dr Marcin Kaczmarek Uniwersytet Szczeciński Polityka bilansowa w kreowaniu wyniku finansowego 1. Wprowadzenie Zarządzanie wynikiem finansowym jest bardzo istotnym elementem polityki przedsiębiorstwa. W zależności od celu polityki gospodarczej, firma może dążyć do maksymalizacji albo minimalizacji wyniku finansowego. Realizacja tych celów odbywa się przez wykorzystanie narzędzi polityki bilansowej, które oddziaływają na poziom przychodów i kosztów. Autor, w artykule przedstawia wykorzystanie wybranych narzędzi polityki bilansowej, kształtujących wynik finansowy prezentowany w sprawozdaniu. 2. Kształtowanie wyniku finansowego przez narzędzia polityki bilansowej Polityka bilansowa dotycząca wyniku finansowego obejmuje wiele obszarów praw wyboru instrumentów materialnych, formalnych i czasowych. Wdrożenie narzędzi polityki, może dotyczyć działań przed oraz po dniu bilansowym. Do praw wyboru przed dniem bilansowym zalicza się: prawo wyboru wariantu ewidencji kosztów, prawa wyboru metod wyceny wstępnej kategorii wynikowych, prawa wyboru wariantów ewidencji składników majątku ujęcie zdarzeń w bilansie (aktywowanie oraz pasywowanie) lub rachunku zysków i strat, przesunięcie zdarzeń przed lub za dzień bilansowy. Prawami wyboru po dniu bilansowym są prawa wyboru wyceny bilansowej składników oraz prawo wyboru wariantu rachunku zysków i strat. Wybór stosowanego w firmie wariantu ewidencji kosztów wpływa na zakres informacji jakie możemy uzyskać 1. Podstawowe różnice między poszczególnymi wariantami księgowego ujęcia kosztów zwykłej działalności operacyjnej jednostki polegają na innym sposobie wykorzystania kont zespołu 4 i 5. Przykładowo, wariant ewidencji kosztów tylko według rodzaju umożliwia ujmowanie w kosztach okresu księgowanie całych kosztów produkcji. Wykorzystanie tej możliwości powinno być zgodne z zasadą współmierności przychodów z kosztami. Kolejnym prawem wyboru są metody wyceny nabycia składników oraz zasady rozliczania kosztów zakupu. Warianty wyceny i ich wpływ na wynik finansowy zostały przedstawione w tabeli 1. Tabela 1. Wycena wstępna składników i jej wpływ na wynik finansowy Metoda wyceny składnika Cena zakupu Cena zakupu + koszty zakupu (nieistotne) Cena zakupu + koszty zakupu Cena nabycia Wpływ wyceny na wynik finansowy Wpływ na wynik finansowy, odpowiadający tylko kosztom nabycia samego składnika majątku. Metoda generująca najniższe koszty. Mały wpływ kosztów zakupu na wynik finansowy. Koszty na poziomie nieistotnym oznaczają że możemy ująć je w kosztach bieżącego okresu lub rozliczać zgodnie z rozchodem nabytych składników. Koszty nabycia stanowią poważną grupę i powinny być rozliczane zgodnie z rozchodem nabytych składników. Alternatywną możliwością jest zaliczenie kosztów nabycia do wartości składnika. Cena obejmująca wszystkie koszty niezbędne w celu nabycia składnika. Metoda generująca najwyższe koszty wpływające na wynik finansowy 1 Rachunkowość finansowa, red K. Sawicki, PWE, Warszawa 1999 r., s. 223. 1
Koszt wytworzenia Cena sprzedaży netto Źródło: opracowanie własne. Wielkość wyniku finansowego zależy od poziomu zaangażowania kosztów produkcyjnych i ich wpływu na sprzedawane produkty, stanowiące koszt własny sprzedaży. Wartość po jakiej można dokonać sprzedaży takiego samego lub podobnego charakterem składnika pomniejszona o przeciętny zysk. W zależności od przyjętej ceny sprzedaży i zakładanej marży wartość ta może w większym lub mniejszym stopniu oddziaływać na wynik. Elementem wyceny wpływającym na poziom kosztów są odpisy aktualizujące aktywa jednostki. Przyczynami powstania odpisów w różnych grupach aktywów przedstawia tabela 2. Tabela 2. Przyczyny powstania odpisów aktualizujących w różnych grupach aktywów Składnik aktywów rzeczowe aktywa trwałe rzeczowe aktywa obrotowe inwestycje należności Źródło: opracowanie własne. Przyczyny powstania odpisów aktualizujących zmiana technologii produkcji, przeznaczenie środka trwałego do likwidacji, wycofanie z używania, inne