Zał. 2 Wyniki międzynarodowych badań (wraz z literaturą) dotyczące: 1. oddziaływania turbin wiatrowych na organizmy żywe s.11 2. minimalnej odległości zabudowań od turbiny wiatrowej s.25 3. właściwej skali do pomiaru infradźwięków i dźwięków niskich częstotliwości emitowanych przez turbiny wiatrowe s.29 4. reakcji chorobowych osób mieszkających w pobliżu farm wiatrowych przykłady relacji s.37 5. zmniejszenia wartości nieruchomości usytuowanych w pobliżu farm wiatrowych przykładowy wyrok sądowy s.52 6. Wykaz publikacji naukowych wraz ze streszcz. w j. pol. s.56 Opracowali: prof. dr hab. n. med. Maria Podolak-Dawidziak, członek Komitetu Patofizjologii PAN prof. dr hab. inż. Adam Janiak, członek Polskiej Akademii Nauk dr inż. Mateusz Gorczyca, dr inż. Andrzej Kozik, mgr inż. Rafał Januszkiewicz, mgr inż. Bartosz Tomeczko 25.02.2010 r.
Wyniki opracowane na podstawie następujących prac: artykułów naukowych, prac doktorskich, raportów. (Wyniki z: Francji, USA, Szwecji, Holandii, Wielkiej Brytanii, Nowej Zelandii, Portugalii) (szczegółowe streszczenia (w języku polskim) tych prac znajdują się w punkcie 6) 2
1. French Academy of Medicine warns of wind turbine noise (Francuska Akademia Medyczna ostrzega przed hałasem turbin wiatrowych) raport (Francja) Wind turbines: The Academy cautious (Turbiny wiatrowe: ostrzeżenia Akademii) dr Chantal Gueniot Panorama du Medecin, 20 marca 2006 r. http://www.allianceformeredith.org/pdf/frenchnoiserepor t.pdf 2. In-Home Wind Turbine Noise Is Conducive to Vibroacoustic Disease (Odczuwalny w domu hałas turbin wiatrowych prowadzi do choroby wibroakustycznej) (Portugalia) M. ALVES-PEREIRA, Nuno A. A. CASTELO BRANCO, M.D., prof. med. na Lusofona University, Lisbona Proc. of 2nd Wind Turbine Noise Conference 2007, Lyon, France, 20-21 wrzesień 2007 3
3. Vibroacoustic disease: Biological effects of infrasound and low-frequency noise explained by mechanotransduction cellular signalling (Choroba wibroakustyczna: biologiczny wpływ infradzwięków i hałasu niskich częstotliwości wyjaśniony przez mechanotransdukcyjną sygnalizację komórkową) (Portugalia) Alves-Pereira, Mariana; Castelo Branco, Nuno A.A., prof. med. na Lusofona University, Lisbona Progress in Biophysics and Molecular Biology, Vol. 93, Issue: 1-3, January - April, 2007, str. 256-279, IF>5 4. Vibroacoustic disease: the new attitude towards noise (Choroba wibroakustyczna: nowe podejście do hałasu) materiały międzynarodowej konferencji International Conference on Public Participation and Information Technologies, Lizbona, 20-22 październik 1999 (Portugalia) M. ALVES-PEREIRA, Nuno A. A. CASTELO BRANCO, M.D., prof. med. na Lusofona University, Lisbona, Portugalia CITIDEP & DCEA-FCT-UNL, edited by Pedro Ferraz de Abreu & João Joanaz de Melo CITIDEP (Research Center on Information Technologies and Participatory Democracy) 2000 4
5. Low Frequency Noise: A Major Risk Factor in Military Operations (Hałas niskich częstotliwości: główny czynnik ryzyka w operacjach militarnych) (Portugalia) Col. Nuno A.A. CASTELLO BRANCO, M.D., prof. med. na Lusofona University, Lisbona Proc. of RTO AVT Symposium on Ageing Mechanisms and Control: Part A Developments in Computational Aeroand Hydro-Acoustics, Manchester, UK, 8-11 październik 2001. (artykuł zaproszony na konferencję organizowaną przez NATO) 6. Wind Turbine Syndrome: Noise, shadow flicker, and health (Syndrom turbin wiatrowych: hałas, migotanie cienia i zdrowie) raport (USA) Nina Pierpont, doktor nauk medycznych http://www.windturbinesyndrome.com/wpcontent/uploads/2008/07/wind-turbine-syndrome-noise-shadow-flickerand-health-pdf1.pdf 5
7. Human response to wind turbine noise - perception, annoyance and moderating factors (Reakcja człowieka na hałas turbin wiatrowych percepcja, rozdrażnienie i czynniki moderujące) - praca doktorska (Szwecja) dr Eja Pedersen, dr n. medycznych, prof. na Uniwersytecie w Halmstad (Hogskolan Halmstad) gupea.ub.gu.se/dspace/bitstream/2077/4431/1/pedersen_ avhandling.pdf 8. Noise Radiation from Wind Turbines Installed Near Homes: Effects on Health (Emisja hałasu przez turbiny wiatrowe zainstalowane w pobliżu domów: wpływ na zdrowie) raport (Wielka Brytania) Barbara J. Frey, BA, MA, Peter J. Hadden, BSc, FRICS (Fellow of Royal Institution of Chartered Surveyors członek Królewskiego Stowarzyszenia Dyplomowanych Rzeczoznawców) http://www.windturbinenoisehealthhumanrights.com/wtnh hr_june2007.pdf 6
9. Wind Turbines, Noise and Health (Turbiny wiatrowe, hałas i zdrowie) - raport (Wielka Brytania) Amanda Harry, doktor nauk medycznych - laryngolog (M.B.Ch.B. P.G.Dip.E.N.T.) http://www.windturbinenoisehealthhumanrights.com/wtnoi se_health_2007_a_barry.pdf 10. Living in the vicinity of wind turbines a grounded theory study (Życie w pobliżu turbin wiatrowych badanie ugruntowanej teorii) (Szwecja) Pedersen, E., Hallberg, L.R.-M., and Persson Waye, K., prof. na Uniwersytecie w Halmstad (Hogskolan Halmstad) Qualitative Research in Psychology, 2007, Vol. 4, Issue 1 & 2, str. 49-63. 7
11. The impact of visual factors on noise annoyance among people living in the vicinity of wind turbines (Wpływ czynników wizualnych na rozdrażnienie hałasem ludzi żyjących w pobliżu turbin wiatrowych) (Szwecja) Pedersen, E., and Larsman, P., prof. na Uniwersytecie w Halmstad (Hogskolan Halmstad) Journal of Environmental Psychology, 2008, Vol. 28, No. 4, str. 379-389 12.Psycho-acoustic characters of relevance for annoyance of wind turbine noise (Psychoakustyczny charakter związku rozdrażnienia z hałasem turbin wiatrowych) (Szwecja) K. PERSSON WAYE i E. OHRSTROM, prof. med. Uniw. Goteborg Journal of Sound and Vibration (2002) 250(1), str. 65-73 8
13. Effects of the wind profile at night on wind turbine sound (Wpływ nocnego profilu wiatru na dźwięk turbin wiatrowych) (Holandia) G.P. VAN DEN BERG, prof. akust. Uniw. Groningen Journal of Sound and Vibration (2004) 277, str. 955 970 14. Influence of low frequency noise on health and wellbeing (Wpływ hałasu niskich częstotliwości na zdrowie i samopoczucie) - raport (Holandia) Martin van den Berg, Ministry of Environment, Haugue, Netherlands http://www.unece.org/trans/doc/2005/wp29grb/trans- WP29-GRB-41-inf08e.doc 9
15. PN-EN 61672-1:2005, Elektroakustyka - Mierniki poziomu dźwięku Część 1: Wymagania 16. PN-ISO 7196:2002, Akustyka - Charakterystyka częstotliwościowa filtru do pomiarów infradźwięków 10
1. Wyniki międzynarodowych badań oddziaływania na organizmy ludzkie dźwięków niskich częstotliwości (<500Hz) (w tym infradźwięków <20Hz) generowanych przez turbiny wiatrowe, prowadzącego do bardzo poważnej choroby patologii ogólnoustrojowej (vibroacoustic disease) 11
