Cel Ocena jakości życia pensjonariuszy DPS w aspekcie funkcjonowania w codziennym życiu jako miernik utrzymania optymalnego stanu zdrowia.

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2011;8(2):55-62 artykuł oryginalny original article Samoocena jakości życia osób starszych na przykładzie pensjonariuszy Domu Pomocy Społecznej (DPS) Self assessment of the quality of life of aged people on the example of the Social Welfare House residents Krystyna Kurowska, Aleksandra Kajut Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy UMK Toruń Słowa kluczowe: jakość życia, starość, funkcjonowanie, Domy Pomocy Społecznej (DPS) Key words: quality of life, old age, functioning, Social Welfare Houses Streszczenie Wstęp Proces starzenia się społeczeństw to problem całego świata. Zachodzące zmiany demograficzne powodują wzrost zapotrzebowania na opiekę instytucjonalną, a wydłużenie czasu życia nie zawsze wiąże się jego jakością. Cel Ocena jakości życia pensjonariuszy DPS w aspekcie funkcjonowania w codziennym życiu jako miernik utrzymania optymalnego stanu zdrowia. Materiał i metody Przebadano 72 mieszkańców DPS w Białogardzie od maja do czerwca 2010 roku, przy użyciu kwestionariusza WHOQOL BREF i skali Barthel. Wyniki Wykazano istotną zależność między dziedzinami jakości życia. Najsilniejsza korelacja występowała między dziedziną fizyczną a psychologiczną. Wysoki poziom funkcjonowania w życiu codziennym adekwatnie wpływał na dobrą samoocenę jakości życia. Wnioski Istnieje potrzeba działań korekcyjnych w funkcjonowaniu człowieka starszego w celu podwyższenia jakości życia we wszystkich jego wymiarach, dostosowanych do poziomu i sytuacji życiowej pensjonariuszy, które to należy wykorzystac w tworzeniu indywidualnych planów opieki. PGP 147 Adres do korespondencji: Kurowska Krystyna dr n. med.; adiunkt; Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy, UMK Toruń; 85-801 Bydgoszcz, ul Techników 3, telef. 052/585-21-94; mail: krystyna_kurowska@op.pl Copyright 2010 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego

56 Abstract Introduction The process of aging of societies is a worldwide problem. Demographical changes induce growing demand for institutional care and the elongation of life is not always connected with its quality. Aim Assessment of the quality of life of Social Welfare House residents in the aspect of daily life functioning as a measure of maintaining optimal health condition. Material and research methods: Seventy two Social Welfare House residents in Białogard were examined since May to June 2010 using WHOQOL BREF questionnaire and Barthel scale. Result There has been revealed a significant dependence between the spheres of life. The greatest correlation was between physical and psychological sphere. High level of functioning in daily life had an adequate influence on a self-assessment of the quality of life. Conclusions There is a need of corrective actions in the functioning of aged people to enhance the quality of life in every dimension. Those actions should be adapted to the life situation of the residents, which should be exerted to create individual care plan. Wstęp Bardzo intensywnie pojęcie jakości życia rozwija się na gruncie nauk koncentrujących się wokół szeroko pojmowanego pojęcia zdrowia. Wzrost zainteresowania tą problematyką wiąże się z uznaniem i akceptowaniem holistycznego modelu medycyny, charakteryzującego się kompleksowym podejściem do człowieka jako jedności biopsychospołecznej, jak również z większym występowaniem chorób przewlekłych, których nie można wyleczyć, ale można w nich stymulować subiektywne poczucie jakości życia chorego. Holistyczne spojrzenie na człowieka jest szczególnie pożądane w stosunku do osób w okresie późnej