnorodności Biologicznej z 2006 roku, korzystając z lekcji i wniosków z jego wdrażania, a także ambitnie zwiększając zakres działań do 2020 roku. Poza powstrzymaniem utraty różnorodności biologicznej, nowa strategia podkreśla, po raz pierwszy, ogromną wartości usług ekosystemowych i potrzebę ich odtwarzania dla korzyści tak środowiska, jak i całego społeczeństwa. Strategia obejmuje sześć wzajemnie się wspierających i współzależnych celów, które koncentrują się na głównych czynnikach utraty różnorodności biologicznej i redukcji głównych zagrożeń dla przyrody i usług ekosystemowych w UE. Strategia skupia się głównie na włączaniu celów różnorodności biologicznej w działania innych głównych polityk sektorowych, zwiększeniu wysiłków we wdrażaniu istniejących unijnych dyrektyw naturowych oraz na niwelowaniu ewentualnych braków w polityce. Strategia porusza także aspekty globalne, w celu zapewnienia pełnego zaangażowania Unii Europejskiej w realizację światowych zobowiązań na rzecz różnorodności biologicznej, które przyjęła na siebie w zeszłym roku w Japonii. Sześc celów zawartych w nowej unijnej strategii koncentruje się na: Pełnym wdrożenie dyrektywy ptasiej i siedliskowej w celu ochrony różnorodności biologicznej; Lepszej ochronie ekosystemów i zwiększeniu wykorzystania zielonej infrastruktury ; Bardziej zrównoważonej gospodarce rolnej i leśnej; Poprawa zarządzania poławianymi stadami w Europie oraz bardziej zrównoważone rybołówstwo; Zwiększeniu kontroli inwazyjnych gatunków obcych; Zwiększenie wkładu UE w zapobieganie zanikowi różnorodności biologicznej na świecie. Każdy z wymienionych celów został przełożony na działania priorytetowe, tworzące w sumie pakiet dwudziestu działań, które razem z innymi środkami uzupełniającymi mają zapewnić pełna realizację zamierzeń. Numer 30 Czerwiec 2011 3

Cel pierwszy Pełne wdrożenie dyrektyw ptasiej i siedliskowej Cel pierwszy skupia się na pełnym i terminowym wdrożeniu dyrektyw ptasiej i siedliskowej. Jest to zadanie kluczowe dla ochrony gatunków i typów siedlisk przyrodniczych, które maja za zadanie chronić oraz osiągnąć właściwy stan ochrony (lub stan analogiczny w przypadku ptaków) dla całej UE. Na chwilę obecną, po przeprowadzeniu oceny biogeograficznej, zaledwie 17% typów siedlisk i gatunków chronionych na mocy dyrektywy siedliskowej utrzymanych jest we właściwym stanie ochrony, większość jest na poziomie niezadowalającym, nieadekwatnym do podjętych działań, lub niezadowalającym złym. Nowa strategia stawia sobie za cel znacząco poprawić liczbę ocen pokazujących właściwy lub polepszony stan ochrony siedlisk i gatunków chronionych na mocy obu dyrektyw naturowych na przestrzeni najbliższych dziesięciu lat (szczegóły w tabeli poniżej). Mając na uwadze fakt, iż potrzeba czasu, aby pewne rzadkie i zagrożone gatunki i typy siedlisk zareagowały na podjęte środki ochronne a także iż osiągnięcie właściwego stanu ochrony jest często możliwe jedynie w perspektywie średnio - i długoterminowej, pierwszy cel koncentruje się także na osiągnięciu znaczącej i wymiernej poprawy parametrów warunkujących ocenę ich stanu ochrony. Dla typów siedlisk przyrodniczych zawierają one zajmowany obszar, ich strukturę i funkcjonowanie, a także charakterystyczne gatunki, zasięg i przyszłą perspektywę. Ujęty w ramy czasowe i określony ilościowo cel przyspieszy wdrożenie obu dyrektyw. W tym kontekście, nowa strategia kładzie szczególny nacisk na zapewnienie efektywnego zarządzania obszarami Natura 2000, ze szczególnym uwzględnieniem przygotowania i terminowego wdrażania planów zarządzania lub innych równoważnych instrumentów, w których określono środki ochrony i odbudowy wymagane dla każdego obszaru. Inne działania, zidentyfikowane w celu osiągnięcia tego celu obejmują: Dokończenie tworzenia sieci Natura 2000, ze szczególnym uwzględnieniem terenów morskich; Zapewnienie odpowiedniego finansowania środków ochrony wymaganych dla sieci Natura 2000, tak na szczeblu unijnym, jak i narodowym/lokalnym; Włączenie ochrony gatunków i siedlisk oraz wymogów dotyczących zarządzania do kluczowych polityki planowania przestrzennego i korzystania z wód, zarówno wewnątrz sieci, jak i poza obszarami sieci Natura 2000 ; Promowanie wymiany doświadczeń, dobrych praktyk i współpracy transgranicznej w zakresie zarządzania obszarami Natura 2000 ; Zwiększenie współpracy z głównymi sektorami przemysłu i interesariuszami, by uskutecznić wdrażanie dwóch omawianych dyrektyw W 2013 planuje się przeprowadzenie dużej kampanii informacyjnej o Naturze 2000 oraz ulepszenie systemu monitorowania i sprawozdawczości pod Art. 17 dyrektywy siedliskowej, jak również zwiększenie dostępu do informacji i danych o sieci Natura 2000 i różnorodności biologicznej w UE. Cel 1 Powstrzymanie pogarszania się stanu wszystkich gatunków i siedlisk objętych unijnym prawodawstwem w dziedzinie ochrony przyrody oraz osiągnięcie znaczącej i wymiernej poprawy ich stanu, tak aby w porównaniu z obecnymi ocenami do 2020 r. osiągnąć następujące wyniki: (i) zwiększenie o 100 % liczby ocen siedlisk oraz o 50 % liczby ocen gatunków przeprowadzonych na mocy dyrektywy siedliskowej wykazujących poprawę stanu ochrony; a także (ii) zwiększenie o 50 % liczby ocen gatunków przeprowadzonych na mocy dyrektywy ptasiej wykazujących bezpieczny lub lepszy stan ochrony. Cel drugi Utrzymanie i wzmocnienie ekosystemów oraz ich usług Cel drugi skupia się na utrzymaniu i wzmocnieniu usług ekosystemowych a także odtworzeniu zniszczonych ekosystemów w UE, w zgodzie z światowym celem przyjętym w zeszłym roku w Japonii, by odtworzyć co najmniej 15% zniszczonych ekosystemów. Cel drugi został ustalone ze świadomością faktu, iż obszar Europa jest jednym z najbardziej rozdrobnionych kontynentów na świecie. Ma to wpływ nie tylko na różnorodność biologiczną, lecz także warunkuje liczne usługi dostarczane przez zdrowe ekosystemy społeczeństwu za darmo tj. czystą wodę, ochronę przeciwpowodziową i przeciw erozji itp. Aby mieć pewność, iż odtwarzanie ekosystemów doprowadzi do wzmocnienia usług przez nie dostarczanych konieczne jest zwrócenie uwagi na kwestie integracji zdrowych ekosystemów z otaczającym krajobrazem, np. poprzez lepsze planowanie przestrzenne. W tym kontekście jednym z pierwszych działań przewidzianych w nowej strategii będzie opracowanie do 2012 roku Strategii Zielonej Infrastruktury dla całego terytorium UE. Ma to na celu wspieranie inwestycji w Zieloną Infrastrukturę na terenie UE, która może przynieść różnorakie korzyści z ekosystemów przy stosunkowo niewielkich nakładach finansowych, tworząc miejsca pracy i możliwości biznesowe. Zielona Infrastruktura przyczynia się w znacznym stopniu do łagodzenia skutków zmian klimatu jak i adaptacji do nich. Wzmocni to i odtworzy funkcjonalność ekosystemów oraz ich odporność w szeroko pojętym środowisku. Poprawi także funkcjonalną łączność pomiędzy poszczególnymi obszarami w sieci Natura 2000, tak aby ekosystemy mogły dostarczać społeczeństwo wielu ważnych dóbr i usług. Strategia Zielonej Infrastruktury ma na celu zachęcenie do bardziej efektywnego i inteligentnego korzystania z naszego kapitału naturalnego przyczyniając się tym samym do realizacji szerszego