Wp³yw dwóch pokoleñ palaczy papierosów na palenie papierosów wœród ludzi m³odych

PRACE ORYGINALNE Sylwia KA UCKA Wp³yw dwóch pokoleñ palaczy papierosów na palenie papierosów wœród ludzi m³odych The influence of two generations of smokers on cigarette smoking among young people I Zak³ad Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w odzi p.o. Kierownik: Dr n. med. Przemys³aw Kardas Dodatkowe s³owa kluczowe: palenie papierosów p³eæ pokolenie m³odzie seniorzy Additional key words: cigarette smoking sex generations youth seniors Praca finansowana w ramach pracy w³asnej Uniwersytetu Medycznego w odzi numer 5218561. Praca zosta³a opublikowana w Przegl¹dzie Lekarskim 27/64/1 w polskiej i angielskiej wersji jêzykowej. Adres do korespondencji: Dr.n med. Sylwia Ka³ucka I Zak³ad Medycyny Rodzinnej Uniwersytet Medyczny ul Narutowicza 96 kl.c 9141 ódÿ Tel.: (+42) 678 72 1 Fax: (+42) 678 52 57 email: sylwia.kalucka@gmail.com W XXI wieku na ca³ym œwiecie umiera ka dego roku 4,2 miliona z oko ³o 1,3 miliarda osób pal¹cych tytoñ. W 22 roku w Europie Zachodniej pali ³o papierosy 15,9 milionów osób. W Europie ka dego roku przybywa rocznie oko³o 5 tys. m³odocianych palaczy. Podaje siê, e 9 milionów aktywnych palaczy papierosów jest w Polsce. Chocia notuje siê sta³e tendencje spadkowe spo ycia tytoniu, to skala problemu jest wysoka. W 1996 polski rz¹d uchwala ustawê o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu. Wielop³aszczyznowe akcje przynosz¹ wymierne efekty, gdy 77% Polaków, w tym 27% palaczy, jest za wprowadzeniem zakazu palenia w miejscach publicznych. Celem pracy by³o przedstawienie wp³ywu dwóch pokoleñ palaczy papierosów na palenie tytoniu przez ludzi m³odych. Do udzia³u w badaniu zakwalifikowano 244 aktywnych palaczy, którzy nie mieli adnych przerw w paleniu papierosów. Osoby objête badaniem podzielono na dwie grupy wiekowe. pierwsza to osoby w przedziale wiekowym od 18 r. do 25 r., do grupy drugiej zaliczono seniorów w wieku 65 lat i starszych. Uzyskano ró nice istotne statystycznie dla m³odych osób w przedziale wiekowym 1825 lat i osób >65 lat z wykszta³ceniem podstawowym (p<,2) i niepe³nym wy szym (p<.). W grupie m³odych osób ponad dwukrotnie (7%) czêœciej zaczynaj¹ paliæ papierosy w szkole podstawowej, ni osoby nale ¹ce do grupy seniorów (p<,9). Przed matur¹ regularnie pali ju 41,7% m³odzie y dwukrotnie czêœciej, ni w ich wieku obecni teraz dziadkowe (p<.8). W grupie drugiej dziewczynki do 18r pali³y trzykrotnie rzadziej, ni ch³opcy. Ich rówieœnicy 4 lat póÿniej (w grupie pierwszej odsetek 41,7% m³odzie y) pal¹ regularnie dwukrotnie czêœciej papierosy. W grupie m³odych palaczy dominuje do 5 papierosów dziennie lub po³owê paczki dziennie, przeciwnie do osób powy ej 65 r. gdzie do 5 papierosów dziennie pali tylko 6,5% badanych (p<,2). Seniorzy preferuj¹ wypalenie paczki papierosów dziennie, a In the 21st century, 4.2 million out of 1.3 milliard cigarette smokers die every year. In the year 22 in the West Europe 15.9 million people smoked cigarettes. In Europe the number of young smokers grows by 5 thousand every year. It is stated that 9 million active smokers live in Poland. Although generally the consumption of tobacco decreases, still the scale of the problem is large. In 1996 Polish government passed the health protection act concerning the consequences of smoking. Comprehensive actions bring measurable effects, because 77% of the Poles (among them 27% of smokers) want the prohibition of smoking in public places. The aim of the study was to show the influence of two generations of smokers on cigarette smoking among young people. 