Cukrzyca Ukryta pandemia Sytuacja w Polsce

Cukrzyca Ukryta pandemia Sytuacja w Polsce EDYCJA 2012

Spis treści CUKRZYCA WYMKNĘŁA SIĘ SPOD KONTROLI Zatrzymać cukrzycę, zanim będzie za późno 6 Wzrost zachorowań na cukrzycę i jego przyczyny 7 Co to jest cukrzyca? 8 Powikłania cukrzycy 11 CUKRZYCA W EUROPIE Epidemiologia cukrzycy w Europie 14 Starzenie się populacji europejskiej 15 Świadomość cukrzycy wśród mieszkańców Europy 16 Regionalne szacunki dotyczące cukrzycy w 2011 i 2030 roku 17 CUKRZYCA W POLSCE Epidemiologia cukrzycy w Polsce 20 Cukrzyca w Polsce 21 Zalecenia dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 22 Pacjenci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 2 23 Wzrost zapadalności na cukrzycę typu 1 w Polsce 23 Cukrzyca. Problem globalny, problem narodowy 24 Cukrzyca. Wyzwanie dla Polski 25 OPIEKA DIABETOLOGICZNA W POLSCE Stan opieki diabetologicznej w Polsce 28 Wczesna diagnostyka cukrzycy: zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego Rejestry diabetologiczne 30 Co wymaga poprawy? 31 29 KOSZTY CUKRZYCY Koszty cukrzycy: świat, Europa, Polska 34 Opłacalność leczenia cukrzycy 35 Bezpośrednie i pośrednie koszty cukrzycy 36 Koszty cukrzycy w Polsce 37 Koszty leczenia cukrzycy w Polsce 40 KLUCZOWE INICJATYWY DLA DIABETOLOGII Kluczowe inicjatywy dla opieki diabetologicznej 44 Innowacyjne projekty dla opieki diabetologicznej 48 Znaczenie cukrzycy w skali globalnej 50

CUKRZYCA WYMKNĘŁA SIĘ SPOD KONTROLI

CUKRZYCA WYMKNĘŁA SIĘ SPOD KONTROLI CUKRZYCA WYMKNĘŁA SIĘ SPOD KONTROLI 6 7 Zatrzymać cukrzycę, zanim będzie za późno Wzrost zachorowań na cukrzycę i jego przyczyny Cukrzyca jako jedyna choroba niezakaźna została uznana przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) za epidemię XXI wieku 1. Obecnie na cukrzycę choruje 366 mln ludzi na świecie 2. 14 marca 2012 roku Parlament Europejski jednogłośnie przyjął rezolucję dotyczącą przeciwdziałania epidemii cukrzycy w Unii Europejskiej. Nowa rezolucja wzywa kraje członkowskie Unii Europejskiej do opracowywania, wdrażania i monitorowania krajowych programów walki z cukrzycą, a także do opracowywania programów zarządzania cukrzycą na podstawie najlepszych praktyk oraz do zapewnienia pacjentom dostępu do wysokospecjalistycznych, interdyscyplinarnych programów leczenia cukrzycy 1. Efektywna kontrola cukrzycy jest jednym z czterech głównych priorytetów zdrowotnych Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) na lata 2008-2013 3. Obok cukrzycy za priorytetowe dziedziny terapeutyczne uznano choroby sercowo- -naczyniowe, nowotwory oraz choroby płuc. Te cztery choroby są przyczyną zgonu trzech z pięciu osób umierających codziennie na świecie. W 2011 roku cukrzyca była przyczyną śmierci prawie 5 mln osób na świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) trzy najbardziej efektywne kosztowo metody opanowania epidemii cukrzycy to kontrola poziomu glukozy i ciśnienia tętniczego oraz zapobieganie powstawaniu powikłań w zakresie stopy cukrzycowej 4. Stały wzrost zachorowalności na cukrzycę ma związek m.in. ze współczesnym, niezdrowym trybem życia i jego efektami w postaci otyłości czy nadciśnienia. Wbrew obiegowej opinii terapia cukrzycy wiąże się nie tylko z właściwą kontrolą poziomu cukru we krwi, ale również z koniecznością wprowadzenia niezbędnych zmian w dotychczasowym stylu życia. Łatwiej jest zapobiegać, niż leczyć dotyczy to wszelkich chorób, w tym również cukrzycy. Gwałtowne wystąpienie epidemii cukrzycy na świecie można wiązać z pojawieniem się wysokoenergetycznych, bezwartościowych odżywczo pokarmów oraz upowszechnieniem siedzącego trybu życia. Według lekarzy najskuteczniejszymi metodami zahamowania epidemii cukrzycy typu 2 są 5 : Zatrzymać cukrzycę, zanim będzie za późno W 1980 roku na cukrzycę chorowało 153 mln ludzi 6, a 31 lat później 366 mln. Szacuje się, że w roku 2030 liczba ludzi z cukrzycą na świecie wzrośnie do 552 mln 2. Corocznie na cukrzycę typu 1 zapada 78 tys. dzieci 2. Najwięcej osób z cukrzycą jest w grupie wiekowej od 40 do 59 lat 2. Cukrzyca i jej powikłania stanowią 1 z 5 najczęstszych przyczyn zgonów w krajach wysokorozwiniętych 7. Liczba zgonów z powodu cukrzycy jest na świecie podobna do liczby umierających z powodu AIDS 7. Efektywna kontrola cukrzycy jest jednym z czterech głównych priorytetów zdrowotnych Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) na lata 2008-2013 3. Według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) trzy najbardziej efektywne kosztowo metody opanowania epidemii cukrzycy to kontrola poziomu glukozy i ciśnienia krwi oraz zapobieganie powstawaniu powikłań w zakresie stopy cukrzycowej 4. Drugi rok z rzędu choroby przewlekłe (między innymi cukrzyca) zostały uznane w raporcie Światowego Forum Ekonomicznego za jedno z największych globalnych zagrożeń 7. W 2011 roku całkowite wydatki na leczenie i zapobieganie powikłaniom cukrzycy wyniosły 465 mld dolarów amerykańskich (USD) to 11% łącznych wydatków na zdrowie u dorosłych (20-79 lat) 2. Częstość występowania cukrzycy rośnie tak szybko, że wkrótce systemom opieki zdrowotnej będzie trudno poradzić sobie z tym problemem. Coraz powszechniejsze występowanie otyłości u dzieci na całym świecie jest dla cukrzycy i chorób przewlekłych tym, czym dla zmian klimatu są topniejące lodowce. To znak ostrzegawczy nadchodzących czasów. Liczba osób z rozpoznaną cukrzycą stale rośnie. Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (International Diabetes Federation, IDF) szacuje, że w 2010 roku na świecie na cukrzycę chorowało 285 mln ludzi 8, natomiast w 2011 roku liczba chorych wzrosła już do 366 mln 2. Dowodzi to, że globalna epidemia tej niezakaźnej choroby rozwija się w zawrotnym tempie. Przypuszcza się, że do roku 2030 liczba osób chorych na cukrzycę sięgnie 552 mln 2. Ponadto u dużej części osób choroba pozostaje nierozpoznana lub jest rozpoznawana zbyt późno, aby zastosować leczenie, które pozwoliłoby uniknąć kosztownych powikłań z nią związanych. Za szybki wzrost występowania cukrzycy odpowiada postępujące starzenie się populacji i niezdrowy styl życia, z nieprawidłowym odżywianiem się i coraz niższym poziomem aktywności fizycznej. Efektem takich zachowań jest coraz częstsze występowanie otyłości (zdefiniowanej jako wskaźnik masy ciała Body Mass Index, BMI, powyżej 30 kg/m 2 ) znacznie zwiększającej ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Paradoksalnie do wzrostu liczby chorych na cukrzycę przyczynia się także coraz skuteczniejsze leczenie np. chorób układu krążenia. Obecnie u wielu chorych na cukrzycę pierwszy zawał serca nie powoduje zgonu. Wraz z postępem medycyny i rosnącą długością życia liczba chorych na cukrzycę będzie się więc zwiększać. Pomimo podejmowania nieustannych wysiłków cukrzycy nie można wyleczyć, można jednak skutecznie zmniejszać obciążenia i redukować czynniki ryzyka związane z chorobą. Cukrzyca stanowi wyzwanie, któremu sprostać nie jest łatwo, ale jest to możliwe przy współpracy wszystkich partnerów zaangażowanych w opiekę diabetologiczną i przekazywaniu jasnych informacji wskazujących kierunek działania. Otyłość w Polsce 9,10 50% 40% 30% 20% 10% Wskaźnik masy ciała a ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 11 względne ryzyko populacja Polski populacja pacjentów z cukrzycą typu 2 w Polsce 0% 40% 30% 20% 10% 0% prawidłowa masa ciała nadwaga otyłość < 23,0 23,0-24,9 25,0-29,9 30,0-34,9 > 35,0 BMI (kg/m 2 ) zdrowa dieta, regularny wysiłek fizyczny, utrzymanie prawidłowej masy ciała, niepalenie tytoniu, unikanie nadużywania alkoholu.

CUKRZYCA WYMKNĘŁA SIĘ SPOD KONTROLI CUKRZYCA WYMKNĘŁA SIĘ SPOD KONTROLI 8 9 Co to jest cukrzyca? Cukrzyca jest to przewlekła, wyniszczająca choroba, która wymaga leczenia przez całe życie i prowadzi do wielu groźnych i kosztownych w leczeniu powikłań. Cukrzyca jest chorobą, która zaburza w organizmie proces wykorzystywania glukozy. Występuje w 2 podstawowych formach: jako cukrzyca typu 1 lub cukrzyca typu 2. W każdym z typów cukrzycy chorzy przez całe życie wymagają leczenia i są narażeni na większe ryzyko wystąpienia groźnych powikłań, takich jak zawał serca, udar mózgu, niewydolność nerek, ślepota i owrzodzenia prowadzące do amputacji stopy. W cukrzycy typu 1 trzustka przestaje produkować insulinę (insulina jest hormonem, dzięki któremu komórki organizmu mogą wykorzystać glukozę do wytwarzania energii). Cukrzycę typu 1 leczy się wstrzyknięciami insuliny oraz odpowiednio zbilansowaną dietą. Jeśli stężenie glukozy we krwi zbyt mocno się obniży, może to doprowadzić do utraty przytomności. Jeśli stężenie glukozy we krwi będzie zbyt wysokie na skutek braku insuliny w krążeniu, organizm zamiast glukozy do wytwarzania energii będzie zużywać rezerwy tłuszczu i uwalniać toksyczne ketony i kwasy, co może doprowadzić do śpiączki i zgonu. W cukrzycy typu 2 trzustka produkuje niewystarczającą ilość insuliny, a do tego wytworzona insulina nie działa prawidłowo. Cukrzycę typu 2 początkowo można leczyć odpowiednią dietą, zmniejszeniem masy ciała i zwiększeniem aktywności fizycznej. Większość chorych z cukrzycą typu 2 będzie jednak wymagać leczenia farmakologicznego, aby pobudzić produkcję dodatkowych ilości insuliny, zwiększyć działanie dostępnej insuliny lub spowolnić tempo wchłaniania glukozy z przewodu pokarmowego. Pacjenci chorujący na cukrzycę typu 2 już po kilku latach od diagnozy mogą potrzebować leczenia insuliną. Przeciętny pacjent z cukrzycą typu 2 w Polsce 12 : OTYŁOŚĆ 31,4 BMI (kg/m 2 ) WIEK 62 lata CHORY OD 10 lat Dlaczego tak mało na ten temat słyszymy? Pomimo szybko rosnącej częstości występowania cukrzycy i rosnących kosztów jej leczenia chorobie tej wciąż poświęca się zbyt mało uwagi. Cukrzyca pozostaje poważnie niedoszacowana, częściowo dlatego, że wiele osób z cukrzycą nie wie, że są chore, i nie szuka pomocy lekarskiej, przez wiele lat postrzegając swoje objawy jako mało znaczące dolegliwości. Często też cukrzyca nie jest podawana jako przyczyna zgonu, nawet gdy główną przyczyną zgonu jest jedno z jej typowych powikłań, takich jak zawał serca, udar mózgu lub niewydolność nerek. Z czym dla konkretnej osoby wiąże się rozpoznanie cukrzycy? Rozpoznanie cukrzycy oznacza, że leczenie tej choroby musi stać się nieodłącznym elementem życia danej osoby, gdyż jak dotąd całkowite wyleczenie cukrzycy nie jest możliwe. Pacjent codziennie musi utrzymywać równowagę między dietą, lekami i wysiłkiem fizycznym. Jest to źródłem wielu problemów i często prowadzi do depresji. Dlatego ważne jest, aby zapewnić chorym na cukrzycę dostęp do pełnych i dokładnych informacji, szkolić ich w zakresie praktycznych umiejętności potrzebnych do walki z chorobą. Istotne jest także dostarczenie psychologicznego i społecznego wsparcia, aby pomóc im w uzyskaniu kontroli nad chorobą i uwierzeniu we własne siły.