dorosłości, ze względu na złożone zmiany zachodzące we wszystkich sferach ich życia [1]. Mimo szerokiego zainteresowania problematyką jakości życia, również dotyczącej populacji ludzi w podeszłym wieku, wciąż nie ma wystarczających odpowiedzi dotyczących tej kwestii. W związku z tym, zasadne jest podejmowanie tematu jakości życia osób starszych, szczególnie w dobie zachodzących dzisiaj zmian demograficznych. Przeobrażenia zachodzące w rodzinie stają się powodem tego, że wiele osób w podeszłym wieku nie może liczyć na pomoc najbliższych. Wzrasta również liczba osób samotnych, które ze względu na zmiany zachodzące w procesie starzenia się organizmu i towarzyszące im często choroby przewlekłe, nie są w stanie w pełni samodzielnie funkcjonować w życiu codziennym. Pociąga to za sobą wzrost zapotrzebowania na opiekę instytucjonalną. Celem niniejszych badań była ocena jakości życia pensjonariuszy DPS w aspekcie funkcjonowania w codziennym życiu jako miernik utrzymania optymalnego stanu zdrowia. Poznanie czynników wpływających na subiektywną ocenę jakości życia i ich związku z funkcjonowaniem podopiecznych może stać się pomocą w tworzeniu indywidualnych programów opieki, zmierzających do poprawy jakości życia seniorów oraz ułatwienia im pogodnego i szczęśliwego przeżywania tej fazy życia Materiał i metoda badawcza Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji szerszego projektu analizy jakości życia osób w wieku podeszłym. Badania przeprowadzono w okresie od maja do czerwca 2010 roku w grupie 72 osób (kobiet 65,3%, mężczyzn 34,7%) wśród pensjonariuszy Domu Pomocy Społecznej w Białogardzie, za zgodą komisji bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/146/2010). Kryterium doboru grupy było ukończenie 60 roku życia (zgodnie z definicją WHO osoby opisywanej jako starsza) oraz zachowany kontakt werbalny (brak zaburzeń w zakresie komunikatywności).

57 W przeprowadzonych badaniach wykorzystano kwestionariusz WHOQOL - BREF, przeznaczony do subiektywnej oceny jakości życia osób zdrowych i chorych dla celów poznawczych i klinicznych. Umożliwia on otrzymanie profilu jakości życia w zakresie czterech dziedzin: fizycznej, psychologicznej, relacji społecznych, środowiska. Punktację dla dziedzin ustala się poprzez wyliczenie średniej arytmetycznej z pozycji wchodzących w skład poszczególnych dziedzin. Kwestionariusz zawiera 26 pytań. Punktacja dziedzin odzwierciedla indywidualne percepcje jakości życia w ich zakresie, ma kierunek pozytywny, to znaczy, że im większa liczba punktów, tym lepsza jakość życia. Skala zawiera także dwa pytania analizowane oddzielnie: 1. pytanie dotyczące indywidualnej, ogólnej percepcji jakości życia i 2. pytanie dotyczące indywidualnej, ogólnej percepcji własnego zdrowia [2]. Podstawą teoretyczną tego narzędzia jest definicja jakości życia, sformułowana w 1991 roku przez Światową Organizację Zdrowia. Określa ona jakość życia jako sposób postrzegania przez jednostki swoich pozycji w życiu w kontekście kultury i systemu wartości, w których egzystują w powiązaniu z własnymi celami, oczekiwaniami, standardami i obawami; jest to szeroko pojęta koncepcja, na którą w sposób kompleksowy wpływają zdrowie fizyczne jednostki, jej stan psychiczny, relacje społeczne, stopień niezależności oraz jej stosunek do znaczących cech otaczającego środowiska. Definicja ta przez podkreślenie wielowymiarowości i subiektywizmu jakości życia koncentruje się na aspektach uniwersalnych, pomijając specyficzne objawy choroby albo uboczne skutki jej leczenia [3]. Skala Barthel określa sprawność psychofizyczną osoby badanej. Punktacji podlegają czynności określające zdolność do samodzielnego funkcjonowania, takie jak: spożywanie posiłków, przemieszczanie się (z łóżka na