244 active smokers, who have smoked cigarettes consecutively, were recruited to the study. People recruited to the study were divided into two age groups. The first group consisted of people at the age from 18 to 25, the other of people at the age of 65 and older. The differences were statistically significant for young people between the age of 18 and 25 and for people >65 who had elementary (p<.2) and incomplete high education (p<.). In the young group twice more people (.7%) started smoking in the primary school than in the senior group (p<.9). Before matriculation exam there are 41.7% of regular smokers. It is twice more than the seniors when they were their age (p<.8). In the other group girls up to 18 years of age smoked three times less often than boys. Their peers 4 years later (in the first group 41.7% of young people) are regular smokers twice more often. In the group of young smokers most of the participants smoked up to 5 cigarettes a day or half a package a day, when in the group of the participants aged 65 and older only 6.5% of them smoke up to 5 cigarettes a day (p<.2). Seniors prefer to smoke a package of cigarettes a day, some of them even up to 3 cigarettes per 24 hours (2.6%) which makes a 814 Przegl¹d Lekarski 27 / 64 / 1 S. Ka³ucka

nawet do 3 papierosów na dobê (2,6%), co jest istotn¹ statystycznie ró nic¹ z grup¹ m³odych (p<,47). Osoby starsze pal¹ dwie paczki dziennie czterokrotnie czêœciej, ni osoby m³odsze. Tylko permanentna edukacja antynikotynowa wszystkich grup spo³ecznych, wspó³praca z poradniami antynikotynowymi, organizacjami pozarz¹dowymi, uczestnictwo w kampaniach do walki z nikotynizmem wp³ynie na dalsz¹ redukcjê liczby palaczy papierosów w Polsce. Przypominanie rodzicom o obowi¹zku niepalenia w obecnoœci dzieci, uwra liwianie spo³eczeñstwa na pal¹cych ma³oletnich zmieni obraz zdrowotny Polaków. significant statistical difference in comparison to the younger group (p<.47). Older people smoke two packages daily four times more often than younger people.only permanent antinicotine education of all social groups, cooperation with antinicotine clinics, nongovernment organizations, participation in campaigns fighting with nicotinism, may influence the further reduction of the number of smokers in Poland.Reminding parents about not smoking in the presence of children and sensitivity of the society to smoking adolescents may change the state of health of the Poles. Wstêp W XXI wieku na ca³ym œwiecie umiera ka dego roku 4,2 miliona z oko³o 1,3 miliarda osób pal¹cych tytoñ. Jeœli skala palenia nie ulegnie zmniejszeniu to w 23 roku liczba zgonów wyniesie rocznie 1 milionów [9]. Na œwiecie pali tytoñ 3% populacji powy ej 15 roku ycia, to jest 1,1 miliarda