celu unijnego zdefiniowanego we flagowej inicjatyw UE na rzecz efektywnego wykorzystania zasobów. Nowa strategia na rzecz różnorodności biologicznej przewiduje, iż stan ekosystemów w obrębie UE oraz wartość usług jakie dostarczają zostanie oszacowana i przedstawiona na mapach, z zamiarem włączenie ich wartości do systemów rachunkowości i sprawozdawczości na poziomie unijnym i krajowym. Jest to potwierdzeniem głównych rekomendacji przedstawionych w badaniu nad Ekonomią Ekosystemów i Różnorodności Biologicznej (TEEB). Następnym krokiem będzie opracowanie strategicznych ram dla ustalenia priorytetów w zakresie odbudowy ekosystemu. Działania w ramach celu 2 będą także promować inicjatywę mającą na celu zapewnienie uniknięcia strat netto różnorodności biologicznej, ekosystemów i ich funkcji poprzez z jednej strony zapobieganie negatywnym wpływom na różnorodność biologiczną projektów, planów i programów finansowanych z środków unijnych, z drugiej strony natomiast poprzez zapewnienie iż każdy nieunikniony wpływ kompensowany lub niwelowany. Cel 2 Do 2020 r. ekosystemy i ich funkcje zostaną utrzymane i wzmocnione poprzez ustanowienie zielonej infrastruktury i odbudowę co najmniej 15 % zdegradowanych ekosystemów istock Wartość gospodarcza zapylania przez owady w UE wynosi 15 mld EUR rocznie 4 natura2000

Cel trzeci Zapewnienie zrównoważonego rozwoju rolnictwa i leśnictwa Cel trzeci koncentruje się na poprawie włączania kwestii ochrony różnorodności biologicznej do kluczowych sektorów, w szczególności rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa. Przyszła reforma WPR i WPRyb oraz nowe wieloletnie ramy finansowe dają możliwość zwiększenia synergii i maksymalizacji spójności między celami ochrony różnorodności biologicznej i celami wspomnianych oraz innych polityk oraz powinny, zakładając ich odpowiednie ukierunkowanie, prowadzić do wymiernego polepszenia stanu ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych, które są zależą od tych działań lub mogą one na nie oddziaływać. Działania podejmowane w ramach strategii dla różnorodności biologicznej są tak dobierane, by wydobyć jak najwięcej z tych nowych możliwości. W przypadku reformy WPR Komisja chce zaproponować by płatności bezpośrednie wynagradzały dostarczanie środowiskowych dóbr publicznych wykraczających poza realizację zasady wzajemnej zgodności takie jak np. trwałe użytki zielone, ekologiczne odłogowanie czy sieć Natura 2000. Podjęte zostaną także wysiłki mające na celu uproszczenie zasady wzajemnej zgodności w zakresie dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska oraz włączą wymierne cele w zakresie różnorodności biologicznej do strategii i programów rozwoju obszarów wiejskich. W przypadku leśnictwa, państwa członkowskie i Komisja będą zachęcać do przyjmowania planów urządzenia lasu lub równoważnych instrumentów dla wszystkich lasów państwowych i niektórych prywatnych, poprzez zapewnienie zgodności tych planów z zasadami Zrównoważonego Zarządzania Lasami (SFM) oraz włączenie środków promujących różnorodność biologiczną (utrzymanie optymalnych poziomów drewna posuszowego), a także poprzez poprawę stanu ochrony lasów w ramach siei natura 2000, tam gdzie to konieczne. Cel czwarty Zapewnienie zrównoważonego wykorzystania zasobów rybnych W odniesieniu do rybołówstwa, strategia skupia się na działaniach mających na celu odtworzenie stad ryb do zdrowego poziomu. Wiąże się to z opracowaniem i wdrożeniem w ramach WPRyb długoterminowych planów zarządzania obejmujących zasady kontroli połowów oparte na podejściu MSY. UE opracuje środki w celu stopniowego wyeliminowania odrzutów, tak by uniknąć przyłowów niepożądanych gatunków i ochronić wrażliwe ekosystemy morskie, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków i siedlisk chronionych przez dyrektywę ptasia i dyrektywę siedliskową. odnośnie natury, a także przez ogólny cel dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej, której celem jest osiągniecie dobrego stanu ekologicznego dla wszystkich wód morskich UE do 2020 roku. Cel 4 Osiągnięcie maksymalnego podtrzymywalnego połowu (MSY) do 2015 r. Osiągnięcie struktury wiekowej i składu wielkościowego populacji świadczących o dobrym zdrowiu stada poprzez zarządzanie rybołówstwem, bez znaczącego negatywnego wpływu na inne stada, gatunki i ekosystemy, wspierając osiągnięcie dobrego stanu środowiska do 2020 r., zgodnie z wymogami dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej Spanish Cetacean Society Cel 3 3A) Rolnictwo: Do 2020 r. maksymalizacja obszarów rolnych obejmujących użytki zielone, grunty orne i plantacje trwałe, które są, objęte środkami związanymi z różnorodnością biologiczną na mocy WPR, tak by zapewnić zachowanie różnorodności biologicznej i wymierną poprawę(*) stanu ochrony gatunków i siedlisk, które zależą od rolnictwa lub podlegają jego wpływowi, a także poprawę w zakresie zapewniania funkcji ekosystemu w porównaniu z unijnym poziomem odniesienia z 2010 r., przyczyniając się w ten sposób do polepszenia zrównoważonego zarządzania. 3B) Lasy: Do 2020 r. przyjęcie planów urządzenia lasu lub równoważnych instrumentów, zgodnie ze zrównoważoną gospodarką leśną (ang. Sustainable Forest Management, SFM)30 w odniesieniu do wszystkich lasów państwowych i gospodarstw leśnych powyżej określonego rozmiaru** (określonych przez państwa członkowskie lub regiony i wymienionych w ich programach rozwoju obszarów wiejskich), które otrzymują finansowanie w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich UE, tak by zapewnić wymierną poprawę* stanu ochrony gatunków i siedlisk, które zależą od leśnictwa lub podlegają jego wpływowi, a także poprawę w zakresie zapewniania funkcji ekosystemu w porównaniu z unijnym poziomem odniesienia z 2010 r. (*) W odniesieniu do obydwu celów poprawa musi być mierzona w stosunku do wymiernych celów poprawy stanu ochrony gatunków i siedlisk o znaczeniu dla UE w ramach celu 1 i odbudowy zdegradowanych ekosystemów w ramach celu 2. (**) W odniesieniu do mniejszych gospodarstw leśnych państwa członkowskie mogą wprowadzić dodatkowe zachęty na rzecz przyjmowania planów urządzenia lasu lub równoważnych instrumentów zgodnych z SFM. Rybołówstwo powinno stać się bardzie zrównoważone w ciągu najbliższych 10 lat Still Pictures Prawie jedna trzecia obszarów Natura 2000 to obszary rolnicze Numer 30 Czerwiec 2011 5

