Podmioty ekonomii społecznej a zamówienia publiczne Tomasz Schimanek Instytut Spraw Publicznych
1. Czym są zamówienia 2. Kto je stosuje? 3. Co daje podmiotom ekonomii społecznej realizowanie zamówień publicznych? 4. Co daje samorządom realizowanie zamówień przez podmioty ekonomii społecznej? 5. Jak podmioty ekonomii społecznej mogą ubiegać się o zamówienia 2
1. Czym są zamówienia Zamówienia publiczne - to forma dokonywania zakupów towarów i usług finansowanych w całości lub części ze środków publicznych. Z uwagi na znaczenie tej formy wydatków, a przede wszystkim ze względu na to, że pokrywane są one ze środków publicznych, sfera zamówień publicznych jest ściśle regulowana prawem. Ma to służyć zwiększeniu skuteczności i efektywności wydatkowania pieniędzy publicznych oraz zmniejszać ryzyko korupcji. Prawo stoi również na straży zachowania równego dostępu potencjalnych wykonawców do zamówień publicznych, tak, aby pieniądze publiczne nie faworyzowały określonych podmiotów czy grup podmiotów na rynku. Na poziomie Unii Europejskiej sferę zamówień publicznych regulują dyrektywy, z którymi zgodne musi być prawo krajowe. W Polsce sferę zamówień publicznych reguluje Ustawa Prawo zamówień publicznych. 3
1. Czym są zamówienia Podstawowe zasady zamówień publicznych: Zasada równego traktowania wykonawców - zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe traktowanie wykonawców. Zasada bezstronności i obiektywizmu - czynności związane z przygotowaniem oraz przeprowadzeniem postępowania o udzielenie zamówienia wykonują osoby zapewniające bezstronność i obiektywizm. Zasada jawności - postępowanie o udzielenie zamówienia jest jawne. Zasada uczciwej konkurencji zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji. 4
1. Czym są zamówienia Zasada legalności - zamówienia udziela się wyłącznie wykonawcy wybranemu zgodnie z przepisami Ustawy. Zasada pisemności - postępowanie o udzielenie zamówienia, z zastrzeżeniem wyjątków określonych w Ustawie, prowadzi się z zachowaniem formy pisemnej. Zasada pierwszeństwa trybów przetargowych - podstawowymi trybami udzielania zamówienia są przetarg nieograniczony oraz przetarg ograniczony. Prawo zamówień publicznych oprócz powyższych zasad określa tryby i procedury wyboru wykonawcy zamówienia publicznego, zawarcia umowy i kontroli jej wykonania. 5
1. Czym są zamówienia Szacowana wartość rynku zamówień publicznych w 2011 r. to ok. 144 mld złotych, co stanowiło ok. 9,5% PKB. W 2011 r. było blisko 14 tysięcy zamawiających, z czego największą grupę (ponad 45%) stanowiły samorządy terytorialne. Liczba wykonawców zamówień publicznych w 2011 r. jest szacowana na 83 tysiące. W 2011 r. udzielono 186 232 zamówień publicznych, z czego 82% w trybie przetargu nieograniczonego. 25% wszystkich zamówień dotyczyło robót budowlanych, 38% dostaw, a 37% usług. Źródło: Sprawozdanie Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych o funkcjonowaniu systemu zamówień publicznych w 2011 roku, Urząd Zamówień Publicznych, Warszawa 2012. 6
2. Kto je stosuje? Zamawiającym jest: osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej obowiązana do stosowania Ustawy. Są to przede wszystkim jednostki sektora finansów publicznych, państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, np. organy władzy publicznej, organy kontroli państwowej, sądy, gminy, powiaty i samorząd województwa oraz ich związki, jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, państwowe szkoły wyższe, jednostki badawczo-rozwojowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej. Obok instytucji publicznych do stosowania zamówień zgodnie z Ustawą zobowiązane są także podmioty niepubliczne (w tym organizacje pozarządowe), o ile składają zamówienia finansowane w ponad 50% ze środków publicznych, choć przepisy przewidują szereg zwolnień podmiotowych i przedmiotowych w tym zakresie. 7
2. Kto je stosuje? Wykonawcą osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna, nie posiadająca osobowości prawnej, która ubiega się o udzielenie zamówienia publicznego, złożyła ofertę lub zawarła umowę na realizację zamówienia publicznego. Z zamówień publicznych w Polsce korzystają przede wszystkim podmioty prowadzące działalność gospodarczą, ale o realizację zamówień publicznych mogą ubiegać się także podmioty nie prowadzące działalności gospodarczej, o ile zgodnie z prawem mogą pobierać wynagrodzenie za świadczone usługi czy dostarczane towary. Oznacza to na przykład, że organizacje pozarządowe mogą ubiegać się o zamówienia publiczne w ramach prowadzonej działalności gospodarczej lub statutowej działalności odpłatnej. Status wykonawcy posiadają również podmioty występujące wspólnie, tak zwane konsorcja. 8