palaczy, którzy wypalaj¹ 6 trylionów wyrobów tytoniowych rocznie. Konsumpcja tytoniu jest zró nicowana w ró nych krajach na œwiecie, w ró nych œrodowiskach spo³ecznych, wœród mê czyzn i kobiet. Wp³ywaj¹ na to warunki spo³eczne, ekonomiczne i kulturowe. W 22 roku w Europie Zachodniej pali³o papierosy 15,9 milionów osób (w tym 62,1 milionów mê czyzn i 43,8 milionów kobiet) mniej ni w Europie Wschodniej, gdzie aktywnych palaczy by³o 18 milionów (w tym 76,4 milionów mê czyzn i 46,5 milionów kobiet). W Europie ka dego roku przybywa rocznie oko³o 5 tys. m³odocianych palaczy. Podaje siê, e 9 milionów aktywnych palaczy papierosów jest w Polsce. Chocia notuje siê sta³e tendencje spadkowe spo ycia tytoniu, to skala problemu jest wysoka. Dane z 22 roku pokaza³y, i 33% Polaków by³o aktywnymi palaczami, 15% rzuci³o palenie, a 52% nigdy nie pali³o. We wszystkich grupach wiekowych kobiety zdecydowanie pal¹ rzadziej, ni mê czyÿni, ale w grupie by³ych palaczy dominuj¹ mê czyÿni [9]. Po II wojnie œwiatowej w Polsce dochodzi do nienotowanego wczeœniej wzrostu konsumpcji papierosów. O ile w 1959 iloœæ wypalanych papierosów w przeliczeniu na 1 mieszkañca Polski wynosi³a 839 sztuk, to ju 2 lat póÿniej w 1979 liczba ta by³a trzykrotnie wy sza 2741. W latach 7tych sta ³y wzrost konsumpcji powoduje, i Polska sta³a siê œwiatowym liderem. Dane statystyczne z lat 8tych podaj¹, i w niektórych grupach wiekowych i spo³ecznoœciach czêstoœæ palenia papierosów siêga³a 78% wœród mê czyzn i 45% wœród kobiet. W tym okresie pali³o 15 milionów Polaków. W 1985 roku konsumpcja tytoniu wynosi³a 33 papierosów na 1 mieszkañca i by³a najwy sza na œwiecie. Co roku na choroby odtytoniowe umiera³o przedwczeœnie 7 tys. Polaków [8]. Skutki tak wysokiej konsumpcji tytoniu odnotowano te w latach 9tych. W tym okresie przedwczesna umieralnoœæ, przede wszystkim mê czyzn, dwukrotnie przekracza³a wskaÿniki w krajach wysoko rozwiniêtych, ale by³a te wy sza od umieralnoœci w wiêkszoœci krajów œwiata. Szacuje siê, e Tabela I Podzia³ uczestników badania na 2 grupy wiekowe i zró nicowanie na p³eæ badanych. The division of the examined subjects into two groups according to sex. 1 2 n % n % n % Kobieta 43, 3 72 39, 1 98 4, 2 34 56, 7 112 6, 9 146 59, 8 6 244 1 osoby w wieku 1825 lat, 2 osoby w wieku >65 lat Tabela II Wykszta³cenie wœród badanych w grupie 1 i w grupie 2. The level of education among subjects in group 1 and among subjects in group 2. Wykszta³cenie 1 osoby w wieku 1825 lat, 2 osoby w wieku >65 lat; * Ró nica statystycznie istotna; p<,5 w 199 roku 42% zgonów mê czyzn i 11% zgonów kobiet (w wieku 3569 lat) by³o wynikiem chorób odtytoniowych. Tendencje spadkowe liczby aktywnych palaczy odnotowano po raz pierwszy z koñcem lat 9tych ubieg³ego wieku. Tak e liczba wypalanych papierosów na 1 mieszkañca zmniejszy³a siê do 256 w 1995 i do 242 sztuk w 22 roku. Sprzyja temu szereg czynników. Ze œrodków Ministerstwa Zdrowia i Opieki Spo³ecznej w latach 1991992, 1996 i Komitetu Badañ Naukowych oraz Banku Œwiatowego (1997) wdro ono program profilaktyki chorób odtytoniowych. W 1996 polski rz¹d uchwali³ ustawê o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu. Ustawa