CUKRZYCA WYMKNĘŁA SIĘ SPOD KONTROLI CUKRZYCA WYMKNĘŁA SIĘ SPOD KONTROLI 10 11 Powikłania cukrzycy Powikłania cukrzycy: stopa cukrzycowa Powikłania cukrzycy: hipoglikemia Liczba amputacji w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej zależy głównie od jakości opieki zdrowotnej. Zespół stopy cukrzycowej to jedno z najpoważniejszych powikłań, jakie mogą wystąpić u chorego na cukrzycę. Powodem pojawienia się schorzenia jest uszkodzenie obwodowego i autonomicznego układu nerwowego, czemu często towarzyszy pogorszenie ukrwienia w stopie. Zaburzenia w obrębie unerwienia stopy prowadzą do nieodczuwania przez chorych mikrourazów stopy. W ich konsekwencji rozwijają się na stopie owrzodzenia, których gojenie jest znacznie utrudnione ze względu na upośledzenie ukrwienia i bardzo często współwystępujące zakażenie. Jeżeli pomoc lekarska przyjdzie zbyt późno, cała stopa lub jej część może wymagać amputacji. Najczęstszym czynnikiem ryzyka mniejszych i większych amputacji w przebiegu stopy cukrzycowej jest stopień zaawansowania powikłań cukrzycy. Pomimo rozwoju technologii medycznych i wzrostu nakładów na leczenie tej choroby wzrasta liczba powikłań cukrzycy, w tym amputacji kończyn 13. Liczba amputacji świadczy o jakości opieki diabetologicznej 14. W Polsce u pacjentów z cukrzycą najczęstszym powodem amputacji są rozwinięte powikłania cukrzycy, związane głównie z zaniedbaniami w opiece diabetologicznej. W Polsce wykonuje się rocznie 8 amputacji z powodu stopy cukrzycowej na 100 tys. mieszkańców, tymczasem w Danii 2, a w Hiszpanii i Holandii po 1 15. Według danych Międzynarodowej Grupy Roboczej ds. Stopy Cukrzycowej 50-60% wszystkich nieurazowych amputacji kończyn dolnych wykonuje się w Polsce u pacjentów z problemami cukrzycowymi, 85% amputacji kończyn dolnych u diabetyków jest poprzedzone owrzodzeniem stóp, na które cierpi około 10% chorujących na cukrzycę 16. Koszty leczenia powikłań cukrzycy są znacznie wyższe niż koszty terapii cukrzycy według standardów klinicznych. Według Narodowego Funduszu Zdrowia koszt hospitalizacji pacjenta z powodu leczenia stopy cukrzycowej jest najwyżej wycenioną procedurą w terapii cukrzycy. Wynosi średnio 4393,50 PLN za hospitalizację 17. Chory po amputacji stóp z powodu powikłania cukrzycy ma mniejsze szanse przeżycia niż chory z nowotworem 18. Hipoglikemia w pewnych sytuacjach (osoby starsze, z chorobą niedokrwienną mięśnia sercowego) może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia. W cukrzycy niebezpieczne dla zdrowia jest nadmierne obniżenie się poziomu glukozy we krwi poniżej dopuszczalnego progu, za jaki uznaje się poziom 55 mg/dl (2,8 mmol/l). Taki stan nazywamy hipoglikemią. Kiedy poziom glukozy spada poniżej 50-45 mg/dl (2,8-2,5 mmol/l), znacznie zmniejsza się dopływ tej substancji do mózgu, co wywołuje drżenie mięśni, uczucie głodu, zawroty głowy, nerwowość, zaburzenia widzenia, utratę przytomności, drgawki, hipotermię. Hipoglikemie oprócz zagrożenia dla zdrowia i życia pacjenta z cukrzycą niosą spore koszty dla systemu ochrony zdrowia. Koszty z powodu hipoglikemii to koszty bezpośrednie związane z leczeniem tego powikłania (szpitalnym lub ambulatoryjnym) oraz koszty pośrednie spowodowane spadkiem wydajności i absencjami w pracy. W Polsce według danych NFZ koszty leczenia ciężkiej hipoglikemii w przebiegu cukrzycy wynoszą średnio 2125,80 PLN za hospitalizację 17. Koszty pośrednie generowane przez lekkie epizody hipoglikemii zostały oszacowane w badaniu przeprowadzonym przez M. Brod i współpracowników 19. Co piąty chorujący na cukrzycę z populacji pacjentów objętych badaniem tracił z powodu epizodu hipoglikemii jeden dzień pracy. ZAWAŁ SERCA RYZYKO CUKRZYCA ZWIĘKSZA RYZYKO ZAWAŁU O 300%, A PRAWDOPODOBIEŃSTWO ROZWOJU CHOROBY WIEŃCOWEJ NAWET 4-KROTNIE SKUTECZNE LECZENIE PROWADZI DO ZMNIEJSZENIA WYSTĘPOWANIA NIEWYDOLNOŚCI SERCOWEJ O PONAD 50% UDAR MÓZGU RYZYKO CUKRZYCA ZWIĘKSZA PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTĄPIENIA UDARU MÓZGU NAWET 4-KROTNIE SKUTECZNE LECZENIE ZMNIEJSZA CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA UDARU O PONAD 1/3 ZMNIEJSZYĆ RYZYKO NIEBEZPIECZNYCH DLA ŻYCIA I BARDZO KOSZTOWNYCH POWIKŁAŃ CUKRZYCY ŚLEPOTA RYZYKO CUKRZYCA JEST PODSTAWOWĄ PRZYCZYNĄ CZĘŚCIOWEJ UTRATY WZROKU I ŚLEPOTY U DOROSŁYCH SKUTECZNE LECZENIE ZMNIEJSZA RYZYKO POWAŻNEGO POGORSZENIA WZROKU O PONAD 1/3 NIEWYDOLNOŚĆ NEREK RYZYKO CUKRZYCA ZWIĘKSZA PRAWDOPODOBIEŃSTWO ROZWOJU NIEWYDOLNOŚCI NEREK 3-KROTNIE SKUTECZNE LECZENIE ZMNIEJSZA RYZYKO ROZWOJU NIEWYDOLNOŚCI NEREK O PONAD 1/3 Cukrzyca Przewlekła choroba, w której przebiegu stężenie glukozy we krwi jest zbyt wysokie. Insulina nie jest produkowana wcale lub jest produkowana w niewystarczających ilościach. Objawy Zmęczenie, senność, utrata wagi ciała, wzmożone pragnienie, oddawanie dużych ilości moczu, zakażenia skóry, dróg moczowych i narządów płciowych. Powikłania Zwiększone stężenie glukozy we krwi może prowadzić do groźnych powikłań. W dużej mierze można im jednak zapobiec lub opóźnić ich wystąpienie, jeśli choroba zostanie wcześnie rozpoznana i będzie skutecznie leczona. AMPUTACJE RYZYKO CUKRZYCA JEST GŁÓWNĄ PRZYCZYNĄ NIEZWIĄZANYCH Z URAZEM AMPUTACJI KOŃCZYN DOLNYCH SKUTECZNE LECZENIE ZMNIEJSZA LICZBĘ AMPUTACJI NAWET O 80%, PRZY CZYM EFEKTYWNA EDUKACJA ZMNIEJSZA LICZBĘ OWRZODZEŃ STÓP

CUKRZYCA W EUROPIE

CUKRZYCA W EUROPIE CUKRZYCA W EUROPIE 14 15 Epidemiologia cukrzycy w Europie 2 Starzenie się populacji europejskiej Dane zebrane przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną (International Diabetes Federation, IDF) wskazują, że na cukrzycę typu 2 choruje około 8,1% dorosłej populacji europejskiej, czyli 52,8 mln osób w wieku od 20. do 79. roku życia. Krajem o najwyższej częstości występowania cukrzycy (10%) i największej liczbie chorych na cukrzycę (12,6 mln) jest Federacja Rosyjska. Na przeciwległym biegunie leży Mołdawia, gdzie częstość występowania cukrzycy wynosi zaledwie 2,8%. Różnica ta pokazuje, jak w niektórych krajach trudno jest skutecznie rozpoznawać cukrzycę, nie ma bowiem wątpliwości, że w Mołdawii osób z cukrzycą jest znacznie więcej. Krajami o najwyższym współczynniku chorobowości, czyli proporcji liczby osób z cukrzycą do liczby wszystkich mieszkańców, są po Federacji Rosyjskiej kraje Europy Wschodniej, w tym Polska, Białoruś, Łotwa, Litwa. Z kolei najwięcej chorych na cukrzycę jest w krajach Europy Zachodniej, w tym w Niemczech, we Włoszech, Francji, w Wielkiej Brytanii i Hiszpanii. W Europie cukrzyca jest przyczyną jednego na dziesięć zgonów, co odpowiadało 600 tys. osób w 2011 roku. Ogromna większość (90%) tych przypadków dotyczyła ludzi po 50. roku życia. W Europie w 2011 roku na cukrzycę typu 1 chorowało 115 700 dzieci, odnotowano również najwyższy wskaźnik nowych zachorowań na cukrzycę typu 1 17 800 nowych przypadków. Cukrzyca w Europie w 2011 roku i szacunki na rok 2030 2 Europa 2011 2030 Populacja (mln) 899 931 Populacja dorosłych (osoby w wieku 20-79 lat, w mln) 653 673 Cukrzyca (osoby w wieku 20-79 lat) 2011 2030 Występowanie (%) 8,1 9,5 Liczba osób z cukrzycą (mln) 52,8 64,2 Nieprawidłowa tolerancja glukozy (osoby w wieku 20-79 lat) 2011 2030 Występowanie (%) 9,6 10,6 Liczba osób z nieprawidłową tolerancją glukozy (mln) 63 71,5 Szacunki Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (International Diabetes Federation, IDF) co do danych epidemiologicznych sugerują, że Europa musi stawić czoła wyzwaniu, jakie niesie ze sobą cukrzyca, szczególnie w kontekście starzejącego się społeczeństwa. W miarę wzrostu średniej długości życia wzrośnie liczba osób z cukrzycą typu 2 i innymi przewlekłymi chorobami. Z wiekiem powiększa się liczba chorób towarzyszących, a ponieważ w Europie Zachodniej liczba osób powyżej 64. roku życia wzrosła ponad dwukrotnie, a liczba osób po 80. roku życia czterokrotnie przez ostatnie 60 lat, można się spodziewać, że konsekwencją tego będzie wzrost liczby osób cierpiących na więcej niż jedną chorobę przewlekłą 20. Ponadto nie dość wczesne wykrywanie cukrzycy oraz nieskuteczne leczenie zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań cukrzycowych i ostatecznie przyczynią się do wzrostu kosztów opieki zdrowotnej w przyszłości. Stanowiłoby to ogromne obciążenie dla finansów publicznych i mogłoby spowolnić rozwój gospodarczy. Przewlekłe choroby, takie jak cukrzyca, mogą zmniejszać dochody gospodarstw domowych, a w szerzej pojętej gospodarce odbijać się negatywnie na produkcie krajowym brutto (PKB) 21.