krzesło i z powrotem, siadanie), utrzymanie higieny osobistej, korzystanie z toalety, kąpiel całego ciała, poruszanie się po powierzchniach płaskich, wchodzenie i schodzenie po schodach, ubieranie i rozbieranie się, kontrolowanie zwieracza odbytu, kontrolowanie zwieracza pęcherza moczowego. Za każdą czynność można otrzymać, w zależności od samodzielności: od 0,5 do 10 punktów. Sklasyfikowanie osoby badanej w przedziale punktowym 86 100 określa ją jako samodzielną, niezależną, zdolną do samoopieki i minimalnie ograniczoną. Uzyskanie 21 85 punktów świadczy o potrzebie częściowej pomocy, asystowania, znacznego ograniczenia zdolności do samoopieki osoby badanej, natomiast punktacja 0 20 określa osobę badaną jako wymagającą pomocy, zależną, niezdolną do samoopieki [4]. Kwestionariusz osobowy składał się z 9 pytań zamkniętych, jednokrotnego wyboru dotyczących płci, wieku, stanu cywilnego, chęci zamieszkania w domu pomocy społecznej, kontaktu z rodziną i przyjaciółmi osób ankietowanych. Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozkłady zmiennych. Badanie związków przeprowadzono za pomocą współczynnika korelacji liniowej Spearmana. Za istotne statystycznie przyjęto wartości testu spełniające warunek, że p<0,05. Analizy wykonano przy pomocy pakietu statystycznego STATISTICA 9.0. Wyniki Analiza danych pokazuje, że średnia wieku respondentów wynosiła 73,32 lat. Całość badanego środowiska podzielono na trzy przedziały wiekowe: 60 69 lat, 70 79 lat oraz 80 lat i powyżej. Większość miała wykształcenie podstawowe (42%) i zawodowe (30%), była owdowiała (74,92%), posiadała potomstwo (56,52%). W DPS przebywała od 2 do 5 lat (46,37%). Przybyła do niego ze środowiska domowego (43,47%), z innego DPS (39,13%), ze szpitala (17,39%). 52,8% respondentów z własnej woli podjęło decyzję o zamieszkaniu w domu pomocy społecznej. 61,1% z nich zadeklarowało, że utrzymuje kontakt z rodziną. Rozkład wyników w tabeli 1 wykazał, że najwyższa średnia ocen jakości życia przypadała kolejno na dziedzinę środowiskową (14), fizyczną (12), społeczną (11,33) i psychologiczną (10). Uzyskane wartości wskazywały na zróżnicowanie respondentów pod względem jakości życia w poszczególnych dziedzinach. Potwierdzono występowanie istotnej statystycznie zależności pomiędzy wszystkimi dziedzinami przy poziomie istotności statystycznej p<0,01. Współczynnik korelacji wyniósł od 0,38 do 0,74. Najsilniejszą korelację współczynnika zanotowano pomiędzy dziedziną fizyczną a psychologiczną (p<0,01; r=0,74); umiarkowaną pomiędzy dziedzinami fizyczną a środowiskową (p<0,01; r=0,56) i psychologiczną a środowiskową (p<0.01; r=0,54). Widać wyraźnie, że poszczególne domeny wpływały na siebie i kształtowały ogólną ocenę jakości życia. Wykazano brak istotnej statystycznie zależności pomiędzy wiekiem a jakością życia.

58 Analiza wyników skali Barthel (tabela 2) dowiodła, że badane osoby różniły się między sobą zakresem funkcjonowania w życiu codziennym. Najwięcej osób w badanej populacji (47,2%) wymagało częściowej pomocy. Ze względu na rozpiętość punktową skali Barthel (21 85), była to również grupa zróżnicowana wewnętrznie. 27,8% stanowiły osoby niezdolne do samoopieki, a 25% samodzielne. Dla pełniejszego obrazu zbadano również rozkład funkcjonowania według zmodyfikowanej skali Barthel dla poszczególnych grup wiekowych. Uzyskane wyniki liczbowe wskazywały, że osoby z każdej grupy wiekowej znajdowały się we wszystkich przedziałach funkcjonowania określanych przez skalę Barthel. Aż 45% osób niezdolnych do samoopieki rekrutowało się spośród najmłodszej grupy wiekowej (60 69lat). W tej grupie wiekowej było też najwięcej osób zdolnych do samoopieki (44,4%). Najwięcej osób wymagających częściowej opieki znajdowało się w najstarszej