ta chroni osoby niepal¹ce, szczególnie dzieci i m³odzie przed yciem w œrodowisku dymu tytoniowego, zakazuje sprzeda y papierosów osobom poni ej 18 r.., reklamy wyrobów nikotynowych, wprowadza najwiêksze na œwiecie ostrze enia zdrowotne na opakowaniach papierosów [2,3]. Kolejne sukcesy odnosz¹ corocznie organizowane kampanie zdrowotne, ogólnopolskie konkursy dla palaczy, festyny i 1 vs 2 1 2 Niepe³ne podstawowe 2 1, 1 2, 8, Podstawowe 6 1, 64 34, 8 7 28, 7 13,583,228* Zasadnicze zawodowe 16 7 43 23, 4 59 24, 2,8 Œrednie 19 31, 7 59 1 78 3 Niepe³ne wy sze 13 21, 7 3 1, 6 16 6, 6 464,* Wy sze 6 1, 13 7, 1 19 7, 8,543 6 244 happeningi. Wielop³aszczyznowe akcje przynosz¹ wymierne efekty, gdy 77% Polaków, w tym 27% palaczy, jest za wprowadzeniem zakazu palenia w miejscach publicznych (równie na ulicach). Celem pracy by³o przedstawienie wp³ywu dwóch pokoleñ palaczy papierosów na palenie tytoniu przez ludzi m³odych. Materia³y i metody Do udzia³u w badaniu zakwalifikowano 244 aktywnych palaczy, którzy nie mieli adnych przerw w paleniu papierosów. Badanie obejmowa³o okres szeœciu lat obserwacji, wywiad przy pomocy ankiety, badanie lekarskie, formularz zgody pacjenta. Na przeprowadzenie badañ otrzymano zgodê Komisji Bioetyki przy Uniwersytecie Medycznym w odzi. Osoby objête badaniem podzielono na dwie grupy wiekowe. pierwsza to osoby w przedziale wiekowym od 18 r do 25r, do grupy drugiej zaliczono seniorów w wieku 65 lat i starszych. Wyniki Dane demograficzne uczestników badania. Podczas obserwacji aktywnych palaczy, którzy nie mieli przerwy w paleniu papierosów, wybrano grupê 244 osób. Wœród zakwalifikowanych do badania by³o 98 kobiet Przegl¹d Lekarski 27 / 64 / 1 815

Tabela III Aktywnoœæ zawodowa wœród palaczy papierosów. The working activity of the smokers. Praca 1 vs 2 1 2 Czynny zawodowo 42 7, 6 3, 3 48 19, 7 127,533,* Emeryt 17 92, 4 17 7, 178,439,* Rencista 7 3, 8 7 2, 9 1,183 Bezrobotny 15 25, 1, 5 16 6, 6 4,5,* Uczeñ/student 3 5, 3 1, 2 5,652,17435 6 244 1 osoby w wieku 1825 lat, 2 osoby w wieku > 65 lat; Ró nica statystycznie istotna; p<,5 Tabela IV Wiek rozpoczêcia palenia papierosów w grupie 1. The age of started smoking cigarettes among subjects in group 1. Wiek rozpoczêcia palenia Tabela V Wiek rozpoczêcia palenia papierosów w grupie 2 The age of started smoking cigarettes among subjects in group 2. Tabela VI Liczba wypalanych dziennie papierosów w grupie 1. The number of smoked daily cigarettes by the examined subjects in group 1. vs W szkole podstawowej 7 9 9 5 16 7,2 Przed ukoñcz. 18 roku 1 5 15 44, 1 25 41, 7,194 182 6 23, 1 1 29, 4 16 7,32 2125 3 11, 5 3 5, 2,58 34 6 Wiek rozpoczêcia palenia vs W szkole podstaw 5 6, 9 18 16, 1 23 12, 5 2,556 Przed ukoñcz. 