3. Co daje PES realizowanie zamówień publicznych? Realizując zamówienia publiczne, podmioty ekonomii społecznej świadczą usługi czy też dostarczają towary, dzięki czemu: Utrzymują i/lub tworzą miejsca pracy, w tym także dla osób zagrożonych wykluczeniem. Uzyskują dochody niezbędne dla funkcjonowania działalności ekonomicznej, a także zasilające działalność społeczną. Zdobywają niezbędne doświadczenia biznesowe. Rozwijają i doskonalą własny potencjał instytucjonalny i ludzki. Poszerzają możliwości pozyskiwania zleceń. Budują swój wizerunek i pozycję jako solidnego partnera dla samorządu i dobrego sąsiada dla społeczności lokalnej. 9
4. Co daje samorządom realizowanie zamówień przez PES? Łączenie zakupu usług czy towarów niezbędnych do realizacji zadań publicznych z osiąganiem dodatkowych korzyści społecznych, co oznacza zwiększenie skuteczności i efektywności wykorzystania środków publicznych. Stymulowanie zatrudnienia osób zagrożonych wykluczeniem zawodowym i społecznym. Wyrównywanie szans na rynku pracy. Zwiększanie szans na trwałą integrację zawodową i zatrudnienie osób wykluczonych społecznie, trwające także po zakończeniu realizacji zamówienia. Korzystanie z pożytków społecznych przez lokalne społeczności. Wspieranie lokalnej przedsiębiorczości społecznej. 10
5. Jak PES mogą ubiegać się o zamówienia Przetarg nieograniczony czyli najbardziej rozpowszechniony tryb udzielenia zamówienia, w którym w odpowiedzi na publiczne ogłoszenie o zamówieniu oferty mogą składać wszyscy zainteresowani wykonawcy. W trybie przetargu ograniczonego zamawiający może nabywać wszystkie rodzaje zamówień publicznych, tj. usługi, dostawy oraz roboty budowlane, bez ograniczenia ich wartości oraz bez konieczności wystąpienia przesłanek warunkujących skorzystanie z tego trybu. Zasady udzielania zamówienia określone są przez Zamawiającego w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ). 11
5. Jak PES mogą ubiegać się o zamówienia Klauzule społeczne czyli: Zamknięcie ubiegania się o zamówienie publicznie wyłącznie do wykonawców, u których ponad 50% zatrudnionych pracowników stanowią osoby niepełnosprawne w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub właściwych przepisów państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (art. art. 22, ust. 2 PZP). Uzależnienie realizacji przedmiotu zamówienia od zatrudnienia przy niej osób z następujących grup: bezrobotni, młodociani, w celu przygotowania zawodowego, niepełnosprawni, 12
5. Jak PES mogą ubiegać się o zamówienia bezdomni realizujący indywidualny program wychodzenia z bezdomności, uzależnieni od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, uzależnieni od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej, chorzy psychicznie, długotrwale bezrobotni, zwalniani z zakładów karnych, uchodźcy realizujący indywidualny program integracji. (art. 29, ust. 4 PZP) 13
5. Jak PES mogą ubiegać się o zamówienia Zamówienia do 14 tysięcy euro zgodnie z Prawem zamówień publicznych nie trzeba stosować jego przepisów do udzielania zamówień, których wartość nie przekracza wyrażonej w złotych równowartości kwoty 14 000 euro. Niestosowanie Ustawy oznacza, że zamawiający może zlecić realizację zamówienia bez konieczności organizowania trybów przewidzianych w Ustawie, na przykład przetargów. Nie zwalnia go to z dbania o jakość i cenę wykonania zamówienia, ale daje możliwość bardziej swobodnego wyboru wykonawcy. Większość instytucji publicznych ma określone własne, wewnętrzne regulacje dotyczące udzielania tego typu zamówień. Dość powszechnym stosowanym trybem udzielania zamówień określonym w tych regulacjach jest zapytanie o cenę, skierowane do co najmniej dwóch wykonawców. 14
5. Jak PES mogą ubiegać się o zamówienia Zlecanie usług w trybie in house Prawo zamówień publicznych nie ma zastosowania do przypadków powierzania przez samorząd utworzonej przez niego jednostce organizacyjnej wykonywania zadań użyteczności publicznej drogą aktu kreującego tę jednostkę organizacyjną. Dotyczyć to może zgodnie ze stanowiskiem Urzędu Zamówień Publicznych spółdzielni socjalnej osób prawnych założonej przez dwie jednostki samorządu terytorialnego, o ile posiadają one 100% udziałów w spółdzielni i mają wyłączną możliwość decydowania o jej sprawach, a spółdzielnia socjalna została powołana w celu wykonywania zadań, które stanowią przedmiot zlecenia. 15
5. Jak PES mogą ubiegać się o zamówienia Zgodnie z Prawem zamówień publicznych podstawowym kryterium oceny ofert powinna być cena lub cena i inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia, w szczególności: jakość, funkcjonalność, parametry techniczne, zastosowanie najlepszych dostępnych technologii w zakresie oddziaływania na środowisko, koszty eksploatacji, serwis oraz termin wykonania zamówienia. Podmioty ekonomii społecznej nie mogą być uprzywilejowane podmiotowo, muszą konkurować z innymi przedsiębiorcami pod względem ceny i jakości wykonania zamówienia. W praktyce PES najczęściej realizują zamówienia na usługi porządkowe, pielęgnację zieleni, usługi opiekuńcze, ochronę mienia, ksero i usługi drukarskie, usługi cateringowe, choć zdarzały się też zamówienia np. na dostawę preparatów do żywienia pozajelitowego, czy też budowę drogi. 16
Dziękuję za uwagę 17