CUKRZYCA W EUROPIE CUKRZYCA W EUROPIE 16 17 Świadomość cukrzycy wśród mieszkańców Europy 22 W większości krajów Europy, szczególnie we Włoszech, Francji i w Hiszpanii, poziom wiedzy na temat głównych objawów cukrzycy jest niski. Regionalne szacunki dotyczące cukrzycy w 2011 i 2030 roku 2 Populacja dorosłych w wieku od 20. do 79. rż. Liczba osób z cukrzycą, które wcześniej zostały poinformowane, że są w grupie ryzyka, jest niepokojąco mała (38%). SZACOWANY WZROST LICZBY OSÓB Z CUKRZYCĄ Choroba nerek rzadko jest uważana za powikłanie cukrzycy pomimo faktu, że cukrzyca jest najczęstszą przyczyną niewydolności nerek. SZACOWANY WZROST LICZBY OSÓB Z CUKRZYCĄ 2011 2030 Równie niski jest poziom wiedzy na temat leczenia cukrzycy. Jedna trzecia Europejczyków (33%) błędnie uważa, że insulinę należy przyjmować, gdy poziom cukru we krwi jest niski. Najgorzej pod tym względem jest w Wielkiej Brytanii (44%), a najlepiej w Niemczech (19%). 2011 2030 37,7mln POPULACJA: 322 mln PORÓWNAWCZO: 10,7% AMERYKA PÓŁNOCNA I KARAIBY 51,2mln POPULACJA: 386 mln PORÓWNAWCZO: 11,2% 52,8mln POPULACJA: 653 mln PORÓWNAWCZO: 6,7% EUROPA 64,2mln POPULACJA: 673 mln PORÓWNAWCZO: 6,9% SZACOWANY WZROST LICZBY OSÓB Z CUKRZYCĄ 2011 2030 131,9mln POPULACJA: 1544 mln PORÓWNAWCZO: 8,3% 187,9mln POPULACJA: 1766 mln PORÓWNAWCZO: 8,5% ZACHODNI PACYFIK SZACOWANY WZROST LICZBY OSÓB Z CUKRZYCĄ 2011 2030 25,1mln POPULACJA: 289 mln 39,9mln POPULACJA: 376 mln SZACOWANY WZROST LICZBY OSÓB Z CUKRZYCĄ PORÓWNAWCZO: 9,2% PORÓWNAWCZO: 9,4% AMERYKA POŁUDNIOWA I ŚRODKOWA SZACOWANY WZROST LICZBY OSÓB Z CUKRZYCĄ 2011 2030 2011 2030 71,4mln POPULACJA: 856 mln 120,9mln POPULACJA: 1188 mln 32,6mln POPULACJA: 356 mln PORÓWNAWCZO: 11,0% 59,7mln POPULACJA: 539 mln PORÓWNAWCZO: 11,3% PORÓWNAWCZO: 9,2% AZJA POŁUDNIOWO- -WSCHODNIA PORÓWNAWCZO: 10,0% SZACOWANY WZROST LICZBY OSÓB Z CUKRZYCĄ BLISKI WSCHÓD I AFRYKA PÓŁNOCNA 2011 2030 14,7mln POPULACJA: 387 mln PORÓWNAWCZO: 4,5% AFRYKA 28,0mln POPULACJA: 658 mln PORÓWNAWCZO: 4,9% ŚWIAT 2011 2030 366,2mln POPULACJA: 4407 mln PORÓWNAWCZO: 8,5% 551,8mln POPULACJA: 5586 mln PORÓWNAWCZO: 8,9% SZACOWANY WZROST LICZBY OSÓB Z CUKRZYCĄ

CUKRZYCA W POLSCE

CUKRZYCA W POLSCE CUKRZYCA W POLSCE 20 21 Epidemiologia cukrzycy w Polsce Cukrzyca w Polsce Polska należy do krajów o najwyższej zachorowalności na cukrzycę 23. Najnowsze dane z 5. edycji Atlasu diabetologicznego publikowanego przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną (International Diabetes Federation, IDF) pokazują, że w 2011 roku w Polsce było już 3,1 mln osób z cukrzycą, co stanowi około 10,6% populacji, z czego 1 mln to osoby niezdiagnozowane 2. Szacuje się, że w roku 2011 około 30 tys. osób zmarło z powodu powikłań cukrzycy, a 5,2 mln osób miało upośledzoną tolerancję glukozy, co może być początkiem zachorowania na cukrzycę 2. Otyłość, jeden z głównych czynników ryzyka zachorowania na cukrzycę 24, jest w Polsce zjawiskiem powszechnym. W 2008 roku co drugi dorosły Polak miał nadwagę, a co czwarty był otyły 25. Występowanie cukrzycy typu 2 i upośledzonej tolerancji glukozy w zależności od wieku 26 chorzy zdiagnozowani nowo rozpoznana cukrzyca upośledzona tolerancja glukozy 25% 20% 15% 10% 5% 0% < 39 40-49 50-59 wiek > 60 W Polsce na cukrzycę choruje około 3,1 mln ludzi. U ponad 30% z nich choroba wciąż pozostaje nierozpoznana. Oznacza to, że około 1 mln osób choruje na cukrzycę, ale nie są leczone 2. W ostatnich latach występowanie choroby w Polsce systematycznie wzrasta. Tylko w ostatnim dziesięcioleciu liczba chorych z rozpoznaną cukrzycą wzrosła dwukrotnie 28. W 2011 roku 5,2 mln osób miało upośledzoną tolerancję glukozy, u wielu z nich oznacza to początek rozwoju cukrzycy 2. Aż 60% Polaków, u których ryzyko zachorowania na cukrzycę jest wysokie, nie wie lub nie sądzi, że może zachorować 22. Szacuje się, że w 2030 roku w Polsce będzie 3,4 mln chorych na cukrzycę 2. W okresie od 2005 do 2025 roku zachorowalność na cukrzycę typu 1 u dzieci w Polsce zwiększy się czterokrotnie 29. W 2010 roku ponad 86 tys. osób było hospitalizowanych z powodu cukrzycy 30. W 2011 roku blisko 30 000 osób zmarło z powodu powikłań cukrzycy 2. Odsetek pacjentów z rozpoznanymi powikłaniami cukrzycy i pacjentów, u których w badaniu OPTIMO nie oceniano rozwoju powikłań 36 procent pacjentów chorzy zdiagnozowani chorzy niebadani 25 20 15 10 5 0 22,4% 7% 22,1% 11,5% 22% 16,4% 4,9% 2,3% nefropatia neuropatia retinopatia stopa cukrzycowa Ponad 20% osób powyżej 60. roku życia choruje na cukrzycę typu 2, a kolejne 20% ma upośledzoną tolerancję glukozy (impaired glucose tolerance, IGT) 26. Od kilku lat jest obserwowany w Polsce znaczny wzrost liczby pacjentów z cukrzycą będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ); wskaźnik udziału tych pacjentów w całkowitej liczbie ludności w danej grupie wiekowej w latach 2006-2010 wzrósł o prawie 35%. Jedną z przyczyn tej zmiany jest rosnąca liczba nowych rozpoznań cukrzycy. Jeszcze kilka lat temu szacowano, że 50% przypadków pozostaje niezdiagnozowane. Na wzrost liczby przypadków nowo zdiagnozowanej cukrzycy miała również wpływ zmiana rozliczania finansowego opieki nad chorymi na cukrzycę. Od kilku lat lekarze POZ otrzymują trzykrotnie większą stawkę roczną za opiekę nad osobą z cukrzycą 27. Szacunkowa liczba pacjentów z rozpoznaną cukrzycą oraz z niezdiagnozowanymi zaburzeniami metabolizmu węglowodanów w Polsce 2 chorzy niezdiagnozowani chorzy zdiagnozowani 2,1 mln 1,0 mln Celem leczenia cukrzycy jest utrzymywanie stężenia glukozy we krwi (ocenianego za pomocą HbA 1c) na poziomie poniżej 7%, a w niektórych grupach chorych poniżej 6,5% 31. Szacuje się, że w Polsce jedynie 45% pacjentów z cukrzycą typu 2 i mniej niż 19% pacjentów z cukrzycą typu 1 osiąga ten cel 32. U co drugiego chorego z cukrzycą występuje choroba niedokrwienna serca 33. Cukrzyca jest najczęstszą przyczyną schyłkowej niewydolności nerek. W programach przewlekłego leczenia dializami (hemodializami i dializami otrzewnowymi) znajduje się na stałe ponad 3,5 tys. chorych na cukrzycę, co stanowi ponad 20% wszystkich osób dializowanych 34. Rocznie notuje się w Polsce ponad 4 tys. hospitalizacji z powodu stopy cukrzycowej 35. Osoby w wieku 19 lat i więcej z rozpoznaną cukrzycą, będące pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej w woj. śląskim w latach 2006-2010 27 wskaźnik na 10 tys. ludności 450 400 350 300 250 200 2006 2007 2008 2009 2010 rok