18 roku 9 12, 5 35 31, 2 44 23, 9 8,468,3614* 182 22 3, 6 44 39, 3 66 35, 9 1,452 2125 16 2 12 1, 7 28 15, 2 4,499,33915* 3 7 9, 7 1, 9 8 4, 4 6,229,12567* 314 8 2 1, 8 4 2, 2,5 415 3 4, 2 3 1, 6 2,52 516 8 11, 1 8 4, 4 1,476,129* 72 112 Liczba papierosów vs Do 5 1 5 6 17, 6 16 7 3,4 61 12 46, 2 8 23, 5 2 33, 3 3,394 112 4 15, 4 13 2 17 28, 3 2,747 213 5 14, 7 5 8, 3 2,468 314 2 5, 9 2 3, 3,283 > 4 34 6 (co stanowi 4,2% badanych) i 146 mê czyzn (co stanowi 59,8% badanych) (tabela I). W porównaniu statystycznym dwóch grup nie odnotowano istotnych ró nic statystycznych miêdzy osobami z grupy 1 i osobami nale ¹cymi do grupy 2. Zastosowano statystyka w teœcie niezale noœci chikwadrat. W tabeli II przedstawiono szerok¹ charakterystykê poziomu wykszta³cenia wœród badanych osób. Uzyskano ró nice istotne statystycznie dla m³odych osób w przedziale wiekowym 1825 lat i osób ³65 lat z wykszta³ceniem podstawowym (p<,228) i niepe³nym wy szym (p<,). Na uwagê zas³uguje, i m³odzi palacze papierosów dominuj¹ w grupach z œrednim (31,7%), niepe³nym wy szym i wy szym wykszta³ceniem (1,%) w stosunku do osób w/ i powy ej 65 lat, gdzie palacze papierosów to osoby z podstawowym (34,8%), zawodowym lub œrednim wykszta³ceniem. W powy szych porównaniach wykorzystano c2 statystyka w teœcie niezale noœci chikwadrat. Nie jest zaskoczeniem, i we wszystkich grupach uzyskano ró nice istotne statystycznie (p<.). Na uwagê zas³uguje fakt, i m³ode osoby z œrednim i wy szym wykszta³ceniem w 25% zasilaj¹ grupê bezrobotnych, a 19,7% osób w ³65 r.. nadal prowadzi aktywny zawodowo tryb ycia. Zmieni³ siê w ci¹gu czterdziestu lat wiek rozpoczynania palenia papierosów, wyniki przedstawiono w tabelach IV i V Wyniki badania na temat wieku rozpoczêcia palenia papierosów wyraÿnie pokazuj¹ ró nice istotne statystyczne miêdzy oboma grupami badanych. W grupie m³odych osób ponad dwukrotnie (7%) czêœciej zaczynaj¹ paliæ papierosy w szkole podstawowej, ni osoby nale ¹ce do grupy seniorów (p<,9). Przed matur¹ regularnie pali ju 41,7% m³odzie y tak e dwukrotnie czêœciej, ni w ich wieku obecni teraz dziadkowe (p<,8). Najliczniejszy odsetek osób zaczynaj¹cych palenie papierosów w grupie 2 przypada na okres pe³noletnoœci (35,9%). Ró nice tak e odnotowano w liczbie dziennie wypalanych papierosów. W grupie m³odych palaczy dominuje do 5 papierosów dziennie lub po³owê paczki dziennie, przeciwnie do osób powy ej 65r. gdzie do 5 papierosów dziennie pali tylko 6,5% badanych (p<,21). Seniorzy preferuj¹ wypalenie paczki papierosów dziennie, a nawet do 3 papierosów na dobê (2,6%), co jest istotnie statystycznie ró nic¹ z grup¹ m³odych (p<,477). Osoby starsze pal¹ dwie paczki dziennie czterokrotnie czêœciej, ni osoby m³odsze z grupy 1 (tabela VI i VII). Dyskusja W niniejszej pracy przedstawiono bardzo wyraÿne ró nice miêdzy aktywnymi palaczami papierosów w dwóch ró nych pokoleniach Polaków. Wraz z rozwojem kraju i szerszymi mo liwoœciami zdobycia wykszta³cenia zmieni³ siê obraz polskiego spo ³eczeñstwa, ale poziom wiedzy na temat szkodliwoœci palenia jest nadal niewystarczaj¹cy. Wielop³aszczyznowe starania za 816 Przegl¹d Lekarski 27 / 64 / 1 S. Ka³ucka

Tabela VII Liczba wypalanych dziennie papierosów w grupie 2. The number of smoked daily cigarettes by the examined subjects in group 2. obecnoœci dzieci i m³odzie y kszta³tuje ich œwiadomoœæ, wyrabia z³y nawyk i przyczynia siê do wysokich statystyk. Faktem trudnym do wyjaœnienia jest to, i 25% m³odych bezrobotnych staæ na palenie papierosów. Podobnie jest w grupie seniorów, gdzie niska emerytura pozwala na zakup dwóch paczek papierosów dziennie (tabela III i VII). Badania