Cel piąty zwrócenie uwagi na problem inwazyjnych gatunków obcych Cel piąty wypełnia ważną lukę w dotychczasowej polityce unijnej, jako że inwazyjne gatunki obce (IAS) stanowią rosnące zagrożenie dla różnorodności biologicznej w Europie. Mimo że wyzwania związane z tymi gatunkami są wspólne dla wielu państw członkowskich, obecnie nie ma ukierunkowanej kompleksowej polityki UE w tym zakresie. W świetle tego, Komisja zamierza opracować do 2012 r. ukierunkowany instrument prawny UE, który mógłby dotyczyć wyzwań związanych między innymi z drogami przedostawania się inwazyjnych gatunków obcych, ich wczesnym wykrywaniem i reagowaniem na nie, powstrzymywaniem ich i zarządzaniem nimi. Komisja włączy również dodatkowe zagadnienia związane z różnorodnością biologiczną do systemów ochrony zdrowia zwierząt i roślin. Cel 5 Do 2020 r. zidentyfikowanie i priorytetowe traktowanie inwazyjnych gatunków obcych (IAS) i dróg ich przedostawania się, kontrola lub eliminacja gatunków o znaczeniu priorytetowym, zarządzanie ich drogami przedostawania się w celu zapobiegania wprowadzaniu i osiedlaniu się nowych inwazyjnych gatunków obcych Racicznica zmienna jest inwazyjnym gatunkiem obcym, który już spowodował znaczące szkody gospodarcze w UE Stillpix Cel szósty zwiększenie wysiłków na rzecz walki ze światowym kryzysem różnorodności biologicznej Ostatni cel skupia się na wkładzie UE w ochronę światowej różnorodności biologicznej. Działania, przewidziane w niniejszej strategi, maja na celu nie tylko realizację zobowiązań podjętych w Japonii w zeszłym roku i przy okazji innych międzynarodowych spotkań, lecz także ograniczenie wpływu UE na różnorodność biologiczną na świecie. W świetle tego, szczególna uwaga zostanie poświęcona ograniczeniu pośrednich czynników powodujących utratę różnorodności biologicznej. Podjęte zostaną działania w celu: ograniczenie wpływu struktur konsumpcji w UE na różnorodność biologiczną; zwiększenie wkład polityki handlowej w ochronę różnorodności biologicznej, poprzez eliminację jak tylko to możliwe ewentualnego negatywnego wpływu umów handlowych h UE; Świadectwo ochrony różnorodności biologicznej programów i projektów realizowanych w ramach unijnej współpracy na rzecz rozwoju, w celu zminimalizowania jakiegokolwiek negatywnego wpływu na różnorodność biologiczną; zapewnienia odpowiednich sygnałów rynkowych dla ochrony różnorodności biologicznej, w tym będzie pracować nad reformą, stopniowym wycofywaniem i zniesieniem dotacji szkodliwych z punktu widzenia różnorodności biologicznej na szczeblu UE i państw członkowskich, a także w celu zapewnienia zachęt dla ochrony różnorodności biologicznej i jej zrównoważonego użytkowania. Ponadto, UE będzie dążyć do mobilizacji dodatkowych zasobów na rzecz ochrony światowej różnorodności biologicznej z wszelkich możliwych źródeł oraz z zaproponuje przepisy prawne w celu wdrożenia w Unii Europejskiej protokołu z Nagoi o dostępie do zasobów genetycznych oraz sprawiedliwym i równym podziale korzyści wynikających z wykorzystania tych zasobów, tak by UE mogła jak najszybciej ratyfikować protokół. Cel 6 Do 2020 r. zwiększenie przez UE jej wkładu w zapobieganie utracie światowej różnorodności biologicznej istock Światowy Instytut Zasobów szacuje, iż w przeciągu 20 lat 75% raf koralowych na świecie znajdzie się na granicy ryzyka lub zostanie zniszczonych, chyba że znacząco ograniczy się emisję dwutlenku węgla 6 natura2000

Monitorowanie wpływu nowej strategii na rzecz różnorodności biologicznej Komunikat Komisji ze stycznia 2010 roku podkreślało konieczność posiadania solidnego naukowego poziomu odniesienia, w stosunku do którego będzie mierzony postęp oraz będzie się oceniać czy działania i polityka UE wywarły pożądany wpływ na różnorodność biologiczną. Doprowadziło to w zeszłym roku do publikacji dotyczącej pierwszego tego rodzaju w UE unijnego poziom odniesienia w zakresie różnorodności biologicznej, który pokazuje obecny stan jak również tendencje głównych komplementów różnorodności biologicznej i ekosystemów w Europie w roku 2010. Poziom odniesienia 2010 stanowi czytelny punkt odniesienia, w stosunku do którego będzie się oceniać zmiany różnorodności biologicznej w przyszłości oraz będzie on głównym elementem zintegrowanych ram dla monitorowania, oceny i sprawozdawczości na temat postępów w realizacji strategii. Należy jednak podjąć wysiłki mające na celu wypełnienie istniejące luk w wiedzy i uporządkowaniu danych z różnych źródeł. Do roku 2020 UE powinna posiadać bardziej całościowy niż obecnie przegląd stanu różnorodności biologicznej w UE,oraz efektów jej polityki i konkretnych działań. Mobilizacja środków finansowych Osiągnięcie celów niniejszej strategii będzie zależeć w dużym stopniu od dostępności i efektywnego wykorzystania środków finansowych. Z uwagi na to Komisja będzie zwracać szczególną uwagę na zapewnienie lepszego wykorzystania i dystrybucji istniejących funduszy na rzecz różnorodności biologicznej i Natury 2000 oraz maksymalizacji dodatkowych korzyści z różnych źródeł finansowania. Jednakże w tych trudnych czasach kryzysu ekonomicznego konieczne będzie rozpatrzenie rożnych sposobów dywersyfikacji źródeł finansowania i stosowanie innowacyjnych mechanizmów finansowania, takich jak system opłat za korzystanie z funkcji ekosystemu, który wynagradza, tych którzy dostarczają publiczne dobra i usługi pochodzące np. z ekosystemów rolnych, leśnych i morskich. Jeżeli chodzi o zarządzanie siecią obszarów Natura 2000, który wymaga szacunkowo inwestycji finansowych w wysokości 5.8 bilionów rocznie, jest oczywiste iż pilnie potrzebne jest bardziej strategiczne podejście do kwestii finansowania. Zwiększyłoby to możliwości państw członkowskich by korzystać z unijnego finansowania, a także byłoby zgodne z Artykułem 8 dyrektywy siedliskowej, który zakłada opracowanie traktowanego priorytetowo ramowego programu środków, które należy podjąć z chwilą, gdy teren zostanie wyznaczony jako SOO. Zostaną także podjęte pewne kroki mające na celu wycenę wartości usług ekosystemowych by przekonać inne sektory gospodarki o socjoekonomicznych korzyściach płynących z inwestowania w różnorodność biologiczną. Budowanie partnerstwa Nowa strategia i jej działania będą wdrażane poprzez szereg działań 20 DZIAŁAŃ W UNIJNIEJ STRATEGII NA RZECZ OCHRONY RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ NA OKRES DO 2020 R CEL 1: PEŁNE WDROŻENIE DYREKTYWY PTASIEJ I SIEDLISKOWEJ Działanie 1: Dokończenie tworzenia sieci Natura 2000 i zapewnienie dobrego zarządzania Działanie 2: Zapewnienie odpowiedniego finansowania sieci Natura 2000 Działanie 3: Wzrost świadomości i zaangażowania zainteresowanych stron oraz poprawa skuteczności Działanie 4: Poprawa i usprawnienie monitorowania i sprawozdawczości CEL 2: UTRZYMANIE I ODBUDOWA EKOSYSTEMÓW I ICH FUNKCJI Działanie 5: Poprawa wiedzy na temat ekosystemów i ich funkcji w UE Działanie 6: Ustanowienie priorytetów w celu przywrócenia i wspierania korzystania z zielonej infrastruktury Działanie 7: Zapewnienie zerowej utraty różnorodności biologicznej netto i funkcji ekosystemu Cel 3: ZWIĘKSZENIE WKŁADU ROLNICTWA I LEŚNICTWA W UTRZYMANIE I WZMOCNIENIE RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ Działanie 8: Zwiększenie płatności bezpośrednich dla środowiskowych dóbr publicznych w ramach unijnej Wspólnej Polityki Rolnej Działanie 9: Lepsze ukierunkowanie polityki rozwoju obszarów wiejskich na ochronę różnorodności biologicznej Działanie 10: Ochrona europejskiej różnorodności genetycznej Działanie 11: Zachęcanie właścicieli lasów do ochrony i wzmocnienia różnorodności biologicznej lasów Działanie 12: Włączenie środków dotyczących różnorodności biologicznej do planów urządzenia lasu CEL 4: ZAPEWNIENIE ZRÓWNOWAŻONEGO WYKORZYSTANIA ZASOBÓW RYBNYCH Działanie 13: Poprawa zarządzania poławianymi stadami Działanie 14: Eliminowanie negatywnego wpływu na stada, gatunki, siedliska i ekosystemy rybne CEL 5: ZWALCZANIE INWAZYJNYCH GATUNKÓW OBCYCH Działanie 15: Wzmocnienie unijnych systemów