W artykule [2] In-Home Wind Turbine Noise is Conducive to Vibroacoustic Disease autor. prof. med. M. Alves-Pereiry oraz N. Castello Branco udowodniono naukowo i eksperymentalnie, że odczuwalny w domu hałas niskich częstotliwości (w tym infradźwięki) emitowany przez turbiny wiatrowe prowadzi do tzw. choroby wibroakustycznej (vibroacoustic disease). 12
Długotrwałe (1-4 lat) wystawienie na oddziaływanie dźwięków niskiej częstotliwości (Low Frequency Noise - <500Hz) w tym w szczególności infradźwięków (<20Hz), generowanych, m.in. przez turbiny wiatrowe, prowadzi do: Vibroacoustic Disease (VAD) [2,3,4,5] (choroby wibroakustycznej) inaczej Wind Turbine Syndrome [6] - (syndromu turbin wiatrowych) tzn. bardzo poważnej choroby - patologii ogólnoustrojowej. 13
a) Początkowe objawy (1-4 lata) [3, 4, 5]: zaburzenia nastroju, migreny, depresja, agresywność, irytacja (zwłaszcza w kontakcie z codziennym hałasem), nietolerancja na hałas, zaburzenia równowagi (u ok. 57% badanych), uporczywe infekcje narządów oddechowych (gardła, oskrzeli), ust, bronchit, spowodowane: 14
Uszkodzenia pęcherzyków w oskrzelikach i płucach [5] (SEM elektronowy mikroskop skaningowy) 5. Low Frequency Noise: A Major Risk Factor in Military Operations, Nuno A. A. CASTELO BRANCO, M.D., Proc. of RTO AVT Symposium on Ageing Mechanisms and Control: Part A Developments in Computational Aeroand Hydro-Acoustics, Manchester, UK, 8-11 październik 2001. 15
5. Low Frequency Noise: A Major Risk Factor in Military Operations, Nuno A. A. CASTELO BRANCO, M.D., Proc. of RTO AVT Symposium on Ageing Mechanisms and Control: Part A Developments in Computational Aeroand Hydro-Acoustics, Manchester, UK, 8-11 październik 2001. 16
b) Następnie (4-10 lat) prowadzi do patologii całego organizmu, rozprzestrzeniając się na wiele organów, powodując: osłabienie układu odpornościowego organizmu [5], alergie [3], patologie kardiologiczne (w tym gęstnienie osierdzia) [1, 5], padaczka (epilepsja) 10% populacji [5], bóle kręgosłupa oraz w klatce piersiowej [3]. 17
c) Następnie (ponad 10 lat) pojawiają się patologie neurologiczne, a także: bóle głowy [3], poważne bóle stawów [3], intensywne bóle mięśni [3], wrzody żołądka i dwunastnicy [3], zespół jelita nadwrażliwego [3], obniżenie ostrości wzroku [3], krwawienia z błony śluzowej nosa, spojówek, narządów układu pokarmowego oraz hemoroidy [3]. 18
d) Pojawiają się także (ponad 10 lat) patologie neuropsychiatryczne w tym: zmniejszenie zdolności poznawczych [5], znaczące obniżenie ilorazu pamięci [5], pogłębione zaburzenia psychiczne [3], zaburzenia neurologiczne charakterystyczne dla rozległego uszkodzenia mózgowia (podobne do objawów choroby Parkinsona, stwardnienia rozsianego i AIDS) [3, 5]. 19
Przyczyną tych wszystkich chorób są zmiany na poziomie molekularnym w komórkach wywoływane przez infradźwięki idźwięki niskich częstotliwości (ILFN) [3]. Patrz: [3] Vibroacoustic disease: Biological effects of infrasound and low-frequency noise explained by mechanotransduction cellular signalling, M. ALVES-PEREIRA, Nuno A. A. CASTELO BRANCO, M.D., Progress in Biophysics and Molecular Biology, Vol. 93, Issue: 1-3, January - April, 2007, str. 256-279 20
VAD jest związana z nadzwyczajnym rozrostem macierzy zewnątrzkomórkowej (tj. substancji międzykomórkowej tkanki łącznej: kolagen i elastyna) przy jednoczesnym braku procesu zapalnego. W VAD skutkiem przyrostu kolagenu i elastyny są zmiany strukturalne w organizmie. Jest to widoczne w naczyniach krwionośnych, sercu, tchawicy, płucach, oskrzelach i nerkach zarówno u osób z VAD jak i u zwierząt wyeksponowanych na ILFN. 21
VAD jest chorobą układu zamiany bodźców mechanicznych na aktywność chemiczną komórek (np. proces słyszenia, oddychania). Wewnątrz i zewnątrzkomórkowa komunikacja jest uzyskiwana poprzez przekazywanie sygnałów biochemicznych i mechaniczno-chemicznych. Kiedy składniki strukturalne komórki zostają zmienione, co jest obserwowane u osobników nastawionych na działanie ILFN, przekazywanie sygnałów mechanicznych jest w najlepszym przypadku upośledzone. 22
Popularne metody diagnozowania, takie jak EKG i EEG oraz analizy krwi służą wykrywaniu niepoprawnego działania procesów sygnalizacji biochemicznej. U osób z VAD testy te zwykle nie wykazują odchyleń od normy. Jednakże, gdy wykonane zostaną badania echokardiografii, rezonansu magnetycznego mózgu lub badania histologiczne, za pomocą których zmiany strukturalne mogą zostać zidentyfikowane, wówczas każda z metod ujawnia znaczące zmiany u osób z VAD oraz u zwierząt wyeksponowanych na działanie ILFN. 23
Efekty zależne od częstotliwości ILFN nie zostały dotąd ustalone. Model dawka odpowiedź jest trudny do zidentyfikowania. Brak nadal badań epidemiologicznych na dużą skalę. 24
2. Minimalna odległość zabudowań ludzkich izwierzęcych od pojedynczej turbiny wiatrowej powinna wynosić co najmniej (w przypadku farm wiatrowych dużo dalej): [1] French Academy of Medicine warns of wind turbine noise raport (Francja) dr Chantal Gueniot Panorama du Medecin, 20 marca 2006 r. 1500 m 25
[13] Effects of the wind profile at night on wind turbine sound (Holandia) G.P. VAN DEN BERG Journal of Sound and Vibration (2004) 277, str. 955 970 1900 m [9] Wind Turbines, Noise and Health - raport (Wielka Brytania) Amanda Harry, doktor nauk medycznych - laryngolog (M.B.Ch.B. P.G.Dip.E.N.T.) 2 km 26
[8] Noise Radiation from Wind Turbines Installed Near Homes: Effects on Health raport (Wielka Brytania) Barbara J. Frey, BA, MA, Peter J. Hadden, BSc, FRICS 2 km dla turbin o mocy do 2 MW, znacznie dalej dla większych mocy [6] Wind Turbine Syndrome: Noise, shadow flicker, and health raport (USA) Nina Pierpont, doktor nauk medycznych 3200 m (2 mile) 27
Artykuł w: New Zealand FEATURE: And the beat goes on... and on and on Dudnienie, które nigdy nie cichnie By KATHY WEBB, 18.02.2006 http://www.hbtoday.co.nz/localnews/storydisplay.cfm?storyid=3673106&thesection=localnews&thesubsection =&thecondsubsection dr inż. Manley, akustyk, podaje: "stwierdzono, że ludzie mieszkający nawet 8.2km od farmy wiatrowej są zagrożeni, jeżeli są wyczuleni na dźwięki niskiej częstotliwości. 28
3. Do pomiaru hałasu turbin wiatrowych nie może być stosowana przez firmy wiatrakowe tylko skala A (db(a)), ale także skale G (lub C), a najlepiej Lin, które uwzględniają hałas pochodzący od dźwięków niskiej częstotliwości, w tym infradźwięków. Skala Lin - podaje rzeczywistą (nieskorygowaną) moc akustyczną w db(lin) dla poszczególnych częstotliwości. 29
