Małgorzata Domiter EKSPORT W DOKTRYNIE I POLITYCE GOSPODARCZEJ NA TLE PROCESÓW LIBERALIZACYJNYCH I INTEGRACYJNYCH Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu Wrocław 2008
Spis treści Wstęp 11 Rozdział 1 Miejsce handlu zagranicznego w polityce gospodarczej w świetle teorii wymiany międzynarodowej 21 1.1. Przegląd pojęć definicyjnych związanych z polityką handlową... 21 1.1.1. Polityka gospodarcza w ujęciu makroekonomicznym 21 1.1.2. Zagraniczna polityka gospodarcza 22 1.1.3. Polityka handlowa 25 1.2. Przegląd doktryn i teorii wymiany międzynarodowej jako teoretycznej podstawy kszałtowania założeń polityki handlowej 26 1.2.1. Doktryna słusznej ceny 26 1.2.2. Merkantyliżm - usystematyzowana teoria protekcjonizmu 26 1.2.3. Klasyczne teorie wymiany - rozwój teorii wolnego handlu 27 1.2.4. Poklasyczne teorie wymiany międzynarodowej 29 1.3. Modele polityki handlowej 35 1.3.1. Wolny handel a protekcjonizm 35 1.3.2. Założenia współczesnej polityki handlowej 37 1.3.3. Strategiczna polityka handlowa 39 1.4. Polityka proeksportowa i antyimportowa - założenia i cele 41 1.4.1. Eksport i import w świetle teorii wolnego handlu i teorii protekcjonistycznych 41 1.4.2. Polityka proeksportowa w świetle teorii wolnego handlu i protekcjonizmu 48 1.5. Modelowe założenia polityki proeksportowej 51 1.5.1. Liberalna a dirigistyczna strategia proeksportowa 53 1.5.2. Proeksportowa opcja rozwoju w nowej" teorii handlu 53 Rozdział 2 Strategia proeksportowa jako czynnik rozwoju gospodarczego 57 2.1. Handel zagraniczny jako czynnik wzrostu gospodarczego 57 2.1.1. Efektywność gospodarowania jako efekt specjalizacji międzynarodowej 59
6 Spis treści 2.1.2. Strategie rozwoju gospodarczego opartego na handlu zagranicznym - strategia proeksportowa a antyimportowa 62 2.1.3. Handel zagraniczny jako czynnik stabilizacji koniunktury gospodarczej 65 2.2. Polityka handlu zagranicznego a polityka proeksportowa w kształtowaniu rozwoju 67 2.2.1. Definicje i pojęcia wstępne 67 2.2.2. Polityka proeksportowa w perspektywie konkurencyjności międzynarodowej gospodarki 71 2.2.3. Polityka proeksportowa a proeksportowa strategia rozwoju 73 2.2.3.1. Makrostrukturalne ujęcie polityki i strategii proeksportowej 73 2.2.3.2. Polityka i strategia proeksportowa w świetle teorii zniekształceń... 75 2.3. Uwarunkowania gospodarcze w realizacji strategii proeksportowej 79 2.3.1. Modelowe założenia proeksportowego rozwoju 85 2.3.1.1. Liberalny model proeksportowej opcji rozwoju 86 2.3.1.2. Interwencjonistyczny model strategii proeksportowej 87 2.4. Narzędzia polityki handlowej 89 2.4.1. Podstawy terminologiczne i klasyfikacyjne instrumentarium polityki handlowej 89 2.4.2. Wykorzystanie instrumentów polityki handlowej w świetle założeń modelu polityki handlowej 92 2.4.3. Argumenty na rzecz stosowania narzędzi polityki handlowej 97 2.5. Wpływ narzędzi polityki handlowej na wzrost gospodarczy i stabilizację koniunktury 103 2.5.1. Kurs walutowy 103 2.5.2. Polityka taryfowa 106 2.5.3. Pozataryfowe środki polityki handlu zagranicznego 110 2.5.3.1. Kontyngenty przywozowe i wywozowe 111 2.5.3.2. Podatki pośrednie 112 2.5.3.3. Subwencje eksportowe 112 Rozdział 3 Miejsce i funkcje GATT/WTO w kształtowaniu światowego systemu handlu i polityki handlowej 115 3.1. Znaczenie GATT/WTO dla procesu liberalizacji wymiany 115 3.2. Zasady GATT/WTO i ich znaczenie dla kształtowania międzynarodowej polityki handlowej. Eksport w. świetle zasad GATT/WTO 120