grupie wiekowej (35,3%). Takie wyniki potwierdzają zróżnicowanie pod względem zakresu funkcjonowania w badanej grupie. Uzyskany współczynnik korelacji (r=-0,02; p>0,05) nie potwierdził zależności pomiędzy wiekiem a oceną funkcjonowania w życiu codziennym według zmodyfikowanej skali Barthel. W dalszej kolejności określono związek między jakością życia a funkcjonowaniem w życiu codziennym osób starszych, mieszkańców DPS. W tabeli 3 przedstawiono zestawienie współczynników korelacji liniowej Spearmana. Analiza wyników potwierdziła związek pomiędzy poszczególnymi dziedzinami a funkcjonowaniem w życiu codziennym osób starszych w badanej grupie. Występowała istotna statystycznie zależność pomiędzy wszystkimi dziedzinami a funkcjonowaniem przy poziomie istotności statystycznej p<0,01. Współczynnik korelacji wyniósł od 0,31 do 0,80. Najsilniejszą korelację współczynnika (r=0,80; p<0,01) zanotowano pomiędzy funkcjonowaniem a dziedziną fizyczną, w której skład wchodzą podskale: czynności dnia codziennego, zależność od leków, energia i zmęczenie, ból, sen, mobilność, zdolność do pracy [4]. Korelacja o umiarkowanym nasileniu występowała pomiędzy funkcjonowaniem a dziedziną psychologiczną (r=0,61; p<0,01) oraz między funkcjonowaniem a dziedziną środowiskową (r=0,40; p<0,01). Niski stopień korelacji współczynnika zanotowano pomiędzy funkcjonowaniem a dziedziną społeczną (r = 0,31; p<0,01). Dalszej analizie poddano korelacje zmiennych pośredniczących z funkcjonowaniem w życiu codziennym i poszczególnymi dziedzinami WHOQOL BREF. Analiza danych wskazuje na brak związku pomiędzy płcią, wiekiem a poszczególnymi dziedzinami jakości życia oraz funkcjonowaniem badanych. Wykazano istnienie niskiego stopnia zależności między dobrowolnością zamieszkania w domu pomocy społecznej a dziedziną środowiskową (r=-0,39; p<0,01), fizyczną (r=-0,35; p<0,01) i psychologiczną (r=-0,25; p<0,05). Oznaczało to, że osoby, które same podjęły decyzję o zamieszkaniu w domu pomocy społecznej wyżej oceniały jakość życia w tych dziedzinach niż osoby, które zamieszkały w DPS wbrew swojej woli. Nie stwierdzono w badanej grupie zależności pomiędzy dobrowolnością zamieszkania w DPS a zakresem funkcjonowania oraz dziedziną społeczną. Odnotowano istnienie niskiego stopnia zależności pomiędzy posiadanym potomstwem a dziedziną fizyczną (r=0,23) oraz posiadaniem dzieci a zakresem funkcjonowania (r=0,26) przy poziomie istotności statystycznej p<0,05. Oznaczało to, że osoby mieszkające w domu pomocy społecznej, które nie posiadały dzieci lepiej funkcjonowały i wyżej oceniały jakość życia w dziedzinie fizycznej. Nie wykazano zależności między posiadaniem dzieci a pozostałym dziedzinami WHOQOL. Wskazano również na niski stopień zależności pomiędzy utrzymywaniem kontaktów z rodziną a dziedziną społeczną (r=-0,26) przy poziomie istotności statystycznej p<0,05. Oznaczało to, że osoby utrzymujące kontakt z rodziną wyżej oceniały jakość życia w dziedzinie społecznej. Nie wykazano zależności pomiędzy utrzymywaniem kontaktu z rodziną a pozostałymi dziedzinami jakości życia oraz funkcjonowaniem badanych. Zaobserwowano istnienie niskiej zależności pomiędzy częstością odwiedzin badanych przez rodzinę lub przyjaciół a dziedziną społeczną (r=-0,33) przy poziomie istotności statystycznej p<0,01. Oznacza to, że osoby częściej odwiedzane przez rodzinę lub przyjaciół wyżej oceniały jakość życia w dziedzinie społecznej. Nie wykazano zależności pomiędzy częstością odwiedzin przez rodzinę lub przyjaciół a pozostałymi dziedzinami jakości życia i funkcjonowaniem badanych. Wskazano też na istnienie umiarkowanego stopnia zależności pomiędzy utrzymywaniem stosunków towarzyskich z innymi mieszkańcami DPS a dziedziną psychologiczną (r=-0,49; p<0,01) oraz środowiskową (r=-0,41; p<0,01). Niską korelację współczynnika zanotowano pomiędzy utrzymywaniem stosunków towarzyskich z innymi mieszkańcami DPS a dziedziną fizyczną (r=-0,33; p<0,01) oraz zakresem funkcjonowania (r=-0,27; p<0,05). Oznaczało to, że osoby utrzymujące stosunki towarzyskie z innymi mieszkańcami DPS wyżej oceniały jakość życia w dziedzinach fizycznej, psychologicznej i środowiskowej, były to także