Wynika to z następujących prac: [12] Psycho-acoustic characters of relevance for annoyance of wind turbine noise (Szwecja) K. PERSSON WAYE i E. OHRSTROM Journal of Sound and Vibration (2002) 250(1), str. 65-73 [13] Effects of the wind profile at night on wind turbine sound (Holandia) G.P. VAN DEN BERG Journal of Sound and Vibration (2004) 277, str. 955 970 [14] Influence of low frequency noise on health and well-being -raport (Holandia) Martin van den Berg, Ministry of Environment, Haugue, Netherlands [15] PN-EN 61672-1:2005, Elektroakustyka - Mierniki poziomu dźwięku Część 1: Wymagania [16] PN-ISO 7196:2002, Akustyka - Charakterystyka częstotliwościowa filtru do pomiarów infradźwięków 30
Rysunek 2. Krzywe korekcyjne skala A, B i C. (Różnica między skalą A a Lin np. dla 10Hz wynosi 70dB, a między skalą A i C wynosi 57dB) 31
Rysunek 3. Krzywa korekcyjna G do pomiaru infradźwięków (logarytmiczna skala częstotliwości). Skala G uwypukla hałas dla 20 Hz i bardzo mocno obcina hałas dla częstotliwości niższych i wyższych od 20 Hz. 32
Powszechnie stosowana skala A, ignoruje zakres dźwięków niesłyszalnych [15] zatem mogą one być dowolnie duże! A powinna być stosowana co najmniej skala G, a najlepiej Lin. Widać to na nast. przykładach: kokpit samolotu [3]: 72.1 db(a) 83.2 db(lin) pociąg [3]: 72.1 db(a) 95.6 db(lin) (patrz wykres poniżej) 33
34
Rysunek 1. Przebieg eksperymentalnie zmierzonego poziomu infradźwięków (db(lin), dla częstotliwości ok. 3 Hz tj. drugiej harmonicznej częstotliwości obrotu śmigła) elektrowni wiatrowych (w pobliżu Hanoweru) o mocy 600 kw każda w funkcji odległości (w skali logarytmicznej) od elektrowni przy pracy 1, 2, 6 oraz 12 turbin wiatrowych. Przy turbinie hałas wynosi aż ok. 125 db(lin), a w odległości 50 km wynosi wciąż ok 50 db(lin). http://www.buerger-fuer-eggebek.de/downloads/wkalaerminfraschallanwka.pdf 35
Dodatkowo, w nocy hałas powodowany przez wiatraki może być nawet o 15 db większy niż za dnia [13]. Brak jest wciąż uregulowań prawnych dotyczących dopuszczalnego poziomu szkodliwego dla zdrowia hałasu niskich częstotliwości [3]. 36
4. Przykłady relacji osób mieszkających w pobliżu turbin wiatrowych: Przykłady z [9] Wind Turbines, Noise and Health - raport (Wielka Brytania) Amanda Harry, doktor nauk medycznych - laryngolog (M.B.Ch.B. P.G.Dip.E.N.T.) Badani pochodzą z licznych miejsc Walii, Kornwalii i północnej Anglii 10) (10 - punktacja oryginalna) Ciągłe migotanie, nawet przy zaciągniętych zasłonach, powoduje PIEKŁO. Hałas boli. Dniem i nocą staram się go zagłuszyć telewizorem. Nie potrafię przy nim czytać książki ani pisać listów. (Odległość od farmy wiatrowej 1 mila = 1,6 km) 37
14) W nocy przeszkadza hałas gdy wiatr wieje w określonym kierunku, koliduje z cyklami snu, uniemożliwia wypoczynek. W ciągu dnia, utrudnia przebywanie na zewnątrz, choćby przez krótki okres czasu, z powodu olbrzymiego, grzmiącego dźwięku. Obie te rzeczy powodują bóle głowy, niepokój, drażliwość. (Odl. 1,6 km) 17) Irytujący hałas z farmy wiatrowej przy wietrze ze wschodu. Niemalże odczuwa się go tak samo silnie jak słyszy. Po dłuższym czasie doprowadza do szaleństwa, głównie ze względu na swój charakter, a nie głośność. Nie mogę otworzyć frontowych drzwi ani okien, gdy wiatr wieje ze wschodu i pracuje wszystkie 7 wiatraków. (Odl. 650 m) 38
18) Jakość życia diametralnie się zmieniła po wybudowaniu wiatraków. Nie mamy już wpływu na nasze życie, np. nie możemy pracować czy siedzieć w ogrodzie, a czasami nie możemy nawet wytrzymać w domu czy wyspać się nocy. (Odl. 1,6 km) 20) Nie mam wpływu na porę, o której będę mógł pracować lub siedzieć w moim własnym ogrodzie. Nie potrafię już przespać całej nocy. Gdy hałas jest duży budzę się z bólem głowy i mdłościami. Uczucie podobne do podróżowania samolotem uszy wydają się opuchnięte od środka. Nie mogę pracować dłużej niż 2-3 godziny w ogrodzie, gdy wiatr wieje ze wschodu. Mimo, że nie widzimy farmy wiatrowej z naszej posiadłości, hałas jest straszliwy. (Odl. 700 m) 39
28) Nasze życie i dom zostały zniszczone, trzeba to zobaczyć, żeby uwierzyć. Staliśmy się wybuchowi, zanikła umiejętność koncentracji. Aby stłumić hałas zastawiliśmy ścianę wszystkim co znaleźliśmy: materacami, kołdrami, poduszkami grubymi na kilkanaście centymetrów, 3 warstwami tkaniny tłumiącej hałas, 3 warstwami falistego azbestu, kocami, zasłonami a nawet dywanem. Nie o taki pokój ochotniczo walczyłem. (Odl. 700 m) 40
32) Odcinam się od większości społeczeństwa mającej mylne wrażenie, że energia wiatrowa to dobra alternatywa. Zostałem zmuszony do sprzedaży domu i ziemi po znacznie zaniżonej cenie. Miał to być dom, w którym spędzę emeryturę. Odkąd się stamtąd wyprowadziłem, stan mojego zdrowia znacznie się poprawił. (Odl. 1,6 km) 37) Kiedy hałas pojawi się w twojej głowie, wydaje się pulsować z częstotliwością serca, co wyjątkowo drażni i uniemożliwia sen, często przez wiele nocy z rzędu. Nie powoduje tego poziom hałasu, tylko jego okresowy charakter. Kiedy już myślisz, że się skończyło, znowu się zaczyna. (Odl. 800 m) 41
33) Jak tylko farma wiatrowa zaczęła pracować doświadczyłem straszliwego, ciągłego hałasu, gdy wiatr wiał od wschodu. Hałas przenikał również do wnętrza domu. Wielokrotnie musiałem uciekać z ogrodu z powodu hałasu. To było jak chińska tortura wodna, ciągły pulsujący hałas. To prawie uczucie miażdżenia, równie silne jak hałas. Musiałem przenieść sypialnię do innego pokoju aby uciec od hałasu. Ten hałas odciska piętno, po całym dniu w ogrodzie hałas zostaje w tobie, a kiedy już zadomowi się w twojej głowie, nie możesz się go pozbyć. Niesamowite uczucie hałasu. To tortura. (Odl. 1,6 km) 42
Przykłady z [8] Noise Radiation from Wind Turbines Installed Near Homes: Effects on Health raport (Wielka Brytania) Barbara J. Frey, BA, MA, Peter J. Hadden, BSc, FRICS (Fellow of Royal Institution of Chartered Surveyors członek Królewskiego Stowarzyszenia Dyplomowanych Rzeczoznaw.) Rodzina mieszkająca w Deeping St Nicholas w Wielkiej Brytanii w odległości 907 m od najbliższej turbiny 16 mega watowej elektrowni stwierdzają, że hałas zmienił ich życie. W ciągu 6 miesięcy przespali ponad 60 nocy u swoich znajomych, natomiast będąc w domu potrafią przespać w nocy nie więcej niż 4 godziny. Lokalni agenci nieruchomości stwierdzili, że ich posiadłość jest nie do sprzedania na rynku. [Couple driven out of home by wind farm. Spalding Today (UK) 21 December 2006] 43