ochrony zdrowia zwierząt i roślin Działanie 16: Ustanowienie specjalnego instrumentu dotyczącego inwazyjnych gatunków obcych na szczeblach międzynarodowym, narodowym i unijnym, które będą wymagać ścisłej współpracy w celu zapewnienia spójności działań UE i państw członkowskich. Osiągnięcie unijnych celów na okres do 2020 r. wymaga pełnego zaangażowania i udziału wielu różnych zainteresowanych stron. W trakcie wdrażania nowej strategii podjęte zostaną szczególne wysiłki mające na celu wspieranie współpracy i tworzenie efektywnych długoterminowych partnerstw z kluczowymi sektorami biznesu i społeczeństwa. Nowa strategia na rzecz różnorodności biologicznej oraz ocena jej wpływu jest dostępna pod adresem:http://ec.europa.eu/environment/nature/ biodiversity/comm2006/2020.htm razem z kompendium wiedzy o strategii i jej zadaniach. CEL 6: POMOC NA RZECZ ZAPOBIEGANIA UTRACIE ŚWIATOWEJ RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ Działanie 17: Ograniczenie pośrednich czynników utraty różnorodności biologicznej Działanie 18: Mobilizacja dodatkowych zasobów na rzecz ochrony światowej różnorodności biologicznej Działanie 19: Świadectwo ochrony różnorodności biologicznej unijnej współpracy na rzecz rozwoju Działanie 20: Regulowanie dostępu do zasobów genetycznych oraz sprawiedliwy i równy podział korzyści płynących z ich stosowania Numer 30 Czerwiec 2011 7

barometr Nota Bene: Barometr Natura 2000 zarządzany jest przez dyrekcję Generalną ds. Środowiska KE wraz z Europejską Agencją ds. Środowiska w oparciu o oficjalne informacje dostarczone przez kraje członkowskie. Liczne obszary zostały wyznaczone zgodnie z obiema dyrektywami naturowymi, w całości lub częściowo. Dane dotyczące ogólnej liczby obszarów Natura2000 (OSO + SZW) zostały uzyskane na podstawie nalizy GIS, przy użyciu elektronicznych granic przestrzennych dostarczonych przez kraje czlonkowskie dla każdego z ich siedlisk. Zastosowane obliczenia eliminują potencjalne nakładanie się obszarów wyznaczonych pod dyrektywą ptasią i dyrektywą siedliskową. Procent powierzchni obszaru odnosi się tylko do powierzchni lądowej, która została wyznaczona, jako obszary Natura 2000 (OSO, SZW) nie uwzględniając obszarów morskich. Liczba morskich OSO oraz morskich SZW jest oparta na infromacjach zawartych w Standardowym Formularzu Danych dostarczonym przez kraje członkowskie. Obecnie nie jest możliwe oszacowanie całkowitej liczby morskich obszarów Natura2000 (OSO + SZW) przy użyciu metody GIS. Niektóre kraje członkowskie poza obszarami głównymi, zaproponowały również ogromne obszary wraz z strefami buforowymi. W obu przypadkach, dla nowych działań, planowanych poza obszarami Natura 2000 a mogącymi mieć na nie znaczny wpływ, stosuje się artykuł 6 dyrektywy Siedliskowej. Sieć obszarów Natura 2000 obszary Dyrektywy Siedliskowej obszary Dyrektywy Ptasiej obszary należące do obu dyrektyw Dane ze stycznia 2011 Kraje członkowskie BELGIË/BELGIQUE BULGARIA CESKÁ REP. DANMARK DEUTSCHLAND EESTI** ÉIRE/IRELAND ELLÁDA** OBSZARY SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW (OSO) Dyrektywa Ptasia Całkowita liczba OSO Powierzchnia lądowych OSO (km²) Liczba morskich OSO istock David Kjaer Powierzchnia morskich OSO (km²) 234 2,967 4 315 114 22,678 14 539 41 7,034 0 0 113 2,538 59 12,180 738 43,763 15 16,149 66 6,160 ** 6,497 162 3,955 86 1,276 202 27,592 ** 1,909 ESPAÑA FRANCE ITALIA KÝPROS* LATVIJA LIETUVA** LUXEMBOURG 593 103,539 31 1,009 384 43,567 73 34,918 600 41,067 45 2,724 29 1,484 3 109 95 6,479 4 520 85 5,482 ** 423 12 139 0 0 MAGYARORSZÁG 56 13,458 0 0 Sieć oszarów Natura 2000 stan styczeń 2011 40% % powierzchni kraju powierzchnia morskich obszarów Natura 2000 (km²) 45,000 MALTA NEDERLAND 13 16 0 0 78 5,235 6 4,895 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 40,000 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0 ÖSTERREICH POLSKA PORTUGAL ROMÂNIA** SLOVENIJA SLOVENSKO 97 9,869 0 0 142 48,841 4 6,463 59 9,816 10 622 108 28,384 ** 1,467 27 4,653 1 3 38 12,236 0 0 SI BG SK CY(1) ES GR HU PT PL IT LU RO EE DE AT FI CZ NL SE IE MT BE FR LT LV DK UK SUOMI 468 25,271 66 5,567 * Powierzchnia i % terytorium odpowiada powierzchni Cypru, gdzie prawo Wspólnoty ma obecnie zastosowanie zgodnie z protokołem 10 Traktatu Akcesyjnego Cypru. ** Ze wzgledu na brakujace informacje w Standardowych formularzach danych, obszar morski dla tych państw został wyznaczony na podstawie analizy GIS, gdzie to bylo konieczne. Nie można obliczyć liczby morkich siedlisk lub może być ona nieścisła. SVERIGE UNITED KINGDOM Łącznie 531 25,837 108 4,016 262 15,279 37 8,619 5,347 517,340 566 110,220 8 natura2000

J. Hlasek Proznaj obszary Natura2000 w przegladarce GIS Natura2000 http://natura2000.eea. europa.eu Daniel Dite aktualizacja styczeń 2011 David Kjaer SIEDLISKA O ZNACZENIU WSPÓLNOTOWYM (SZW) Dyrektywa Siedliskowa Całkowita liczba SZW Powierzchnia lądowych SZW (km²) Liczba morskich SZW Powierzchnia morskich SZW (km²) 280 3,071 2 1,029 228 32,838 14 592 1,084 7,867 0 0 261 3,174 125 16,145 4,621 34,655 53 19,768 531 7,623 ** 3,753 426 7,553 98 6,017 241 21,467 ** 6,573 1,458 123,444 95 7,900 1,368 46,778 134 27,521 2,269 43,335 165 2,781 40 754 6 129 324 7,294 6 562 403 6,100 ** 540 48 414 0 0 477 14,432 0 0 28 42 1 8 144 3,483 14 11,397 170 8,988 0 0 823 34,321 6 3,599 96 16,013 25 775 298 31,476 ** 1,353 259 6,360 3 0 382 5,739 0 0 1,715 43,092 98 5,460 3,984 56,917 334 7,508 636 16,657 62 26,322 22,594 583,888 1,247 149,732 Całkowita liczba obszarów Natura 2000 Całkowita powierzchnia Natury 2000 (km²) OBSZARY NATURA 2000 (OSO + SZW) Powierzchnia lądowych obszarów Natura 2000 (km²) % powierzchni kraju Powierzchnia morskich oszarów Natura 2000 (km²) 458 5,136 3,870 12.7% 1,266 332 38,606 37,634 33.9% 972 1,125 11,072 11,072 14.0% 0 350 22,390 3,849 8.9% 18,541 5,266 80,729 55,061 15.4% 25,668 561 14,663 8,037 17.8% 6,626 583 15,885 9,122 13.0% 6,763 419 42,955 35,804 27.1% 7,151 1,787 147,591 137,317 27.2% 10,275 1,752 110,088 68,790 12.5% 41,298 2,549 62,623 57,736 19.2% 4,886 61 1,760 1,627 28.4% 132 325 7,865 7,305 11.3% 560 488 8,565 7,879 12.1% 686 60 471 471 18.1% 0 523 19,939 19,939 21.4% 0 35 50 41 13.0% 9 215 17,506 5,725 13.8% 11,781 220 12,324 12,324 14.7% 0 958 68,043 60,782 19.4% 7,261 147 20,951 19,202 20.9% 1,748 381 44,227 42,654 17.9% 1,573 286 7,205 7,203 35.5% 2 420 14,141 14,141 29.0% 0 1,833 55,672 48,758 14.4% 6,914 4,074 64,978 57,124 13.8% 7,854 898 54,474 17,683 7.2% 36,791 26,106 949,910 751,150 17.5% 198,760 Kraje członkowskie Belgia Bułgaria Rep. Czeska Dania Niemcy Estonia** Irlandia Grecja** Hiszpania Francja Włochy Cypr* Łotwa Litwa** Luksemburg Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Rumunia** Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Wielka Brytania Łącznie Numer 30 Czerwiec 2011 9