59 osoby lepiej funkcjonujące w życiu codziennym. Nie znaleziono istotnej statystycznie zależności pomiędzy utrzymywaniem stosunków towarzyskich z innymi mieszkańcami DPS a dziedziną społeczną. Tabela 1. Zestawienie wartości jakości życia w poszczególnych dziedzinach. Table 1. Combination of the quality of life value in particular areas. Dziedzina fizyczna Dziedzina psychologiczna Dziedzina społeczna Dziedzina środowiskowa Średnia 12,16 10,44 11,37 13,76 Mediana 12 10 11,33 14 Dominanta 12 10 12 14 Odchylenie standardowe 3,204 2,773 3,338 2,271 Minimum 5 5 4 7 Maksimum 18 17 20 19 Tabela 2. Ocena badanych według zmodyfikowanej skali Barthel. Table 2. Estimation of examined people according to modified Barthel scale. Procent Procent ważnych Procent skumulowany Osoba niezdolna do samoopieki (0 20) Osoba wymagająca częściowej pomocy (21 85) 27,8 27,8 27,8 47,2 47,2 75,0 Osoba samodzielna (86 100) 25,0 25,0 100,0 Tabela 3. Współczynniki korelacji rang Spearmana pomiędzy dziedzinami WHOQOL a oceną funkcjonowania wg skali Barthel. Table 3. Correlation factors of Spearman s ranks between WHOQOL spheres and functioning assessment according to Barthel scale. N ważnych Rs Spearmana p Dziedzina fizyczna 72 0,801 0,0001 Dziedzina psychologiczna 72 0,611 0,0001 Dziedzina społeczna 72 0,311 0,0002 Dziedzina środowiskowa 72 0,401 0,0001

60 Dyskusja Jak w wielu innych krajach świata, również w Polsce, systematycznie wzrasta liczba osób w podeszłym wieku. Badania wykazują, że około 60% osób starszych (1,5 miliona osób) potrzebuje pomocy, natomiast 700 tysięcy musi mieć stałą opiekę [5]. Taka sytuacja, w połączeniu ze zmianami zachodzącymi w rodzinie, pociąga za sobą wzrost zapotrzebowania na opiekę instytucjonalną. Stawia to nowe wyzwania przed opieką długoterminową, zarówno przed osobami zatrudnionymi w ZOL ach i ZOP ach, jak również w domach pomocy społecznej. Holistyczny model opieki domaga się wszechstronnego spojrzenia na osobę starszą i uwzględniania jej subiektywnych odczuć. Pociąga to za sobą wzrost zainteresowania jakością życia osób starszych. Wprowadzenie badania jakości życia pacjentów spowodowało skanalizowanie troski przedstawicieli służby zdrowia na poprawę sprawności funkcjonalnej, likwidowanie cierpienia psychicznego oraz tworzenie życzliwego otoczenia fizycznego i społecznego [6]. Jakość życia jest ważnym wskaźnikiem dobrego samopoczucia, które stanowi niezbędny składnik zdrowia. W tym procesie istotne znaczenie ma uczestnictwo podopiecznego i jego subiektywna ocena [7]. Jak podaje Zych, mieszkańcy domów pomocy społecznej postrzegają jakość swojego życia jako niższą niż osoby mieszkające z rodzinami [8]. Podstawowe problemy seniorów wiążą się z wykonywaniem codziennych czynności. Oceniając sprawność funkcjonalną osoby starszej, bierze się pod uwagę jej umiejętność radzenia sobie z podstawowymi czynnościami dnia codziennego takimi jak: poruszanie się, dbanie o higienę osobistą, korzystanie z toalety, kontrolowanie wypróżnień, ubieranie się, spożywanie posiłków. Uważa się, że sprawność funkcjonalna jest jednym z łatwiejszych, pod względem pomiaru, wskaźników zdrowia w starszym wieku [9]. Średnia wieku badanych wyniosła 73,3. Kobiety stanowiły większość (65,3%) badanej populacji. Analogiczną sytuację zaobserwowali Bonior i Łysy [10] oraz Jachimowicz i Kostka, badając