Rodzina z Te Apiti w Nowej Zelandii musiała opuścić swój dom (odl. 3000 m od turbin wiatrowych) z powodu hałasu i wibracji. Opisywali, że po uruchomieniu elektrowni wiatrowej ich życie zamieniło się w istne piekło z powodu hałasów o niskiej częstotliwości. [http://stuff.co.nz : Turitea man fears he ll have to go. 10 November 2006] Świadkowie mieszkający w pobliżu farmy wiatrowej Bears Down w Wielkiej Brytanii w odległości 700 m od najbliższej turbiny wiatrowej skarżą się na nieznośny hałas oraz pulsujące dźwięki. Inwestor zapewniał przed budową elektrowni okolicznych mieszkańców, że jest w 100% pewien, że problem hałasu nie wystąpi. [list do Western Morning News, 16 October 2001, Patrick and Phoebe Lockett] 44
W 1998 r. ogłoszony został Darmstadt Manifesto on the Exploitation of Wind Energy in Germany (http://www.cfact-europe.org/resolutions_4.html), pod którym podpisało się 100 profesorów z niemieckich wyższych uczelni. W manifeście napisano: Coraz więcej ludzi opisuje swoje życie jako nieznośne, gdy są wyeksponowani na akustyczne i optyczne efekty wywoływane przez wiatraki. Istnieją raporty dotyczące ludzi zwalnianych z pracy z powodu choroby lub niezdolności do pracy, pojawia się coraz więcej skarg dotyczących występowania takich symptomów, jak nieregularność pulsu, stany lękowe, które są znanymi efektami oddziaływania na człowieka infradźwięków (dźwięków o częstotliwości poniżej progu słyszalności). 45
Relacja z artykułu zamieszczonego w: New Zealand FEATURE: And the beat goes on... and on and on Dudnienie, które nigdy nie cichnie By KATHY WEBB, 18.02.2006 http://www.hbtoday.co.nz/localnews/storydisplay.cfm?storyid=3673106&thesection=localnews&thesubsection =&thecondsubsection Nazywają to pociągiem, który nigdy nie nadjeżdża. To niski, dudniący dźwięk który trwa i trwa i trwa. Czasami, przy wietrze wschodnim przechodzi w grzmot, podobny do sztormu. 46
Ale najgorsze z tego wszystkiego jest bębnienie. Zdradziecka wibracja niskiej częstotliwości, bardziej przypomina odczucie niż dźwięk. Przenika przez podwójne okna i zatyczki do uszu, wydobywa się z gruntu lub podłogi domu i daje o sobie znać uczuciem falowania w kręgosłupie, uderzeń w pierś i pulsowania w uszach. Osoby narażone mówią, że doskwiera im szczególnie w nocy. Budzi i nie pozwala zasnąć. 47
Pracownicy Meridian Energy obiecali Wendy Brock, że wiatraki w Te Apiti, 2.5km od jej domu w Ashhurst, na południu zatoki Hawke, nie będą głośniejsze niż fale rozbijające się o morski brzeg.,,tak mówili stojąc w holu mojego domu. Jednakże podczas silnego wiatru wschodniego hałas emitowany przez obracające się śmigła wiatraków stojących za domem rodziny Brock przypomina raczej grzmiący podczas sztormu ocean. Niekiedy trwa to wiele dni z rzędu. A kiedy pogoda jest spokojniejsza pojawia się bębnienie,,,przypominające łupanie dobiegające z samochodów nastolatków. 48
,,Wydobywa się z podłogi naszego domu. Nie można tego powstrzymać Leżąc w łóżku pani Brock odczuwa to jako mrowienie wzdłuż kręgosłupa. Zatykanie uszu nie przynosi ulgi.,,drażni cię to noc w noc. Wyobraź sobie, że po całym dniu pracy kładziesz się do łóżka tylko po to, żeby nie móc zasnąć z powodu basowego dudnienia wydobywającego się z podłogi. W dodatku nałożenie słuchawek nie uwalnia Cię od tego. 49
,,Hałas budzi mojego starszego syna. Wstaje wtedy i chodzi z kąta w kąt. Mówi o innej mieszkance Ashhurst, mieszkającej 3km od wiatraków, która,,czuje dźwięki uderzające ją w klatkę piersiową. Kobieta ta była tak zadręczana przez te odczucia, że wystawiła swój dom na sprzedaż. 50
Harvey Jones, mieszkający w dolinie 3km od Te Apiti, mówi że hałas powodowany przez wiatr ze wschodu dosięga go przez 10% czasu. Wiatr wieje nad wzgórzem, ale hałas stacza się w dolinę. Brzmi jak przejeżdżający ciągle pociąg, tym głośniejszy im silniej wieje wiatr. Przy wietrze wschodnim słychać go nawet w Woodville, 6-7km dalej. 51
5. Przykład sądownego zmniejszenia wartości nieruchomości z powodu sąsiedztwa wiatraków. Times online January 10, 2004 http://www.countryguardian.net/marton_judgement.htm Wind farms ruin peace, says judge (Farmy wiatrowe rujnują spokój, postanowił sąd) By Lewis Smith 52
Farmy wiatrowe mogą zrujnować wiejski spokój i zniszczyć wartość pobliskich domów, zadecydował sąd. Jest to pierwsze takie orzeczenie i przeczy twierdzeniu przedstawicieli przemysłu energii wiatrowej, wg których wpływ farm wiatrowych na ceny domów to,,mit. 53
Sędzia sądu okręgowego Michael Buckley oznajmił, że hałas, wizualne zdominowanie otoczenia i migotanie światła powodowane ruchem śmigieł wiatraka zmniejszają wartość domu o jedną piątą. Orzekł, że wartość oddalonego domu w Marton, w okręgu Lake, spadła znacznie po wybudowaniu farmy wiatrowej składającej się z siedmiu wiatraków o wysokości 40 metrów i stojących 500 metrów od domu. 54
,,Zmiany na skutek wybudowania wiatraków są znaczące i znacząco wpłynęły na wartość posiadłości powiedział sędzia.,,są one [wiatraki] intruzem w wiejskim otoczeniu. Rujnują spokój. Do tej pory przemysł obstawał przy twierdzeniu, że budowa farm wiatrowych nie wpływa na wartość posiadłości, a Brytyjskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej sugerowało nawet, że olbrzymie wiatraki mogą podnieść wartość pobliskich domów!!!??? 55
25.02.2010 r. 6. Wykaz publikacji naukowych (wraz ze streszczeniami w języku polskim) dotyczących: negatywnego wpływu farm wiatrowych na organizmy żywe prowadzącego do bardzo poważnej choroby patologii ogólnoustrojowej (vibroacoustic disease), minimalnej odległości zabudowań od turbiny wiatrowej, właściwej skali do pomiaru infradźwięków i dźwięków niskich częstotliwości emitowanych przez turbiny wiatrowe, reakcji chorobowych osób mieszkających w pobliżu farm wiatrowych przykłady relacji, zmniejszenia wartości nieruchomości usytuowanych w pobliżu farm wiatrowych przykładowy wyrok sądowy. [1] French Academy of Medicine warns of wind turbine noise (Francuska Akademia Medyczna ostrzega przed hałasem turbin wiatrowych) - raport Wind turbines: The Academy cautious (Turbiny wiatrowe: ostrzeżenia Akademii) dr Chantal Gueniot Panorama du Medecin, 20 marca 2006 r. http://www.allianceformeredith.org/pdf/frenchnoisereport.pdf Francuska Narodowa Akademia Medyczna ostrzega, że szkodliwe efekty wywoływane przez dźwięki wytwarzane przez turbiny wiatrowe są niewystarczająco zbadane. Grupa robocza przewodzona przez prof. Cloude'a-Henriego Chourada (Paryż) a powołana przez Francuską Narodową Akademię Medyczną stwierdziła, że turbiny wiatrowe, których powstaje coraz więcej na terenach rolniczych Francji będą musiały być traktowane jako instalacje przemysłowe