CUKRZYCA W POLSCE CUKRZYCA W POLSCE 22 23 Zalecenia dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę Pacjenci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 2 37 Cele leczenia cukrzycy, do których należy dążyć, czyli obniżenie wartości stężenia glukozy we krwi, jak również np. cholesterolu i ciśnienia tętniczego, zostały zdefiniowane w Zaleceniach klinicznych dotyczących postępowania u chorych na cukrzycę 2012 opracowanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne 31. Jak wskazuje codzienna praktyka, u większości chorych nie udaje się ich jednak osiągnąć 32. Według Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (International Diabetes Federation, IDF) Polska jest wśród dziesięciu krajów, w których odsetek występowania w populacji nieprawidłowej tolerancji glukozy (IGT), czyli stanu poprzedzającego rozwinięcie się cukrzycy typu 2, jest jednym z najwyższych na świecie. U ponad 54,7% chorych z cukrzycą typu 2 w Polsce stwierdza się wartość hemoglobiny glikowanej HbA 1c (jest to główny wskaźnik wyrównania metabolicznego cukrzycy, u osób zdrowych wynosi on < 6,0%) przekraczającą 7%, co oznacza, że są oni zagrożeni dużym ryzykiem rozwoju powikłań mikro- i makronaczyniowych 36. Ponadto u 90% chorych na cukrzycę typu 2 w Polsce występuje podwyższone ciśnienie tętnicze krwi; u chorych z nowo rozpoznaną cukrzycą i bez rozpoznanego nadciśnienia tętniczego ciśnienie skurczowe jest o 11 mm Hg wyższe niż u osób bez cukrzycy 36. Wśród pacjentów z cukrzycą typu 2 tylko 6,2% osiąga założony cel leczenia (wartość HbA 1c < 7%, ciśnienie tętnicze krwi < 130/80 mm Hg, cholesterol < 100 mg/dl) 12. Wyrównanie cukrzycy typu 2 36 100% osiąga cel nie osiąga celu 80% 60% 40% 20% 0% Założony cel leczenia cukrzycy typu 2 (HbA 1c < 7%, RR < 130/80 mm Hg, LDL < 100 mg/dl) 12 osiąga cel nie osiąga celu HbA1c ciśnienie tętnicze krwi 94% 6% LDL cholesterol Jednym z najnowszych badań przeprowadzonych w Polsce, charakteryzującym populację chorych i oceniającym realizację celów leczenia u pacjentów z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 2, było badanie ARETAEUS1. Autorzy stwierdzili, że u chorych na cukrzycę rozpoznaną w ciągu ostatnich 2 lat obserwowano relatywnie wysoką częstość występowania czynników ryzyka rozwoju zarówno powikłań sercowo-naczyniowych, jak i innych późnych powikłań cukrzycy. U prawie 80% pacjentów stwierdzono nadciśnienie i zaburzenia gospodarki lipidowej. Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych w populacji pacjentów z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 2 objętych badaniem ARETAEUS1 leczeni przez specjalistów diabetologów leczeni przez lekarzy innych specjalności 100% Wzrost zapadalności na cukrzycę typu 1 w Polsce 80% 60% 40% 20% 0 nadciśnienie zaburzenia gospodarki lipidowej wcześniej przebyty ostry zespół wieńcowy stabilna choroba wieńcowa wcześniej przebyty udar przebyty przemijający atak niedokrwienny Wyrównanie cukrzycy typu 1 36 100% osiąga cel nie osiąga celu 80% 60% 40% 20% Trend zapadalności na cukrzycę typu 1 jest dwa razy wyższy w Polsce w porównaniu z innymi krajami europejskimi 29. Przeciętna zapadalność na cukrzycę typu 1 w Polsce w latach 1989 2004 wyniosła 10,2 na 100 tys. osób na rok i wzrosła z 5,5 aż do 17,7 29. Według modelu przewidującego liczbę zachorowań na cukrzycę typu 1 w roku 2025 zachoruje 4800 dzieci w wieku 0-14. roku życia 29. W okresie od 2005 do 2025 roku zapadalność na cukrzycę typu 1 u dzieci w Polsce zwiększy się prawie czterokrotnie 29. W 2011 roku pod opieką poradni diabetologicznych dla dzieci znajdowało się prawie 15 tys. chorych 29. Zapadalność na cukrzycę typu 1 w Polsce u dzieci (0-14. rż.) w latach 1970-2010 oraz trend zapadalności na cukrzycę typu 1 w Polsce na lata 2010-2030, w trzech grupach wiekowych zapadalność (na 100 tys. osób) 0-4 lat 5-9 lat 10-14 lat 120 100 80 60 40 20 0 0% HbA1c ciśnienie tętnicze krwi LDL cholesterol 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 rok

CUKRZYCA W POLSCE CUKRZYCA W POLSCE 24 25 Cukrzyca. Problem globalny, problem narodowy Cukrzyca. Wyzwanie dla Polski W Polsce w 2011 roku na cukrzycę chorowało około 3,1 mln osób (10,6% dorosłej populacji). Szacuje się, że w 2030 roku będzie w Polsce 3,4 mln chorych na cukrzycę 2. W ostatnim dziesięcioleciu liczba chorych z rozpoznaną cukrzycą wzrosła dwukrotnie 28. 2011 2030 U ponad 30% z nich choroba wciąż pozostaje nierozpoznana 2. To oznacza, że około 1 mln osób choruje na cukrzycę, ale nie są leczone. Szacuje się, że w 2011 roku około 30 tys. osób zmarło z powodu powikłań cukrzycy 2. 5,2 MLN W 2011 roku 5,2 mln osób miało upośledzoną tolerancję glukozy, u wielu z nich oznacza to początek rozwoju cukrzycy 2. 60 % Polaków, u których ryzyko zachorowania na cukrzycę jest wysokie, nie wie lub nie sądzi, że może zachorować 22. 34 17 Ten jeden z głównych czynników ryzyka zachorowania na cukrzycę jest w Polsce zjawiskiem powszechnym. W 2008 roku 1 z 2 Polaków miał nadwagę, a co 4. był otyły 25. W okresie od 2005 do 2025 roku zachorowalność na cukrzycę typu 1 u dzieci w Polsce zwiększy się czterokrotnie 29. W programach przewlekłego leczenia dializami (hemodializami i dializami otrzewnowymi) znajduje się na stałe ponad 3,5 tys. chorych na cukrzycę, co stanowi ponad 20% wszystkich osób dializowanych 34. 33

OPIEKA DIABETOLOGICZNA W POLSCE

OPIEKA DIABETOLOGICZNA W POLSCE OPIEKA DIABETOLOGICZNA W POLSCE 28 29 Stan opieki diabetologicznej w Polsce Wczesna diagnostyka cukrzycy: zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego Stan opieki diabetologicznej w Polsce jest znacznie gorszy niż w innych krajach europejskich. Obecna sytuacja prowadzi do stałego zwiększania kosztów cukrzycy. Brakuje skutecznych programów profilaktyki cukrzycy, niska jest także efektywność systemu jej diagnostyki. Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia 38 Holandia 872 Dania 822 Islandia 799 Na cukrzycę typu 2 najczęściej chorują osoby dorosłe po 45. roku życia, zwłaszcza te, które spożywają zbyt kaloryczne posiłki, mało się ruszają, palą papierosy. Ta postać choroby stanowi ok. 90% wszystkich przypadków cukrzycy. Objawy cukrzycy doświadczane przez chorych badanie Społeczny obraz cukrzycy 39 Pierwsze objawy cukrzycy / objawy najczęściej doświadczane przez badanych Wzmożone pragnienie i oddawanie moczu (nawet kilka razy w ciągu nocy) Uczucie senności, osłabienia, zmęczenia, zasłabnięcia Według Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia (Euro Health Consumer Index, EHCI) sytuacja polskiej opieki zdrowotnej stale się pogarsza. W rankingu Polska uzyskała 577 punktów i zajęła 27. miejsce, co oznacza spadek o jedno miejsce w porównaniu z rokiem 2009. Polska opieka zdrowotna pozostaje w tyle europejskiej stawki, zdecydowanie potrzebuje gruntownej reformy, szczególnie w zakresie dostępu do nowoczesnych leków, co stanowi jeden z jej najpoważniejszych problemów 38. Nieco mniej niż połowa Europejczyków uznaje jakość opieki zdrowotnej dla osób z cukrzycą i dostęp do leczenia cukrzycy za odpowiednie (47% i 49%). W Polsce jednak opinia na ten temat jest znacznie gorsza: tylko 18% i 20% pacjentów uważa poziom opieki zdrowotnej dla osób z cukrzycą oraz dostęp do leczenia cukrzycy za wystarczające 22. Luksemburg 791 Belgia 783 Szwecja 775 Szwajcaria 769 Francja 766 Norwegia 756 Finlandia 752 Austria 737 W. Brytania 721 Irlandia 714 Niemcy 704 Czechy 694 Słowacja 675 Chorwacja 655 Estonia 653 Słowenia 638 Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) na rok 2012 31, jeśli nie występują objawy hiperglikemii, badanie w kierunku cukrzycy należy przeprowadzać raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45. roku życia. Badanie w kierunku cukrzycy należy wykonywać co roku niezależnie od wieku u następujących osób z grup ryzyka: z nadwagą lub otyłością (BMI 25 kg/m 2 ), z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo), mało aktywnych fizycznie, z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę, u których w poprzednim badaniu stwierdzono nieprawidłową glikemię na czczo (> 100 mg/dl, 5,6 mmol/l) lub nietolerancję glukozy, u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową, u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4 kg, z nadciśnieniem tętniczym ( 140/90 mm Hg), z hiperlipidemią [stężenie cholesterolu frakcji HDL < 40 mg/dl (< 1,0 mmol/l) i/lub triglicerydów 250 mg/dl (> 2,85 mmol/l)], u kobiet z zespołem policystycznych jajników, z chorobą układu sercowo-naczyniowego. Podwójne widzenie (przemijające) Chudnięcie Objawy doświadczane rzadziej lub na późniejszym etapie Pogorszenie widzenia Bezsenność Szybsze męczenie się, konieczność ograniczenia wysiłku fizycznego Hipoglikemia związana ze spadkiem poziomu cukru we krwi Cypr 627 Włochy 623 Grecja 617 Malta 609 Hiszpania 603 Portugalia 589 Litwa 585 Polska 577 Węgry 577 Albania 535 Podejrzewając u chorego cukrzycę, należy wykonać jedno z następujących badań: oznaczenie stężenia glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo (norma do 99 mg/dl, od 100 do 125 mg/dl nietolerancja glukozy, 126 mg/dl i więcej cukrzyca, o ile wynik ten będzie potwierdzony jeszcze jednym oznaczeniem, które wyniesie 126 mg/dl lub więcej), oznaczenie przygodnego (czyli niezależnego od czasu, jaki upłynął od ostatniego posiłku) stężenia glukozy w osoczu krwi żylnej (jeżeli wyniesie ono 200 mg/dl lub więcej, a osoba badana zgłasza objawy kliniczne cukrzycy (np. wzmożone pragnienie, wzmożone oddawanie moczu, utratę masy ciała, wówczas należy rozpoznać cukrzycę), doustny test obciążenia 75 g glukozy. Macedonia 527 Łotwa 491 Rumunia 489 Bułgaria 456 Serbia 451 0 200 400 600 800 1000 Charakterystykę objawów cukrzycy odczuwanych przez pacjentów potwierdza Społeczny obraz cukrzycy badanie Koalicji na rzecz Walki z Cukrzycą przeprowadzone przez TNS OBOP 39, w którym zebrano odpowiedzi osób ze stwierdzoną cukrzycą. Wśród wymienianych objawów można wskazać takie, które są widoczne już na początku choroby i skłaniają do wizyty u lekarza najczęściej dopiero w celu postawienia diagnozy (badani nie łączą ich z cukrzycą). Inne objawy (związane z pogorszeniem funkcjonowania innych narządów) pojawiają się zwykle dopiero po jakimś czasie.