pensjonariuszy DPS [11], a także Muszalik z współpracownikami, badając pacjentów przebywających w klinice Geriatrii CM w Bydgoszczy [12]. W każdym z tych badań kobiety stanowiły ponad 60 % badanej populacji. Badania nad jakością życia osób starszych podejmuje wielu autorów, korzystając ze standaryzowanych narzędzi badawczych. W niniejszych badaniach wykorzystano kwestionariusz WHOQOL BREF, który jest skalą ogólną mogącą służyć do oceny jakości życia osób chorych i zdrowych. Najniższe wyniki zostały uzyskane w czynniku funkcjonowanie psychiczne i społeczne przy niewiele wyższej ocenie dziedziny fizycznej i środowiskowej. Koreluje to z wynikami otrzymanymi przez Zboinę, badającą tym samym kwestionariuszem osoby starsze w ZOP, która stwierdziła najniższą ocenę funkcjonowania psychicznego [5] oraz z rezultatami badań Jabłońskiej, analizującej jakość życia pacjentów z rakiem odbytnicy [13]. Podobne wyniki otrzymała również Wołowicka i współpracownicy, badający osoby hospitalizowane na oddziałach intensywnej terapii, którzy złe funkcjonowanie psychiczne połączyli z dominacją negatywnych emocji związanych z hospitalizacją [14]. Pogorszenie aspektu psychologicznego i społecznego jakości życia osób starszych potwierdzają również badania Rykały i Kwolka, którzy badali osoby po udarze mózgu [15]. Natomiast stan emocjonalny jako zadowalający oceniła. Muszalik z współpracownikami, przeprowadzający badania wśród pacjentów geriatrycznych Kliniki Geriatrii CM w Bydgoszczy [12]. Badając istnienie związku pomiędzy poszczególnymi dziedzinami jakości życia stwierdzono istnienie statystycznie istotnych korelacji. Najsilniejszą korelację współczynnika zanotowano pomiędzy dziedziną fizyczną a psychologiczną (p<0,01; r=0,74); umiarkowaną pomiędzy dziedzinami fizyczną a środowiskową (p<0,01; r=0,56) i psychologiczną a środowiskową (p<0.01; r 0,54). Bardzo podobne wyniki w swoich badaniach uzyskała Zboina [5], jak również Stelcer, który wykazał, że dolegliwości somatyczne istniejące wspólnie z reakcjami psychicznymi, duchowością, określonymi objawami społecznymi, znacząco obniżyły subiektywnie ocenianą jakość życia pacjentów z chorobami nowotworowymi [16]. Związek pomiędzy funkcjonowaniem fizycznym a stanem emocjonalnym osób starszych potwierdzają również badania Płaszewskiej Żywko [17]. Podjęto również próbę oceny korelacji pomiędzy wiekiem a subiektywną oceną jakości życia. W badanej populacji nie uzyskano wyniku istotnego statystycznie. Różni się to od rezultatów uzyskanych przez Muszalik i Kędziorę Kornatwską, badających przewlekle chorych pacjentów w starszym wieku, których badanie ukazuje istotną zależność jakości życia od wieku [18]. Ocenę funkcjonowania osób starszych w badanej grupie podjęto w oparciu o zmodyfikowaną skalę Barthel. Analiza uzyskanych wyników wykazała zróżnicowanie pod względem możliwości samoopieki wśród respondentów. Najwięcej osób (47,2%) wymagało częściowej pomocy, 27,8% badanych było niezdolnych do samoopieki, a 25% było samodzielnych. Co świadczy o niskim i średnim poziomie sprawności funkcjonalnej większości badanych. Koreluje to z wynikami badań Muszalik i współpracowników [9]. Zupełnie inne wyniki uzyskała Pła-