i w związku z tym będą musiały spełniać wymogi dotyczące szkodliwych oddziaływań dźwięków. Ludzie mieszkający w pobliżu wież turbin wiatrowych, których wysokość waha się od 10 do 100m, czasami skarżą się na zaburzenia funkcjonalne organizmu podobne do obserwowanych w chronicznym syndromie pourazowego szoku dźwiękowego. Badania przeprowadzone w sąsiedztwie lotnisk ukazały bezspornie, że chroniczna ekspozycja na dźwięki wywołuje reakcje neurobiologiczne związane z częstszym występowaniem u ludzi nadciśnienia i chorób układu krążenia. Niestety jak dotąd nie wykonano podobnych badań w okolicach turbin wiatrowych. Jednakże dźwięki emitowane przez wirniki turbin są stałym zagrożeniem dla ludzi wystawionych na ich działanie, ponieważ mają niską częstotliwość, w związku z czym łatwo rozprzestrzeniają się a ich zasięg zmienia się w zależności od wiatru. Od 2 lipca 2003 r. prawo wymaga pozwolenia na budowę turbin wiatrowych o wielkości powyżej 12 m oraz studium wpływu turbin na otoczenie, jeśli ich całkowita moc przewyższa 2,5 MW. Badania wykonane przez Wydział Spraw Sanitarnych i Socjalnych w Saint-Crepin ujawniły, że poziom dźwięku w odległości 1 km od instalacji wiatrowych chwilami przekraczał próg określony normami. Dopóki nie zostaną przeprowadzone dokładne badania nad ryzykiem związanym z tego typy instalacjami, Akademia zaleca wstrzymanie budowy wszystkich instalacji, których odległość od siedlisk ludzkich jest mniejsza niż 1,5 km. [Na podstawie oryginalnego raportu (po francusku): Chouard CH. Le retentissement du fonctionnement des éolinnes sur la santé de l homme. Académie nationale de médecine (France), 56
25.02.2010 r. http://sites.google.com/site/jacksonwindproject/home/general-informationpages/healthenvironment/franceacademymedicine.pdf?attredirects=0] [2] In-Home Wind Turbine Noise Is Conducive to Vibroacoustic Disease (Odczuwalny w domu hałas turbin wiatrowych prowadzi do choroby wibroakustycznej), M. ALVES-PEREIRA, Nuno A. A. CASTELO BRANCO, M.D., prof. na Lusofona University, Lisbona, Portugalia Proc. of 2nd Wind Turbine Noise Conference 2007, Lyon, France, 20-21 wrzesień 2007 Skrócone streszczenie: W artykule wykazano, że infradźwięki i hałas niskich częstotliwości (Infrasound and Low Frequency Noise - ILFN) wytwarzane przez farmy wiatrowe prowadzą do bardzo poważnej choroby wibroakustycznej (Vibroacoustic Disease - VAD). Badania przeprowadzone w okolicy farmy wiatrowej wykazały, że poziom infradźwięków i hałasu niskich częstotliwości wytwarzanego przez farmę wiatrową jest większy niż w przypadku okolicy badanego wcześniej terminalu zbożowego w porcie. Ze względu na to, że osoby mieszkające w pobliżu terminalu zbożowego miały rozwiniętą chorobę wibroakustyczną, rodziny mieszkające w pobliżu farmy wiatrowej zostały objęte programem monitorowania pod kątem VAD ze względu na poważne ryzyko jej wystąpienia Pełne streszczenie: Wprowadzenie. Ten zespół od roku 1980 systematycznie studiował wpływ infradźwięków i hałasu niskich częstotliwości (ILFN, <500 Hz) na ludzi i zwierzęta. Ostatnio pojawiło się jeszcze jedno źródło ILFN: turbiny wiatrowe (TW). Jak wiele innych urządzeń generujących ILFN, TW mogą znacząco przyczynić się do rozwoju ludzkości, lecz tylko wtedy, gdy zostaną przyjęte odpowiednie i inteligentne miary przy ich budowie. Choroba wibroakustyczna (VAD) jest patologią wywoływaną poprzez powtarzające się przebywanie w środowiskach ILFN (związane z pracą, zamieszkaniem lub wypoczynkiem). Może to być uznane jako naukowy fakt ze względu na potwierdzenie tego twierdzenia przez ważne i mocne dane naukowe zbierane przez 27 lat. Cel. Zbadać, czy poziomy ILFN odczytane w domu w pobliżu TW mogą prowadzić do VAD. Metodologia. Przypadek 1: udokumentowane w 2004, ILFN słyszalne wewnątrz domu w pobliżu portowego terminalu zbożowego, u 2 dorosłych i 10 letniego dziecka zdiagnozowano VAD. Przypadek 2: odosobniona farma wiatrowa w terenie wiejskim, cztery 2MW turbiny, które rozpoczęły pracę w listopadzie 2006, oddalone między 300 a 700 metrów od budynku mieszkalnego, 3 dorosłych i 2 dzieci (8- i 12-lat). Zmierzone poziomy ILFN pokazano na poniższym rysunku. Poziomy ILFN z przypadku 2 były porównywane z tymi z Przypadku 1. W obydwu poziom ILFN był określany w paśmie o szerokości 1/3 oktawy, bez ważenia wg skali A (t.j. w skali db Liniowej). W przypadku 1, najmniejsza częstotliwość graniczna (od której rozpoczyna się analizowane pasmo) wynosiła 6,3 Hz, w przypadku 2 wynosiła 1 Hz. 57
25.02.2010 r. Wyniki. Poziomy ILFN w domu z przypadku 2 były wyższe niż te otrzymane w domu z Przypadku 1. Dyskusja. Poziomy ILFN występujące w domu z Przypadku 2 są wystarczająco duże, by wywołać VAD. Rodzina ta otrzymała standardowe testy diagnostyczne do monitorowania ewolucji klinicznej VAD. Bezpieczne odległości TW od domów dotychczas nie są naukowo ustalone, pomijając stwierdzenia innych autorów o posiadaniu tej wiedzy. Akceptacja, jako fakt, twierdzeń bądź zapewnień nie potwierdzonych przez żadne ważne dane naukowe, niszczy wszelkie podstawy, na których opierają się wszystkie naukowe dążenia. Dlatego szeroko nagłośnione stwierdzenia mówiące, że słyszalny w domu ILFN wytworzony przez TW nie wyrządzi żadnej krzywdy, są błędami które nie mogą, w dobrej świadomości, być dalej rozgłaszane. Słyszalny w domu ILFN wytworzony przez TW może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, w tym VAD. Dlatego też rzeczywiste dopuszczalne odległości dla TW muszą być naukowo określone i szybko wdrożone. [3] Vibroacoustic disease: Biological effects of infrasound and low-frequency noise explained by mechanotransduction cellular signalling (Choroba wibroakustyczna: biologiczny wpływ infradzwięków i hałasu niskich częstotliwości wyjaśniony przez mechanotransdukcyjną sygnalizację komórkową), M. ALVES-PEREIRA, Nuno A. A. CASTELO BRANCO, M.D., prof. na Lusofona University, Lisbona, Portugalia artykuł w Progress in Biophysics and Molecular Biology, Vol. 93, Issue: 1-3, January - April, 2007, str. 256-279 (Bardzo prestiżowe medyczne czasopismo z bardzo wysokim tzw. impact factorem, powyżej 5) 58