przyczyny; trwała 2 utrata ich wartości, wynikające z wyceny składników rzeczowych aktywów obrotowych według cen sprzedaży netto zamiast cen zakupu, cen nabycia lub kosztów wytworzenia; zmiany cen rynkowych, zmiany cen inwestycji finansowych notowanych na giełdzie; należności od dłużników postawionych w stan likwidacji lub w stan upadłości - do wysokości należności nie objętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności, zgłoszonej likwidatorowi lub sędziemu komisarzowi w postępowaniu upadłościowym, należności od dłużników w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego - w pełnej wysokości należności, należności kwestionowanych przez dłużników oraz z których zapłatą dłużnik zalega, a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika spłata należności w umownej kwocie nie jest prawdopodobna - do wysokości nie pokrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności, należności stanowiących równowartość kwot podwyższających należności, w stosunku do których uprzednio dokonano odpisu aktualizującego - w wysokości tych kwot, do czasu ich otrzymania lub odpisania, należności przeterminowanych lub nie przeterminowanych o znacznym stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności, w przypadkach uzasadnionych rodzajem prowadzonej działalności lub strukturą odbiorców - w wysokości wiarygodnie oszacowanej kwoty odpisu, w tym także ogólnego, na nieściągalne należności. 2 Trwała utrata wartości zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych. Uzasadnia to dokonanie odpisu aktualizującego doprowadzającego wartość składnika aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej braku - do ustalonej w inny sposób wartości godziwej. 2
Wybór wariantu ewidencji niektórych grup składników majątku takich jak grupa zapasy, aktywa finansowe, pozwala wpływać w rezultacie na kategorie wynikowe. Wpływ ten w dużej mierze uzależniony jest od kształtowania się cen składników na rynku oraz od przyjętej metody ewidencji. W sytuacji rosnących cen nabycia składników, minimalizowanie kosztów jest możliwe przez zastosowanie metody pierwsze przyszło pierwsze wyszło. Odwrotny skutek osiągniemy przez wykorzystanie metody ostatnie przyszło pierwsze wyszło. W gospodarce o ustabilizowanych cenach wymienione metody w długim okresie czasu nie dadzą oczekiwanego efektu zaniżenia lub zawyżenia kosztów. Możliwości takie mają, dla zaniżenia kosztów najtańsze przyszło pierwsze wyszło. Do zawyżenia kosztów metoda najdroższe przyszło pierwsze wyszło. Instrumentami wykorzystywanymi po dniu bilansowym są prawa wyboru wyceny bilansowej składników. Wykorzystanie tych praw polega na określeniu w jakim stopniu wariant wyceny bilansowej wpłynie na wynik a w jakim będzie oddziaływać na wartość bilansu. Wymieniony instrument polityki bilansowej polega na przesunięciu wartości składników i zdarzeń gospodarczych pomiędzy bilansem i wynikiem finansowym. W zależności od celów przedsiębiorstwa jest możliwe działanie zwiększające wartości aktywów i pasywów bilansu lub wpływ na koszty i przychody. Składniki i zdarzenia pozwalające na zastosowanie wymienionych instrumentów polityki bilansowej zostały przedstawione w tabeli 3. Tabela 3. Prawa wyboru ujęcia wartości składników i zdarzeń w bilansie lub wyniku finansowym Instrument polityki bilansowej Amortyzacja środków trwałych Warianty wykorzystania instrumentu Wykorzystanie odpisu jednorazowego dla składników o niskiej wartości Dobór metody amortyzacji Aktywowanie kosztów prac rozwojowych Konsekwencje zastosowania instrumentu Bilans Wartość netto środka wyniesie 0 Kształtowanie wartości netto składników w bilansie wartości aktywów Wynik finansowy Koszt nabycia składnika obciąży koszty działalności Wpływ na wielkość kosztów działalności Koszty zakończonych prac rozwojowych Rozliczenia międzyokresowe kosztów czynne Rozliczenia międzyokresowe kosztów bierne Rezerwy na zobowiązania Nie aktywowanie kosztów prac rozwojowych Rozliczenie wydatków dotyczących kosztów okresów następnych Tworzenie rezerwy obciążającej koszty działalności statutowej Tworzenie rezerw na zobowiązania wartości aktywów bilansu wartości aktywów i pasywów bilansu wartości pozycji pasywów Ujęcie kosztów prac rozwojowych w bieżących kosztach działalności Stopniowe obciążanie kosztami różnych obszarów wyniku finansowego Stopniowe obciążenie kosztów działalności statutowej przez zwiększenie kosztu własnego Obciążenie kosztami pozostałej działalności ope- 3
