II. CHARAKTERYSTYKA REGIONÓW FIZYCZNOGEOGRAFICZNYCH POLSKI Temat: Pobrzeża. Pobrzeża - wąski pas położony na północy Polski: a) Szczecińskie, b) Koszalińskie, c) Gdańskie (Żuławy Wiślane) obszary depresyjne 30% powierzchni Elementy krajobrazu: klify wysoczyzny morenowe niszczone przez morze (abrazja) plaża, mierzeje (Wiślana i Helska) jeziora przybrzeżne powstałe w wyniku zamykania mierzeją zatok morskich Łebsko, Gardno wydmy paraboliczne powstałe w wyniku akumulacji eolicznej (Słowiński Park Narodowy), Woliński PN Rzeki Przymorza Słupia, Pasłęka, Łeba, Wieprza, Reda Miasta: Słupsk, Gdańsk, Elbląg, Szczecin Żuławy Wiślane najmłodsza kraina geograficzna w Polsce powstała w wyniku akumulacji osadów Wisły w Zatoce Gdańskiej, żyzne gleby mady. Tutaj depresja wieś Raczki Elbląskie (-1,8m) Kryptodepresja depresja zalana wodą Jezioro Miedwie 1. Wymień i pokaż krainy wchodzące w skład pasa pobrzeża. 2. Przedstaw główne formy rzeźby terenu, tworzące krajobraz pasa pobrzeży. 3. Omów powstanie Żuław Wiślanych. 4. Wyjaśnij pojęcia: depresja, kryptodepresja, wybrzeże: fiordowe, riasowe, dalmatyńskie, szkierowe.
Zadanie domowe: 1. W jakiej skali jest mapa, jeżeli z Gdańska do Gdyni w rzeczywistości jest 10km, a na mapie narysowano w odległości 10 cm? 2. Oblicz rozciągłość równoleżnikową między Szczecinem i Gdańskiem i na tej podstawie oblicz: odległość rzeczywistą między tymi miastami oraz różnicę czasu słonecznego. 3. Na jakiej wysokości góruje Słońce w Gdańsku 22 XII? 4. Jaka temperatura jest na szczycie Wieżycy, jeżeli na poziomie morza jest + 5 0 C? 5. Ile wynoszą współrzędne geograficzne jeziora Łebsko? 6. Ile wynosi saldo migracji, jeżeli emigranci stanowią 25 tys., imigranci: 6 tys.. Temat: Pojezierza. Pojezierza teren z dużą ilością jezior (pochodzenia polodowcowego czwartorzęd - plejstocen Podział: Mazurskie, Pomorskie, Wielkopolskie. Najwyżej położone miejsca (pagóry moreny czołowej): Wieżyca (329m) - Pomorskie, Dylewska Góra 312m, Bukowiec 227m Rzeźba młodoglacjalna zachowane formy polodowcowe wklęsłe a) jeziora: rynnowe Hańcza, Gopło b) morenowe Śniardwy, Mamry c) wytopiskowe efekt pozostawienia brył martwego lodu d) pradoliny Warszawsko Berlińska, Toruńsko Eberswaldzka Klimat zróżnicowany najchłodniej Pojezierze Mazurskie (śr. -4,9 0 C wpływ kontynentalizmu), Centralna część pasa pojezierzy znajduje się w cieniu opadowym najmniejszy opad w Polsce, wilgotne masy znad Bałtyku wznosząc się na pagóry moreny czołowej ulegają skropleniu i pada deszcz na Pojezierzu Pomorskim, po przejściu przez pagóry, powietrze jest suche) Gleby: bielice, brunatne i płowe (czarne ziemie Pyrzyce i Inowrocław) Duże skupiska leśne Puszcza Piska, Augustowska, Drawska, Bory Tucholskie Parki Narodowe Wigierski, Drawieński, Wielkopolski, Ujście Warty, Bory Tucholskie Surowce mineralne: sól kamienna (perm) Inowrocław, Kłodawa, ropa naftowa i gaz ziemny (okolice Gorzowa Wielkopolskiego) 1. Omów położenie i podział pasa pojezierzy. 2. Przedstaw na konkretnych przykładach główne formy terenu, które są charakterystyczne dla pasa pojezierzy. 3. Pokaż najwyżej wzniesione miejsca pasa pojezierzy. 4. Dlaczego okolice Suwałk nazywane są polskim biegunem zimna?
