Grażyna Cieślak Warszawa, 29.10.2014 r. Territrial scenaris and visins fr Central Eurpe Niniejszy tekst zawiera tezy d dyskusji Territrial scenaris and visins fr Central Eurpe, która dbyła się 29.10.2015 r. w ramach międzynardwej knferencji ESPON n the Rad, Jeden regin, wiele histrii. Knferencja dtyczyła dświadczeń transfrmacyjnych I perspektyw rzwju Eurpy Śrdkw-Wschdniej. Starałam się skupić na strnie dświadczeń praktycznych raz zaakcentwać rlę plityki spłecznej w rzwju miast i reginów. Wizje muszą być kreślne nie tylk terytrialnie, ale także prblemw. Dla różnych prblemów inaczej narysujemy sbie mapę zasięgu terytrialneg. Zapmnijmy prstych rzwiązaniach, szczególnie w metrpliach i bszarach je taczających. Przykład: mała gmina, dzielnica czy siedle w mieście same nie rzwiążą niektórych swich prblemów, pnieważ na ich terenie nie występują niezbędne zasby. Pdbna idea przyświeca zresztą także Unii Eurpejskiej. Trzeba więc szukać partnerów i współpracwać. W perspektywie przyjętej dla niniejszej knferencji, k. 10 lat, czyli d mmentu wejścia d Unii Eurpejskiej krajów Eurpy Śrdkwej nastąpił rzkwit strategii w tym reginie. Nie znacza t, że nie był wcześniej wizji i planów, ale nie musiały być spisywane, najczęściej były twrzne i kmunikwane przez lidera. Wraz z przystąpieniem d Unii Eurpejskiej państwa Eurpy Śrdkwej uzyskały szansę na wsparcie finanswe prcesów rzwjwych, jednak kraje i ich samrządy musiały przedstawić własną długfalwą wizję rzwju. Instrumenty te ptrzebne były d efektywnej alkacji funduszy. W Plsce prcesy pracwania dkumentów strategicznych i prgramów peracyjnych ujawniły następujące bariery zakrzenine w uczestnikach prcesu planwania: a) perujemy tymi samymi pjęciami, ale różnymi ich definicjami, b) wyznajemy różne wartści i przeknania, c inneg jest dla każdeg z nas ważne, c) pchdzimy z różnych śrdwisk, d) mamy różny styl pracy i reprezentujemy różną kulturę rganizacyjną, e) różnie zrzumieliśmy czekiwania UE: pieniądze fr - za/na strategię. W knsekwencji: stwrzyliśmy najpierw zbyt wiele dkumentów prgramw strategicznych, które teraz próbujemy prządkwać (klasyfikacja MRR, klasyfikacja warszawska);
częst dpuszczaliśmy wishful thinking zamiast rzetelnej diagnzy; dkumenty twrzne były przez urzędników lub ekspertów zewnętrznych, a nie w prcesach partycypacyjnych, c utrudniał wykrzystanie różnrdnści; pdejście techniczne d dkumentów zdminwał pdejście d rzwiązywania prblemów; częst brakuje liderów, sób dpwiedzialnych za strategię, wspierających ich realizację i krdynujących klejne pwstające dkumenty z celami strategii (kmitet sterujący, zespół strategii); zbyt częst i w zbyt dużym stpniu prgramy rzwjwe gmin skncentrwane są na sknsumwaniu śrdków z Unii Eurpejskiej, a nie realizwaniu wizji i zaspkajaniu własnych interesów gminy. I chciaż na pzimie celów są ne zbieżne, t różnią się spsbem ich siągania, który jest specyficzny dla danej spłecznści). Stwrzenie Spłecznej Strategii Warszawy był niesamwitym sukcesem. Strategia twrzyła nwy spsób myślenia edukacji, pmcy spłecznej, kulturze, zdrwiu i innych dziedzinach życia. Stwrzn zespół a następnie kmitet sterujący, któreg zadaniem był upwszechnianie teg spsbu myślenia i wspieranie wszelkich prcesów umżliwiających siąganie celów zapisanych w tym dkumencie. Z perspektywy pnad 5 lat jej realizacji stwierdzamy, że Strategia spełnia swją rlę, jest sygnałem dla tczenia i świata, c jest w naszej plityce najważniejsze. Spłeczna Strategia jest takim dkumentem, który pwstał partycypacyjnie z całą pewnścią jest t element, który umżliwia derwać się d kadencyjnści. Pzwala uczynić ten dkument bardziej trwałym, niezależnym d teg, kt jest u władzy. A c najważniejsze jest syntezą szerk zakrjneg, świetnie zrganizwaneg, prcesu