pokazuj¹ zale noœæ, i im ni szy dochód na cz³onka rodziny, tym wy szy odsetek palaczy. Dobrym przyk³adem jest zakoñczone badanie w 22 roku, gdzie 41% pali³o papierosy w rodzinie o dochodach 4 z³ na cz³onka rodziny, a 27% palaczy by³o w rodzinie o dochodach powy ej 7 z³ na osobê [9]. Ró nice miêdzy m³odym pokoleniem, a osobami >65 r.. dotycz¹ tak e restrykcyjnych normy spo³ecznych w latach 6tych ubieg³ego stulecia i du ej tolerancji w stosunku do m³odzie y pal¹cej papierosy pod koniec XX wieku. Zatem jeszcze przed wprowadzeniem ustawy z 1996 roku o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu wœród dzieci i m³odzie y, brak przyzwolenia spo³ecznego na palenie wœród m³odych mia³ silniejszy wp³yw na pokolenie obecnych seniorów, ni urzêdowe zapisy na pokolenie m³odych. Polska sta³a siê liderem i pierwszym krajem w Europie Œrodkowo Wschodniej, w którym uchwalono zgodnie ze standardami œwiatowymi prawo antynikotynowe. Eksperci Œwiatowej Organizacji Zdrowia oceniaj¹, e polskie ustawodawstwo w tej dziedzinie nale y do najnowoczeœniejszych na œwiecie, jednak e nie jesteœmy liderem w najni szej konsumpcji tytoniu na œwiecie [7]. Rozpoczynanie palenia w wieku szkolnym powoduje szybsze uzale nienie od nikotyny, a tak e wczeœniejsze nastêpstwa szkodliwych skutków inhalowania tytoniu. Choroby odtytoniowe mog¹ pojawiæ siê w tej grupie 1 znacznie wczeœnie, gdy osoby te pal¹ d³u ej o 1 lat w stosunku do m³odego pokolenia czterdzieœci lat temu i pal¹ w wieku gdy ich organizm jeszcze siê rozwija i dojrzewa (tabela VI). Oczywiœcie porównanie wystêpowania chorób przewlek³ych (NT, ChNS, POChP) miêdzy prezentowanymi w pracy grupami jest bezcelowe, gdy w grupie 1 nie odnotowano adnych z tych chorób. Mo emy jedynie mieæ nadziejê, i m³ode osoby zdaj¹ sobie sprawê jak bardziej jest nara one na choroby tytoniozale ne w tym nowotwory (nowotwór p³uca, rak szyjki macicy), ni ich obecni dziadkowie. Jedynie zaniechanie palenia tytoniu da im lepsze rokowanie zdrowotne Rzadko, który palacz zdaje sobie sprawê, e rzucenie palenia papierosów nie oznacza i jego organizm jest wolny od zwi¹zków toksycznych i rakotwórczych. Procesy naprawcze wymagaj¹ czasu. By³y palacz musi poczekaæ oko³o 9 miesiêcy na poprawê wydolnoœci uk³adu oddechowego, 5 lat na zmniejszenie o po³owê ryzyka zachorowania na raka p³uc i krtani i 1 lat, aby ryzyko zachorowania na chorobê niedokrwienna serca by³o podobne jak u osoby nigdy niepal¹cej. Dopiero po 15 latach bez palenia papierosów daje by³emu palaczowi takie samo ryzyko zachorowania na rak p³uc jak osoby nigdy niepal¹cej [1]. W ka dym wieku warto zaprzestaæ pa Liczba papierosów * Ró nice statystycznie istotne; p<,5 równo rz¹du (wprowadzenie ustaw antynikotynowych), s³u by zdrowia (programy profilaktyczne i edukacyjne chorób odtytoniowych, rozwój poradni antynikotynowych) i organizacji pozarz¹dowych (kampanie propaguj¹ce niepalenie) od prawie dwudziestu lat przynosz¹ znacz¹ce efekty w obni eniu liczby aktywnych palaczy w Polsce. Skoro w XXI wieku palenie nie jest trendy, a pracodawcy czêœciej zwracaj¹ uwagê na fakt palenia papierosów wœród pracowników, mo na prognozowaæ dalszy spadek konsumpcji tytoniu w Polsce, co