5. Dlaczego na Pojezierzu Kujawskim odnotowuje się najmniejsze opady deszczu w Polsce. 6. Wymień surowce mineralne oraz gleby spotykane na terenie pasa pojezierzy. Zadanie domowe: 1. Oblicz współczynnik przyrostu naturalnego, jeżeli urodzenia wynoszą 65 tys., zgony 74 tys. liczba ludności 967 tys. 2. Jeżeli w Krakowie jest 10 15 czasu miejscowego, która godzina czasu miejscowego jest w Ułan Bator? 3. Odczytaj współrzędne geograficzne Brukseli? 4. Oblicz rozciągowość równoleżnikową między Limą a Brasilia, a następnie na tej podstawie oblicz odległość rzeczywistą i różnicę czasu słonecznego. Temat: Niziny Środkowopolskie. Podział: a. Wielkopolska bogate złoża soli kamiennej i potasowej, b. Śląska długość okresu wegetacyjnego dochodzi do 230 dni, żyzne gleby c. Mazowiecka występują bogate zasoby wód artezyjskich, d. Podlaska rozległe tereny bagienne z obszarami chronionymi e. Polesie Lubelskie. liczne jeziora krasowe tworzące Pojezierze Łęczyńsko Włodawskie Wpływ na rzeźbę miała działalność lądolodu i wód polodowcowych. Dominuje krajobraz staroglacjalny wzgórza moreny czołowej zrównane, w wyniku akumulacji znikła większość zagłębień, zasypane i zarośnięte jeziora Formy rzeźby: a) płaskie równiny, b) wysoczyzny morenowe (Wał Trzebnicki i Wzniesienie Łódzkie) c) szerokie doliny rzeczne między wysoczyznami d) piaszczyste wydmy śródlądowe e) jeziora rzadko f) bagna Nizina Podlaska Etapy zarastania jezior: wypełnienie misy osadami z obumarłej roślinności pływającej, wypłycanie się i zarastanie jeziora, przekształcanie w bagno, a potem torfowisko, w miejscu dawnego jeziora pojawai się krzewiaste zarośla oraz łąki, a następnie drzewa liściaste Gleby bielicowe, brunatne i płowe, czarne ziemie i czarnoziemy Skupiska leśne bory Dolnośląskie i Stobrawskie na zach., puszcze Kampinoska, Kurpiowska, Białowieska, Kozienicka, Knyszyńska
Parki narodowe: Biebrzański, Kampinoski, Białowieski, Narwiański i Poleski Surowce mineralne rudy miedzi Zagłębie Legnicko Głogowskie (Lubin, Polkowice), węgiel brunatny Konin, Turoszów, Bełchatów, sól kamienna Inowrocław, Kłodawa Miasta: Warszawa, Łódź, Radom, Wrocław Zadanie domowe: Wykonaj folder reklamujący park narodowy pasa nizin (nr od do Biebrzański, ) 1. Dlaczego krajobraz Nizin nazywany jest staroglacjalnym. 2. Omów najważniejsze formy terenu, występujące na nizinach. 3. Określ warunki klimatyczno glebowe panujące w pasie nizin. 4. Pokaż miejsca występowania surowców mineralnych w pasie nizin. 5. Omów etapy zarastania jezior. 6. Dokonaj podziału pasa nizin i krótko podaj cechy każdej z krain. Temat: Wyżyny. Wyżyna teren o silnie urozmaiconej rzeźbie (stare zniszczone góry) Śląsko Krakowska: dzieli się na: Śląska najwyższy szczyt G. św. Anny 400 m zbudowana z bazaltów, duże pokłady węgla kamiennego z karbonu, rudy cynku i ołowiu przyczyniło się do powstania GOP-u, zdegradowane środowisko naturalne, jeden z najgęściej zaludnionych obszarów Polski, Pustynia Błędowska Krakowsko Częstochowska zbudowana z wapienia liczne zjawiska krasowe (rozpuszczanie węglanu wapnia przez wodę) kras powierzchniowy ostańce, kras podziemny jaskinie, stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, ponor, wywierzysko, komin, szerokie doliny Szlak Orlich Gniazd skała Grodzisko 512m Małopolska (z G. Świętokrzyskimi górotwór kaledoński i hercyński Łysica 612m, gołoborza wietrzenie mrozowe) bogate zasoby wód mineralnych Busko Zdrój - Niecka Nidziańska kras powierzchniowy i podziemny, wody mineralne - Wyżyna Sandomierska region rolniczy, okres wegetacji 220 dni, czarnoziemy, gleby brunatne Jaskinia Raj Lubelska z Roztoczem pod koniec plejstocenu wiatry doprowadziły do akumulacji lessów (pył z ziarnami kwarcu) w nich wytworzyły się wąwozy bardzo dobre gleby czarnoziemy Wielki Dział 390m, węgiel kamienny Miasta: Katowice, Bytom, Kraków, Lublin, Zamość
Etapy tworzenia węgla: a) gorący i wilgotny klimat, na bagiennym podłożu rośnie bujna roślinność, z ich szczątków powstaje torf b) zapadanie torfowiska, zasypywanie osadami piasków, żwiru i iłu przyniesionego przez rzeki c) nacisk wyżej leżących warstw w wysoka temperatura powoduje przemianę torfu w węgiel brunatny, a następnie w kamienny KARTKÓWKA Temat: Kotliny Podkarpackie. Kotliny zapadlisko tektoniczne powstałe w trzeciorzędzie w wyniku zapadnięcia terenu w czasie fałdowania Karpat. Oświęcimska, Sandomierska (Brama Krakowska) Wypełnione osadami czwartorzędowymi, wydmy akumulacyjne Formy terenu a. płaskowyże (25m) b. doliny rzeczne Klimat temp. > 180C, okres wegetacji 220 dni, opad > 600mm Gleby bielicowe, brunatne, mady Dobre warunki dla działalności rolniczej Surowce sól kamienna Bochnia, Wieliczka, siarka - Tarnobrzeg, ropa naftowa i gaz Jasło, Krosno Miasta Kraków, Rzeszów, Oświęcim, Przemyśl, Tarnów 1. Przedstaw podział pasa kotlin.