OPIEKA DIABETOLOGICZNA W POLSCE OPIEKA DIABETOLOGICZNA W POLSCE 30 31 Rejestry diabetologiczne Co wymaga poprawy? Rejestry diabetologiczne są skutecznym narzędziem poprawy opieki diabetologicznej. Raport European Best Information through Regional Outcomes in Diabetes (EUBIROD) 40 z września 2010 roku podaje, że tylko 18 krajów Unii Europejskiej prowadziło rejestry pacjentów diabetologicznych (w tym Polska). W większości rejestry są prowadzone przez ośrodki diabetologiczne, choć docelowo jest planowane włączenie lekarzy i pielęgniarek medycyny rodzinnej. Na ogół rejestry są finansowane i koordynowane przez ministerstwa zdrowia. W Polsce w roku 2009 stworzono Program Prewencji i Leczenia Cukrzycy w Polsce 41, w którym zaplanowano realizację 2 rejestrów diabetologicznych: dla dzieci i młodzieży Wdrożenie i wprowadzenie Rejestru Wieku Rozwojowego oraz pacjentów dorosłych Wdrożenie i prowadzenie Rejestru Chorych na Cukrzycę. W roku 2010 opracowano Narodowy Program Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym, a w jego obrębie Moduł II: Program Prewencji i Leczenia Cukrzycy w Polsce na lata 2010-2011 42. W kwietniu 2012 roku ogłoszono Narodowy Program Profilaktyki i Edukacji Diabetologicznej na rok 2012. Program jest kontynuacją działań prowadzonych od 2006 roku w ramach Programu Prewencji i Leczenia Cukrzycy w Polsce, wchodzącego obecnie w skład Narodowego Programu Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym (program dot. cukrzycy jest realizowany w ramach Modułu II). Celem ogłoszonego w 2012 roku programu jest zwiększenie świadomości na temat cukrzycy i jej powikłań wśród społeczeństwa, ograniczenie występowania czynników ryzyka (zapobieganie występowaniu cukrzycy typu 2), stworzenie skutecznych strategii zapobiegania powikłaniom cukrzycy poprzez poprawę jakości leczenia w ośrodkach diabetologicznych zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2011 roku, a także poprawa jakości życia osób z cukrzycą 43. Zarówno Rejestr Chorych na Cukrzycę dla dorosłych, jak i Rejestr Wieku Rozwojowego dla dzieci i młodzieży mogą stać się milowymi krokami w kierunku poprawy opieki diabetologicznej w Polsce. Należy jednak w tworzenie rejestrów włączyć wszystkie ośrodki diabetologiczne, co w konsekwencji umożliwi ciągłą ocenę stanu opieki diabetologicznej, a analiza uzyskanych wyników przełoży się na poprawę jakości leczenia chorych na cukrzycę dorosłych oraz dzieci i młodzieży. Rejestry diabetologiczne w Unii Europejskiej wg raportu EUBIROD, 2010 40 Kraj Austria Belgia Cypr Dania Holandia Irlandia Opis Healthgate: rejestr około 2600 pacjentów z regionu Styrii. Działa od 1998 roku. Aktualizowany co roku IQED: rejestr około 11 000 pacjentów z cukrzycą od 2001 roku. Gromadzi dane ze 120 przychodni specjalistycznych. Dane aktualizowane są co 18 miesięcy na bazie kwestionariusza DiabCare National Diabetes Register: działa od 2007 roku. Prowadzony w oparciu o kwestionariusz BIRO. Obejmuje około 800 chorych na cukrzycę Hillerod Hospital Registry: około 2500 chorych na cukrzycę West Friesland: zrzesza około 5000 cukrzyków i jest aktualizowany przez 75 centrów diabetologicznych. Centralnie skomputeryzowany The Diamond: rejestr obejmuje 4000 pacjentów z cukrzycą Luksemburg Rejestr dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 Malta Niemcy Polska Rumunia Rejestr obejmuje około 250 chorych na cukrzycę Rejestr regionu Nadrenia-Palatynat obejmujący 14 000 pacjentów. Aktualizowany co roku przez 100 ośrodków diabetologicznych Rejestr prowadzony przez Śląskie Centrum Diabetologii dla 800 pacjentów do 18. roku życia z cukrzycą typu 1 SincroDiab: rejestr działa od 1990 roku na bazie GEHR (Good European Health Record) i obejmuje około 2900 pacjentów z cukrzycą Słowenia Rejestr obejmuje 1600 dzieci z cukrzycą typu 1 Szwecja Węgry Włochy The Skaraborg Primary Care Database (SPCD): działa od 2000 roku. Zbiera informacje z 24 centrów zdrowia publicznego regionu Skaraborg. Obejmuje 11 000 pacjentów GPMSSP: rejestr działa od 1998 roku i obejmuje 1400 pacjentów Umbria Diabetes Register: działa od 1999 roku i obejmuje około 10 000 pacjentów. Aktualizowany co roku Korzyści dla polityki zdrowotnej z wprowadzenia rejestrów chorych na cukrzycę 44 Korzyści dla polityki zdrowotnej państwa z prowadzenia Rejestru Wieku Rozwojowego dla dzieci i młodzieży Optymalizacja leczenia cukrzycy dzieci i młodzieży Wyrównywanie różnic w opiece diabetologicznej u dzieci Modyfikacja leczenia w zależności od typu cukrzycy, ujednolicenie opieki diabetologicznej u dzieci i młodzieży Planowanie potrzeb pediatrycznej opieki diabetologicznej w oparciu o aktualne dane Uzyskanie danych epidemiologicznych uwzględniających obserwowany wzrost zachorowalności na cukrzycę w populacji wieku rozwojowego Korzyści dla polityki zdrowotnej państwa z prowadzenia Rejestru Chorych na Cukrzycę dla dorosłych Ocena stanu zdrowia chorych na cukrzycę, obecności przewlekłych powikłań, chorób towarzyszących w zależności od wieku, czasu trwania choroby, płci, typu cukrzycy Szacowanie aktualnych kosztów leczenia i opieki diabetologicznej Ocena jakości opieki diabetologicznej wyrównania cukrzycy w zależności od opisanych powyżej parametrów Ocena ryzyka występowania przewlekłych powikłań szacunkowe dane o wydatkach poniesionych na leczenie w przyszłości Wskazania do intensyfikacji działań w celu poprawy opieki nad pacjentami chorymi na cukrzycę w Polsce Ocena ilości przepisywanych leków przeciwcukrzycowych, zlecanych badań i ich porównanie z aktualnie obowiązującymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego określenie kosztów refundacji tych środków Określenie ilości i rodzaju przepisywanych leków do leczenia chorób towarzyszących MIERZENIE Zbieranie informacji na poziomie lokalnym DZIELENIE SIĘ DANYMI Publikowanie tych informacji i określanie najlepszych sposobów postępowania POPRAWA Uczenie się na różnicach, wymienianie się najlepszymi sposobami postępowania i wdrażanie ich w celu poprawy wyników leczenia u osób z cukrzycą

KOSZTY CUKRZYCY

KOSZTY CUKRZYCY KOSZTY CUKRZYCY 34 35 Koszty cukrzycy: świat, Europa, Polska Opłacalność leczenia cukrzycy 46 W większości rozwiniętych krajów świata cukrzyca pochłania około 15% wydatków na ochronę zdrowia. W 2011 roku szacunkowe globalne wydatki na leczenie cukrzycy i zapobieganie powikłaniom wyniosły łącznie co najmniej 465 mld USD. Do 2030 roku liczba ta przekroczy 595 mld USD. Wyrażone w wartości dolarów międzynarodowych (international dollars ID) na rok 2008, która uwzględnia różnice w mocy nabywczej, globalne koszty zdrowotne cukrzycy wyniosły co najmniej 499 mld ID w 2011 roku i wyniosą 654 mld ID w 2030. W 2011 roku na leczenie i kontrolowanie cukrzycy na całym świecie wydano szacunkowo 1274 USD (1366 ID) na osobę 2. W Europie w 2011 roku całkowite koszty cukrzycy wyniosły 131 mld USD 2. 25% wydatków jest alokowane w monitorowanie poziomu glukozy we krwi pacjentów, następne 25% w leczenie powikłań, natomiast pozostałe 50% to suma reszty kosztów bezpośrednich (konsultacje lekarskie i pielęgniarskie, koszty hospitalizacji, sprzętu medycznego i leków) i pośrednich (spadek wydajności pracy, absencje) 23. Szacuje się, że w krajach członkowskich 2,5-15% wydatków na zdrowie pochłania walka z cukrzycą i jej powikłaniami 13. Cukrzyca typu 2 jest przyczyną skrócenia życia o 5-10 lat (w stosunku do średniej długości), a główną przyczyną zgonów są powikłania, np. choroby układu sercowo-naczyniowego. U około 50% osób chorych na cukrzycę typu 2 dochodzi do rozwoju co najmniej jednego powikłania, zanim jeszcze choroba zostanie rozpoznana. Największe nakłady środków finansowych są związane z koniecznością leczenia szpitalnego różnego rodzaju powikłań cukrzycowych, jak choroby serca, udar mózgu, niewydolność nerek oraz stopa cukrzycowa. Wystąpieniu tych powikłań można zapobiegać dzięki wczesnemu rozpoznaniu cukrzycy, odpowiedniej edukacji pacjentów oraz kompleksowej i długotrwałej opiece nad chorymi. Atlas Diabetologiczny publikowany cyklicznie i regularnie uaktualniany przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną (International Diabetes Federation, IDF) przedstawia dane kosztowe z których wynika, że Polska, podobnie jak Łotwa, Litwa i Estonia, przeznacza najmniejszą ilość środków finansowych w Unii Europejskiej na diagnostykę i leczenie cukrzycy 2. Wydatki roczne (USD) na głowę mieszkańca z tytułu prewencji, diagnostyki i leczenia cukrzycy w wybranych państwach Unii Europejskiej 45 Irlandia Dania Francja Holandia Szwecja Austria Niemcy W. Brytania Finlandia Włochy Grecja Hiszpania średnia EU Portugalia Słowenia Czechy Węgry Polska Estonia Litwa Łotwa 5035 4930 4141 4113 4101 4007 3751 3574 3157 2807 2742 2277 2046 1957 1626 979 973 594 584 521 493 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 Koszty związane z cukrzycą Przypuszcza się, że do roku 2030 wydatki ponoszone na całym świecie przez systemy opieki zdrowotnej na profilaktykę i leczenie cukrzycy i jej powikłań wyniosą ponad 595 mld USD 2. W Europie w 2011 roku całkowite koszty cukrzycy były szacowane na poziomie 131 mld USD 2. Skuteczna terapia cukrzycy to oszczędności związane z uniknięciem lub odsunięciem w czasie leczenia bardzo kosztownych powikłań choroby. Analiza ekonomiczna oparta na wynikach badań klinicznych i obserwacyjnych wskazuje, że leczenie pacjenta do celu, jakim jest wyrównanie cukrzycy zdefiniowane wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologiczngo (PTD), jest kosztowo efektywne nawet przy blisko 4-krotnym wzroście kosztów. Dynamiczny wzrost chorobowości i poziomu wydatków na leczenie osób z cukrzycą, przy ograniczonych funduszach na opiekę zdrowotną, zmusza do zastanowienia się nad jak najefektywniejszą alokacją środków przeznaczonych na terapię diabetologiczną. W analizie przeprowadzonej za pomocą modelu CORE zdefiniowano możliwy poziom wzrostu wydatków na opiekę diabetologiczną, jaka zapewni pacjentom leczenie zgodne ze standardami zdefiniowanymi przez PTD, czyli utrzymanie stężenia glukozy we krwi (ocenianego za pomocą HbA 1c) na poziomie poniżej 7%, utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi i wyrównanie gospodarki lipidowej, przy jednoczesnym zachowaniu efektywności kosztowej. Rozważono dwa hipotetyczne przypadki pacjentów Jana i Piotra, u których w wieku 60 lat rozpoznano cukrzycę typu 2. Pod względem charakterystyk klinicznych oraz historii medycznej Jan i Piotr reprezentują populację nowo zdiagnozowanych polskich pacjentów z cukrzycą typu 2. W przypadku Jana choroba rozwija się w przeciętnym tempie progresji, Piotr jest leczony zgodnie ze standardami wyznaczonymi przez PTD. Model CORE pozwolił na ocenę szybkości progresji choroby w tych dwóch hipotetycznych przypadkach i prześledzenie rozwoju powikłań i kosztów dla obu pacjentów. Wyniki analizy wskazują, że zgodna z wytycznymi terapia cukrzycy to oszczędności związane z uniknięciem lub odsunięciem w czasie leczenia bardzo kosztownych powikłań choroby. Efektywne leczenie to jednak przede wszystkim dłuższe i lepsze jakościowo życie pacjentów. Na podstawie prognozowanych efektów zdrowotnych porównywanych terapii Jana i Piotra oceniono, jaki wzrost kosztów leczenia będzie efektywny zgodnie z przyjętym w Polsce progiem opłacalności zdefiniowanym na poziomie około 100 tys. PLN, czyli 3 x PKB per capita. Akceptowalny wzrost wydatków na leczenie cukrzycy, czyli efektywny kosztowo, może wynieść blisko 2900 PLN rocznie na leczenie jednego pacjenta. Jest to średnio 4-krotnie większa kwota niż obecne koszty ponoszone na leczenie pacjenta z cukrzycą. Oczywiście narzucenie sztywnych ram progresji choroby, jakie zostało zastosowane w przypadku Piotra, niesie ze sobą wiele ograniczeń. Niemniej jednak naszkicowany w analizie obraz możliwej idealnej ścieżki życia pacjenta z cukrzycą może być punktem odniesienia dla oczekiwanych wyników terapii i związanej z nią skali kosztów. W analizie celowo uniknięto porównania konkretnych opcji terapeutycznych. Dla uzyskania poprawy kontroli glikemii i pozostałych istotnych parametrów klinicznych kluczowe są jakość współpracy pacjenta z lekarzem oraz poziom stosowania się chorego do zaleceń. Takie zmiany nie muszą wymagać znacznych nakładów finansowych, a ich efekty tak kliniczne, jak i ekonomiczne, powinny być zauważalne w nieodległym horyzoncie czasowym. Również w sytuacji, gdy zwiększenie skuteczności terapii wymaga poniesienia dodatkowych nakładów finansowych, wyniki opracowania mogą stanowić punkt odniesienia i być wsparciem dla podejmowania odpowiednich decyzji terapeutycznych. Wyznaczony w analizie progowej wzrost kosztów leczenia pacjenta z cukrzycą, który pozwala na uznanie zmiany postępowania terapeutycznego za opłacalną, wydaje się umożliwiać realizację jeśli nie idealnych, to optymalnych standardów leczenia. Świadomość, że decyzje terapeutyczne podejmowane dziś wpłyną na standard życia chorego i koszty generowane w związku z jego leczeniem przez kilkanaście kolejnych lat, powinna determinować sposób podejścia do prowadzonego leczenia. Wartość dodana skutecznej terapii cukrzycy typu 2 wydaje się uzasadniać wdrażanie optymalnych, zgodnych z proponowanymi standardami schematów leczenia. Uwzględniwszy różnice w sile nabywczej w różnych krajach, szacuje się, że światowe wydatki na cukrzycę wyniosą co najmniej 654 mld ID w 2030 roku 2.