racyjnej Odroczony podatek dochodowy Źródło: opracowanie własne. Tworzenie aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego Tworzenie rezerwy na podatek dochodowy aktywów bilansu kwotą równą wartości podatku, odzyskanego w wyniku uwzględnienia kosztów pasywów bilansu o kwotę równą wielkości podatku który będzie do zapłacenia po uwzględnieniu przychodów Czasowym instrumentem polityki bilansowej kształtującym poszczególne pozycje wyniku jest wybór momentu powstania zdarzenia gospodarczego czyli prawo wyboru przesunięcia w czasie zdarzeń takich jak: remonty, modernizacje, zakup, sprzedaż, moment zużycia. Zastosowanie wymienionego instrumentu może odbywać się w trakcie okresu gospodarczego oraz na koniec tego okresu w celu dokonania ostatnich korekt wyniku. Formalnym instrumentem polityki bilansowej jest wybór wariantu ustalenia i prezentacji wyniku jako sprawozdania finansowego czyli rachunku zysków i strat. Obszary wykorzystania rachunku zysków i strat jako źródła analizy dla podejmowania decyzji przedstawia schemat 1. Zakres analizy wyniku finansowego może obejmować: wartość bezwzględną i względną wyniku finansowego analizę struktury i dynamiki, wskaźnikową analizę rentowności. Wstępna analiza wyniku finansowego polega na analizie wyniku finansowego w ujęciu bezwzględnym i względnym. Bezwzględna wartość wyniku mówi o efektywności gospodarowania. Zysk oznacza gospodarność natomiast strata jej brak. Wartości względne wyniku finansowego wykorzystywane są przy ocenie wyniku w czasie. Wykorzystanie wyniku finansowego do analizy porównawczej wymaga oczyszczenia ze zniekształceń takich jak inflacja. Analiza wstępna wyniku finansowego pozwala na ocenę jego struktury i dynamiki w różnych przekrojach. Na wielkość wyniku brutto składają się wyniki z podstawowej działalności operacyjnej, wyniki z pozostałej działalności operacyjnej, wyniki z działalności finansowej, oraz wyniki z zdarzeń nadzwyczajnych. Analiza struktury rachunku zysków i strat, zmiany jakie w niej wystąpiły na przestrzeni kilku lat oraz porównanie z innymi jednostkami tej branży daje możliwość oceny na ile zrealizowany wynik jest rezultatem działalności operacyjnej a na ile innych działalności. W analizie struktury wyniku działalności operacyjnej ważny jest udział w wyniku brutto ze sprzedaży, kosztów sprzedaży, kosztów ogólnego zarządu, oraz wyniku pozostałej działalności operacyjnej. Zmniejszający się udział wyniku brutto ze sprzedaży a zwiększający 4
Schemat 1. Zakres analizy wyniku finansowego w zarządzaniu Źródło: Polityka bilansowa i analiza finansowa, Nowoczesne instrumenty zarządzania, red. K. Sawicki, Ekspert, Wrocław 2002, s. 146. udział wyniku z pozostałej działalności operacyjnej może świadczyć o złej kondycji przedsiębiorstwa i wyprzedaży składników majątkowych czyli działaniach zmierzających do przetrwania. 3 Duży udział kosztów zarządu i kosztów sprzedaży może świadczyć o wprowadzaniu na rynek nowych produktów, o wysokich kosztach badań i promocji. Analiza dynamiki poszczególnych pozycji rachunku zysków i strat umożliwia określenie wpływu podstawowych czynników na wzrost lub spadek zysku netto 4. Celowe jest rozpoznawanie: a) dynamiki przychodów ze sprzedaży produktów i kosztów ich wytworzenia b) dynamiki kosztów sprzedaży i kosztów ogólnego zarządu c) dynamiki kosztów i przychodów finansowych d) dynamiki obowiązkowych obciążeń zysku netto Analiza struktury i dynamiki wyniku finansowego pozwala uwzględnić ograniczenia wynikające z faktu, że rachunek zysków i strat: 1. prezentuje wynik okresu sprawozdawczego i poprzedzającego, dotyczy więc krótkiego okresu, 2. prezentuje informacje zagregowane, dotyczące całej firmy. Dla użytkowników zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych, interesując są dane dotyczące poszczególnych segmen- 3 G. Świderska, ABC rachunkowości dla menadżera, Difin, Warszawa 2001, s.79. 4 P.J. Clarke, Financial Accounting, ACCA, Warszawa 1992, s. 159. 5