2. Scharakteryzuj główne formy rzeźby terenu pasa kotlin. 3. Wymień główne surowce mineralne pasa kotlin. 4. Pokaż na mapie największe miasta i rzeki pasa kotlin. Temat: Karpaty. Łańcuch górski z orogenezy alpejskiej o długości 1300km, biegnący przez terytorium 7 krajów. W Polsce przechodzi granica między Karpatami Zachodnimi a Wschodnimi przełęcz Łupkowska (Bieszczady) Karpaty Wewnętrzne Tatry,, Obniżenie Orawsko Podhalańskie Pieniny Karpaty Zewnętrzne (fliszowe) Beskidy, Pogórze Karpackie, Bieszczady Babia Góra 1725m, zbudowane z naprzemianległych piaskowców, łupków i zlepieńców (flisz) Karpaty Wewnętrzne a) Tatry Wysokie zbudowane z granitu Rysy 2499m krajobraz wysokogórski U kształtne doliny, cyrki polodowcowe, stożki piargowe, turnie, żleby, wygłady lodowcowe b) Tatry Zachodnie zbudowane z wapienia rzeźba krasowa (jaskinie, stalaktyty, stalagmity, wywierzyska, ponor) ciekawostka Pieniny Trzy Korony 982m przełom doliny Dunajca Cecha klimatu piętrowość klimatyczno roślinna spadek 0,60C/ 100m (śr. temp. Kasprowy Wierch -0,8 0 C), najwyższy opad w Polsce 1200mm, wiatry halne, inwersja temperatury Wody: - obszar zasobny w wodę, liczne potoki, konieczność budowy jezior zaporowych (Nidzica Czorsztyn), wody mineralne Miasta: Zakopane, Nowy Targ, Bielsko Biała, Gorlice, Nowy Sącz Zadanie domowe: 1. Jeżeli u podnóża Rysów na wysokości 987 m, jest 7 0 C, to jaka temperatura panuje na szczycie? 2. Odczytaj współrzędne geograficzne Rysów. 3. Na jakiej wysokości góruje Słońce 22 XII w Zakopanem? 4. Oblicz rozciągłość równoleżnikową między Cieszynem a Zakopanem i na tej podstawie oblicz różnicę czasu słonecznego i odległość rzeczywistą. 5. Jeżeli wieje wiatr od Cieszyna w kierunku Zakopanego, to jaki ma kierunek? 1. Korzystając z mapy wskaż pięć pasm górskich Beskidów wymień ich najwyższe szczyty. 2. Wyjaśnij, co to jest flisz i gdzie występuje. 3. Porównaj rzeźbę Tatr Wschodnich i Zachodnich. 4. Omów piętra klimatyczno roślinne w Tatrach.
KARTKÓWKA Temat: Sudety Sudety górotwór z orogenezy hercyńskiej o budowie zrębowej, stanowiący naturalną granicę Polski na południowym zachodzie. Sfałdowane w orogenezie hercyńskiej, zrównane, w czasie orogenezy alpejskiej pocietę uskokami, część się zapadła powstają zręby (G. Stołowe, G. Sowie) między nimi zapadliska (Kotlina Kłodzka, Jeleniogórska) Podział: a) Zachodnie najwyższe pasmo Karkonosze (Śnieżka 1602m) z granitów, formy polodowcowe (Wielki, Mały Staw), rumowiska skalne, cechą rozległe zrównania b) Środkowe najniższa część Sudetów (G. Stołowe) zbudowane z piaskowca formy skalne przypominające ludzi, grzyby skalne wynik wietrzenia i denudacji Rezerwat Błędne Skały c) Wschodnie szczyt Śnieżnik 1425m zbudowane z gnejsów i wapieni (Jaskinia Niedźwiedzia) d) Przedgórze Sudeckie do 300 m n.p.m., masyw Ślęży 718m Kotliny: Jeleniogórska i Kłodzka Surowce mineralne a) węgiel kamienny Wałbrzych b) węgiel brunatny Bogatynia c) granity, bazalty, rudy żelaza, miedzi, cynku i ołowiu, kamienie półszlachetne ( odmiany kwarcukryształ górski, ametyst, agat), marmury Atrakcje turystyczne: - źródła mineralne (szczawy, radoczynne), cieplice- Kudowa Zdrój, Lądek Zdrój, Polanica, Duszniki Karpacz Kościół Wang, Muzeum Zabawek, Śnieżka Temat: Utrwalenie wiadomości sprawdzian.