KOSZTY CUKRZYCY KOSZTY CUKRZYCY 36 37 Bezpośrednie i pośrednie koszty cukrzycy Koszty cukrzycy w Polsce 47 Poza olbrzymim cierpieniem, jakiego doznają chorzy na cukrzycę, choroba ta nakłada też olbrzymie obciążenia finansowe na samych pacjentów, ich rodziny i całą gospodarkę. Wyniki badań dowodzą, że wcześniejsze rozpoznanie cukrzycy i wcześniejsze zapewnienie chorym odpowiedniego leczenia faktycznie obniża koszty opieki zdrowotnej, ponieważ zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia lub opóźnia wystąpienie kosztownych powikłań 46. Koszty związane z cukrzycą są istotne dla indywidualnych pacjentów oraz dla całej gospodarki i stale rosną. Cukrzyca stanowi coraz większe obciążenie zarówno dlatego, że rosną bezpośrednie koszty zapewnienia chorym opieki zdrowotnej, jak i z powodu rosnących kosztów pośrednich ponoszonych przez społeczeństwo, związanych z utratą produktywności, wydatkami opieki społecznej i stratami finansowymi pacjentów. W wielu krajach wydatki na opiekę zdrowotną rosną szybciej niż produkt krajowy brutto na mieszkańca i pochłaniają coraz większą część finansów w budżetach państw, pracodawców i pojedynczych osób. Szacuje się, że leczenie i strategie zapobiegania cukrzycy w 2011 roku kosztowały ok. 465 mld USD, a w roku 2030 suma ta wzrośnie do 595 mld USD 2. Rośnie częstość występowania chorób niezakaźnych w stosunku do chorób zakaźnych. Zwiększają się również wyzwania związane z finansowaniem opieki zdrowotnej ze środków publicznych. Może pojawić się więc sytuacja współzawodnictwa o finansowanie w ramach budżetu służby zdrowia, jak również współzawodnictwa między finansowaniem służby zdrowia a innych służb publicznych. W krajach o wysoko rozwiniętej gospodarce aż 75% wydatków na leczenie cukrzycy jest przeznaczane na leczenie w szpitalach powikłań z nią związanych (takich jak udar mózgu i niewydolność nerek). Jednak w krajach rozwijających się obraz kosztów jest zniekształcony przez fakt, że wiele osób nie może sobie pozwolić na leczenie i opiekę zdrowotną. Dlatego osoby w krajach rozwijających się tej opieki nie dostają, a olbrzymia część aktywności gospodarczej odbywa się poprzez handel wymienny lub nielegalny. Cukrzyca, uniemożliwiając chorym i ich opiekunom pracę, uderza w ich zdolności do zarobkowania. Cukrzyca nakłada też koszty pośrednie na gospodarkę i indywidualne osoby, które to koszty znacznie przekraczają koszty opieki medycznej. Nawet jeśli chorzy na cukrzycę nadal są w stanie pracować, choroba może wpływać na ich zdolność do normalnego funkcjonowania. Sama choroba lub leczenie szpitalne mogą być przyczyną absencji w pracy, a ostatecznie prowadzić do wcześniejszego przejścia na emeryturę lub rentę z powodu niesprawności i do przedwczesnego zgonu. Takie osoby, mimo swojego wykształcenia i doświadczenia zawodowego, wypadają z rynku pracy. Obciążenia związane z cukrzycą są dla wydajności gospodarki olbrzymie i proporcjonalnie większe w krajach słabiej rozwiniętych gospodarczo. Na poziomie jednostki chorzy na cukrzycę są narażeni na utratę zarobków, gdy muszą zrezygnować z pracy. Mogą wymagać opieki członków rodziny, którzy również utracą swoje dochody. W większości krajów uprzemysłowionych istnieją zorganizowane systemy ubezpieczenia i/lub opieka zdrowotna opłacana przez państwo, tak więc poza cierpieniem fizycznym związanym z chorobą pacjenci nie odczuwają tak bardzo obciążeń finansowych. W wielu krajach rozwijających się chorzy na cukrzycę sami muszą płacić za swoje leczenie. Na przykład w Indiach pokrycie tych kosztów pochłania aż do 25% dochodów gospodarstw domowych, a 30% biednych rodzin w Chinach winą za swoje ubóstwo obarcza koszty opieki zdrowotnej. Nawet w USA aż 3 mln osób z cukrzycą ma ubezpieczenie, które nie wystarcza na pokrycie kosztów odpowiedniej opieki zdrowotnej, lub nie ma żadnego ubezpieczenia zdrowotnego. W ciągu 5 lat koszt świadczeń zdrowotnych z powodu cukrzycy (lata 2004-2009) wzrósł ponaddwukrotnie. W cukrzycy typu 1 głównie z powodu 80-proc. wzrostu średniego kosztu świadczenia na jednego chorego. W cukrzycy typu 2 tempo wzrostu było spowodowane przede wszystkim rosnącą chorobowością, przy jedynie 30-proc. wzroście kosztu świadczenia na jednego chorego. Koszt leczenia powikłań cukrzycy jest prawie 5 razy większy niż leczenia samej cukrzycy. Analizy ekonomiczne przeprowadzane w krajach zachodnich wskazują, że obciążenie ekonomiczne społeczeństwa wynikające z leczenia cukrzycy i jej powikłań z roku na rok istotnie wzrasta. Wiąże się to wyraźnie ze wzrostem zapadalności na cukrzycę. Określenie całkowitych kosztów, jakie ponoszą zarówno osoby chore na cukrzycę, jak i całe społeczeństwo, jest zadaniem skomplikowanym, głównie ze względu na kompleksowość schorzenia i zakres powikłań będących jego następstwem. W przeprowadzonej w 2011 roku analizie kosztów cukrzycy w Polsce skoncentrowano się na kosztach ocenianych z perspektywy społecznej. Podstawą analizy były dane udostępnione przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) i Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Ze względu na zmieniającą się metodę raportowania na przestrzeni lat poszczególne składowe kosztów były analizowane w różnych przedziałach czasowych. Na podstawie danych pozyskanych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przeprowadzono również analizę wydatków społecznych związanych z niezdolnością do pracy i absencją chorobową spowodowaną cukrzycą oraz jej powikłaniami. Świadczenia te nie stanowiły kosztu w ujęciu ekonomicznym, dlatego ich analiza jest przeprowadzona oddzielnie i nie są brane pod uwagę w całkowitym ujęciu kosztów. W przeprowadzonej analizie badano koszty z perspektywy społecznej w podziale na koszty bezpośrednie (koszty ambulatoryjne, hospitalizacje, koszty leków itp.) i koszty pośrednie (związane z utratą produktywności spowodowaną wcześniejszymi rentami i dniami niezdolności do pracy z powodu zwolnień lekarskich). Koszty bezpośrednie i pośrednie analizowano oddzielnie dla leczenia cukrzycy i jej powikłań. Ze względu na źródło pozyskiwania danych zakres analizy nie objął kosztów związanych z leczeniem cukrzycy ponoszonych przez samych pacjentów. Należy podkreślić, że w przypadku osób chorych na cukrzycę bezpośrednie obciążenie finansowe pacjentów związane z zakupem leków przeciwcukrzycowych jest bardzo istotnym elementem kosztów. Pacjenci ponoszą bowiem we własnym zakresie część kosztów związanych z zakupem leków, ponieważ wszystkie substancje są refundowane tylko do ściśle określonego poziomu najtańszego leku w grupie. Nie uwzględniono także kosztów pośrednich związanych z koniecznością opieki nad pacjentem ze strony osób trzecich, co jak wskazują inne badania przeprowadzone w tym zakresie, może stanowić nawet 30% kosztów pośrednich leczenia cukrzycy (CODIP) 33.