61 szewska Żywko i współpracownicy, badający osoby starsze w DPS, gdzie tylko 11% badanych było umiarkowanie niesprawnych, a 89 % samodzielnych, co wskazuje na bardzo małe zróżnicowanie pod względem funkcjonalnym [17]. Nie uzyskano korelacji między funkcjonowaniem a wiekiem, co jest zgodne z badaniami innych autorów, między innymi. Płaszewskiej Żywko [17] oraz Krupisz Urbańskiej, Broczek i współpracowników, badających sprawność ruchową polskich stulatków [19]. W dalszej części pracy zbadano związek między funkcjonowaniem a oceną jakości życia. Analiza wyników potwierdziła istnienie istotnego statystycznie związku pomiędzy poszczególnymi dziedzinami a funkcjonowaniem osób starszych w badanej grupie. Najwyższy wskaźnik korelacji zanotowano pomiędzy funkcjonowaniem a dziedziną fizyczną (r=0,80; p<0,01). Była to korelacja obustronna o kierunku dodatnim, to znaczy, że im lepsze funkcjonowanie, tym wyższa ocena dziedziny fizycznej jakości życia i odwrotnie. Funkcjonowanie w życiu codziennym jest jedną z podskal dziedziny fizycznej, stąd osoby lepiej funkcjonujące wyżej oceniają tę dziedzinę. Korelacja o umiarkowanym nasileniu występuje pomiędzy funkcjonowaniem a dziedziną psychologiczną (r=0,61; p<0,01), czyli osoby lepiej funkcjonujące przeżywają mniej negatywnych emocji. Do podobnych wyników wśród podopiecznych zakładów pielęgnacyjno opiekuńczych doszła Zboina. Autorka zauważa, że osoby, które oceniają swoją sprawność ruchową na dobrym poziomie, są również zadowolone z jakości swojego życia, a więc mniej narażone na przeżywanie nieprzyjemnych nastrojów [5]. Podobną zależność odkryli również Wdowiak i Stanisławek badający jakość życia pensjonariuszy placówek opieki długoterminowej miasta i powiatu Biała Podlaska [20]. Na dodatnią korelację między funkcjonowaniem a jakością życia badaną kwestionariuszem FACIT F zwracają uwagę Muszalik, Ćwikła i współpracownicy, badający pacjentów geriatrycznych [12] oraz badania wśród pensjonariuszy DPS i hospicjum w Pile [9]. Z niniejszych badań wynika, że: wiek, płeć, stan cywilny, posiadanie dzieci, dobrowolność zamieszkania w DPS, miejsce zamieszkania przed zamieszkaniem w DPS, utrzymywanie kontaktów z rodziną, utrzymywanie kontaktów z innymi mieszkańcami DPS, nie wpływają w sposób istotny statystycznie na funkcjonowanie i wszystkie dziedziny jakości życia w badanej grupie. Częściowo jest to zgodne z wynikami uzyskanymi przez Muszalik i współpracowników, którzy nie stwierdzili zależności między płcią a funkcjonowaniem i jakością życia, wykazali natomiast istotny statystycznie ich związek z wiekiem [9]. Reasumując należy podkreślić, że badania potwierdzają związek jakości życia i funkcjonowania osób starszych. Zagadnienie jakości życia w podeszłym wieku i jego złożoność sprowadza się do tego, że zostają zagrożone takie wartości jak: zdrowie, tożsamość społeczna i sens życia, powodując, że cierpi cała osoba jako nierozłączna całość [5]. Zakres w jakim podopieczny jest w stanie samodzielnie funkcjonować, określa stopień jego niezależności, która wpływa na jakość życia. Holistyczny wymiar opieki geriatrycznej, związany z indywidualnym rozpoznawaniem problemów opiekuńczych stawia na przygotowanie podopiecznego do samodzielnego radzenia sobie w sytuacji życiowej, w jakiej się znalazł, z fizycznymi, psychicznymi i społecznymi aspektami samopoczucia, jak również negatywnymi skutkami choroby [21]. Wykazana zależność mówi o tym, że oddziałując korekcyjnie na funkcjonowanie, można prawdopodobnie oddziaływać na poszczególne domeny jakości życia, a przez to podnosić jego całkowitą ocenę. Nie należy jednak zapominać, że proces starzenia przebiega w sposób indywidualny i przyjęte w powyższej pracy uogólnienia można wykorzystać przy tworzeniu indywidualnych planów opieki. Wnioski 1. Badani mieszkańcy DPS nie różnili się jakością życia i poziomem funkcjonowania w życiu codziennym. Najwyższa średnia ocen jakości życia przypadała na dziedzinę środowiskową, fizyczną, a najniższą na społeczną i psychologiczną, najwięcej spośród nich wymagało częściowej pomocy. 2. Poznanie czynników wpływających na subiektywną ocenę jakości życia i ich związku z funkcjonowaniem podopiecznych, powinno stać się wyznacznikiem w tworzeniu indywidualnych programów opieki, zmierzających do poprawy jakości życia