Spis treści 7 3.2.1. Brak dyskryminacji 120 3.2.1.1. Klauzula największego uprzywilejowania (KNU) 121 3.2.1.2. Indywidualne i generalne odstępstwa od KNU 122 3.2.2. Zasada równości 124 3.2.2.1. Wolny handel a traktowanie narodowe 125 3.2.3. Wzajemność 125 3.2.4. Egzekwowanie zobowiązań 126 3.2.5. Zasada przejrzystości 127 3.2.6. Zasada zaworów bezpieczeństwa" 127 3.2.7. Relacje GATT/WTO z otoczeniem 129 3.3. Narzędzia polityki handlowej w świetle regulacji GATT/WTO.. 130 3.3.1. Cła, parapodatki i podatki pośrednie 131 3.3.1.1. Cła a reguły GATT/WTO 131 3.3.1.2. Pozostałe opłaty i obciążenia importowe 135 3.3.1.3. Eskalacja taryf 135 3.3.1.4. Znaczenie polityki celnej WTO dla handlu międzynarodowego i eksportu oraz dynamiki zmian handlu międzynarodowego i dochodów światowych 136 3.3.2. Subsydia i ich znaczenie dla eksporterów 138 3.3.2.1. Postanowienia GATT i WTO dotyczące subsydiów - podobieństwa i różnice 140 3.3.3. Dumping 149 3.3.3.1. Postępowanie antydumpingowe w GATT/WTO 151 3.3.4. Ograniczenia ilościowe w imporcie 158 3.3.4.1. Stanowisko GATT/WTO wobec ograniczeń ilościowych w imporcie 162 3.4. GATT/WTO jako forum kształtowania międzynarodowej wymiany handlowej ze szczególnym uwzględnieniem procesu intensyfikacji eksportu 164 Rozdział 4 Integracja europejska - przesłanki teoretyczne i znaczenie dla kształtowania polityki handlowej 174 4.1. Teoria integracji regionalnej 174 4.2. Zakres, dynamika i zasięg integracji europejskiej w ujęciu traktatowym 186 4.2.1. Traktat rzymski 186 4.2.2. Jednolity Akt Europejski 189 4.2.3. Traktat z Maastricht 190 4.2.4. Traktat amsterdamski 191 4.2.5. Traktat nicejski 192 4.3. Unia Europejska w świetle zasad GATT/WTO 194
8 Spis treści 4.4. Mechanizm wspólnotowej polityki zagranicznej 197 4.4.1. Podstawy traktatowe wspólnotowej polityki zagranicznej 202 4.4.2. System decyzyjny 203 4.4.3. Instrumenty wspólnotowej polityki zagranicznej 205 4.5. Polityka handlowa we wspólnotowej polityce zagranicznej 207 4.5.1. Polityka handlowa - ujęcie definicyjne i traktatowe 207 4.5.2. Narzędzia polityki handlowej WE 212 4.5.3. Polityka eksportowa Wspólnoty - instrumenty i tendencje 226 Rozdział 5 Długofalowe tendencje w polskim handlu zagranicznym i ewolucja polityki handlowej 231 5.1. Wprowadzenie 231 5.2. Handel zagraniczny w koncepcji gospodarczej Polski Ludowej.. 232 5.2.1. Wpływ ZSRR na politykę handlową Polski 233 5.2.2. Plan trzyletni (1947-1949) 234 5.2.3. Plan sześcioletni (1950-1955) 235 5.2.4. Reforma ekonomiczna (1956-1958) 237 5.2.5. Industrializacja Polski (1959-1970) 238 5.2.6. Handel zagraniczny Polski przed transformacją systemu gospodarczego 239 5.3. Handel zagraniczny w okresie transformacji systemowej w Polsce 247 5.3.1. I etap transformacji (1990-1994) 247 5.3.2. Rezultaty I etapu reformy handlu zagranicznego w sferze realnej... 254 5.3.3. II etap reformy handlu zagranicznego 262 5.4. Handel zagraniczny we wzroście gospodarczym Polski 268 5.4.1. Makroekonomiczne zależności między handlem zagranicznym a gospodarką 274 5.4.1.1. Wartość dodana przedsiębiorstw eksportujących 274 5.4.1.2. Relacja zmian struktury towarowej handlu zagranicznego do struktury towarowej produkcji 275 5.4.1.3. Wskaźniki umiędzynarodowienia produkcji i konkurencyjności międzynarodowej 276 5.4.1.4. Eksport netto a wzrost gospodarczy 278 5.5. Stabilizacyjne funkcje narzędzi polityki handlowej i ich wykorzystanie w procesie transformacji systemowej 280 5.5.1. Narzędzia taryfowe 280 5.5.2. Narzędzia pozataryfowe 282