dobrze rokuje Wœród 244 badanych, jedna grupa to m³ode pokolenie Polaków, zaœ druga to osoby po 65 roku ycia. Na ich przyk³adzie zobrazowano zmiany, jakie zasz³y w ci¹gu ostatnich czterdziestu lat. W obu pokoleniach dominuje p³eæ mêska jako aktywni palacze. Jednak e o ile w starszym pokoleniu wyraÿnie dominuj¹ mê czyÿni, to ró nice te zacieraj¹ siê wœród m³odych, pal¹ papierosy tak samo czêsto m³ode kobiety i mê czyÿni (tabela I). Analizuj¹c strukturê wykszta³cenia osób badanych zmieni³y siê proporcje wœród palaczy papierosów. W pokoleniu m³odzie y im wy sze wykszta³cenie tym wiêcej aktywnych palaczy papierosów, w przeciwieñstwie do ich dziadków, gdzie najliczniejsz¹ grupê stanowi¹ osoby z podstawowym wykszta³ceniem (tabela II). Zastanawiaj¹cy jest fakt, i wy szy poziom edukacji nie rozwija wystarczaj¹cej wiedzy na temat szkodliwoœci inhalowania dymu tytoniowego. Problem ten dotyka tak e studentów medycyny czy pracowników s³u by zdrowia (lekarzy i pielêgniarek). Badania pokaza³y, i wysoki odsetek polskich studentów medycyny pali regularnie. W XX wieku na pierwszym roku medycyny pali³o 29% studentów i 18% studentek. Odsetek ten zmienia siê na Vtym roku medycyny, gdzie liczba ta uleg³a prawie podwojeniu do 42% dla studentów i do 28% dla studentek [5]. Tak e pracownicy ochrony zdrowia, których zadaniem jest promowaæ zdrowy styl ycia wolny od nikotyny, sami borykaj¹ siê z na³ogiem. Ocenia siê, e jeszcze w XX wieku pali³o papierosy 3% lekarzy i 2% lekarek oraz 45% pielêgniarek. Badania z 1999 roku odnotowa³y spadek procentowej Do 5 8 11, 1 4 3, 6 12, 5 vs 6 2,943 61 2 27, 8 21 18, 7 41 3 2,63 112 27 37, 5 33 29, 5 6 6 1,288 213 13 18, 1 25 3 38 2, 6,487 314 8 22 19, 6 24 13, 9,554,1995* > 4 8 7 6, 3 9 4, 9,512 72 112 liczby pal¹cych lekarzy do 27, a lekarek do 11% [4]. Nie jest to jeszcze wynik imponuj¹cy i daleko nam do œwiatowej czo³ówki, ale optymistycznie rokuje Jak wa ne i skuteczne s¹ sta³e kontrole wœród bia³ego personelu pokaza³y badania prowadzone przez Instytut Karolinska w Sztokholmie. Od 1969 roku, co 5 lat kontrolowane jest œrodowisko lekarzy pal¹cych papierosy i obecnie tylko 6% szweckich lekarzy pali papierosy. Podobne badania na szerok¹ skale przeprowadzili tak e Japoñczycy [1,6]. Lepszymi wynikami mog¹ poszczyciæ siê ju tylko Amerykanie i Brytyjczycy, gdzie odsetek pal¹cych lekarzy jest 25%. Nie jest to bez znaczenia dla reszty spo³eczeñstwa. Badania z 21 roku pokaza³y, i niepal¹cy lekarz lepiej przekonuje do rezygnacji z papierosów swoich pacjentów [4]. Oprócz œrodowiska medycznego, tak e œrodowisko nauczycieli mo e w znacznym stopniu wp³yn¹æ na ograniczenie niepalenie papierosów wœród uczniów. Od 198 roku liczba pal¹cych papierosy pracowników umys³owych z wy szym wykszta³cenie waha³a siê od 21% w 1982 przez 33,3% w 1987 i 35,75% w 199 do 19,3% 1995 roku [8]. W ci¹gu ostatnich czterdziestu latach zmieni³ siê wiek rozpoczynania na³ogu palenia papierosów wœród uczniów. Im m³odsze pokolenie, tym wczeœniej siêga po papierosa zarówno dziewczynka jak i ch³opiec (tabela IV ). Badani 1825latkowie, w 7% rozpoczê³o palenia papierosów w wieku szkolnym (812 r..) (tabela IV). Takiego przyzwolenia adnego œrodowiska