62 Piśmiennictwo [1] Dach M, Schiefele J, Staudt I Pielęgniarstwo geriatryczne. Wydanie I polskie Galus K (red.), Urban & Partner, Wrocław 2005 ; 2-12. [2] Jaracz K WHOQOL BREF. W: Wołowicka L (red.). Jakość życia w naukach medycznych. Akademia Medyczna im. K Marcinkowskiego, Poznań 2001; 276 280. [3] Chrobak M Ocena jakości życia zależnej od stanu zdrowia. Problemy Pielęgniarstwa 2009; 2:123-127. [4] Muszalik M, Kędziora Kornatowska K Specyfika procesu pielęgnowania chorego w starszym wieku w aspekcie rozpoznawania i rozwiązywania problemów pielęgnacyjno opiekuńczych. W: Kędziora - Kornatowska K, Muszalik M (red.) Kompendium pielęgnowania pacjentów w starszym wieku. Czelej, Lublin 2007; 125 142. [5] Zboina B Jakość życia osób starszych. Wydawca Stowarzyszenie Nauka Edukacja Rozwój. Ostrowiec Św. 2008; 178-202. [6] Kowalik S, Ratajska A, Szmaus A W poszukiwaniu nowego wymiaru jakości życia związanego ze stanem zdrowia. W: Wołowicka L (red.). Jakość życia w naukach medycznych. Poznań 2001; 19 29. [7] Górna K Obiektywny i subiektywny wymiar jakości życia chorych na schizofrenię po pierwszej hospitalizacji. Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego. Poznań 2005; 23-27. [8] Zych A Przekraczając smugę cienia. Szkice z gerontologii i tanatologii. Śląsk Spółka z o.o. Wydawnictwo Naukowe. Katowice 2009; 128-146. [9] Muszalik M, Kędziora Kornatowska K, Sury M, Kornatowski T Ocena funkcjonalna pacjentów w starszym wieku w odniesieniu do jakości życia w świetle kwestionariusza Oceny Funkcjonalnej Przewlekle Chorych. Probl. Hig. Epidemiol. 2009; 4: 569 576. [10] Bonior P, Łysy J Poziom i uwarunkowania interakcji społecznych ludzi starszych zamieszkujących w Domu Pomocy Społecznej. Zdrowie Publiczne 2000; 5: 169 178. [11] Jachimowicz V, Kostka T Ocena poczucia własnej skuteczności u pensjonariuszy DPS. Gerontologia Polska 2009; 1: 23 31. [12] Muszalik M, Ćwikła A, Kędziora Kornatowska K, Kornatowski T Ocena wpływu czynników socjo - demograficznych i medycznych na poziom sprawności funkcjonalnej pacjentów geriatrycznych. Pielęgniarstwo XXI wieku 2010; 1 2: 9 15. [13] Jabłońska I Wybrane aspekty jakości życia pacjentów z rakiem odbytnicy. Część II badania własne. Problemy Pielęgniarstwa 2009; 3: 205 216. [14] Wołowicka L, Bartkowska Śniatkowska A, Trojanowska I, Torliński T, Podlaszewska Kirkor J, Piechocka E Badania własne nad jakością życia chorych leczonych w intensywnej terapii ze szczególnym uwzględnieniem obrażeń. W: Wołowicka L (red.). Jakość życia w naukach medycznych. Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego, Poznań 2001; 212 219. [15] Rykała J, Kwolek A Wpływ wybranych czynników na jakość życia oraz stan funkcjonalny pacjentów po udarze mózgu. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego 2009; 4: 384 391 [16] Stelcer B Jakość życia i integracja psychiczna. W: Wołowicka L (red.). Jakość życia w naukach medycznych. Akademia Medyczna im K. Marcinkowskiego, Poznań 2001;117 127. [17] Płaszewska Żywko L Sprawność funkcjonalna u osób w wieku podeszłym w domach pomocy społecznej. Probl Hig Epidemiol 2008; 1: 62 66. [18] Muszalik M, Kędziora Kornatowska K Jakość życia przewlekle chorych pacjentów w starszym wieku. Gerontologia Polska 2006; 4: 185-189. [19] Krupisz Urbańska M, Broczek K, Mossakowska M Ocena sprawności ruchowej polskich stulatków wybrane zagadnienia. Gerontologia Polska 2006; 1: 36 40. [20] Wdowiak L, Stanisławek D, Stanisławek A Jakość życia w stacjonarnej opiece długoterminowej. Medycyna Rodzinna 2009; 4 : 49 63. [21] Bień B Stan zdrowia i sprawność ludzi starych w Polsce. Materiały z V Międzynarodowej konferencji Opieki Długoterminowej. Toruń 2002; 11 14. Revieved/Zrecenzowano 11.07.2011r Accepted/Zatwierdzono do druku 20.07.2011r.