25.02.2010 r. Infradźwięki (0-20 Hz) oraz hałas o niskiej częstotliwości (20-500 Hz) (ILFN: 0-500 Hz) pozostają niezbadanymi dogłębnie czynnikami chorobotwórczymi. Choroba wibroakustyczna (VAD, vibroacoustic disease) jest patologią ogólnoustrojową, która rozwija się u osób poddanych działaniu ILFN ponad racjonalne normy. Tabela 1. Kolejne stadia choroby wibroakustycznej. Faza kliniczna Znaki/objawy Faza I-lekka (od 1 do 4 lat) Lekkie wahania nastroju, niestrawność i zgaga, infekcje ust i gardła, bronchit Faza II-umiarkowana (od 4 do 10 lat) Bóle w klatce piersiowej, poważne wahania nastroju, ból kręgosłupa, wyczerpanie, wirusowe i pasożytnicze infekcje skórne, zapalenie błony śluzowej żołądka, ból przy oddawaniu i krew w moczu, zapalenie spojówek, alergie Faza III-ciężka (ponad 10 lat) Zaburzenia psychiczne, krwawienie z błony śluzowej nosa, narządów układu pokarmowego i spojówek, żylaki kończyn dolnych i hemoroidy, wrzody żołądka i dwunastnicy, zespół jelita nadwrażliwego, obniżenie ostrości wzroku, bóle głowy, poważne bóle stawów, intensywne bóle mięśni, zaburzenia neurologiczne VAD została zdiagnozowana w kilku grupach zawodowych związanych z przemysłem lotniczym oraz w innych gałęziach przemysłu ciężkiego (a także w pobliżu turbin wiatrowych). Jednakże ze względu na nieuchwytną naturę ILFN oraz brak przepisów prawnych dotyczących ILFN, VAD jest coraz częściej diagnozowana w ogóle populacji, także u dzieci. VAD jest związana z nadzwyczajnym wzrostem macierzy zewnątrzkomórkowej (kolagen i elastyna) przy jednoczesnym braku procesu zapalnego. W VAD skutkiem przyrostu kolagenu i elastyny są zmiany strukturalne w organizmie. Jest to widoczne w naczyniach krwionośnych, sercu, tchawicy, płucach i nerkach zarówno u osób z VAD jak i u zwierząt wyeksponowanych na ILFN. VAD jest chorobą układu przekazywania bodźców mechanicznych. Wewnątrz i zewnątrzkomórkowa komunikacja jest uzyskiwana poprzez przekazywanie sygnałów biochemicznych i mechanicznych. Kiedy składniki strukturalne komórki zostają zmienione, co jest obserwowane u osobników nastawionych na działanie ILFN, przekazywanie sygnałów mechanicznych jest w najlepszym przypadku upośledzone. Popularne metody diagnozowania, takie jak EKG i EEG oraz analizy krwi służą wykrywaniu niepoprawnego działania procesów sygnalizacji biochemicznej. U osób z VAD testy te zwykle nie wykazują odchyleń od normy. Jednakże, gdy wykonane zostaną badania echokardiografii, rezonansu magnetycznego mózgu lub badania histologiczne, za pomocą których zmiany strukturalne mogą zostać zidentyfikowane, wówczas każda z metod ujawnia znaczące zmiany u osób z VAD oraz u zwierząt wyeksponowanych na działanie ILFN. Efekty zależne od częstotliwości ILFN nie zostały dotąd ustalone. Model dawka odpowiedź jest trudny do zidentyfikowania. Brak nadal badań epidemiologicznych na dużą skalę. [4] Vibroacoustic disease: the new attitude towards noise (Choroba wibroakustyczna: nowe podejście do hałasu) materiały międzynarodowej konferencji International Conference on Public Participation and Information Technologies, Lizbona, 20-22 październik 1999 M. ALVES-PEREIRA, Nuno A. A. CASTELO BRANCO, M.D., prof. na Lusofona 59
25.02.2010 r. University, Lisbona, Portugalia CITIDEP & DCEA-FCT-UNL, edited by Pedro Ferraz de Abreu & João Joanaz de Melo CITIDEP (Research Center on Information Technologies and Participatory Democracy) 2000 http://www.citidep.pt/papers/articles/alvesper.htm Choroba Wibroakustyczna (VAD Vibroacoustic Disease) schorzenie wywołane nadmiernym narażeniem człowieka na dźwięk, ale niekoniecznie związane z narządem słuchu. Koszty społeczne i ekonomiczne VAD są ogromne. Spowodowane jest to (między innymi) faktem, iż bilanse i oszacowania marginalizują dźwięki niskiej częstotliwości które są bezpośrednim powodem powstawania VAD poniżej 500Hz skupiając się głównie na części słyszalnej. Błędnym założeniem jest przyjęcie, że dźwięki otoczenia mają wpływ jedynie na narząd słuchu. Niestety na tym założeniu bazuje większość norm i metod pomiarowych. Fizyczna ochrona organizmu przed dźwiękami niskiej częstotliwości jest bardzo trudna fale mają długość liczoną w metrach a ich przenikliwość jest bardzo duża (w porównaniu z dźwiękami średniej częstotliwości). Ludzkie ucho najbardziej wyczulone jest na odgłosy ze środka pasma słyszalności tj. 1000-10000Hz. Przepisy ochrony słuchu (jak również środki ochrony słuchu) skupiają się właśnie na tym paśmie ponieważ nadmierny hałas w tym zakresie może powodować utratę słuchu. Doznania akustyczne pochodzące od dźwięków niskiej częstotliwości (poniżej 500Hz) są również odczuwalne, ale wymagają znacznie wyższego natężenia (aby były odczuwalne). Infradźwięki (dźwięki o częstotliwości poniżej 20Hz) nie są słyszalne przez większość ludzi więc wnioskowano iż nie mają wpływu na uszkodzenie narządu słuchu. Wzmianki o szkodliwości infradźwięków w różnego rodzaju zestawieniach czy artykułach pojawiają się dość rzadko. Twierdzi się (błędnie), że dźwięki wywołują doznania jedynie poprzez narząd słuchu oraz że infradźwięki nie mają istotnego wpływu na powstawanie chorób wywoływanych nadmiernym hałasem. Choroba wibroakustyczna (VAD) to patologia spowodowana nadmiernym i niekontrolowanym narażeniem na dźwięki niskiej częstotliwości i infradźwięki. Występuje m.in. u pilotów samolotów wojskowych i cywilnych. VAD jest chorobą wolno rozwijającą się (latami) choć może prowadzić do poważnych schorzeń wtórnych takich jak schorzenia serca, zawały, nowotwory, padaczka, nerwica czy wręcz próby samobójcze. Gdy VAD zostało rozpoznane po raz pierwszy sądzono, że jest to choroba zawodowa i ma ograniczony zasięg. Jednak badania osób, które nie pracowały w środowisku o wyższym natężeniu dźwięków a jednocześnie chorych na VAD wykazały, że VAD może być nabyta również w innych miejscach niż miejsca pracy. VAD ma trzy stadia klasyfikowane według lat narażenia na nadmierny hałas: lekkie (1-3 lata), średnie (4-9 lat) oraz ciężkie (10-15 lat). Badania wykazały, że ciągłe narażenie na nadmierny hałas nie spowodował rozwinięcia się VAD jedynie u 30% badanej populacji. Mieli oni co prawda pewne objawy świadczące o narażeniu na nadmierny hałas, ale nigdy nie rozwinęły się one do takiego stopnia, aby można było zdiagnozować VAD. Najpoważniejszymi konsekwencjami VAD jest nerwica, padaczka i skłonność do samobójstw. Pacjenci chorujący na VAD po takich atakach nie pamiętają go, czują się zdezorientowani po całym zdarzeniu. Pamiętać należy o fakcie, iż takiego rodzaju zdarzenia mogą mieć miejsce również w czasie/ w miejscu pracy. Badania tomograficzne wykazały zwłóknienie płuc u pracowników narażonych na dźwięki niskiej częstotliwości (nawet u tych, którzy nie byli palaczami tytoniu) jak również u zwierząt narażonych na te właśnie dźwięki. Ponadto u pacjentów cierpiących na VAD często występuje wada słuchu polegająca na zmniejszeniu czułości na niskie częstotliwości. Powszechnie uważa się, iż jedynie dźwięki słyszalne mogą powodować uszkodzenia narządu słuchu. Z tego też powodu wszelkiego rodzaju środki ochrony słuchu nie uwzględniają ochrony przed infradźwiękami. W Stanach Zjednoczonych zupełnie nieuregulowana jest kwestia narażenia pracowników na 60