nie mieli dzisiejsi emeryci, gdzie tylko 12,5% rozpoczê³o palenie papierosów w wieku szkolnym. W grupie drugiej dziewczynki do 18 r.. pali³y trzykrotnie rzadziej, ni ch³opcy. Ich rówieœnicy 4 lat póÿniej (w grupie pierwszej odsetek 41,7% m³odzie y) pal¹ regularnie dwukrotnie czêœciej papierosy (tabela V). Skoro bardzo dobre skutki odnios³y programy kontroluj¹ce lekarzy pal¹cych w krajach skandynawskich, Wielkiej Brytanii czy USA to dobrym rozwi¹zaniem by³oby wprowadzenie ich u nas, ale powinny obj¹æ oba œrodowiska: lekarskie i nauczycielskie. Trzeci wzorzec dla m³odzie y to œrodowisko domowe. Zbyt du e tolerancja na rozpoczêcie palenia w tak m³odym wieku, czêsto palenie papierosów przez rodziców w Przegl¹d Lekarski 27 / 64 / 1 817

lenia papierosów z pozytywnym skutkiem zdrowotnym dla siebie, otoczenia i przysz³ego pokolenia. Optymistyczny jest fakt, i m³ode pokolenie pali zdecydowanie mniej papierosów na dobê. W grupie 1 liczba osób pal¹cych do 5 papierosów na dobê wynosi³a 7%, 1 papierosów na dobê 33,3%, 2 papierosów na dobê 28,35% jest to zdecydowanie mniej, ni wœród osób na emeryturze, gdzie 2 papierosów na dobê pali 6%, 3 papierosów na dobê pali 2,6%, a nawet 4 papierosów na dobê a 13% emerytów. W grupie drugiej znalaz³y siê te osoby (4,9%) pal¹ce wiêcej ni 4 papierosów na dobê (tabela VI i VII). Mimo, i palenie nie jest trendy, to du e przyzwolenie spo³eczeñstwa, przyzwyczajenie pokoleñ do palaczy papierosów w œrodowisku domowym i pracy powoduje, i problem nikotyny i walka z na³ogiem nie zniknie tak szybko w polskiego obrazu spo³eczeñstwa. Jak widaæ najtrudniej jest wykorzeniæ z³y nawyk. Wymaga to jeszcze d³ugiej skoordynowanej pracy wielu organizacji na ró nym szczeblu, która ju teraz przynosi bardzo pozytywne efekty i dobrze rokuje Wnioski 1. Tylko permanentna edukacja antynikotynowa wszystkich grup spo³ecznych, wspó³praca z poradniami antynikotynowymi, organizacjami pozarz¹dowymi, uczestnictwo w kampaniach do walki z nikotynizmem wp³ynie na dalsz¹ redukcjê liczby palaczy papierosów w Polsce. 2. Przypominanie rodzicom o obowi¹zku niepalenia w obecnoœci dzieci, uwra liwianie spo³eczeñstwa na pal¹cych ma³oletnich zmieni obraz zdrowotny Polaków. Piœmiennictwo 1. Bolinder G., Himmelmann L., Johansson K.: Swedish physician smoke least in all the world. A new study of smoking habits and attitudes to tobacco. Lakartidningen 99, 3111. 2. Dziennik Ustaw Nr 1, poz. 55 z 3.1.1996. 3. Dziennik Ustaw Nr 96, poz. 117 z 3.12.1999. 4. KotonCzarnecka M.: Niepal¹cy lekarz lepiej przekonuje do rezygnacji z papierosów. Puls Med. 25, 18, 2. 5. Malinowski J.: Palenie tytoniu. Wp³yw na zdrowie i program walki z na³ogiem. BiFolium. 21. 6. Ohida T., Sakurai H., Mochizuki Y. et al.: Smoking prevalence and attitudes towards smoking among Japanese physicians. JAMA 21, 285 917. 7. Przeciwko epidemii. Dzia³ania rz¹dów a ekonomika ograniczenia konsumpcji tytoniu. Publikacja Banku Œwiatowego 1999. 8. Zatoñski W., PrzewoŸniak K.: Palenie tytoniu w Polsce. Postawy, nastêpstwa zdrowotne i profilaktyka. Centrum OnkologiiInstytut, Warszawa 1996. 9. www.natpol.pl. 1. www.rzucniepalenie.com.pl 818 Przegl¹d Lekarski 27 / 64 / 1 S. Ka³ucka