Spis treści 9_ Rozdział 6 Polityka proeksportowa Polski 287 6.1. Systemowe i gospodarcze uwarunkowania polskiej polityki proeksportowej 287 6.1.1. Strategie eksportu a reorientacja rynkowa gospodarki polskiej przed transformacją gospodarki - wnioski z badania optymalnych strategii eksportu 293 6.1.1.1. Metoda elementarnych połączeń 293 6.1.1.2. Metoda czynników wytwórczych (obfitych zasobów) 295 6.1.1.3. Metoda przewagi narastającej 296 6.1.2. Wpływ strategii eksportowych wykorzystujących import na restrukturyzację polskiego handlu zagranicznego w drodze do transformacji gospodarki 299 6.1.2.1. Udziały w rynku 299 6.1.2.2. Wartość jednostkowa eksportu 303 6.1.2.3. Wskaźniki wyrażane w. cenach stałych 304 6.1.2.4. Reorientacja rynkowa 306 6.1.2.5. Reasumpcja 307 6.2. Narzędzia polskiej polityki proeksportowej 308 6.2.1. Instrumenty finansowe 308 6.2.1.1. System oficjalnego wsparcia kredytów eksportowych w Polsce 309 6.2.1.2. Ubezpieczenia i gwarancje kredytów eksportowych 311 6.2.1.3. Pomoc wiązana administrowana przez Ministerstwo Finansów 312 6.2.1.4. Działania wspierające internalizację czynną firm polskich w świetle regulacji międzynarodowych 314 6.2.2. Wsparcie informacyjno-promocyjne 319 6.2.3. Ogólna ocena instrumentów wsparcia i promocji eksportu 322 6.2.4. Działania traktatowe 326 6.2.5. Perspektywy rozwoju systemu wspierania i promocji eksportu w Polsce 326 6.3. Polityka proeksportowa a interwencjonizm państwowy 331 6.3.1. Polityka proeksportowa jako odmiana aktywnej polityki handlowej państwa 331 6.3.2. Interwencjonizm w świetle doświadczeń międzynarodowych 335 6.3.2.1. Rola państwa w kształtowaniu polityki proeksportowej - doświadczenia krajów typu late-comers. Wnioski dla Polski 337 6.4. Proeksportowa restrukturyzacja krajów transformujących się. Wnioski dla Polski 344 6.4.1. Dylematy wyboru wariantu strategii proeksportowej 345 6.4.2. Wpływ strategii spłaty zadłużenia na kształtowanie podstaw polityki proeksportowej i restrukturyzacyjnej 352
10 Spis treści Rozdział 7 Międzynarodowa koordynacja polityki handlowej i jej znaczenie dla Polski 7.1. Teoria i mechanizmy międzynarodowej polityki handlowej 363 7.2. Instytucjonalne powiązania Polski z gospodarką światową 365 7.2.1. Stosunki Polski z międzynarodowymi instytucjami finansowymi... 366 7.2.1.1. Międzynarodowy Fundusz Walutowy 367 7.2.1.2. Bank Światowy, 371 7.2.1.3. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju 373 7.2.1.4. Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC) 374 7.2.1.5. Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) 375 7.2.2. OECD - struktura, funkcje, znaczenie dla polskiej polityki handlowej i eksportowej 377 7.2.2.1. Wkład OECD w liberalizację handlu światowego 379 7.2.2.2. Wpływ OECD na przebieg i efekty Rundy Urugwajskiej 381 7.2.2.3. Znaczenie członkostwa w OECD dla polskiej polityki handlowej i proeksportowej. Polska w ocenie OECD 382 7.2.2.4. Wpływ członkostwa Polski w OECD na jej politykę proeksportową. 387 7.2.3. Powiązania Polski z GATT/WTO i ich wpływ na polską politykę handlową 390 7.2.3.1. Członkostwo stowarzyszone 392 7.2.3.2. Pełne członkostwo Polski w GATT 395 7.2.4. Reasumpcja 399 7.3. Procesy integracyjne i ich wpływ na polską politykę handlową i proeksportową 402 7.3.1. Znaczenie integracji handlowej dla współczesnej gospodarki światowej 402 7.3.2. Umowy integracyjne Polski 404 7.3.3. Skutki integracji dla polskiej polityki i wymiany handlowej 409 7.3.3.1. Znaczenie rozszerzenia dla wymiany krajów wstępujących (Polski) i UE 410 7.3.3.2. Efekty kreacji i przesunięcia jako skutki rozszerzenia 413 7.3.3.3. Skutki przyjęcia przez Polskę wspólnej polityki handlowej 421 7.4. Reasumpcja 435 Zakończenie 439 Literatura 453 Spis rysunków 473 Spis tabel 473 Summary 475,,_ JOJ