Natura 2000: powołanie Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO) Kerstin Sundseth LIFE03_NAT_FIN_000039 Główne mokradła Natura 2000 znajdujące się w Zatoce Fińskiej są aktywnie zarządzanie i odtwarzane przy pomocy funduszy programu LIFE, dla korzyści rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków ptaków migrujących Główne mokradła Natura 2000 znajdujące się w Zatoce Fińskiej są aktywnie zarządzanie i odtwarzane przy pomocy funduszy programu LIFE dla korzyści rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków ptaków migrujących Wyznaczanie Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO) Jako że tworzenie sieci Natura 2000 znajduje się w zaawansowanej fazie, w coraz większym stopniu skupia się uwagę na zagwarantowaniu efektywnego zarządzania i odtwarzania obszarów znajdujących się w sieci. Wymóg zastosowania niezbędnych środków ochrony pociąga za sobą formalne powołanie Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO). Państwa Członkowskie są zobowiązane do powołania SOO w przeciągu sześciu lat od momentu, gdy obszary te zostaną uznane przez Komisję za Siedliska o Znaczeniu Wspólnotowym (SZW). Ale co właściwie powołanie SOO oznacza w praktyce i jaki będzie miało wpływ na dotychczasowe działania w zakresie ochrony i zarządzanie poszczególnymi obszarami? Niniejszy artykuł ma za zadanie wyjaśnić niektóre zasady stojące za tym obowiązkiem. Siedliska o Znaczeniu Wspólnotowym (SZW) zostały przyjęte i co dalej? Ostatnie dziesięć lat było czasem wzmożonych wysiłków we wszystkich 27 państwach członkowskich by wybrać najbardziej odpowiednie obszary dla ochrony najrzadszych i najbardziej zagrożonych typów siedlisk i gatunków w Europie, chronionych dwoma dyrektywami naturowymi. Wynik przeszedł najśmielsze oczekiwania: ponad 26 000 obszarów zostało włączonych do sieci Natura 2000, z czego 22 000 zostały uznane za Siedliska o Znaczeniu Wspólnotowym (SZW), co czyni ją największą na świecie skoordynowaną siecią obszarów chronionych. Niemniej jednak, wybór i ochrona SZW to tylko pierwszy krok. Dyrektywa siedliskowa wymaga podejmowania pozytywnych działań ochronnych, aby zapewnić, iż gatunki i typy siedlisk uznane przez UE za kluczowe oraz wymienione w Aneksach I i II omawianej dyrektywy są chronione i odtwarzane do właściwego stanu ochrony na całym naturalnym obszarze ich występowania w obrębie UE. Sieć Natura 2000 odgrywa znacząca rolę w realizacji tego celu, gdyż chroni najważniejsze typy siedlisk. Podczas gdy niektóre 10 natura2000

obszary nie będą wymagały aktywnego zarządzania, dla wielu obszarów nie wystarczy podjecie tylko działań mających uchronić przed zniszczeniami lub pogorszeniem ich stanu w przyszłości. W tych przypadkach konieczne będzie podjecie aktywnych działań ochronnych czy też odtwarzających, tak by gatunki i typy siedlisk, dla których obszary te zostały wyznaczone, mogły się odtworzyć i osiągnąć stabilny stan. Rodzaj działań ochronnych i sposób zarządzania, jakie należy zastosować, będą się oczywiście różnić dla poszczególnych obszarów, w zależności od gatunków i typów siedlisk dla których zostały wyznaczone, ich stanu ochrony oraz szczególnych wymagać zarządzania nimi. Jeśli podjęte zostaną odpowiednie działania w rożnych obszarach Natura 2000, prawdopodobieństwo, iż typy siedlisk i gatunki osiągną właściwy stan ochrony w UE, jest znacznie większe niż w przypadku zarządzania pasywnego, podejmowania nieprzemyślanych, cząstkowych działaniach ad-hoc, nie zwracając uwagi na cel ogólny dyrektywy siedliskowej. Artykuł 6.1 dyrektywy siedliskowej Dla specjalnych obszarów ochrony Państwa Członkowskie tworzą konieczne środki ochronne obejmujące, jeśli zaistnieje taka potrzeba, odpowiednie plany zagospodarowania opracowane specjalnie dla tych terenów bądź zintegrowane z innymi planami rozwoju oraz odpowiednie środki ustawowe, administracyjne lub umowne, odpowiadające ekologicznym wymaganiom typów siedlisk przyrodniczych, wymienionych w załączniku I, lub gatunków, wymienionych w załączniku II, żyjących na tych terenach ustaleń artykułu 6.1. Przedtem jednak obszary zostaną objęte zostaną gwarancja ochrony, która ma na celu zapobiec pogorszeniu się ich stanu (art. 6.2), a procedura autoryzacji dla nowych planów i projektów mogących potencjalnie oddziaływać na dany obszar (art. 6.3 i art. 6.4). Państwa Członkowskie mają sześć lat, aby wyznaczyć SZW jako SOO. Dyrektywa uznaje, iż potrzeba czasu, na zidentyfikowanie odpowiednich środków ochronnych dla poszczególnych obszarów oraz także na uzgodnienie z rożnymi interesariuszami i właścicielami gruntów, ich wdrażanie w praktyce. Państwa Członkowskie nie powinny jednak czekać sześciu lat by określić i wprowadzać konieczne środki ochronne. Proces the powinien się rozpocząć jak tylko dany obszar zostanie wyznaczony j ako SZW. Termin wyznaczania SOO Mając na uwadze, iż pierwsze SZW zostały ustanowione decyzją Komisji z dnia 28 grudnia 2001 roku, a także, iż większość SZW została zaakceptowana do końca 2007 roku, czas przewidziany na wyznaczenie SOO zbliża się do końca, a nawet, w niektórych wypadkach, dobiegł już końca (por. wykres 1). Niektóre z państw członkowskich wyznaczyły już wszystkie lub część SZW jako SOO, lecz jest także spora liczba SZW, których wyznaczenie jako SOO jest 8,000 7,000 6,000 Państwa członkowskie mają sześć lat na wyznaczenie SZW jako SOO i wdrożenie koniecznych środków ochronnych już znacznie spóźnione. Kilka najbliższych lat będzie kluczowych dla powodzenia całego przedsięwzięcia tym bardziej, iż wyznacza to początek efektywnego i dobrego zarządzania siecią obszarów Natura 2000. Jakiekolwiek opóźnienia na tym etapie w wyznaczaniu SOO oraz wdrażaniu koniecznych środków ochronnych, mogą mieć znaczący wpływ nie tylko na stan ochrony już zagrożonych gatunków i typów siedlisk wymienionych w dyrektywie siedliskowej, lecz także na zdolność UE do realizacji nowej unijnej strategii na rzecz różnorodności biologicznej (w szczególności celów 1 i 3, por. poprzedni artykuł). Termin sześciu lat liczony jest od momentu włączenia danego obszaru do listy SZW na mocy decyzji Komisji. Późniejsze ustalenia i decyzje dodające nowe szczegóły nie przedłużają czasu, w którym dany obszar powinien zostać wyznaczony jako SOO. Definicja Specjalnego Obszaru Ochrony (SOO) teren mający znaczenie dla Wspólnoty wyznaczony przez Państwa Członkowskie w drodze ustawy, decyzji administracyjnej i/lub umowy, na którym są stosowane konieczne środki ochronne w celu zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych i/lub populacji gatunków, dla których teren został wyznaczony; (Artykuł 1.l dyrektywy siedliskowej) 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Wagę podejmowania pozytywnych działań ochronnych potęguje fakt, iż obecnie niewiele gatunków i typów siedlisk znajduje się we właściwym stanie ochrony (zgodnie z badaniami z 2009 roku). Wyzwanie stojące za tym jest ogromne i nie należy go nie doceniać. Art 6.2: Podjąć kroki mające na celu zapobieganie pogorszeniu i znaczącym zakłóceniom Art 6.3 & 4: Procedura oceny nowych planów i projektów mogących potencjalnie oddziaływać na dany obszar SZW Cel wyznaczania SOO Wyznaczanie SOO odgrywa ważną rolę w tym procesie, gdyż formalnie pociąga za sobą wdrożenie pozytywnych działań ochronnych w szczególności Art 6.1: Zastosować konieczne środki ochronne SOO Wdrażanie systemu ochrony dla SOO Numer 30 Czerwiec 2011 11