KOSZTY CUKRZYCY KOSZTY CUKRZYCY 38 39 Koszty bezpośrednie leczenie szpitalne i opieka ambulatoryjna Koszty świadczeń zdrowotnych (leczenie szpitalne i opieka specjalistyczna) z powodu cukrzycy w roku 2009 były ponaddwukrotnie większe w stosunku do roku 2004. W przypadku cukrzycy typu 1 tak duży wzrost kosztów był spowodowany ponad 80-proc. wzrostem średniego kosztu świadczenia, co było w głównej mierze związane z wprowadzeniem w tym okresie refundacji pomp insulinowych i osprzętu do pomp dla dzieci. Wzrost kosztów cukrzycy typu 2 był spowodowany głównie wzrostem epidemiologicznym, gdyż średni koszt świadczenia w roku 2009 był większy niż świadczenie w 2004 roku tylko o 30%. Zarówno w przypadku typu 1, jak i typu 2 cukrzycy główną składową kosztów stanowią świadczenia szpitalne. Ze względu na sposób raportowania NFZ w tym zestawieniu nie uwzględniono opieki nad pacjentami leczonymi w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, czyli między innymi objętymi opieką lekarza rodzinnego. Koszty bezpośrednie koszt refundacji leków Koszt refundacji leków rósł w dużo wolniejszym tempie niż koszt świadczeń zdrowotnych (dane w przypadku refundacji leków są dostępne jedynie od 2005 roku). Koszty płatnika z tytułu refundacji leków przeciwcukrzycowych wzrosły w tym okresie o 26%. Koszty bezpośrednie leczenie powikłań cukrzycy Baza danych NFZ od 2008 roku umożliwiła również wyodrębnienie kosztów leczenia powikłań cukrzycy (bez refundacji leków). W 2009 roku wyniosły one 1743 mln PLN i były prawie 5-krotnie większe niż koszty leczenia samej cukrzycy. W porównaniu z rokiem 2008 nastąpił wzrost o 40%. Największy udział w kosztach leczenia powikłań cukrzycy mają choroby serca. Koszty cukrzycy w Polsce Koszty objęte badaniem Koszty bezpośrednie 81 111 koszty ambulatoryjne hospitalizacje koszty refundacji leków utrata produktywności spowodowana wcześniejszymi rentami Koszty pośrednie utrata produktywności spowodowana dniami niezdolności do pracy z powodu zwolnień lekarskich Koszty nieobjęte badaniem Koszty bezpośrednie Koszty pośrednie współpłatność pacjenta koszty opieki osób trzecich Wartość świadczeń udzielonych z powodu cukrzycy typu 1 i typu 2 w latach 2004-2009 (bez kosztów podstawowej opieki zdrowotnej, POZ) kwota (mln PLN) cukrzyca typu 1 cukrzyca typu 2 250 200 150 100 50 0 2004 79 110 94 129 2005 2006 97 134 2007 134 183 2008 174 225 2009 Koszty pośrednie W celu oszacowania kosztów produktywności utraconej z powodu absencji chorobowej wykorzystano dane ZUS dotyczące liczby dni absencji chorobowej i rent wypłaconych z tytułu niezdolności do pracy. Szacując koszty pośrednie, zastosowano metodę pomiaru wartości kapitału ludzkiego wykorzystującą przeciętne dzienne wynagrodzenie brutto w gospodarce. Ze względu na sposób raportowania ustalenie kosztu produktywności utraconej z powodu niezdolności do pracy było możliwe tylko dla roku 2009. Koszt ten obliczono, uwzględniając liczbę rencistów w wieku produkcyjnym (dla kobiet 20-59 lat i dla mężczyzn 20-64 lat) i średnie roczne wynagrodzenie brutto w gospodarce. W 2009 roku 35 160 osób pobierało rentę z tytułu niezdolności do pracy i rentę socjalną z powodu cukrzycy. W przypadku kosztów pośrednich cukrzycy, w odróżnieniu od kosztów NFZ, nie było możliwe oparcie analiz na danych dotyczących chorób współistniejących. Z tego względu oszacowanie kosztów pośrednich opiera się na publikowanych danych dotyczących udziału pacjentów z cukrzycą w grupie osób z rozpoznaniem schorzenia uznawanego za powikłanie cukrzycy. Taki tryb liczenia kosztów niesie ze sobą oczywiste ograniczenia, ale pozwala na określenie skali obciążenia dla społeczeństwa oszacowane w ten sposób koszty pośrednie niezdolności do pracy w 2009 roku wyniosły łącznie ponad 2,5 mld PLN. Koszty absencji chorobowej wyznaczono na podstawie danych dotyczących liczby dni absencji chorobowej osób chorych na cukrzycę, a w przypadku powikłań cukrzycy, podobnie jak w przypadku utraty produktywności z powodu niezdolności do pracy, oparto się na danych epidemiologicznych. Oszacowane w ten sposób koszty pośrednie absencji chorobowej wyniosły łącznie ponad 300 mln PLN. Dynamikę absencji chorobowej i przyznawania rent przedstawiono w części dotyczącej wydatków. Koszty pośrednie stanowią prawie 50% kosztów cukrzycy. Analiza wydatków społecznych związanych z niezdolnością do pracy i absencją chorobową spowodowaną cukrzycą oraz powikłaniami cukrzycy Struktura całkowitych kosztów cukrzycy w Polsce w 2009 roku koszty pośrednie świadczenia zdrowotne na leczenie powikłań cukrzycy refundacja leków przeciwcukrzycowych podstawowa opieka zdrowotna (POZ) świadczenia zdrowotne na leczenie cukrzycy Wydatki społeczne związane z niezdolnością do pracy i absencją chorobową spowodowaną cukrzycą oraz powikłaniami cukrzycy w 2009 roku Cukrzyca łącznie (PLN) Renty z tytułu niezdolności do pracy 365 187 592 Renty socjalne 14 408 742 Świadczenia rehabilitacyjne 6 941 836 Zasiłki chorobowe 37 061 092 Suma 423 599 264 Powikłania cukrzycy (PLN) 12% 7% 28% 7% 46% Renty z tytułu niezdolności do pracy 486 785 181 Renty socjalne 5 065 741 Koszty refundacji leków stosowanych w terapii cukrzycy w latach 2005-2009 kwota (mln PLN) 800 700 600 500 400 300 200 W związku z wprowadzonymi rozwiązaniami systemowymi liczba przyznawanych rent z roku na rok spada. Liczba orzeczeń o niezdolności do pracy zmalała także w przypadku cukrzycy. Analizując dane za lata 2004-2009, obserwujemy jednak, że tempo spadku w przypadku orzeczeń niezdolności do pracy wśród osób chorych na cukrzycę jest mniejsze niż dla całej populacji, ponadto w przypadku cukrzycy typu 1 zaobserwowano wzrost w roku 2009 w stosunku do roku 2008. W analizowanych latach zarówno dla cukrzycy, jak i jej powikłań obserwujemy wzrost liczby przyznawanych świadczeń rehabilitacyjnych i zasiłków chorobowych. Szczegółowe wartości kosztów, podobnie jak w przypadku kosztów pośrednich, były możliwe do oszacowania jedynie w roku 2009, toteż w przypadku szacowania wydatków na leczenie powikłań cukrzycy oparto się na wynikach badań epidemiologicznych. Świadczenia rehabilitacyjne 14 843 914 Zasiłki chorobowe 43 099 980 Suma 549 794 824 100 0 546 559 629 663 687 2005 2006 2007 2008 2009

KOSZTY CUKRZYCY KOSZTY CUKRZYCY 40 41 Koszty leczenia cukrzycy w Polsce 47 W 2009 roku średni koszt świadczenia zdrowotnego udzielonego z powodu cukrzycy (leczenie szpitalne i opieka specjalistyczna, bez refundacji leków) pacjentowi z rozpoznaną cukrzycą typu 2 wyniósł w Polsce 414 PLN, a z rozpoznaną cukrzycą typu 1 926 PLN. TYP 1 926 PLN ŚREDNI KOSZT ŚWIADCZENIA ZDROWOTNEGO UDZIELONEGO Z POWODU CUKRZYCY TYP 2 414 PLN Koszty pośrednie (związane z utratą produktywności spowodowaną wcześniejszymi rentami i dniami niezdolności do pracy z powodu zwolnień lekarskich) stanowią prawie 50% całkowitych kosztów cukrzycy. W rankingu Euro Consumer Diabetes Index (Europejski Konsumencki Ranking Opieki i Leczenia Chorych na Cukrzycę), edycja 2008, Polska znajduje się na 25. miejscu (na 30 ocenianych krajów) pod względem jakości opieki diabetologicznej. Koszt leczenia powikłań cukrzycy jest 5 razy większy niż leczenia samej cukrzycy. Z perspektywy społecznej całkowity koszt cukrzycy w Polsce wynosi około 6 mld PLN rocznie.

KLUCZOWE INICJATYWY DLA DIABETOLOGII

KLUCZOWE INICJATYWY DLA DIABETOLOGII KLUCZOWE INICJATYWY DLA DIABETOLOGII 44 45 Kluczowe inicjatywy dla opieki diabetologicznej Historia 1989 1991 1992 1997 2004 2006 2004 2009 2011 2012 Deklaracja z St. Vincent (The Saint Vincent Declaration, SVD) Ustanowienie Światowego Dnia Walki z Cukrzycą Powstanie Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) Deklaracja o stanie realizacji celów określonych w St. Vincent Pierwsze Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego Deklaracja Parlamentu Europejskiego Deklaracja Wiślańska Akcja Unite for Diabetes Rezolucja Organizacji Narodów Zjednoczonych 61/225. World Diabetes Day Raport pt.: Diabetes. The Policy Puzzle: Is Europe making progress? Raport pt.: Euro Consumer Diabetes Index Powstanie Koalicji na rzecz Walki z Cukrzycą Polskie Forum Zmieniajmy Cukrzycę Rezolucja Unii Europejskiej Konieczność zahamowania niepokojąco rozprzestrzeniającej się cukrzycy zrodziła potrzebę inicjatyw, które pomogą powstrzymać globalną epidemię tej choroby. 10-12 października 1989. Deklaracja z St. Vincent (The Saint Vincent Declaration, SVD) Sformułowanie tej deklaracji miało miejsce w St. Vincent we Włoszech w 1989 roku na spotkaniu przedstawicieli resortów zdrowia i organizacji pacjentów ze wszystkich krajów europejskich. Spotkanie to odbywało się pod egidą Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) i Międzynarodowej Federacji Cukrzycy (International Diabetes Federation, IDF). Deklaracja stwierdza, że cukrzyca jest jednym z głównych i narastających problemów zdrowotnych, a rządy krajów Europy powinny stworzyć warunki umożliwiające znaczne ograniczenie wielkich strat, jakie powodują powikłania tej choroby. W Europie cukrzyca jest głównym i stale rosnącym problemem zdrowotnym, który dotyczy wszystkich bez względu na wiek i kraj pochodzenia. Jest przyczyną przewlekle złego stanu zdrowia i przedwczesnej śmierci. Problem cukrzycy dotyczy przynajmniej dziesięciu milionów obywateli europejskich. Rządy i ministerstwa zdrowia krajów Europy powinny przyjąć za swój obowiązek i stać się odpowiedzialne za stworzenie warunków, które umożliwiłyby znaczne ograniczenie wielkich strat z powodu cukrzycy i śmierci powodowanych przez nią. Kraje te powinny formalnie uznać znaczenie problemów cukrzycy i wytworzyć środki do ich rozwiązania. Należy na szczeblach lokalnych, krajowych i europejskich stworzyć oraz formalnie opublikować plany zapobiegania, rozpoznawania i leczenia cukrzycy, a szczególnie jej powikłań ślepoty, niewydolności nerek, zgorzeli i amputacji kończyn dolnych, nasilenia choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu (fragmenty Deklaracji z St. Vincent) 48. 1991. Ustanowienie Światowego Dnia Walki z Cukrzycą Światowy Dzień Walki z Cukrzycą, ustanowiony przez Międzynarodową Federację Cukrzycy (International Diabetes Federation, IDF) oraz Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization, WHO), jest obchodzony każdego roku w dniu 14 listopada. Właśnie tego dnia w 1891 roku urodził się Frederick Banting, który w 1922 roku wraz Charlesem Bestem jako pierwszy zastosował insulinoterapię w leczeniu cukrzycy. Głównym celem obchodów Światowego Dnia Walki z Cukrzycą jest zwiększenie świadomości społecznej co do objawów tej choroby, przyczyn jej powstawania, skutecznych sposobów leczenia i zapobiegania późnym powikłaniom cukrzycy. 1992. Powstanie Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) Polskie Towarzystwo Diabetologiczne powstało na bazie Sekcji Diabetologii Towarzystwa Internistów Polskich. Obecnie PTD liczy blisko 1000 członków skupionych w 13 oddziałach i jest jednym z największych specjalistycznych towarzystwa lekarskich. PTD wydaje ogólnopolskie pismo specjalistyczne: Diabetologia Kliniczna. Począwszy od roku 2004, PTD ogłasza corocznie zalecenia postępowania z chorymi na cukrzycę. Członkowie Towarzystwa publikowali oryginalne prace z dziedziny diabetologii w najwybitniejszych pismach naukowych świata. Polscy diabetolodzy działają jako recenzenci wydawnictw diabetologicznych oraz uczestniczą w panelach oceniających projekty badawcze dla Unii Europejskiej. Członkowie Towarzystwa realizują międzynarodowe i krajowe projekty badawcze, zasiadają we władzach European Association for the Study of Diabetes. 1997. Deklaracja o stanie realizacji celów określonych w St. Vincent Po ośmiu latach od sformułowania Deklaracji z St. Vincent w Lizbonie w 1997 roku przyjęto Deklarację o stanie realizacji celów określonych w St. Vincent. Przedstawiciele krajów Europejskiego Regionu Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) stwierdzili istotną redukcję kosztownych powikłań cukrzycy w krajach, w których programy zwalczania cukrzycy są konsekwentnie realizowane. Cukrzyca jako choroba cywilizacyjna i społeczna wymaga systemowego podejścia poprzez tworzenie nowych międzynarodowych, krajowych i lokalnych programów zwalczania cukrzycy. 2004. Pierwsze zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) w 2004 roku powołał specjalny zespół ds. opracowania zaleceń klinicznych dotyczących postępowania u chorych na cukrzycę. W ten sposób PTD wtedy po raz pierwszy zespołowo przygotowało rekomendacje mające kompleksowy i wieloośrodkowy charakter, a równocześnie oparte na aktualnych doniesieniach diabetologii światowej. Ich autorzy uważają, że właśnie PTD, jako główny organizator życia naukowego i inicjator praktycznego wdrażania nauki o cukrzycy oraz jako ogólnopolska niezależna organizacja społeczna, jest najbardziej upoważnione do opracowania i wydania takich zaleceń, podobnie jak czynią to towarzystwa w innych krajach 32. 16 kwietnia 2006. Deklaracja Parlamentu Europejskiego Parlament Europejski wydał deklarację dotyczącą cukrzycy i wezwał kraje członkowskie do nadania priorytetu działaniom dotyczącym tej choroby w nowej strategii zdrowotnej Unii Europejskiej oraz do tworzenia narodowych planów walki z cukrzycą. Deklaracja jest zgodna z art. 116 Regulaminu dotyczącym cukrzycy, a jej autorami byli John Bowis, Georgs Andrejevs, Dorette Corbey i Karin Scheele. 18 maja 2006. Deklaracja Wiślańska Deklaracja Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i całego środowiska leczącego cukrzycę została skierowana do Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia jako dramatyczny apel przedstawiający niepokojącą sytuację lecznictwa diabetologicznego w Polsce. Głównym postulatem deklaracji było nadanie szczególnej rangi zagadnieniom leczenia cukrzycy poprzez zwiększenie punktacji za procedury diabetologiczne oraz podniesienie wartości kontraktów na leczenie cukrzycy. Rekomendowano wprowadzenie centralnie finansowanych procedur diabetologicznych, a także bezzwłoczne wprowadzenie na listy refundacyjne nowoczesnych leków w takich proporcjach, jak ma to miejsce w innych specjalnościach i w innych krajach. 10 czerwca 2006. Akcja Unite for Diabetes Na corocznym spotkaniu Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (American Diabetes Association, ADA) w Waszyngtonie Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (International Diabetes Federation, IDF) zainicjowała akcję o zasięgu ogólnoświatowym pod hasłem Unite for Diabetes, której zadaniem jest wsparcie zaadaptowania rezolucji ONZ dotyczącej cukrzycy. Copenhagen Roadmap