25.02.2010 r. infradźwięki. Jedyna norma ustalona przez United States Occupational Safety and Health Adminstration mówi, że pracownik nie może być narażony na dźwięki o natężeniu większym niż 90dB (przez 8 godzin pracy). Nie jest natomiast w tejże normie napisane, jakie z częstotliwości mają składać się na te 90dB. To bardzo istotna informacja (której brakuje), gdyż organizm różnie reaguje na dźwięki różnych częstotliwości. Narażenie pracownika na hałas o poziomie 90dB z pasma 20-500Hz przez 8 godzin może spowodować nieodwracalne uszkodzenia w jego organach wewnętrznych! Niestety jedyne analizy częstotliwości, które wykonuje się, to pasmo słyszalne do badania środków ochrony słuchu. Natomiast infradźwięki (dźwięki niesłyszalne) nigdzie i przez nikogo nie są badane. Proponowane rozwiązania krótkoterminowe: - badania środowiska naturalnego czy też środowiska pracy powinny uwzględniać rozkład widmowy hałasu a nie tylko jego poziom; badania te powinny uwzględniać również infradźwięki (stosowanie skali C lub G a nie skali A), - pracownicy nowozatrudniający się w przedsiębiorstwach powinni dowiadywać się o/znać szczegóły dotyczące zanieczyszczenia miejsca pracy hałasami, - pracownicy narażeni na hałas powinni być zabezpieczeni przed wpływem niskich częstotliwości na ich organizm. Proponowane rozwiązania długoterminowe: - muszą powstać uregulowania prawne, które spowodują, że wszystkie badania hałasu w miejscu pracy będą uwzględniały całe pasmo (łącznie z infradźwiękami), - muszą powstać uregulowania prawne mówiące o konieczności dorocznych badań echokardiograficznych osób narażonych na dźwięki niskiej częstotliwości i infradźwięki, - uznanie dźwięków niskiej częstotliwości za czynnik chorobotwórczy oraz VAD za chorobę zarówno zawodową, aby pracownicy którzy doznali uszczerbku na zdrowiu, mogli dochodzić rekompensaty. [5] Low Frequency Noise: A Major Risk Factor in Military Operations (Hałas niskich częstotliwości: główny czynnik ryzyka w operacjach militarnych), Col. Nuno A.A. CASTELLO BRANCO, MD Proc. of RTO AVT Symposium on Ageing Mechanisms and Control: Part A Developments in Computational Aero- and Hydro-Acoustics, Manchester, UK, 8-11 październik 2001. (artykuł zaproszony na konferencję organizowaną przez NATO) ftp://ftp.rta.nato.int/pubfulltext/rto/mp/rto-mp-079(i)/mp-079(i)-(sya)-$inv3.pdf Artykuł opisuje obecny stan badań nad negatywnym wpływem hałasu niskich częstotliwości (low frequency noise - LFN) na zdrowie ludzi. Dotychczas niskie częstotliwości (<500 Hz + infradźwięki) nie były uwzględniane przy pomiarach hałasu (wg skali A), jednakże ze względu na liczne przykłady ich szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzi, powinny być one traktowane analogicznie do promieni Roentgena. Badania autorów potwierdziły, że LFN, oprócz tego, że powoduje epilepsję czy zachwiania równowagi, działa negatywnie głównie na płuca i serce. W artykule zamieszczono zdjęcia porównawcze organizmów zdrowych i wystawionych na długotrwałe oddziaływanie LFN. Hałas stanowi czynnik wysokiego ryzyka w operacjach wojskowych. Może uszkodzić słuch i interferować z mową. Dlatego szczególną uwagę zwraca się na ochronę przeciwko hałasowi słyszalnemu, ignorując mało- lub niesłyszalny hałas niskich częstotliwości (poniżej 500Hz). To założenie bazuje jednak na fałszywym założeniu, że hałas dotyczy tylko słuchu. Rażącym tego przykładem jest przyjęcie skali A (A-weighting system) do szacunkowej oceny poziomu hałasu, która symuluje sposób słyszenia człowieka, tj. 61
25.02.2010 r. marginalizuje niskie częstotliwości oraz, zgodnie z naturą słyszenia, ignoruje zakres niesłyszalnych częstotliwości - infradźwięki. W efekcie, gdy środowisko akustyczne opisywane jest tylko w skali A (db(a)), analizie poddawany jest fragment słyszalny przez człowieka. Środowisko akustyczne może jednak posiadać znaczącą składową niskoczęstotliwościową (włączając w to infradźwięki), której energia nie jest uwzględniana w analizie. Z ponad 20 letnich badań nad LFN wynika, że LFN powinien być traktowany jak czynnik chorobowy. LFN ma wpływ na każdego, niezależnie od tego czy jest słyszalny czy odczuwalny. Analogią są promienie Roentgena nie są widziane ani odczuwalne przez ludzi, a jednak stwarzają olbrzymie zagrożenie dla zdrowia. Zagrożenie stwarzane przez LFN powinno być traktowane tak samo. Długoterminowe działanie LFN (emitowanych także przez turbiny wiatrowe) może spowodować chorobę wibroakustyczną (Vibroacoustic Disease - VAD): patologię, charakteryzowaną przez ponadnormatywne rozprzestrzenianie się po całym ciele macierzy zewnątrzkomórkowej (ECM). Dotychczas VAD został zidentyfikowany w wojsku, wśród pilotów i załóg samolotów oraz wśród ludności cywilnej zamieszkującej w pobliżu poligonów wojskowych (a także w pobliżu innych urządzeń przemysłowych emitujących dźwięki o niskiej częstotliwości, w tym turbin wiatrowych). VAD jest patologią całego organizmu, równocześnie narażająca wiele organów. Długotrwała ekspozycja na LFN powoduje zmniejszenie zdolności poznawczych oraz wywołanie innych patologii neuropsychiatrycznych, wywołując zaburzenia charakterystyczne dla rozległego uszkodzenia mózgowia (podobne do objawów choroby Parkinsona, stwardnienia rozsianego i AIDS). Badania wykazały, że iloraz pamięci (MQ memory quotient) wśród osób wystawionych na działanie LFN, zmierzony testem Weschlera, jest znacząco niższy niż dla populacji nie narażonej na LFN. Wykazano również, że u 10% spośród grupy narażonej na LFN zdiagnozowano epilepsję. Niektórzy pod działaniem LFN popadają w automatyzm. Pierwszą oznaką VAD są zaburzenia nastroju, zaczynające się pojawiać po 1-4 latach oddziaływania LFN. Przeradzają się one później w depresję, agresywność, irytację, zwłaszcza w kontakcie z codziennym miejskim hałasem. Taka nietolerancja na hałas jest częstym objawem u cierpiących na VAD. Innym często obserwowanym efektem są zaburzenia równowagi (badanie wykazało tą przypadłość u 80 osób na 140 badanych). LFN ma również ogromny wpływ na narządy oddechowe. Wśród narażonych na LFN często obserwowane były zakażenia gardła, zapalenia oskrzeli, nawet u osób nie palących. Badania wykazały, że LFN posiada istotny wpływ na układ immunologiczny człowieka, powodując jego osłabienie. Bardzo często działanie LFN skutkuje gęstnieniem osierdzia i podobnymi patologiami kardiologicznymi. Badania potwierdziły również wpływ LFN na zwiększenie częstości wymian chromatydów w populacjach narażonych na LFN. W dalszej części artykuł skupia się nad zagrożeniem powodzenia operacji wojskowych ze 62