Suche łąki są jednymi z najbardziej bogatych gatunkowo siedlisk Europy, lecz bez aktywnego zarządzania, obszary mogą zbytnio się rozrosnąć i tym samym stracić wartość różnorodności biologicznej. Projekt programu LIFE w regionie Saar odtworzył 14 obszarów suchych łąk, tka by można było nim zarządzać ponownie dla korzyści dzikiej przyrody przy użyciu metod rolno środowiskowych Niemniej jednak ewentualne zmiany muszą być brane pod uwagę w procesie przekształcania w SOO oraz podczas tworzenia koniecznych środków ochronnych. Artykuł 4.4 dyrektywy siedliskowej daje państwom członkowskim także możliwość, podczas wyznaczania danego obszaru jako SOO, ustalenia priorytetów działania w świetle znaczenia tych terenów dla zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, typu siedliska przyrodniczego lub gatunku, a także do celów spójności Natury 2000 oraz w świetle zagrożenia degradacją lub zniszczeniem, na które narażone są te tereny. Procedura wyznaczania SOO Dyrektywa nie nakłada konkretnej procedury wyznaczania SOO. Ta kwestia leży w gestii prawa krajowego państw członkowskich, które posiadających dużą swobodę w określeniu sposobu przekształcenia SZW w SOO. Państwa Członkowskie mają swobodę wyboru pomiędzy wprowadzeniem nowych procedur wyznaczania, aktualizacją już istniejącej i/lub włączeniem procedury wyznaczania do innego aktu prawnego. Mają także możliwość wyboru rodzaju zastosowanego aktu prawnego wynikającego z ustawodawstwa, umowy lub decyzji administracyjnej jak również mogą wybrać szczebel administracyjny narodowy lub regionalny będący ich zdaniem najbardziej odpowiednim do wyznaczenia SOO. Państwa członkowskie decydują także, czy wyznaczenie odbywa się oddzielnie dla każdego z obszarów, czy też dla kilku jednocześnie. Niezależnie od zastosowanej procedury państwa członkowskie LIFE_NAT_DE_007058 LIFE05_NAT_B_000085 muszą zapewnić niepodważalną moc obowiązującą wyznaczania tych obszarów. Akt wyznaczenia musi być odpowiednio zrozumiały i spełniać wymogi pewności prawa. Postanowienia prawne mające zastosowanie do SOO Aby spełnić wymogi jawności prawa, akt ustanowienia SOO Niepodważalna obowiązująca moc prawa Istotny wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie wyznaczania obszarów zgodnie z dyrektywą ptasią (Komisja/ Belgia C-415/01) stwierdza, iż : postanowienia dyrektywy muszą zostać wdrożone z niepodważalną obowiązującą mocą, szczegółowością, ścisłością oraz jasnością konieczną do spełnienia wymogów pewności prawa. Zasada pewności prawa wymaga odpowiedniego rozgłosu środków krajowych zastosowanych zgodnie z zasadami Wspólnoty, w taki sposób aby umożliwić osobom zainteresowanym tymi środkami możliwość ustalenia zakresu ich praw i obowiązków w stosunku do danego terenu podlegającemu prawu wspólnotowemu. Blokowanie kanałów w celu odtworzenia bogatej mozaiki rzadkich typów siedlisk Natura 2000 wśród nich mokre wrzosowiska i wydmy w Kalmthoutse Heide, Belgia 12 natura2000

musi, poza wymienieniem nazwy i położenia konkretnego obszaru, być zrozumiały i prawnie transparentny odnośnie: Gatunków i typów siedlisk, dla których SOO zostaje utworzone: np. poprzez wyliczenie - bezpośrednio w samym akcie lub poprzez odniesienie do innego prawnie wiążącego dokumentu. gatunków wymienione w Aneksie II i typy siedlisk przyrodniczych wymienione w Aneksie I, występujące w znacząco w każdym obszarze (głównym źródłem informacji są Natura 2000 Standardowe Formularze Danych wypełnione przez państwa członkowskie dla każdego obszaru). Granic SOO: np. przez załączanie map (-y) albo w samym akcie, albo w oddzielnym dokumencie wynikającym z ustawodawstwa, umowy lub decyzji administracyjnej z prawnie obowiązującą mocą określającym dokładne granice obszaru. Mapy powinny być zgodne z obowiązującym narodowym/regionalnym systemem kartograficznym, a także w odpowiedniej skali umożliwiającej wszystkim zainteresowanym i dotkniętym stronom jednoznaczne określenie lokalizacji obszaru względem posiadłości ziemskich. Granice SOO powinny pokrywać się z granicami SZW, chyba, że już wprowadzono poprawki dotyczące przebiegu granic SZW zgodnie z procedurą wyznaczania oraz zostały one zatwierdzone odpowiednią decyzją Komisji. Postanowień prawnych odnoszących się do SOO: wyznaczenie SOO powinno jasno określać wymóg stosowania koniecznych środków ochronnych w danym SOO, zgodnych z wymaganiami ekologicznymi naturalnych typów siedlisk i gatunków (wymienionych odpowiednio w Aneksie I i II) występujących na danym obszarze (w zgodzie z Artykułem 6.1 dyrektywy siedliskowej). W większości przypadków nie ma potrzeby szczegółowego opisu podejmowanych działań ochronnych w samym akcie ustanawiającym, jako że mogą one wymagać regularnego wprowadzania zmian i powinno być to możliwe bez konieczności każdorazowej aktualizacji aktów prawnych. Musi wszakże istnieć pewien prawny mechanizm gwarantujący utworzenie i wdrażanie koniecznych środków ochronnych w każdym obszarze Natura 2000. Państwa Członkowskie posiadają swobodę w doborze sposou zastosowania koniecznych środków ochronnych. Zawiera to przygotowanie planów zarządzania obszarami Natura 2000 określonych specjalnie dla każdego obszaru, lub włączenie środków Natura 2000 w plany i programy innych sektorów jak również przy użyciu odpowiednich środków ustawowych, administracyjnych lub umownych. Komisja gorąco zachęca do stosowania planów zarządzania Wdrażanie podejścia całościowego poprzez plany zarządzania obszarami Natura 2000 Plany zarządzania obszarami Natura 2000 są często używane by wypracować rozwiązanie kompromisowe dla możliwie najlepszego zarządzania obszarami Natura 2000 mając na uwadze różne rodzaje użytkowania gruntów oraz interesy społeczno-ekonomiczne. Mimo że nie obowiązkowe, plany zarządzania obszarami Natura 2000 są doskonałym narzędziem do: określenia celów ochronnych dla danego obszaru tak, aby dla wszystkich było jasne, co dokładnie i dlaczego podlega ochronie analizy społeczno ekonomicznych i kulturalnych aspektów danego terytorium oraz wzajemnych powiązań pomiędzy różnymi użytkownikami gruntów a europejskimi gatunkami i typami siedlisk występującymi na danym obszarze stworzenia forum dyskusyjnego tak by wszyscy interesariusze mogli wziąć udział w debacie dotyczącej jak najlepszego sposobu zarządzania obszarem w świetle warunków społeczno -ekonomicznych oraz lokalnych uwarunkowań określenia szczegółowych środków ochronnych, które maja zostać zrealizowane w celu zagwarantowania celów ochronnych danego obszaru, a także określenie osoby bezpośrednio odpowiedzialnej za wdrażanie tychże planów są pomocne w znalezieniu praktycznych rozwiązań w zarządzaniu obszarami które są ściśle zintegrowane z innymi formami użytkowania gruntów. określenie źródeł finansowania niezbędnych dla wdrożenia działań ochronnych, a także różnych źródeł inwestowania w Naturę 2000. jako transparentnego narzędzia wspierającego zarządzanie obszarami Natura 2000. Powinno być także zrozumiałe, iż ochrona i formalne zabezpieczenia dla Natury 2000 dyrektywy siedliskowej odnoszą się tak do SOO, jak i SZW na przykład poprzez odnośniki w akcie ustanawiającym do odpowiednich artykułów w prawie transponującym dyrektywę siedliskową lub do przepisów prawnych utworzonych wcześniej w celu ochronny SZW. Uwagi końcowe Wyznaczenie SOO jest krokiem milowym w procesie tworzenia sieci Natura 