spłeczn-eksperckieg. Kilkaset sób nie mgł się mylić. Obecnie scenariusz nakreślny w Strategii się urzeczywistnia w Warszawie. Wdrażanie strategii rzpczęł się d razu p jej uchwaleniu, wypracwaliśmy mechanizmy wspierające jej realizację, upwszechniające myślenie długfalwe mieście, takie jak kmitet sterujący, klasyfikację dkumentów prgramw strategicznych i mnitrwanie pwiązań między nimi. Warszawa psiada 4 dkumenty twrzące blk strategiczny Warszawy. Ich cele w wielu miejscach pkrywają się i wzmacniają: Strategia Rzwju Miasta d rku 2020 (pwstała w 2005 rku) Studium Uwarunkwań i Zagspdarwania Przestrzenneg (pwstała w 2006 rku) pwstała Spłeczna Strategia Warszawy (pwstała w 2008 rku) Wielletnia Prgnza Finanswa Miasta Stłeczneg Warszawy na lata 2011-2033 (w 2010 rku, zastąpiła Wielletni Plan Inwestycyjny)
Interesujące są dświadczenia z wdrażania Lndn Plan. Tam również są sby, a właściwie duża sieć mieszkańców, ekspertów i rganizacji, które wspierają realizację załżeń teg dkumentu. Dświadczenia Lndynu pkazują, że z dbrą strategią się pracuje, b stawia wyzwania. Kluczwe kierunki d rzważań przyszłści naszej części Eurpy mim zdaniem t: Rla plityki spłecznej miast w rzwju krajów i Eurpy Wyzwania dla miast Eurpy Śrdkwej C miasta Eurpy Śrdkwej mgą zrbić, żeby wzmacniać swją pzycję w Eurpie? Pniżej dłączyłam rzwinięcie tych kwestii z perspektywy Warszawy. Pniżej rzwinęłam tezy dtyczące czynników rzwju. Skupiłam się na Warszawie i jej rli w Eurpie, ale myślę, że ciekawe byłby prównanie z innymi metrpliami Eurpy Śrdkwej, np.: Pragi, Bratysławy, Lublany, Budapesztu. 1. Plityka spłeczna a rzwój reginalny Kwestie spłeczne są becnie mtrem rzwju glbalnych metrplii, również w Eurpie Śrdkwej. Pprawa usług lkalnych, jakści przestrzeni publicznych, w tym przestrzeni dla rekreacji, pprawa warunków dla działalnści gspdarczej przyciąga silny kapitał ludzki raz silne instytucje. Ten kierunek przyjęły również władze Warszawy w Spłecznej Strategii Warszawy (SSW). 2. Rla Warszawy w Eurpie Centralnej (na pdstawie wykładu Prf. G. Grzelaka, marzec 2014 r.) Warszawa jak stlica Plski mże becnie pretendwać d rli lidera wśród miast Eurpy Śrdkwej i Wschdniej i wzmcnić swją rangę wśród metrplii eurpejskich. Ptencjał rzwjwy metrplii warszawskiej wynika m.in. z następujących czynników: craz silniejsza pzycja Plski w Eurpie, a Warszawa jest biegunem wzrstu na tle kraju; rzwijające się pwiązania Warszawy z innymi metrpliami (pwiązania są jedncześnie funkcją i miarą siły ddziaływania miasta, a tym samym jeg rangi); pzytywny wpływ twórczych ludzi na gspdarkę Warszawy (ważne są tu przede wszystkim kwalifikacje mieszkańców, sadzanie zarządów zagranicznych krpracji w mieście, warunki dla prwadzenia mbilnej działalnści gspdarczej przez twórczych ludzi); ptencjał naukwy pracwników warszawskich uczelni; ptencjał zaangażwania studentów na rzecz Warszawy;
baza warszawskiej edukacji dla bszaru metrplitalneg (ważny czynnik wielu prcesów metrplitalnych); utrzymywanie w gólnej ppulacji dużeg udziału ludzi młdych (m.in. dzięki migracjm) raz mżliwści pdtrzymania aktywnści szybk starzejącej się dużej części mieszkańców; wiele bszarów rekreacyjnych, mżliwść stwrzenia wspólnej przestrzeni rekreacyjnej w metrplii (w tym kmpatybilny system ścieżek rwerwych). 