KLUCZOWE INICJATYWY DLA DIABETOLOGII KLUCZOWE INICJATYWY DLA DIABETOLOGII 46 47 20 grudnia 2006. Rezolucja Organizacji Narodów Zjednoczonych 61/225. World Diabetes Day Dzięki zainicjowaniu akcji Unite for Diabetes Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) przyjęła Rezolucję o cukrzycy 1. Wszystkie kraje ONZ uznały, że cukrzyca jest światowym zagrożeniem i konieczne jest podjęcie natychmiastowych kroków w celu jej zapobiegania i właściwego leczenia. W rezultacie Organizacja Narodów Zjednoczonych ustanowiła 14 listopada oficjalnym Światowym Dniem Cukrzycy, który ma być obchodzony na całym świecie, począwszy 2007 roku, i ma zachęcać do opracowywania narodowych programów ukierunkowanych na prewencję, leczenie oraz opiekę diabetologiczną i zdrowotną. Nieleczona lub nieskutecznie leczona cukrzyca prowadzi do groźnych powikłań (uszkodzenia wzroku, chorób nerek, zawału serca, udaru mózgu oraz stopy cukrzycowej). Połowa chorych w momencie rozpoznania cukrzycy ma już powikłania. 2008. Raport pt.: Diabetes. The Policy Puzzle: Is Europe making progress? 13 Raport powstał dzięki współpracy Międzynarodowej Federacji Cukrzycy (International Diabetes Federation, IDF) oraz Fundacji Europejskich Pielęgniarek Diabetologicznych (Foundation of European Nurses in Diabetes, FEND). Opisał opiekę diabetologiczną w krajach Unii Europejskiej. 2008. Raport pt.: Euro Consumer Diabetes Index 50 Europejski Konsumencki Ranking Opieki i Leczenia Chorych na Cukrzycę (Euro Consumer Diabetes Index) jest pierwszym rankingiem konsumenckim przeprowadzonym w Europie w dziedzinie cukrzycy. Ranking mierzy jakość opieki diabetologicznej i leczenia chorych na cukrzycę w pięciu głównych obszarach: dostępu do informacji, praw i wyborów konsumenta, szczodrości systemu, działań prewencyjnych, dostępu do procedur i wyników leczenia. Dane wykorzystane w rankingu pochodzą z ogólnie dostępnych źródeł statystycznych i niezależnych badań. Ranking został opracowany przez Health Consumer Powerhouse (HCP) instytut zajmujący się analizą i opracowywaniem informacji o organizacjach. Podobnie jak w innych rankingach tworzonych przez HCP, punktem wyjścia do badań i interpretacji jest postrzeganie systemu służby zdrowia przez samego konsumenta. 2009. Powstanie Koalicji na rzecz Walki z Cukrzycą Koalicja na rzecz Walki z Cukrzycą powstała w kwietniu 2009 roku z inicjatywy Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej. Reprezentuje największe polskie organizacje podejmujące pracę na rzecz osób chorych na cukrzycę: Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Polską Federację Edukacji w Diabetologii, Polskie Stowarzyszenie Diabetyków, Górnośląskie Stowarzyszenie Diabetyków, Dziennikarski Klub Promocji Zdrowia, Ogólnopolską Federację Organizacji Pomocy Dzieciom i Młodzieży Chorym na Cukrzycę, Fundację CUD. Intencją koalicjantów jest, aby przez zakrojone na wielką skalę działania edukacyjne aktywnie wpływać na zwiększanie świadomości społecznej w zakresie cukrzycy, zmianę upraszczającego podejścia do choroby, a także uświadomienie jej interdyscyplinarnego charakteru i współzależności z prowadzonym stylem życia. W listopadzie 2010 roku Koalicja we współpracy z instytutem badawczym TNS OBOP przeprowadziła wieloaspektowe badanie dotyczące cukrzycy i wydała pierwszy w Polsce raport poświęcony cukrzycy w ujęciu socjologicznym Społeczny obraz cukrzycy. 2011. Polskie Forum Zmieniajmy Cukrzycę Dzięki wspólnym wysiłkom Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Koalicji na rzecz Walki z Cukrzycą, Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej oraz magazynu Służba Zdrowia 6 września 2011 roku w Warszawie odbyło się Polskie Forum Zmieniajmy Cukrzycę. Honorowy patronat nad tym wydarzeniem objęła Ambasada Królestwa Danii w Polsce. Ponad 130 przedstawicieli organizacji pacjentów, środowisk eksperckich, organizacji pozarządowych i międzynarodowych uczestniczyło w pierwszym Polskim Forum Zmieniajmy Cukrzycę. Doświadczenia zagranicznych gości w skutecznej walce z pandemią cukrzycy były inspiracją do dyskusji nad wyzwaniami dla Polski w kontekście programu prewencji i leczenia cukrzycy w Polsce na lata 2012-2013. W dyskusjach podczas Polskiego Forum Zmieniajmy Cukrzycę udział wzięli czołowi polscy i zagraniczni eksperci zdrowia publicznego i diabetologii, przedstawiciele polskich i zagranicznych organizacji pacjenckich i diabetologicznych. Niezwykle ważnym dokonaniem Polskiego Forum Zmieniajmy Cukrzycę było podpisanie deklaracji w sprawie powołania Rady Rozwoju Opieki Diabetologicznej jako niezależnej grupy ekspertów współpracujących na rzecz polepszenia sytuacji pacjentów z cukrzycą i wypracowania systemowych rozwiązań mających na celu poprawę prewencji i leczenia cukrzycy w Polsce. Dokument podpisali licznie zgromadzeni goście: przedstawiciele organizacji pacjenckich, środowiska lekarskiego i pielęgniarskiego, decydentów i mediów. 2012. Rezolucja Unii Europejskiej 50 14 marca br. Parlament Europejski jednogłośnie przyjął rezolucję dotyczącą przeciwdziałania epidemii cukrzycy w Unii Europejskiej. To ważne wydarzenie, zwłaszcza że rzadko się zdarza, by Parlament Europejski zwracał tak szczególną uwagę na określony obszar chorobowy. Nowa rezolucja wzywa kraje członkowskie Unii Europejskiej do opracowywania, wdrażania i monitorowania krajowych programów walki z cukrzycą, a także do opracowywania programów zarządzania cukrzycą na podstawie najlepszych praktyk oraz do zapewnienia pacjentom dostępu do wysokospecjalistycznych, interdyscyplinarnych programów leczenia cukrzycy. Nowa rezolucja postuluje również wsparcie krajów członkowskich poprzez promocję wymiany najlepszych praktyk dotyczących krajowych programów walki z cukrzycą i podkreśla potrzebę stałego monitorowania przez Komisję Europejską wdrażania wspomnianych krajowych programów walki z cukrzycą i regularnej sprawozdawczości w tym zakresie. Dodatkowo rezolucja wzywa do opracowania we współpracy z krajami członkowskimi ukierunkowanej unijnej strategii przeciwko cukrzycy w formie rekomendacji Rady Unii Europejskiej na temat prewencji, diagnostyki, zarządzania, edukacji i badań w zakresie cukrzycy, a także wspólnych, jednolitych kryteriów i metod gromadzenia danych epidemiologicznych oraz danych ekonomicznych na temat cukrzycy. Rezolucję przyjęto po debacie z udziałem reprezentantów Komisji Europejskiej komisarza ds. rozwoju Andrisa Piebalgsa, Rady Europy Nicolaia Wammena, duńskiego ministra ds. europejskich z ramienia duńskiej prezydencji, oraz licznie zgromadzonych członków Parlamentu Europejskiego. Należy jednak pamiętać, że rezolucja nie nakłada bezpośrednich zobowiązań prawnych na kraje członkowskie czy Komisję, ale stanowi ważną demonstrację woli politycznej Parlamentu Europejskiego i sygnał dla Komisji i krajów członkowskich do podjęcia działań. 2012. Copenhagen Roadmap W kwietniu br. podczas duńskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej odbyło się Europejskie Forum Cukrzycy w Kopenhadze. Forum zgromadziło licznych ekspertów, polityków, przedstawicieli przemysłu, organizacji pozarządowych i pracowników służby zdrowia dla promowania konkretnych rozwiązań i inicjatyw mających na celu przeciwdziałanie epidemii cukrzycy w Europie. Wnioski, pomysły i inspiracje zostały zebrane w specjalnej księdze Copenhagen Roadmap, dokumencie mającym na celu zainspirowanie wszystkich, którzy pracują nad poprawą leczenia cukrzycy i opieki diabetologicznej w Europie. Konkretne rozwiązania mają przyczynić się do lepszego zapobiegania, wcześniejszego wykrywania, a także lepszego zarządzanie cukrzycą i skuteczniejszego przeciwdziałania powikłaniom.