2000. Sześcioletni przedział czasowy dla osiągnięcia tego, dla wielu SZW już się zakończył lub zbliża się do końca. Pomimo pewnego postępu w niektórych krajach, kwestia ta stanowi nadal ogromne wyzwanie dla wielu państw członkowskich. Zapewnienie prawnego wsparcia dla Natury 2000 pozwoli na stworzenie bardziej solidnych podstaw dla zarządzania siecią w przyszłości jak również dla strategicznej roli jaką ma do ogrania w realizacji celu polegającego na zatrzymaniu i odwróceniu utraty różnorodności biologicznej w UE do 2020 roku. Zastosowanie do Obszarów Specjalnej Ochrony W zgodzie z artykułem 3.1 dyrektywy siedliskowej OSO wyznaczone na podstawie dyrektywy ptasiej stanowią część sieci obszarów Natura 2000. Artykuły 6.2, 6.3 i 6.4 dyrektywy siedliskowej odnoszą się zatem także do OSO (w zgodzie z artykułem 7 dyrektywy siedliskowej). Z drugiej strony artykułu 6.1 nie stosuje się w odniesieniu do OSO. Niemniej jednak analogiczne w odniesieniu do OSO stosuje się artykułu 4.1 i 4.2 dyrektywy ptasiej. Państwa Członkowskie muszą zapewnić dla gatunków wymienionych w Aneksie I, a także gatunków cyklicznie migrujących ptaków, specjalne środki ochronne, tak by ochrona obejmowała siedliska tych ptaków, w celu zapewnienia możliwości ich przetrwania i rozrodu na obszarze ich występowania. Bernikla rdzawoszyja (Branta ruficollis) bardzo zagrożony gatunek objęty ochroną dyrektywy ptasiej. 80-90% tych ptaków gromadzi się zimą na zaledwie kilku obszarach wzdłuż Morza Czarnego w Bułgarii i Rumunii wszystkie należą do sieci Natura 2000 David Kjaer Numer 30 Czerwiec 2011 13

European Commission Komisarz Potočnik wraz z osobami zarządzającymi obszarami spotkali się z przedstawicielami prasy europejskiej aby dyskutować o tym jak ważne jest inwestowanie w Naturę 2000 Okrągły stół Komisarzy poświęcony inwestowaniu w sieć obszarów Natura 2000 16 maja Komisarz Potočnik zorganizował spotkanie okrągłego stołu z europejskimi mediami by zwrócić uwagę na znaczenie inwestowania w Program Natura 2000 na przestrzeni najbliższej dekady. Dziennikarze mieli okazję dowiedzieć się z pierwszej ręki od osób zarządzających obszarami, o tym jak Program Natura2000 działa w praktyce dla dobra tak natury, jak i ludzi. Okrągły Stół stanowił okazję do wspólnego omówienia możliwości finansowania programu Natura 2000 w przyszłości. Komisarz podkreślił, że pomimo tego, iż koszty efektywnego zarządzania siecią obszarów Natura 2000 są znaczące (szacunkowo ok 5.8bilionów rocznie), jest to jednak mała cena za to, co otrzymujemy w zamian. Inwestowanie w Program Natura 2000 jest ważne nie tylko z powodu różnorodności biologicznej, ma to również sens ekonomiczny i dostarcza wartości adekwatnych do poniesionych kosztów. Ponadto Komisarz podkreślił fakt, iż wciąż dostarczane są nowe dowody, świadczące o tym iż korzyści często przewyższają poniesione koszty, nie tylko ze względu na wiele dóbr publicznych i usług, lecz także na lokalne przychody i zwiększenie możliwości zatrudnienia. Fakt ten powinien zostać lepiej rozpoznany i uwzględniony w odpowiednich obszarach polityki UE, tak aby ci, którzy pomagają chronić naturalne zasoby Europy, byli odpowiednio wynagradzani. Spotkanie miało także na celu prezentację nowej broszury Inwestycje w Program Natura 2000: dla ludzi i dla natury. Broszura jest dostępna pod adresem: http://ec.europa.eu/ environment/nature/natura2000/ financing/index_en. htm#guidancehandbook Nowy Standardowy Formularz Danych został uaktualniony W maju 2011 r., po intensywnych trzyletnich dyskusjach, Komitet Siedliskowy zaakceptował nową wersję Standardowego Formularza Danych (SDF), która służy do zapisu i przesyłania do Komisji danych dotyczących poszczególnych obszarów Natura 2000. Nowa wersja została podyktowana przez ogromny postęp jaki dokonał się w przepływie informacji i technologiach komunikacji od 1997 r., kiedy to pierwsza wersja formularza weszła w życie. Nowa wersja jest prostsza w obsłudze i została udoskonalona w celu ułatwienia obrotu danymi. Kraje członkowskie mają czas do września 2012 roku, abyprzenieść dane dotyczące wszystkich obszarów ze starych formularzy do nowej ich wersji (informacje o nowych obszarach będą bezpośrednio nanoszone do nowych formularzy). Jest to także okazja do uzupełnienia jakichkolwiek brakujących danych czy też aktualizacji istniejących informacji tam, gdzie jest to możliwe. Mając na uwadze znaczenie SDF Komisja zapewni, iż wszystkie dane będą aktualizowane na bieżąco także w przyszłości ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych odkryć naukowych. SDF zostanie w lecie przetłumaczony i opublikowany jako Decyzja Komiji Europejskiej. Nowe wytyczne nt. sprawozdawczości pod dyrektywami naturowymi Kolejne raporty z poszczególnych krajów odnośnie postępów we wdrażaniu dyrektywy siedliskowej na przestrzeni 2007 2012 mają zostać przesłane do Komisji do czerwca 2013 roku. W celu zapewnienia, iż wszystkie dane z poszczególnych krajów są zbierane i analizowane w ustandaryzowany sposób, Komisja przygotowała w ścisłej współpracy z krajami członkowskimi nowy format sprawozdania oraz towarzyszące mu wytyczne. Raporty, przygotowywane zgodnie z postanowieniami Artykułu 17, powinny przedstawiać szczegółową ocenę stanu ochrony gatunków i typów siedlisk będących pod ochroną w poszczególnych krajach, w taki sposób aby wyłaniał się jednoznaczny obraz stanu ich ochrony wewnątrz całej UE i w obrębie poszczególnych regionów biogeograficznych. Raporty te stanowią ważne źródło informacji o stanie najbardziej podatnych na wygniecie typów siedlisk i gatunków i są nie tylko miarą tego, w jakim stopniu dyrektywa siedliskowa spełnia swoje zadanie, lecz także tego, czy UE realizuje cele zdefiniowane w nowej Strategii na rzecz Różnorodności Biologicznej. Komisja wykonała podobne ćwiczenie dla formatu raportowania używanego pod Artykułem 12 dyrektywy ptasiej, tak aby zapewnić, po raz pierwszy w historii, szczegółową ocenę stanu ochrony ptaków Europy. Ostateczne terminy dla raportów przygotowywanych pod Artykułem 12 dyrektywy ptasiej zostały zsynchronizowane z raportem pod Artykułem 17 dyrektywy siedliskowej. Formaty raportów oraz wytyczne są dostępne poprzez stronę CIRCA-Reporting: http://circa.europa.eu/public/irc/ env/monnat/library?l=/&vm=det ailed&sb=title 14 natura2000