tów działalności, a nawet wyników ze sprzedaży poszczególnych asortymentów wyrobów czy rentowność poszczególnych klientów, 3. prezentuje wyniki w oparciu o koncepcję memoriału, której konsekwencją są przyjęte pewne rozwiązania, które mogą mieć wpływ na subiektywną prezentację kosztów, uzależnioną od przyjętych zasad, praw wyboru polityki bilansowej, 4. prezentuje wynik ze sprzedaży przy którym mogą wystąpić zniekształcenia spowodowane niepłaceniem należności przez klientów oraz niewłaściwym zakwalifikowaniem kosztów do poszczególnych pozycji. Przedstawione do tej pory metody analizy nie pozwalają obiektywnie ocenić poziomu efektywności gospodarowania firmy. 5 Możliwości takie stwarzają wskaźniki rentowności dzięki którym relatywizuje się oddziaływanie wybranych wielkości na wynik finansowy. Wskutek tego staje się możliwe porównanie wyników danej firmy z wynikami innych firm lub z przeciętnym wynikiem w branży. Obiektywizują się także porównania w czasie. Wskaźniki rentowności ujęte są w następujących grupach: wskaźniki rentowności sprzedaży, wskaźniki rentowności majątku, wskaźniki rentowności kapitału. Charakterystyka poszczególnych grup wskaźników pozwala stwierdzić, że wskaźniki rentowności sprzedaży pozwalają ocenić, jak korzystnie firma sprzedaje swoje wyroby. Wyrażają one bowiem, jaką część zrealizowanej sprzedaży stanowi zysk. Inaczej mówiąc, informują one o wielkości zysku zawartego w każdej złotówce ze sprzedaży. Wskaźniki rentowności majątku są dowodem efektywności gospodarowania. Ukazują jak został wykorzystany majątek zaangażowany w procesie gospodarczym. Wskaźniki rentowności kapitału świadczą o sile dochodowej firmy, pozwalając ustalić zdolność do przynoszenia dochodu z zaangażowanego w firmie kapitału. 3. Wnioski końcowe Przytoczone, wybrane przykłady narzędzi polityki bilansowej pozwalają wyciągnąć wniosek, iż polityka bilansowa w istotny sposób wpływa na wynik finansowy przez kształtowanie strumieni przychodów oraz kosztów. Praktyczne wykorzystanie polityki bilansowej jest uzależnione od celów, które zamierza osiągnąć przedsiębiorstwo. Różnorodność celów implikuje wariantowość decyzji gospodarczych. Ich podstawą są informacje pochodzące, między innymi, ze sprawozdań finansowych. Adresaci sprawozdań, w tym rachunku zysków i strat, powinni otrzymać informacje, które sprowokują ich do zachowań korzystnych dla firmy. Pomocna w tym jest polityka bilansowa, wywierająca wpływ na zawartość sprawozdań finansowych. Adresaci sprawozdań finansowych powinni mieć świadomość, że obraz jednostki gospodarczej w sprawozdaniu może nie przedstawiać rzeczywistej sytuacji. 5 Polityka bilansowa i analiza finansowa, Nowoczesne instrumenty zarządzania, red. K. Sawicki, Ekspert, Wrocław 2002, s.150. 6
Literatura: 1. Gos W. Zarządzanie wynikiem finansowym, Difin, Warszawa 1998, 2. P.J. Clarke, Financial Accounting, ACCA, Warszawa 1992, 3. Polityka bilansowa i analiza finansowa, Nowoczesne instrumenty zarządzania, red. K. Sawicki, Ekspert, Wrocław 2002. 4. Świderska G., ABC rachunkowości dla menadżera, Difin, Warszawa 2001. BALANCE POLICY IN CREATING OF FINANCIAL RESULT Summary: Management financial result is very essential element of policy of firm. In dependences from aim of policy of firm we can aim to maximum or minimum of financial result. Realization these of aims takes place by influence on level of income and of costs. Author shows in paper of tool of balance policy, which put into influence on shape of financial result presented in report income statements. 7