25.02.2010 r. względu na możliwe narażenie na LFN. [6] Wind Turbine Syndrome: Noise, shadow flicker, and health (Syndrom turbin wiatrowych: hałas, migotanie cienia i zdrowie) - raport Nina Pierpont, doktor nauk medycznych http://www.windturbinesyndrome.com/wp-content/uploads/2008/07/wind-turbine-syndromenoise-shadow-flicker-and-health-pdf1.pdf W dokumencie przedstawiono normy poziomu dopuszczalnego hałasu na terenach zamieszkanych przez ludzi ustanowione przez WHO (Światową Organizację Zdrowia). Normy te są znacznie bardziej surowe od norm przemysłowych, które są nagminnie stosowane w przypadku konstrukcji farm wiatrowych. Dokument zawiera opis syndromów występujących u ludzi, którzy mieszkają w pobliżu farm wiatrowych w odległości nawet do 3.2 km (2 mile). Syndromy te są podobne do występujących w chorobie wibroakustycznej (vibroacoustic disease), która występuje wśród pracowników przemysłu lotniczego i powstaje w wyniku długotrwałej ekspozycji na dźwięki o niskiej częstotliwości. [7] Human response to wind turbine noise - perception, annoyance and moderating factors (Reakcja człowieka na hałas turbin wiatrowych percepcja, rozdrażnienie i czynniki moderujące) praca doktorska, Eja Pedersen, doktor Environmental Medicine (dziedzina wiedzy łącząca medycynę i nauki o środowisku), prof. na Uniwersytecie w Halmstad (Hogskolan Halmstad), Szwecja. praca doktorska, 2007 http://gupea.ub.gu.se/dspace/bitstream/2077/4431/1/gupea_2077_4431_1.pdf W pracy doktorskiej dokonano przeglądu literatury naukowej dotyczącej wpływu hałasu na samopoczucie i zdrowie ludzi. W pracy zestawiono wyniki z czterech badań społeczności zamieszkujących okolice elektrowni wiatrowych. Badania opierają się na analizie odpowiedzi udzielonych przez ludzi na pytania zawarte w ankietach oraz na szczegółowych wywiadach małych grup ludzi. Podsumowanie wyników: 1. Stwierdzono istotny negatywny wpływ oddziaływania hałasu (słyszalnego i niesłyszalnego) wytwarzanego przez turbiny wiatrowe na zdrowie ludzi, 2. Stwierdzono zależność odczucia uciążliwości hałasu wraz z rosnącym poziomem dźwięku mierzonym w db w skali A, 3. Występuje zwiększone ryzyko percepcji hałasu wytwarzanego przez turbiny wiatrowe w rejonach określanych jako spokojne i ciche, 4. Zauważono zależność odczucia uciążliwości hałasu od stosunku respondentów do wpływu turbin wiatrowych na krajobraz. [8] Noise Radiation from Wind Turbines Installed Near Homes: Effects on Health (Emisja hałasu przez turbiny wiatrowe zainstalowane w pobliżu domów: wpływ na zdrowie) - raport Barbara J. Frey, BA, MA, Peter J. Hadden, BSc., FRICS (Fellow of Royal Institution of Chartered Surveyors członek Królewskiego Stowarzyszenia Dyplomowanych Rzeczoznawców) http://www.windturbinenoisehealthhumanrights.com/wtnhhr_june2007.pdf Dokument zawiera relacje ludzi mieszkających w pobliżu farm wiatrowych w Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii. Dokonano w nim przeglądu prac 63
25.02.2010 r. naukowych dotyczących szkodliwego wpływu dźwięków (słyszalnych i niesłyszalnych pochodzących od turbin wiatrowych) na samopoczucie i zdrowie człowieka. Podjęto także dyskusję nad łamaniem praw człowieka w wyniku zakłócania życia prywatnego ludzi przez znajdujące się w pobliżu farmy wiatrowe. Autorzy zalecają, żeby turbiny wiatrowe o mocy do 2 MW były instalowane nie bliżej niż 2 km od siedlisk ludzkich. W przypadku turbin o większej mocy, odległość ta powinna być jeszcze większa. [9] Wind Turbines, Noise and Health (Turbiny wiatrowe, hałas i zdrowie) - raport Amanda Harry, doktor nauk medycznych - laryngolog (M.B.Ch.B. P.G.Dip.E.N.T. Bachelor of Medicine, Bachelor of Surgery, Postgraduate Diploma in Ear, Nose and Throat) http://www.windturbinenoisehealthhumanrights.com/wtnoise_health_2007_a_barry.pdf Raport dotyczący szkodliwego działania turbin wiatrowych. Dokument składa się z 3 części: 1. Wyniki ankiety wypełnionej przez 42 osoby mieszkające w Anglii w odległości od 300 metrów do 2 km od najbliższego wiatraka farmy wiatrowej, 2. Raport o bardzo szkodliwym wpływie dźwięków niskiej częstotliwości (emitowanych przez turbiny wiatrowe) na organizm ludzki, 3. Trzynaście załączników w postaci artykułów z gazet, wypowiedzi, pamiętników, itd. mówiących o szkodliwym wpływie wiatraków na zdrowie. [10] Living in the vicinity of wind turbines a grounded theory study (Życie w pobliżu turbin wiatrowych badanie ugruntowanej teorii) Pedersen, E., Hallberg, L.R.-M., and Persson Waye, K. artykuł w Qualitative Research in Psychology, 2007, Vol. 4, Issue 1 & 2, str. 49-63. Celem badania opisanego w artykule było lepsze zrozumienie tego, jak ludzie postrzegają i jak wpływają na ludzi turbiny wiatrowe zlokalizowane w pobliżu miejsc zamieszkania. Do badania zostało wybranych 15 respondentów. Respondenci byli narażeni w różnym stopniu na hałas wytwarzany przez turbiny wiatrowe oraz na czynniki wizualne. Efekty powodowane przez turbiny wiatrowe traktowali jako zakłócenie ich życia prywatnego. Temu odczuciu towarzyszyły także odczucia braku kontroli, wpływu, niesprawiedliwości. Respondenci na różne sposoby próbowali likwidować efekty powodowane przez turbiny wiatrowe: przebudowując domy, skarżąc się, najczęściej jednak starali się ignorować hałas i efekty wizualne. Opisane badanie może pomóc lepiej zrozumieć niektóre szkodliwe efekty wywoływane przez turbiny wiatrowe i dostarczyć wskazówek do planowania nowych farm wiatrowych. [11] The impact of visual factors on noise annoyance among people living in the vicinity of wind turbines (Wpływ czynników wizualnych na rozdrażnienie hałasem ludzi żyjących w pobliżu turbin wiatrowych), Pedersen, E., and Larsman, P. artykuł w Journal of Environmental Psychology, 2008, Vol. 28, No. 4, str. 379-389 Turbiny wiatrowe są bardzo widocznymi budowlami. W opisanym w artykule badaniu poddany został wpływ widzialności turbin wiatrowych na uciążliwość zgłaszaną przez ludzi. Na podstawie ankiet wypełnionych przez 1095 ludzi mieszkających w pobliżu elektrowni wiatrowych, stwierdzono, że negatywny stosunek człowieka do wpływu turbin wiatrowych na wygląd otoczenia podwyższa ryzyko odczuwania uciążliwości hałasu wytwarzanego przez turbiny. [12] Psycho-acoustic characters of relevance for annoyance of wind turbine noise (Psychoakustyczny charakter związku rozdrażnienia z hałasem turbin wiatrowych) 64