3. Wizja, c należy zrbić? Stawiamy sbie pytanie, jakie czynniki wyróżniają Warszawę, dlaczeg mgłaby stać się najlepszym miejscem d wybru pd jakimiś względami z całej Eurpy, alb nawet z całeg świata? Ale taka perspektywa prwadzi d utpii. Dla Warszawy (i sądzę, że innych miast również) kluczwe jest rzwiązanie zasadniczych prblemów lkalnych, pnieważ w największym stpniu przesądzają ne atrakcyjnści metrplii, c w knsekwencji ma przełżenie w szerszej skali. W mnitringu Spłecznej Strategii Warszawy wskazane zstały kierunki dalszeg rzwju Warszawy, dzięki którym miast mże wzmacniać swją rangę wśród metrplii eurpejskich: zbadanie i rzwiązanie knfliktów funkcji metrplitalnych i lkalnych; wzmcnienie i zinstytucjnalizwanie współpracy gmin i pwiatów raz wjewództwa w /na rzecz metrplii; sfrmułwanie dpwiedzi na suburbanizację; pwstrzymanie spntaniczneg, nieskrdynwaneg rzwju zabudwy i infrastruktury miasta, zapbieganie pwstawaniu dziur funkcjnalnych, czyli bszarów z niedrzwjem funkcji miejskich (PŚ); zapbieganie maswemu grdzeniu siedli (pracwanie instrumentów umżliwiających zakaz grdzenia siedli); zintegrwanie śrdków transprtu, stwrzenie metrplitalneg systemu transprtu, w tym: m.in. ltnisk i djazdu d nich; dtwrzenie atrakcyjnści centrum miasta m.in. pprzez umżliwienie różnrdneg handlu (duża liczba centrów handlwych, zubżyła saln Warszawy ); rzwiązanie prblemu zakrkwaneg miasta w gdzinach szczytu (niedgdna rganizacja miasta); pdnszenie pzimu wyrafinwania miejsc pracy w usługach finanswych, sektrach kreatywnych i innych zawdach wyknywanych przez tzw. klasę metrplitalną;
zagspdarwanie kapitału, ludzi, którzy dyspnują średnim kapitałem, który nie drbią się wielkich idei i nie reprezentują sbą wielkiej frtuny, ale stanwią bardz dużą część naszeg spłeczeństwa; wzmcnienie władz Warszawy jak lidera silnie związaneg z Warszawą, również histrycznie, lidera z wizją i strategią: myślenie strategiczne, pdzielana wizja umżliwiają realizwanie ksztwnych, wielletnich działań; pdejmwanie spraw nie będących w kmpetencjach miasta, wykraczających pza jeg granice administracyjne, ale będących w jeg interesie, np. ramy dla innwacyjnści i przedsiębirczści w skali całeg kraju, współpraca z uczelniami; zmiany w prgramach nauczania i przyjęcie długfalwej perspektywy, np. d rku 2035; szkła bardziej nastawina na kperację, uczniwie muszą znać p 3 języki, kntaktwać się ze światem, b t jest ptrzebne przy współczesnych wzrcach gspdarki. I chciaż przewidujemy, że świat będzie craz bardziej zrbtyzwany, a efektywnść gspdarcza zależy d przetwarzania infrmacji, t elektrnika nie mże być jedynym źródłem infrmacji, trzeba umieć wykmbinwać sbie jeszcze dwa inne rzwiązania. Twórcze i elastyczne rzwiązywanie prblemów zawsze był, jest i będzie na czasie i nie zstanie zautmatyzwane. zwiększenie wykrzystania szans zewnętrznych dla siągania celów strategicznych miasta (ewaluacja EURO 2012, wykrzystania śrdków z Unii Eurpejskiej, udział w wydarzeniach wyskiej randze w wymiarze glbalnym); twartść i współpraca różnych śrdwisk: samrząd biznes przemysł usługi uczelnie: upwszechnianie kultury współpracy pprzez cykliczne sptkania z rektrami uczelni, władzami gmin z bszaru metrplitalneg Warszawy i innymi kluczwymi pdmitami; przyspieszenie reakcji miasta na inicjatywy przedsiębirców, np. Służewiec biurwy rzwija się bez parkingów i kmfrtweg djazdu; nastawienie kapitału i infrastruktury na wspieranie i wykrzystanie dbrych pmysłów i upwszechnianie innwacji na rynku glbalnym; twrzenie twartych miejsc, gdzie nie mżemy zaprgramwać działalnści, dawać warunki dla kreatywnej ekspresji, dla start-upów, inicjwać sptkania ludzi w różnych frmułach, frmalnych i niefrmalnych: prjekty, huby, klastry,
inkubatry, zapraszać wszystkie pdmity i rbić t w duż większej skali w perspektywie kilku lat; umiejętnści dstswywania się instytucji, ułatwianie życia ludzim pracującym w Warszawie, zwiększanie wyrafinwania infrmacyjneg i inteligencji infrmacyjnej, przekazywanie nie tylk infrmacji statycznej, ale infrmacji dynamicznej. Knferencję współrganizwał Punkt kntaktwy ESPON, Instytut Spraw Publicznych, Centrum Eurpejskich Studiów Reginalnych i Lkalnych, Visegrad in the EU.