wiadomości publikacje wydarzenia Otars Opermanis Wkrótce nowe seminaria Natura 2000 Komisja rozpoczyna nowe działania na poziomie biogeograficznym, które będą towarzyszyły państwom członkowskim we wdrażaniu i zarządzaniu obszarami Natura 2000. Ściśle współpracując z państwami członkowskimi, czołowymi specjalistami, grupami użytkowników i organizacjami pozarządowymi, inicjatywa ta ma stanowić mechanizm ułatwiający dyskusję pomiędzy wszystkimi aktorami na temat środków koniecznych do osiągnięcia właściwego stanu ochrony gatunków i typów siedlisk o znaczeniu wspólnotowym, zwracając szczególną uwagą na zarządzanie i spójność sieci Natura 2000. Jako że odpowiedzialność za osiągniecie właściwego stanu ochrony spoczywa na państwach członkowskich, Komisja uważa, iż zarządzanie siecią Natura 2000 odniesie znaczące korzyści dzięki skoordynowanemu i wspólnemu podejściu państw członkowskich, znajdujących się w tym samym regionie biogeograficznym. W świetle tego, Komisja zamierza zorganizować serię seminariów biogeograficznych poświęconych wymianie informacji odnośnie stanu ochrony i środków ochronnych dla określonych gatunków i typów siedlisk, przykładów dobrych praktyk zarządzania, odtwarzania i technik monitorowania, a także zacieśnianiu współpracy transgranicznej tam, gdzie będzie to możliwe. Pierwsze pilotażowe seminarium biogeograficzne poświęcone Regionowi Borealnemu, odbędzie się w maju/czerwcu przyszłego roku. Szczegółowe informacje będą dostępne w kolejnych edycjach tego biuletynu. Stary las lęgowy, Litwa ważny typ sielska przyrodniczego w regionie borealnym Wezwanie do składania propozycji BEST projektów BEST to niewielki program finansowany przez UE (2 miliony euro), który ma na celu wspierać projekty promujące ochronę i zrównoważone gospodarowanie różnorodnością biologiczną i usługami ekosystemowymi w najdalej wysuniętych regionach UE i europejskich krajach i terytoriach zamorskich. Pierwsze zaproszenie do składania wniosków jest już otwarte, kandydaci mogą zgłaszać propozycje projektów do 9 września 2011 roku. Szczegółowe informacje, a także formularze zgłoszeniowe oraz wymagania dostępne są pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/ ngos/finansup_11_best.htm Włączono nowe obszary do sieci Natura 2000 W styczniu 2011 roku sieć obszarów Natura 2000 została rozszerzona o kolejne 27 000 km². Najnowsza aktualizacja dotyczy piętnastu państw członkowskich i zwiększa tym samym liczbę obszarów Natura 2000 o 739. Ostatnie uzupełnienia dotyczą 6 regionów biogeograficznych: alpejskiego, atlantyckiego, borealnego, kontynentalnego, śródziemnomorskiego i panońskiego. W Polsce liczba nowych obszarów wzrosła o 459, obejmując głównie największe jeziora słodkowodne i systemy dopływów rzek, kolejne 229 obszarów znajduje się w Republice Czeskiej. Ponad połowa nowych obszarów to obszary morskie znajdujące się we Francji, Hiszpanii i Danii. Ta ostatnia włączyła 9 nowych obszarów występowania morświna (Phocoena phocoena). Nowy przegląd wdrażania unijnego planu działań dla gatunków ptaków W kwietniu tego roku BirdLife ukończył przygotowywanie raportu dla Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska odnośnie wdrożenia 23 z 54 UE planów działań dla gatunków (SAPs) dotyczących zagrożonych gatunków i podgatunków ptaków wymienionych w Aneksie I dyrektywy ptasiej. Raport zajmuje się SAP powstałymi bądź zaktualizowanymi w ciągu ostatnich czterech lat oraz skupia się na ocenie stopnia wdrożenia tych planów i realizacji zawartych zamierzeń. Raport stwierdza, iż najwyższy stopień wdrażania planów osiągnięto dla gatunków występujących jedynie w kilku krajach, oraz znajdujących się już pod ochroną w obrębie OSO (petrel wyspowy, petrel maderski, pelikan dalmatyński). Najniższy stopień wdrażania planów osiągnięto dla gatunków rozproszonych na dużych obszarach (orlik krzykliwy, pustułeczka).wdrożenie planów na tych obszarach wymaga działań wykraczających poza standardowe (tj. oznaczanie i zarządzania obszarami chronionymi). Ogólne wnioski są jednak optymistyczne, szczególnie tam, Morświn Phocoena phocoena został objęty większą ochroną w ramach sieci Natura 2000 Florian Graner/naturepl.com Numer 30 Czerwiec 2011 15

J. Hlasek Od 1992 roku sfinansowano piętnaście projektów LIFE-NATURA w celu ochrony wilka Canis lupus gdzie realizowane są projekty LIFE+. Mimo że do chwili obecnej tylko 9 z 23 programów SAP osiągnęło swój średnio lub długookresowy cel, od chwili opracowania programu działań dla gatunków ptaków znacząco polepszyła się tendencja populacji 9 gatunków. Zanik populacji 4 kolejnych gatunków został zatrzymany, a populacja 5 kolejnych nie zmieniła się. Niemniej jednak, pomimo opracowanych programów działania w dalszym ciągu maleje populacja 2 gatunków (strepet, burzyk balearski). Jest to zapewne spowodowane słabą integracją potrzeb ich ochrony z politykami zarządzania obszarami lądowymi i morskimi. Dla 9 kolejnych gatunków, przeprowadzona ocena nie pokazuje jasnych wyników, prawdopodobnie ze względu na to, iż plany działania dla nich zostały dopiero niedawno sporządzone. Szczegółowe informacje są dostępne pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/ nature/conservation/wildbirds/ action_plans/index_en.htm nt. wdrażania dyrektyw ptasiej i siedliskowej w obrębie ujść rzek i strefach przybrzeżnych, poświęcając tym samym szczególna uwagę na kwestie rozwoju portów i pogłębiania. Zostało to poparte wewnętrznym dokumentem roboczym KE opublikowanym 8 marca br., dotyczącym kwestii integracji aspektów różnorodności biologicznej z rozwojem portów. Mając na uwadze osiągnięcia sektora portowego i rzecznego w zakresie integracji kwestii różnorodności biologicznej i ochrony przyrody, ten drugi dokument marcowy zachęca do pracy z naturą w celu ochrony różnorodność biologicznej terenów przybrzeżnych w Europie. Wytyczne odnośnie nieenergetycznych gałęzi przemysłu zostały przetłumaczone na dalszych 12 języków. Są one dostępne pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/ nature/natura2000/management/ guidance_en.htm i mniszki do małych gryzoni, Program LIFE pomagał chronić ponad 25 gatunków ssaków objętych dyrektywą siedliskową od 1992 roku. Prawie połowa projektów skupiała się na ochronie niedźwiedzia brunatnego i wilka podkreślając znaczenie ochrony dużych drapieżników w Europie. http://ec.europa.eu/environment/ life/publications/lifepublications/ lifefocus/nat.htm#mammals 52 porady dla różnorodności biologicznej Komisja wydała także popularnonaukowy przewodnik o tym, co każdy z nas może zrobić, by chronić różnorodność biologiczną. W przewodniku znajdziemy 52 porady jedną na każdy tydzień roku, które każdy człowiek może wdrożyć w życie, by przyczynić się do zmiany. Przewodnik jest dostępny w języku francuskim i angielskim. http://ec.europa.eu/environment/ nature/info/pubs/docs/brochures/ biodiversity_tips/en.pdf Biuletyn Natura 2000 został wydany przez Departament Natura 2000 i Bioróżnorodność Dyrektoratu ds. Środowiska, Komisji Europejskiej Autor Kerstin Sundseth, Ecosystems LTD, Brussels Edycja Susanne Wegefelt Dyrektorat ds. Środowiska Projekt NatureBureau, UK Magazyn informacyjny jest wydawany dwa razy w roku i jest dostępny w języku angielskim, francuskim, niemieckim, hiszpańskim, włoskim i polskim. Aby zostać dodanym do listy mailingowej lub uzyskać wersję elektroniczną idź do: http://ec.europa.eu/ environment/nature/info/pubs: natura2000nl_en.htm Magazyn informacyjny nie przedstawia oficjalnego stanowiska Komisji Europejskiej. Kopiowanie dozwolone pod warunkiem wskazania źródła. Wydrukowano na papierze z makulatury, któremu przyznano znak towarowy UE papieru drukarskiego przyjaznego dla środowiska http://ec.europa.eu/ ecolabal KH-AA-11-001-PL-C Nowe wytyczne dla ujść rzek Kontynuując serię wytycznych dla poszczególnych sektorów, Komisja wydała nowe wytyczne LIFE i ssaki europejskie Nowa publikacja LIFE FOCUS zwraca uwagę na przykładowe projekty, mające na celu ochronę morskich, słodkowodnych i lądowych ssaków w UE. Od żubra 52 tips for biodiversity K O M I S J A E U R O P E J S K A 16 natura2000